ВИЗЯ ШОР

Ӧні сэсся и шу, му пӧ абу гӧгрӧс. Тані жӧ, турунзьӧм туйбокса пожӧма ді дорас, аддзысьлісны найӧ кольӧм воын. Сэки Стёпӧ шай-паймунӧмысла, виччысьтӧмысла кывсӧ воштыліс, кисьыс чумансӧ уськӧдліс.

— Катя, т-тэ нӧ кытысь? Вотчан жӧ? А ме б-бӧр нин гортӧ лэчча...

Гӧрдӧдыштіс мугов, пожӧм кырсь мозыс жӧ дубалӧм, но ньӧти чукыртӧм на чужӧмыс и Катялӧн. Сиктса нывбабаяс ног чышъянасьӧма, да ылісяньджык кӧ, эз эськӧ и тӧд сійӧс Стёпӧ. Юркышӧда брезент курткаа, лӧз болонь гача — этша ӧмӧй татшӧм вотчысьыд? Вӧрас тай ува-ава и кылӧ. Боктіыс эськӧ и муніс, эз кӧ ло воча ныр люкасьӧмыс. Вежсьӧма ёна, нывдырся мичсьыс сӧмын, гашкӧ, чӧдсьыс на лӧзджык синъясыс и кольӧмаӧсь. Катя вӧлі чӧдла жӧ локтӧма. Тӧрыт пӧ ӧтнам лунтыр тайӧ дзуас бергалі, а тусьыс пыр на кӧть зырйӧн зырт. Талун нывсӧ вайӧдӧма. Эстчӧ пӧ, сьӧртас кытчӧкӧ кольччис. Сёрниыс сэки прамӧя эз и артмы. Быттьӧ полыштіс мыйыськӧ Катя. Мед, кӧнкӧ, нылыс оз казявлы тӧдтӧм мужиккӧд сулалӧмсӧ да варовитӧмсӧ. Кӧні нин уджалан, гырысь-ӧ ныв-пиыд, аддзысьлан-ӧ школадырся ёртъяскӧд, — ӧта-мӧдлысь тайӧс и слӧймисны юасьыштны. Кӧть эськӧ кыкнанныслӧн висьтасянторйыс вӧлі ноп тыр. А сэсся Катя, еджыд юрсиа, гӧрдов вом доръяса, сьӧлӧмӧдзыд йиджысь видзӧдласа Катюша, кутшӧмӧн колис сійӧ зонлӧн вежӧрӧ кызь восайса нылалӧм дырсяньыс, босьтіс киас тыра наберушкасӧ.

— Таттяналӧн доз пыдӧсыс на, кӧнкӧ, эз берд, ме эсся муна. Дзик ӧд лэбера кодь, быдлаӧ ылалӧма... А тэ, тэсӧ дыр-ӧ кежӧ сиктас?

Но вочасӧ мый нурбыльтіс пыр на падъялысь Стёпӧ, эз нин кывзы — вошис том козъяс пӧвстӧ, кыдзи и петавліс туй вылас тӧдлытӧг. Сӧмын еджгов чышъяныс здук-мӧд тыдыштіс на вӧр-пу костын.

А тайӧ пӧрйӧ сёрниыс дырджык артмис. Гортсьыс петтӧдз Стёпӧ нопъяс сюйыштіс сулея коляссӧ, няньтор да и дорыньтіс сикт помлань. Кокъясыс асьныс нуисны ичӧтдырсяньыс мусмӧм Дзоля вӧр дорті, вайӧдісны тӧдса кулига помас. Гажа юра на вӧлі — тӧрытнас буракодь суседыскӧд пукалісны да. Думыштліс эськӧ биа ва пыдӧснас веськӧдчыштӧм йылысь, но тайкӧ эз восӧд.

Тавосӧ вель ёна нин вотчӧмыс лоис, пӧшти отпуск чӧж. Тшакыс бура воис, да мамыс прамӧй уна косьтіс и солаліс, кынтіс и пуис. Чойыслы на, коді воліс гожӧм кежлас ылі Воркутасянь, дас гӧгӧр банка пуктісны. Весь бовъялӧм да кадсӧ доз сайын коллялӧм дорысь вотчӧмыд век нин асьтӧ иналантор. Сэтчӧ жӧ тусь-тшаксӧ позис и вузыштны, майбыр, керка кост мысти примитчысьясыс. Кӧть донтӧм донысь, а сдайтыштан да, зептад пыр зёльӧдчыштӧ. А ельдӧгысь либӧ дона гобйысь и шаркӧдчывлӧ на. Гӧгӧрвоӧ эськӧ Стёпӧ, мый тэрмасьӧны примитчысьясыс, килосӧ тэнсьыд, шуам, комын шайтӧн босьтасны, а аслыныс водзӧсыс куим-нёль пӧв унджык, но кытчӧ воштысян. Он ӧд сэсся сісьты чукӧртӧмасӧ.

Войнас зэрӧма да, ытшкывтӧм, кокад гартчысь туруна медводдза видзсӧ вуджигӧн на и брӧд ва кӧтасис. Сэсся и тӧрытъя жарыс петіс, пӧсьӧдіс ёнакодь. Вӧрас пыртӧдз, важ су йӧр потшӧсӧ вотӧдз бӧрйис видз бердсьыс пашкыр коз да чегӧм увъяс ӧшӧдіс тӧдчымӧн сьӧкталӧм тужуркасӧ — мед тӧлалӧ, — ачыс маті берегын, кӧнкӧ тані, Визя шор бокас лоӧ да некод жӧ, кӧнкӧ, оз вӧрӧд. Зепсьыс еджыд пакет кыскис да тшӧтш увъяс пысаліс — гӧгӧрвоана нин, мый вотчысьлӧн.

Важ керас пӧлӧнтіыс абу на ветлӧмаӧсь, быд воськолын то гоб, то ягсер. Гӧрбыльтчӧмӧн Стёпӧ сунгысьлас гырысь лысва войтъясӧн резсьысь бадьяс улӧ, кӧнсюрӧ весиг пидзӧсчанясьлас, ӧтпырйӧ кык-куим тшакӧдз петкӧдас, мед сэсся ӧтув нин весавны-вундавны. Тадзи ӧтарӧ-мӧдарӧ сетчывлӧмӧн, сьӧкыд юрсӧ лэптывтӧг тапъялӧмӧн вотчысь эз и тӧдлы, кыдзи тшукис буретш сійӧ нитшка важ ордым бердас, кӧні чӧдъясис кольӧм воын. Эсійӧ пу вож йылас вагадь сэки сюйліс увлань юрӧн, да весиг сійӧ на син улас усьліс. И колӧ жӧ сідзи лоны: бара буретш сійӧ жӧ важ ордым бердас ылісянь на аддзис... Катяӧс! Юрсӧ лэдзӧмӧн, быд тшакла копыртчывлӧмӧн, некодӧс казявтӧг локтіс сійӧ. И бара шӧйӧвошӧм, бара лов тірӧдӧм кыліс вель кыз кыдз сайӧ саймовтчӧм Стёпӧ. Мойдын моз лоис да. Гортсьыс петігӧн ӧнтай нин, гажа юрнас на, чуткыштліс гуся мӧвп:

«А мый, збыльысь кӧ?.. Медъя эськӧ, мед эськӧ...» Эз нин ӧд ӧтчыд лолы сыкӧд: сӧмын на думыштас мыйкӧ йылысь, и, видзӧдтӧ, сідзи и лоӧ. Телепатия, гашкӧ, да. Со неважӧн, карса автобусӧн локтігӧн, тадзи кевмысьӧмнад муртса неминучаӧ эз веськав. «Мед эськӧ Керчас оз жӧ пыравлы, мед эськӧ веськыда Вӧрдінӧдзыс нин пызъяс, — кевмысис гортас тэрмасьысь Стёпӧ. Сэні, чужан сиктса школаас, виччысисны сійӧс кыдзи вӧвлӧм выпускникӧс, а ӧні том учёнӧйӧс, кандидатӧс, восьса урок вылӧ. Сёрмӧдчыны абу лӧсьыд. Керчӧ кежан туйвежсянь неылын кыдзи тай таркнитіс автобуссӧ! Шопер эз виччысь, мый вӧр туйыс сэтшӧм вильыд, да ӧдӧбвывсьыс веськӧдіс машинасӧ ӧтарӧ, мӧдарӧ, сэсся санӧдіс воддза гӧгыльяснас туйыслӧн джуджыд дорышӧ. Бур ещӧ, эз путкыльтчыны. Водзӧсӧ, Керчланьыс, шопер эз нин пыртлы, бӧр косіс паськыд трасса вылӧ.

Мӧдысь, ёна важӧн нин, дасӧд класс помалігӧн, ещӧ на сэтшӧмторйыд вӧлі. Вирдыштіс юрас и тайӧ казьтылӧмыс. Мунісны ёртыскӧд школаӧ, а туй шӧрас — кутшӧмкӧ тубрас. Другыс разис шаркӧдчысь бумагсӧ, а сэні тырыс шоколад кампет. Воськов кызь сайын сюрис зэв мича авторучка — винтовка сяма, стволас пастаыс сюйсьӧ. «Ӧні ещӧ «Наполеон» оз тырмы, — шмонитыштіс Стёпӧ, — коньяк, шоколад, ружье — ставыс нин мед вӧлі «джентльменлӧн наборын». И, рӧкыд вылад, аддзисны ӧд. Дзик нин школа дорӧ воигӧн кок куталӧмысь кутісны ворсны, чорзьӧм лым шмакъяс чужъялӧмӧн. Стёпӧлы ковмис кутасьны. Ӧти лым ёкмыль чужъяс — рӧшкыдыд жугалас, оз во ёртлӧн кокӧдз, мӧдӧс — сідз жӧ пасьмунас. Медбӧрти аддзис жӧ лӧсялана йитор, туй бровкасьыс. Чужйис, да сійӧ гули-голи исковтіс. Шкальчик! Тыра, пробкаыс вӧрзьӧдлытӧм, сӧмын йизьыштӧма неуна сулеяыс. Кодкӧ, гашкӧ, тӧдӧмӧн ставсӧ йӧз кок улас колялӧма да, либӧ код юрӧн зепсьыс уськӧдӧма.

Стёпӧ ӧдйӧ сюйыштіс аддзӧмторсӧ тасма костас. Колӧ нин вӧлі урок вылӧ, бӧръя пара коли — машиноведение. Сы бӧрын нин другъяс артыштасны, мый вӧчны сюрӧмторйыскӧд. Со ӧд кыдзи вермас лоны: думыштіс, и збыльмис. Но тешкодьыс сэки эз на помась. Урок вылын велӧдысьыс, Василий Николаевич, петкӧдіс Стёпӧӧс дӧска дорӧ, кутіс юасьны плакатъяс серти, кӧні кардан, кӧні форсунка. А зонлӧн тасма костас вина сулея. Кынӧмсӧ дӧрӧм пырыс сотӧ кӧдзыдыс, сыліс да, кезйӧдлана сӧнік кутіс визлавны кок кузяыс. Ӧти кинас эськӧ видлас кутыштны исковтны-быйкнитны зільысь дозсӧ, но друг да учительыд казялас? Пессис-вежнясис дӧска дорын Стёпӧ, нинӧм тӧлкӧн эз и вочавидз. Василий Николаевич юасьӧ и юасьӧ, указкаӧн индалӧ, кӧні мый трактор движокын. Кыдзкӧ-мыйкӧ тай лэдзис жӧ сэсся пуксьыны. Сӧмын шуыштіс жӧ мышкас:

— Мый нӧ талун Степаныс лоӧма? Эз-ӧ зарни мешӧк сюр — инад он ӧшйы?

Чужӧмӧдыс пӧсь, а кынӧм горувтіыс, кок кузяыс йиа ва лэччӧ — вот яндзимыс «джентльменыдлы»! Мый бара чайтісны классас пукалысьяс, мый мӧвпыштіс Стёпӧ бӧрын пукалысь еджыд юрсиа Катя? Сійӧ ӧд казявтӧг эз ов, быд воськов кыйӧдӧ мича лӧз синъяснас, кӧть и кӧсйӧ петкӧдлыны, мый веськодь сылы зонмыс.

Ловсӧ кутӧмӧн виччысис Стёпӧ, кор ӧтвесьтасясны. Локтысьыс пӧшти дзик нин орччӧн лоис да, ковмис жӧ петны пуяслӧн сайӧдсьыс.

— Но, бара нін тэ? Кыйӧдчан али мый танісӧ? Дашкӧ, кольӧм восянь эн и лэччывлы да? — ӧні водзджык нин сюрис кывйыс Катериналы. Нюдз няйтас вильдалӧмӧн сійӧ ордйӧдіс важ кӧлеяӧ чукӧрмӧм ва гуран, чорыд заа турунӧ дженьыдик сапожкисӧ ниртӧмӧн вочасӧн матыстчис и матыстчис.

«Упкӧ, пыдісянь шедӧ лолыс — сідзкӧ, куритчӧ», — лӧсявтӧг мӧвпыштсис Стёпӧлӧн, а вочасӧ петіс:

— Метӧ лэччывлі, а вот кодсюрӧлы тай тшака-тусяинсьыд, буракӧ, оз лэччыссьы. Нывкаыд тані жӧ? Кыкнад, кӧнкӧ, додь нин вотінныд?

— Да, вотчас Таттян! Кагаыскӧд пукалӧ. Налы тай кӧзяиныскӧд нинӧм оз ков — лавка вӧлӧга вылӧ надейтчӧны. Таво эськӧ и ачым на первойысь локті, уджала да...

Катя мездіс курткаыслысь вылі кизьсӧ, а сэсся разис, дзик жӧ кольӧм воын моз, сьылі гӧгӧрыс кӧрталӧм чышъянсӧ. Кыдзкӧ зэв нин аслыспӧлӧса видзӧдліс Стёпӧлань; воча мортсӧ кок увсяньыс донъялӧм и ыджыд мудз петкӧдлӧм, ёна гаж бырӧм и мыйыськӧ родыштӧм-яндысьӧм — ставсӧ тайӧс позис лыддьыны коркӧя мусаыслӧн лӧз синъясысь.

А мыйла эськӧ и коркӧя? Некор эз дугдывлы радейтны сійӧс Стёпӧ. Мед кӧть и вунӧдны кӧсйыліс, кор муніс чужанінсьыс ылі карас, кор студенталігас сы мында нывкӧд оліс, и медбӧрти — кор гӧтрасис, ныла-пиаӧс чужтіс. И муніс сиктсьыс дзик сы вӧсна. А ӧд мый дыра лӧсялісны школаас на велӧдчигӧн, выпускнӧйӧдз пыр колльӧдчисны, ӧтлаасьӧм йылысь нин мӧвпавлісны. Бӧръя рытас Катя нем виччысьтӧг сэсся вундыштіс дай топыда нин зэлавлӧм гӧрӧдсӧ.

Бура дыр сэки пукалісны асланыс кыдз улын, коді дзормӧм стӧрӧж моз видзис лӧньлунсӧ Эжвалӧн джуджыд кыр йылас да коді эз ӧти вой кывзысьлы мусукасьысьяс весьтын. Важ моз топӧдчывлісны-окасисны найӧ. Кыдзкӧ веськодьпырысь, кӧдзыда примитіс Катя меліасьӧмсӧ. А сэсся, кор зон вильыш кинас велалӧмвылысь кутіс сюйсьыны сылӧн шоныд морӧсӧ, медся лӧсьыд, вӧрзьӧдан-тірӧдан здукас кыліс ньӧти виччысьтӧмтор:

— Ин эсся-а, мен гортӧ колӧ. Тӧдан, вай аски ин жӧ лок, но? Ог вермы петавныс.

— Мый нӧ сідз другысь лоин?

— Мися, ог вермы, и ставыс.

— Катюш, тэ тай нӧ ачыд абу ас кодьыд. Мыйыськӧ дӧзмин?

— Эг. Но вай дугдам аддзысьлыны. Кыкнаннымлы бурджык ловӧ. Ставсӧ регыд гӧгӧрвоан.

Колльӧдіс на Стёпӧ гортӧдзыс. И торйӧдчигас кӧсйыліс на окыштны. Сӧмын тай винёла песовтчис Катюшаыс, ки увтіыс уйкнитіс пыртаӧ. Сэсянь нин лӧня шуис: «Ин волы эсся. Менам эм мӧд».

* * *

— Мӧдысь нін ӧтлаӧ тшуким. Коркӧтӧ, тыдалӧ, абу юавсьӧма-висьтавсьӧма мыйкӧ, — пыр на аслас гӧгӧрвотӧм и ӧттшӧтш унатор висьталысь видзӧдласнас ворсіс Катя. Кок улас тыра чуманыс, киас разьӧм чышъяныс серти позис чайтны: шойччыштны стрӧка сюрис, да оз нин, кӧнкӧ, воддза мозыс кут ыстысьны мыйкӧ вылӧ. Ӧні ӧд ӧтнас вотчӧ, нывтӧгыс, нинӧм повнысӧ.

— Уп, дзикӧдз коскӧ сюйис. Кыдз бара-й йӧзыс быд лунсӧ гӧрбылясьӧны, — Катя перйис куртка морӧс зепсьыс дона сигарет пачка. — Куритчан? Али век на гираяснад ноксян? Мыйлакӧ тай кӧрта кӧлуй дорас эн жӧ сетчы, шоперавны кӧсйин да кокниджыклаӧ на, буракӧ кыскис. Институтад, мися, спортад жӧ сюйсян, а тэнӧ гира-гантель дорсьыд мӧдлаӧ шыбӧлитӧма.

— Универ, абу институт. Сэсся ачыд тай школаад коймӧд класса механизаторлысь право босьтлін, да трактор вылӧ эн жӧ пуксьы. А спорт кузя кӧ... Кутшӧм сэн гираяс. Пуд сьӧкта кыз книгаяс бергӧдла, некор гираасьнысӧ. Юыштлӧм сорнад, — кутчысис аслыс колана сёрни везйӧ Стёпӧ. Эз эськӧ вӧв лӧсьыд босьтны шаня мыччӧм фильтра сигаретсӧ, но нӧшта нин яндзим вӧлі кыскыны «Примасӧ». Ещӧ чуткас дай. Лавкаын пӧ тай ачыс уджалӧ, вермас и шуны, тшапитчӧм радиыд.

Катя пырмунігмоз чӧвтліс лӧз синсӧ сыланьӧ да бергӧдчыштліс, быттьӧ мыйкӧ корсис вутшкӧсь мусьыс.

— Пуксьылла кӧ-а. Шулӧны эськӧ, кутшӧм на пӧ кос нелямын арӧсаыдлӧн, да вӧлӧма на тай. Но, эсся мый нін висьталан ас йывсьыд? Дашкӧ, век на велӧдчан карас? Ми тай, деревнясаясыд, некытчӧ петавтӧг и олам. Телик да «Спидинпо» миянлы гажыс...

А збыльысь, мый и висьталас? Сійӧ торйӧдчан рыт бӧрас Стёпӧ и вурыштіс-муніс карас. Кӧть эз вӧв сьӧлӧм сертиыс шопералӧмыс, но кытчӧкӧ ӧд воштысьны. ДОСААФ-са курсъяссянь армияад медводз босьтӧны, ветлас, кык вонад ставсӧ вунӧдас. Ӧбидаыс, мый ылӧдліс медся дона мортыс, пакталыштас. Некыдз эз эскыссьы сэки, мый сылӧн Катяыс, Катюшаыс кодакӧкості мӧд дорӧ сирасьӧма. И код дорӧ! Другыс, ӧчкиа Пете ылӧдӧма. Ӧти рыт ӧд колльӧдчытӧг эз кольлы, пыр ӧтлаынӧсь. А со, сетчывлӧма шег кодь Петелы. И мыйӧн сійӧ смилитӧма? И кор? Гашкӧ, вежон кежлас тай черисӧ кыйны Стёпӧ кайліс, сэки?

— Колӧкӧ, бипур ӧзтывла? Кӧтасин ӧд?

— Мун сэтысь. Аддзылласны да, сёрнисьыс он мын. Мужикӧй сідзи нін ревнуйтчӧ быдӧн дорӧ, гортысь петавны ог лысьт.

— А ме эськӧ татшӧмтӧ вежӧгті жӧ, — Стёпӧ тшӧтш лэдзчысис орччӧн моз му вылас, джуджыдджык вутш сюрис да.

— Кутшӧмӧс нӧ? — бергӧдчыштліс сыланьӧ том ань. — Гуляшшӧйсӧ? Тотор катшаясыслысь сёрнисӧ кывзан? Веськыда висьтала, куим мужик и вӧлі олӧм чӧжӧн. Тэ да ӧніяыс, но ещӧ эсійӧ...

— Петеыд?

— А мый нӧ кӧть и сійӧ. Тэ эн думайт, мый дзоляник да ӧчкиа. Сылӧн сьӧлӧм эм. Рочӧн кӧ — душа.

— Ха, душа пӧ. Лолыс ӧдва ӧшалӧ-а. Мыйла нӧ Кебанас, ветліс да, трактористӧ весиг эз босьтны? Мам висьталіс, гортас пӧ притон сяма вӧчӧма, кодлы окота юны, сійӧ и пырӧ. Во дастӧ пӧ оз нин уджав. Эбӧсыс нин абу, кутшӧм сэн душа.

— Совхоз киссьӧмсянь. Скӧтникаліс сійӧ, а сэсся вӧтлісны мӧс джагалӧм вӧсна. Со и юсис.

Стёпӧлысь чуньсӧ важӧн нин сотіс козьналӧм сигарет помыс, но сійӧ быттьӧ жалитіс печиктынысӧ. Эз кыскав, а сёрнитігмозыс видзӧдіс ӧдва дзулалысь ӧгыртор вылас.

— Но, куритчыссис? Вай эсся мӧдӧдчыллам жӧ. Тэ, буди, пыдӧ на пыравлан, нопйыд тай абу на тыр. А ме гортлань, — Катя чеччис, пыркӧдыштіс ляскысьӧм турунсӧ топыда зэвтчӧм лӧз гачсьыс, ок и мичаа пӧльтчӧм бекъяссьыс. Петкӧдліс, мый бара на тэрмасьӧ, кӧть эськӧ и ньӧжмыд этш, и гажтӧммӧм чужӧм, и гӧлӧсыслӧн тіралӧм сертиыс тӧдчис: сійӧ эз кӧсйы торйӧдчынысӧ. Ыззьӧма лолыс, и тайӧ би киньыс тшӧтш ӧзтіс том мужиклӧн морӧсын лӧзов битор. Эз на ставсӧ ло сёрнитӧма! Сы дыра коркӧ лӧсявлісны Стёпӧкӧд, да сійӧ кыв шутӧг нин ӧні гӧгӧрвоис том аньлысь ыджыд кӧсйӧмсӧ. Сылы колӧ! Ӧти видзӧдласӧн велаліс нин восьтны нывъясыдлысь ӧбичасӧ Стёпӧ. Опыт, нинӧм он вӧч. А коляс курыдторсьыс веськалыштӧм юрас бергаліс: «Мед эськӧ сулыштас на, мед оз мун. Лӧсьыд сыкӧд. Кор нӧ сэсся и вочаасьлам тадзисӧ».

— Тэ, кӧнкӧ, ёран менӧ, изьмениті да. Дзик ӧтчыд узим Петеыскӧд, дзик ӧтчыд. Сійӧ, йӧйыд, тэ моз эз ноксьы быдсяма резинанас, дашкӧ, эз на и куж да. А ме ачым йӧй жӧ. Нимлунасим, гажмышті, со и кольмис юрӧй выль мужик кӧрсьыд. Сетчи. Ачым на и велӧді йӧюксӧ, кыдзи-мый вӧчны.

— Ӧнӧдз ог гӧгӧрво, кыдзи, кыдзи ті, эсійӧ, мыйкӧкеринныд? Но, гусьӧн аддзысьлінныд, милуйтчинныд? — Стёпӧ сувтіс жӧ, лоис пӧшти воча ныр вӧвлӧм сьӧлӧм косьтысьыскӧд. Но тайӧ здукас шензяна мӧвп визнитіс юрас, мый воддза моз оз нин муткырась сьӧлӧмыс, кыдзи тай важӧн, ёна важӧн, тайӧ мортыскӧд мусукасигӧн. Кутшӧмкӧ тас быттьӧ лоис морӧспань улас. Мыйкӧ кыскӧмӧн кыскис важся пӧдруга дорас, тшӧктіс шымыртны моздорас да топӧдны ёнасьыс-ёна, окавны, окавны, сетны вӧля пӧсь вир-яйысь гажтӧмтчӧм киясыслы, и сэк жӧ кутшӧмкӧ вын кутіс уськӧдчӧмсьыс. И лэдзны жаль, и сибӧдчыны он лысьт. А ӧд код тӧдас, гашкӧ, некор сэсся оз и аддзысьлыны дай. Колӧкӧ, кыдзи на бергӧдчас олӧмыс. Арнас Стёпӧӧс ыстӧны Финляндияӧ, во джын стажируйтчыны-велӧдны, сы бӧрын Мордовияӧ, кутшӧмкӧ симпозиумын участвуйтны...

А мый карас эм аслас семья — тайӧ ёнасӧ оз нин майшӧдлы. Гӧтырыскӧд прамӧя оз нин овны — сійӧ век сӧмын удж да удж, весиг войнас аслас жырйысь оз убӧлит петавны, компьютерасьӧ. Сэтчӧ жӧ, кутшӧмкӧ партияӧ пырӧма, быд субӧта-вӧскресенньӧӧ то собранньӧ, то акция. Челядьыс гырысьӧсь жӧ, пиыс ӧтлаасис кольӧм во, армиясьыс локтӧм бӧрын, нылыс тшӧтш и — друг видзӧ, да регыд пӧльӧн нин кӧсйӧ вӧчны. И ӧні кӧ Стёпӧ шӧйӧвошис, бӧрын мӧдас каитчыны. Шуны кӧ, студенталігас сы мында нывкӧд лӧсявлӧмысь, сэки матӧ кызь во велӧдігас сы мында курсисткаӧс тӧдлӧмысь морӧсас поздысьліс нин кутшӧмкӧ кӧдзыдлун. Эз сэтшӧма кутны ковны бабаясыд. И сӧмын вот талун, Катякӧд аддзысигӧн, пытшкӧссӧ быттьӧкӧ выльысь шонтыштіс мыйкӧ. Гашкӧ, удал том кадсӧ, льӧм пу дзоридзӧн ӧвтысь рытъяссӧ казьтыштӧмыс чужтіс мелі русӧ? А гашкӧ, айлов вирыс кутіс ворсны, энь дінас кысканаыс?

— Тӧдан, а нылӧй ӧд менам Петесянь. Тайӧыскӧд кызь во олім да некод эз артмы, а сыкӧд ӧтчыд и топӧдчыллім. Тэнӧ нинӧм ог шу, тэ — видзчысин. Кӧйдыстӧ эн кӧсйы паськӧдны, да? — Катя мудера видзӧдліс.

— Мыйсюрӧ эськӧ паськӧді жӧ да, — эз и пыксьы Стёпӧ. — Алимент на весиг ӧти мича ижемкалы мынті. А сэкитӧ, школа бӧрад, радейтлі тэнӧ. Сӧстӧмӧн тэ водзын кӧсйи лоны.

— Но-о! Чесьтӧс босьтін, быд рыт вальмасин ме вылын, вольӧс вылын моз, да сӧстӧмӧн лоин? Менӧ пежалін и ачыд пежӧн колин, — Катялӧн гӧлӧсыс тірзис. Бандзибйыс гӧрдӧдыштіс. Лӧз синъясыс ыркыда кыйкнитлісны. Ань бӧр пуктіс муӧ мода вылас нин киас босьтлӧм вотчан дозсӧ. Тӧдчис: Стёпӧлӧн кывъясыс сылы парскисны. Мыйӧн бара? Вежӧрнас абу нин челядь, но и абу на верстьӧ, сэкисӧ сійӧ бӧрйысис олӧм туйвежъясын, корсис асьсӧ, мичаӧс, ёнӧс, корсис ассьыс пӧв — эскысьӧс, эсканаӧс. Мед ӧтув мунны сӧмын асланыс, кыклӧн туйӧд, мед шензьӧдны йӧзсӧ. И со тай шензьӧдіс — уйкнитіс карӧ. Яндзимысла. Сикт пасьта сёрни разавтӧдз на, ӧд гусяторйыд ӧдйӧ бордсялӧ. Ещӧ кыскавны кутасны дай, со пӧ ныр увсьыс ӧчкиа Петеыс ӧти рытӧн нуис мусуксӧ. Та дон пӧ налӧн и сы дырасӧ гуляйтӧмыс, йӧз син водзын ки на ки ветлӧдлӧмыс, кадысь водз гозъясьыс ворсӧмыс.

— Тэ, Катюш, век жӧ абу прав. Мӧд кӧ ме местаын, тшӧтш тадзи вӧчис — муніс. Эн дӧзмы, а мыльӧсыд кодлы колӧ. Либӧ жӧ кыкнаннытӧ немортӧ вайӧдіс. Но тані аслам йӧйлунысь вӧвсьӧма вылынджыкӧн — мый нӧ колис Петесьыс, ӧтчыд кӧ сӧмын и пызниті ныр-вомас этайӧн, — Стёпӧ шамыртліс кадысь кадӧ гираяссӧ босьтлысь на сӧнӧд кабырсӧ. А сэсся лӧньджыка шуис: — Тэнӧ велӧдны эг жӧ лысьт. Радейті.

— Збыльысь кӧ радейтін, прӧститін эськӧ, — кыліс вочасӧ. — Кор тай кывсис, мый армияӧ нуӧны, ме карӧдзыд волі, военкоматас весиг пыравлі. Тӧді кӧ, мый тэ шопер курсъястӧ эновтӧмыд, институтӧ сюйсьӧмӧн призывсьыд пышйӧмыд, эг жӧ эськӧ чепсась да. Ачыд тай шуан, ӧтарӧ и мӧдарӧ пӧ кӧйдысӧс кӧдзи, мича ижемкаяслы да нӧшта кодсюрӧлы.

Сёрниыс зэвтан бала вылӧ пуксис да, кыкнанныс нин гӧгӧрвоисны, мый эзджык талань ков сетчыны. Водзджык аддзис петан туйсӧ Стёпӧ. Кутіс чегъявны матысса козлысь кос увъяссӧ, нетшкыны рой тошсӧ. Та дырйи тшӧтш видзӧдаліс бипурлы лӧсяланаджык места. Чӧла, орччӧнсӧ быттьӧ некод эз вӧв.

— Мый нӧ, войколавны кӧсъян? — ковмис вежны ыръян русӧ Катериналы. — А ме эсся мӧда. Мужикӧй, кӧнкӧ, инас нін оз ӧшйы — та дыратӧ некор вӧрас ог ветлы да. Ачыс кык пу костӧ вошӧмысь полӧ, да сира гезйӧн он кыскы. А ме кӧ сёрмышта, суседъясӧ нін котӧртӧ, корсьны пӧ колӧ.

Катя педзыштіс ещӧ мыйкӧ дыра места вылас, быттьӧ виччысис Стёпӧсянь воча воськов. Йирмӧга кӧдзыд и ӧттшӧтш биа пӧсь вӧлі видзӧдласыс.

— Мый нӧ мужикыд лунтырсӧ вӧчӧ, кага ни баля кӧ абу? Оз уджав ни некӧн? — кывмӧнъя на вӧлі юалӧмыс, но мунысь ань сы вылӧ эз нин бергӧдчыв.

— Оз мун, оз. Кольччас, — такӧдіс асьсӧ пидзӧсчань вылас сулалысь Стёпӧ. Бипурйыс некыдз эз кӧсйы ӧзйыны — морӧс зептын, а кӧтасьӧма жӧ карсьыс вайлӧм зажигалкаыс. А гашкӧ, и газыс бырис. «Приматӧ» пешны ныма и истӧг. Жаль сӧмын, ӧти кӧрӧб и веськалӧма ордас. Мӧдыс, целлофан пиӧ кӧрталӧмыс, колис пу вылӧ ӧшӧдӧм тужурка зептас. Кӧтасьӧм юрсиа, гӧрдӧдӧм чужӧма Стёпӧлӧн ловбиыс, тыдалӧ, тадз жӧ чусаліс. Кӧдзыд пӧ любовыд, оз нин ыпъяв, — чуткыштісны эськӧ тайӧс аддзигӧн ёсьджык кывъя йӧз. А збыльысь, кӧдзалӧма нин и эм коркӧ пуӧмӧн пуысь вирыс, нелямынысь нин ӧд петіс. Вояснад тай оз сӧмын из нитшсяв, но и сьӧлӧмыд быттьӧ коркаасьӧ. Морӧс шуйгаладорын кадысь кадӧ и сыркмунлӧ на яй шмакыс да босьтчылӧ муткырасьны-песласьны, но регыд мысти бӧр нин лӧньӧ. Ӧні, медым сійӧс тіравмӧн-кезнитӧдмӧн вӧрзьӧдны, колӧ мыйкӧ вывті виччысьтӧмтор.

...Косьтысьыштіс, синсӧ гормӧдыштіс ӧдва чискысь бипурнас Стёпӧ, да и тшӧтш петіс туй вылӧ. Эсійӧ раскас кӧ кежавлас, дас тшакыд сюрӧ на. Талун кежлӧ тырмас, нинӧм унасьыс — сдайтӧм ӧд оз жӧ ло-а. Сэки ӧд бара деньгатор, бара юан другъяс — бумагъяс вылын пукыштӧмыд, мый вӧсна и босьтіс отпусксӧ, ӧдвакӧ лоас. Карсьыс мый вайліс сьӧмсӧ, унджыксӧ юис нин, туй вылас да ныв-пиыслы козинтор вылас муртса кольыштӧмсӧ мамыс босьтіс дай.

Визя шор вомӧн вуджигӧн водзас кодкӧ вуджӧртіс. Визь моз и мунӧ шорыс, гашкӧ, гоз-мӧд верст да, сы вӧсна ылысь тыдалӧ, кодкӧ кӧ эм пӧлӧнтіыс мунысь. Талун, колӧкӧ, кымынӧн вуджисны тайӧ вӧлӧксӧ. Тырыс тай кок туй-а. Татчӧс бокшасьыс Стёпӧ челядьӧн на вотліс сьӧлаоз. Сиктсянь матын и эм, видзьяс вуджан, ордйӧдан юрсьыд вылӧджык быдмӧм зу кодь туруна вутшка важ керас и — сэні нин. Тшакыд, чӧдйыд, позьӧ шуны, ныр улын жӧ, да и ӧмидз на керас бокас петавліс.

Ва визьыс аслас заводитчанінас, висьталӧны, ёна чукльӧдлӧ. Кымынысь видліс Стёпӧ и ӧтнасӧн, и вокыскӧд, и вотчигӧн, и кыйсигӧн и кузяла берегӧдыс, и веськыдавлӧмӧн — вылі помӧдзыс эз и вермывлы на воӧдчыны. Уналаті нюрӧд колӧ собны, да и нюртӧгыс на турун юр кодь вутшкыс пӧлӧнас тырмӧ — ӧтиӧс мырдӧн сорӧн вожмалан, мӧд нин водзад. А чорыд эжӧрыс юр выв тырнад кӧнсюрӧ сайӧдлӧ. Лешакас кӧ шорыслӧн йылыс-а. Татшӧм жӧ олан туйыд. Мунан то шыльыд ордымӧд, то зыбучӧ пыравлан. И некор он тӧд, кӧні бӧръя шойччаніныд. Сунласян вутшка-эжӧра ольясӧ, вуджан пӧрас-кераса егырті и друг веськалан небыд ялаа югыд ягӧ. Сэтшӧм кокни да лӧсьыд сэні — водзӧсӧ весиг кокыд оз ну. Гатшасян еджыд-еджыд вольӧс вылас, нюжмасян-туплясян бурпӧт, быттьӧ мусукыдлы водзвыв шонтан вольпасьын вальмасян. Виччысян, виччысян, час дай мӧд, а сійӧ, мусукыд... оз лок. Кытчӧкӧ сьӧртас, буди, ылаліс — Визя шор бокас ок уна вомӧна и кузьмӧса сьӧртыс.

* * *

Ӧтилаӧ-мӧдлаӧ кежавлыштӧмнад дыркодь на и ковмис суӧдны сьӧкыда лэччысьсӧ. Баба ли мужик, он и гӧгӧрво, да и коді вермас торйӧдны, быд воськолын тай пешкылясьӧ, нопсӧ тыртӧ. А суӧдіс да — ерӧмакань, Пете вӧлӧма! Косясьлӧм важ болонь курткаа, дӧмас вылын дӧмаса гача да сэтшӧм жӧ рутлӧм сапӧга — полӧкалӧ кодь дзик. Киас джынвыйӧ тыртӧм целлофан пакет. Эз эськӧ окота вӧв сувтлынысӧ да, боктіыс он жӧ мун. Коркӧ челядьдырйиыс другасьлісны на ӧд. Тані на, Визя шорбокса су йӧр потшӧс дінас, ас коддьӧмъясыскӧд эз этша штабасьлыны. Ӧні на, кӧнкӧ, му чом колясъясыс эмӧсь.

— Т-тэнад нӧ вотчыссис нін? — эз и здоровайтчы кок шы вылӧ бергӧдчысь.

— Петырыслӧн доз вылӧ, гашкӧ, эм нин да? — тадзи жӧ и артмис Стёплӧн.

Весьтасясисны, сӧмын уна ветлысь-мунысьӧн талялӧм-ботсялӧм туй визьыс и торйӧдіс. Стёпӧлӧн киыс сигаретысла зептас пырис. Туй мӧдарас бокышӧн моз сувтіс, чурскыштіс тырӧм ляс нырнас, лӧсьӧдыштіс потӧм стеклӧа, код тӧдас мыйӧн кӧртавлӧм ӧчкисӧ. Водзӧ сёрниыс эз гартчы.

— Отпускын? Али командировкаын? — рочыштіс, аддзис жӧ кысянь сыныштны Петьӧ. Пач пӧдан кодь чужӧма, лӧзӧдӧм ляс ныра, юрыс абу ас сертиыс, ыджыд, кокыс дженьыд, дзоля тушаа...

— Школаӧ корлісны...

— А-а. Ученӧйкӧд стреча, так сказать.

— Абу-у. Сідзи сёрнитыштны, челядькӧд урок нуӧдны.

— Т-тэ жӧ абу учитель, т-тэ жӧ п-пилосоп?

— Филолог. Коми кыв кутам видлавны.

— М-мый нӧ, баба али мый — в-видлавнысӧ? — Петыр бара лэптыштліс потӧм ӧчкисӧ, векыштліс руд чужӧмсӧ. Тӧдчис: сёрнисӧ кӧсйӧ нюжӧдны, колӧкӧ, и тшӧтш на вӧтчас. Но Стёпӧлы татшӧм туй ёртыд оз ков. Ёна тай. Пысасяс да он мын: первой тыртчыны корас, сэсся водзӧ корсьысьны нуӧдас. А важ жар вылад ылавнытӧ дыр-ӧ? Сэсся бара другъяс, бара доз бӧрся доз, а ӧти сайын и гудыр-гадыр сёрни. Тшынасигмоз ӧнія олӧмсӧ донъялӧм, челядьдыр казьтылӧм, и, дерт жӧ, вина юӧм да бабаяскӧд узьлӧм — да сӧмын мый йылысь на оз варгывлыны гӧрдӧдыштӧм ныра педотъяс, петыръяс, микайлӧяс...

Пӧжалуй, наысь, сиктса мужикъясысь, бурджыка да сюсьджыка некод оз гӧгӧрво политик-учёнӧй олӧмтӧ. Воманыс кӧ веськалас, кӧть лешакӧдз нуӧдасны сёрнинас, лоӧ окота бызгыны быд сикас «мирӧвӧй проблема» йылысь, юасьны-висьтасьны газет-телевизорысь медся пӧсь, «глобальнӧй» юӧръяс кузя, деревняса Педотыд ӧд ок на кутшӧм грамотаа! Горшныс татшӧмъясыслӧн таркакылӧ, но кодсюрӧыс абу на дзик вошӧмаӧсь гудыр олӧм руас, пӧкмеллясӧ пӧжигмоз ёна на лыддьысьӧны. А пӧкмелитчасны да, Чубайс-Жириновский коддьӧмъястӧ гогналасны на — «Трояыс» тадзи вежӧрсьӧдӧ?

Ӧнтай Стёпӧ эськӧ пӧкмелитчис жӧ да, весиг вирыс ыззьывліс Катерина дырйиыс, но юрыс бара нин тай нӧш кодь кутіс лоны. И ...выльысь кутіс ковны. Дурмӧдӧ ли бурмӧдӧ тайӧ зелльӧыс, а, донтӧм да, он жӧ лавкаысь водка ньӧб — весиг Стёпӧ нин тшӧтш тадзи кутіс мӧвпавны. Кодсюрӧ синтӧммис и коктӧммис нин. Быдсяма висьӧмсӧ корсисны, а юӧны тай. И кымынӧн нин кувсисны, тшӧтш и Стёпӧлӧн ичӧтдырся другъясыс. Колӧкӧ, налысь туйсӧ талявны пежгагйыс вочасӧн кыскас и Стёпӧӧс. Лэдзчысьӧмнад и ачыс на нинӧмӧдз воас, татчӧдз нин кӧ усис — ресторанса «Кристаллсянь» стеклӧ мыськалан сорасӧдз. Мыйтакӧ и дона винасӧ юліс — быд сикас презентация да конференция дырйи. Ӧтчыд весиг конгресс вылӧ веськавліс. Асывнас кафеас пызан вылын кык-ӧ-куим мича доз сулалӧ нин — коді кӧсйӧ, мед горшсӧ кӧтӧдӧ. Пажун дырйи тостъяс нин юргӧны. А рытнас... Ӧти эстонечкӧд сэтшӧма конгрессасис Стёпӧ, мый гортас мӧдӧдісны телеграмма, босьтӧй нин пӧ ассьыныд угровед-кандидаттӧ, тяпинас пӧ кутіс лыйсьыны гостиницаын... Кытчӧдз лои пызйӧма дарӧвӧйсӧ. И ӧд жаль кольны — донасьыс-дона да дзик прӧстӧсьыс мойвиӧмторсӧ.

Унаӧн, унаӧн тадзсӧ юсисны. И усисны. Вӧвлӧм партиечьяс, демократъяс, «выль рочьяс». Панласны ассьыныс делӧ, муртса сувтасны, веськӧдчасны йӧзӧс котыртан-ӧтувтан сьӧкыд уджсьыс, а, видзӧдан да, первой ӧти кокнас пырасны зыбучӧ, сэсся мӧднас, и вочасӧн юр выв тырнас нин кыскас дука нюйтыс: «сделка» мыськалӧм, контракт гижӧм, выль креслӧӧ пуксьӧм — ставсӧ колӧ пасйыны курыдторйӧн. И наукаын тадзи жӧ.

Диссертация гижин — югыд юра дона презентъяс дасьты, книга лэдзин — юктӧд сы йылысь ошкана кыв шуысьяссӧ. И став вылас колӧ деньга, коді первойсӧ быттьӧ век эм, ӧтарӧ и мӧдарӧ шыбласян, а бӧръяпомыс петан удждысьны. «Трояӧдзыд» тадзи и воан. Ас вывтіыс Стёпӧлӧн ставыс вуджис.

— М-мыйкӧ... вай куритӧд. К-колодильник-сервантӧ аслам вунӧма, йӧйыдлӧн, — Петыр вӧчис сэтшӧм жаляддза чужӧм, тайкӧ бӧрддзас. Синъясас сы мында корӧм да мудерлун — быттьӧ машина вылӧ удждӧ. Чӧла кутіс виччысьны, кор мыччасны. Тіралан кияснас горша босьтіс, пестысис, кыскыштіс гоз-мӧдысь зэв азыма, юрсӧ чатӧртӧмӧн кутыштіс ловсӧ — татшӧмъяс йывсьыс шулӧны, балдейтӧ пӧ. Нӧшта ӧтчыд пыдісянь апыштіс да видзӧдліс Стёпӧлань, но тайӧ пӧрйӧ мыйлакӧ гудыртчӧм нин синмӧн. А сэсся кыдзи тай швачкысис муӧ! Бледӧдіс гежӧдик щӧтьторйӧн резыштӧм баныс, сувтіс векни потас кодь вӧвлӧм синмыс. Лёкысь нетшкысьӧ, гатшасьӧма да, а вомӧдыс быг шпоткӧ-петӧ. Кыдзи нӧ он шӧйӧвош? Уськӧдчис эськӧ Стёпӧ кутны тракйысьӧмсьыс, юрсӧ босьтчис кыпӧдны, но эз вермы. А мӧдыслӧн быгйыс чорзьӧм вом дортіыс нин визувтӧ. Но гӧгӧрвоис жӧ, мый вӧчны. Ки улас чунь кыза кымын кос увтор сюрис, да сійӧс и сюйис усьысьлӧн вомкӧтшас. Пиньсӧ жергӧдӧма да, оз на и лэдз. Вом дорышсӧ чашкӧдӧмӧн, бӧръя сісь юр пинь костас ковмис йӧткыштны тувторсӧ. Мед, колӧкӧ, вазнитас. Кывсӧ кӧ оз курччы и. Дыр на нетшкысис Пете, а сэсся лӧнис. Лигышмуніс. «Куліс кӧ-а? — визнитіс кезнитӧдана мӧвп. — Вот ме и веськалі...» Куйлысьлӧн чужӧмыс ещӧ на едждӧдіс, сувтса синъясыс ӧти бӧрся мӧд куньсисны. Потӧм ӧчкиыс кытчӧкӧ усьӧма, но веськодь сійӧ. Колӧ мыйкӧ думыштны.

Гортлань найӧ мӧдӧдчисны дзигӧдчӧмӧн. Стёпӧ ки пӧвнас сывйыштӧма мешӧк моз летйысьысь полокалӧсӧ, кутӧ коскӧдыс, мед кывзысьтӧм кокъясыс кытчӧкӧ сійӧс бокӧ эз кыскыны. Збыльысь ӧд, дзик эбӧстӧм. Гашкӧ, сёйтӧмысла нин, а ещӧ: «сервант-холодильник»...

«Мед сӧмын сиктӧдзыс воам-а, либӧ мед кӧть кодкӧ вочаасяс», — кевмысис Стёпӧ.

«К-кӧні нӧ ме» да «К-коді нӧ тэ?» — юасис орччӧн ӧдва восьлалысь Пете.

Эстӧн, тыдалана нин пожӧма ді дорас, бара на сувтыштласны. Тайӧ пӧрйӧ шойччӧдас асьсӧ тайӧ «мешӧксӧ» муӧ лэдзӧмӧн нин, оз сӧмын ловсӧ шедӧдны сувтӧдлы. Аслас тужуркаысла кежавлігкості мед, колӧкӧ, жуйвидзыштас коньӧрыс. Он ӧд сэсся татчӧ эновт, ковмас нин колльӧдны. Збыльысь туйкостас кулас дай.

— Тӧді ӧд, дыр ветлысь он ло. Виччысьыштла, мися, — мыш сайсяньыс тайӧс кылӧмыс тайкӧ гатш эз уськӧд. Пуын ӧшалысь кышӧдысла вӧлі нюжӧдчӧ нин, да сідзи и кынмис места вылас. А сэсся звирк бергӧдчис, сьӧлӧмыс зупкӧ, киясыс тірӧны, ӧнтайя повзьылӧмсьыс ли, ӧнія весьӧпӧрӧмсьыс ли. А вильыша нюмъялысь Катя быттьӧ эз и казяв сыркмунӧмсӧ, али мӧдтор йылысь думайтіс да эз кӧсйы казявнысӧ. Сідзсӧ Стёпӧлы вӧрад виччысьтӧмторйыд абу, ичӧтсянь кыйсьӧ-вотчӧ. Кӧть и бӧръя кызь сайӧ восӧ карсаӧн лыддьыссьӧ, но шонъянӧй батьыслӧн, нэмӧвӧйся вӧралысьлӧн, велӧдӧмыс пыдӧ йиджӧма, да сы моз гежӧд коді кужӧ ветлыны пармаад. Кыдз шуласны, синмыс балябӧжас, пельыс юр чукъяс. Но сы мыйтаысь талун асывсянь то ыззьывліс, то ваймыліс ловнас, мый этш кутӧдыс дзикӧдз вӧсняліс. Сы вӧсна и бара шӧйӧвошискодь. Да ещӧ важ пӧкмелляыс на вир сӧнсӧ зэвтӧма.

«Вот лешакыд, мый ог думышт, сійӧ и збыльмӧ!» — шуыштіс аслыс, а сэсся Катялы нин:

— Ме, гашкӧ, телепат да. Кыдзи кӧсъя, сідзи ставыс и бергӧдчӧ!

Том ань эз на и вевъяв гӧгӧрвоны, кутшӧм лешакӧс ли делегатӧс судзӧдӧ пу вывсьыс мортыс, либӧ чайтіс, мый йӧймис? А сійӧ водзӧ нин, быттьӧ вартан машина, джӧмдалӧмӧн таргис:

— Тӧдан... Эстӧн Петеыд... Лёк сылы... Лэптыны колӧ да лэччӧдны...

— Збыль кӧ вошласьӧ-а, — пу йывлань чӧвтліс синсӧ Катерина. — Пуас али мый кавшасис? Кытчӧ сэсся лэптынысӧ, кутшӧм Петеӧс?

— Да абу тані, тонӧ, тонӧ кӧні, — индіс тіралысь кинас Стёпӧ. — Шыбласян висьӧм сылӧн. Мунам, отсыштан...

— Виччыси да виччыси, мися, тшыг кань моз синнас кодзлалӧ да, ладнӧ, сетчывла нін, а сійӧ... Грека да, зывӧк? — нывбабалӧн тайӧ артмис ярскӧба.

— Да эстӧн, мися, Петеыд, лёк сылы...

* * *

Кыкӧннад кокниджык нин лои кутны летъялысь, но ас садяс пӧшти воӧм висьысьӧс. Быттьӧ абу и лыыс — тушаыс люті-леті, кодарлань бергӧдан, сэтчӧ и шыблалӧ коксӧ. Катя — ӧтарсяньыс, Стёпӧ — мӧдарсяньыс, тадзи пыкӧмӧн и нуӧдісны коньӧрӧс.

Медводдзаысь татшӧм висьысьсӧ дзоляник на Стёпӧ аддзывліс самолётын. Мамыскӧд лэбзьылісны юрсиктӧ, хирург дорӧ. Гӧгсӧ вӧрзьӧдліс ли мый кӧртнас ноксигӧн, кутшӧмкӧ сӧн, гашкӧ орӧдіс — восӧдӧ помся, и сьылісӧ бергӧдны оз вӧлі вермы. Таркакылысь АН–2-ын мам да детинкалы воча пукалысь ар комын вита нывбаба тімбыльмуніс-усис кӧрт джоджӧ, кутіс нетшкысьны лёкысь... А вомсьыс, сур лагунысь моз, быг петӧ. Бур, мый лётчикъяс водзвыв юӧртісны аэропортас. Татшӧмторйыскӧд Стёпа сэсся некымынысь паныдасьліс на.

...А со и Дзоля вӧр, челядьдырся ворсанін. Сы сайын медводдза керкаяс нин тыдовтчасны. Вочасӧн Петелӧн воськолыс зумыдмыштіс. Эз и тӧдлы Стёпӧ, дугдыссьӧма сійӧс кутӧмсьыс. Кольччыштіс. Бӧрсяньыс кӧ видзӧдны, зэв тешкодьӧсь шатлалысь бабаа-мужикаыс. Петырлӧн тшак пакетыс важӧн нин кытчӧкӧ усьӧма. А Катялы, тыдалӧ, мышнопъяс абу на тырмымӧн гобйыс, да киас ещӧ на пӧшти чукъя ведра летӧдӧ. Оз эновт-кисьт, кӧть и абу кивыв кыскынысӧ. Тыдалӧ, мед петкӧдлыны, мый эз весьшӧрӧ лунсӧ вошты, а то вежӧгтысь верӧсыс, колӧкӧ, кутас юасьны, кӧні пӧ та дырасӧ ветлін. Вильснитасны да, Катя ки пӧвнас зільӧ кутны орччӧн бовъялысьсӧ сойбордӧдыс, а зӧркнитчӧмсьыс то ӧти тшак усьӧ, то мӧд. Стёпӧ оз ӧкты, Стёпӧ тапсьӧдӧ бӧрвывтіныс. Сылы эськӧ и мый морысла нин вӧтчыны, дзикӧдз кольччӧма да. Таті ӧд сэсся воасны жӧ, Дзоля вӧр нин ордйӧдісны да. Тадзи, ӧтгудырӧн, и пырны сиктас? Мый йӧзыс шуасны?

А кыкыслы, тыдалӧ, пӧсь ни кӧдзыд. Со тай кыдзи топӧдчӧмаӧсь, кутчысьӧмаӧсь — он торйӧд. Петыр весиг шатлавнысӧ быттьӧ дугдіс. И оз повны некодысь — руньгӧны и руньгӧны надзӧник, мыйкӧ ещӧ варовитӧны на. Оз и бергӧдчывны, вунӧдісны Стёпӧ йылысь. Тыра ведрасӧ Катяыс мед кӧть нин колис, и то кокньӧд.

* * *

...Дзоля вӧр бокас коркӧ вӧлі совхозыслӧн порсь гид. Гожӧмбыд ныръясисны полюкъясыс йӧнмӧн да пӧлянӧн тырӧм раскас. Пашкыр бадьяслӧн вуджӧр улысь ылӧсӧ эз и мунны, йӧрыс весиг эз ковмыв. Рытнас чуксавтӧг волісны дась сёяна воръяс дорас. Челядьпиян мыйтакӧ и тешитчывлісны руксысь пемӧсъяс вылас, польӧпиянсӧ котрӧдлісны, гырысь чошӧяснас верзьӧмӧн ризъялісны. Ӧтчыд Стёпӧ муртса юрсӧ эз вошты. Кавшасис ыджыдсьыс-ыджыд польӧ-мам вылӧ, а сійӧ кыдз тай нетшыштчис да кутіс тірксьӧдны-нуны чужӧмӧ швачйӧдлысь бадь пӧвстӧд. Ӧти ёнджык вомӧна ув веськаліс дзик тшӧка улас. Метра нёль шыбитіс детинкаӧс бӧрвыв. Голясӧ тӧлысь кымын сэсся эз вермы бергӧдны.

Дзоля вӧрас зонпосниӧс кыскис нӧшта сійӧн, мый шӧрвыйӧныс визувтіс кысянькӧ пармасянь локтысь ёль. Гашкӧ, Визя шоркӧд ӧтилаысь панассӧ босьтӧны да. Но Визя шорас нюръясысь сӧдзтысьысь ваыс гудыр, пӧдӧм дука, а тані кӧдзыд, сӧдз, кӧть гумовтан, оз няйтчы, здукӧн югдӧ. Ключьяссянь сійӧ локтӧ — пӧлӧнтіыс кӧ мунны, кузяла посньыдик ключторъяс. Дзоля вӧр дорас важ йӧз на тшуплӧмаӧсь йӧрдан сямаӧс, пос шыбитлӧмаӧсь и. Коркӧ пӧ часовня вӧлӧма матіникын. Сиктсаяс вӧрысь гортас лэччигӧн босьтлывлісны кушмӧм йӧв сулеяясас, кодсюрӧ и тыртӧм ведраясас, гырысь лыа пӧвстті рудзтысьысь васӧ. Эз и зывӧктыны фермасьыс. Гашкӧ, ваыс вежа да? И век жӧ, кодлы юрас воӧма ключ бердас порсь гидсӧ вӧчны?

Стёпӧ Дзоля вӧр дорас сувтовкерис. Кыкыс со воӧмаӧсь нин сиктӧ пыригӧн медводдза, мӧс вӧтлан уличӧдз, сёрнитӧны кутшӧмкӧ бабакӧд. И ӧд век на ки на ки! Катя ведрасӧ оз убӧлит лэдзны, сійӧн, тыранас, и шенасьӧ бӧрвыв, Стёпӧлань. Висьталӧ, буракӧ, кыдзи-мый ставыс лоис...

А, веськодяс. Оз нин вӧтӧд, асьныс мед кыдзкӧ-мыйкӧ...

Кокъясыс кежӧдісны тшупӧм ключ дорӧ. Гортас мыйлакӧ эз на и кыскы...