ВАСА ДА ВАССА

Таво водз локтіс тулысыс. Юӧртісны сы йылысь эз мукӧд воын моз сьӧд ракаяс да чавканъяс, а лым еджыд каляяс. Югдігас Василей бара лэччис ю дорӧ видзӧдлыны пыжсӧ да чарӧмалыштӧм кыр йылас, аслас войдӧрлунся кок туйясӧ вотӧдз на кыліс налысь нявзӧм-горзӧмсӧ. Тапъялісны лэбачьяс кольӧм лун сьӧмӧснас артмӧм, но кенясьӧм на рыяс пӧлӧнті, корсисны кузь туй бӧрын кынӧмпӧт. Со шондіводзса восьсаинъясын полӧмпырысь, но мыччысисны нин вижъюръяс. Сиктпомса муса топольяс улас лудйыс, кӧнкӧ, воссьыштіс жӧ.

— Регыд, регыд нин ва вылӧ. Кор на лэдзас ассьыс катерсӧ Ӧльӧксан, а менӧ, колӧкӧ, аски-аскомысь мӧдӧдасны матігӧгӧрса куръяясӧ, — Василей эз и матыстчы водзвыв весавлӧм да пыдӧс вылас путкыльтӧм «Обь» дорас, тӧдіс: прӧстмӧм йи пластъясысь кӧ артмас пором, пыжӧдзыс ытва оз на здукӧн воӧдчы.

Кымын тулыс нин тадзи инас оз ӧшйы Васьӧ. Му вылас став ловъя лолыс пӧ васянь чужлӧма-петлӧма, и ме пӧ, буди, вӧлі жӧ коркӧ амёбаӧн либӧ тритонӧн, шмонитлывліс мужичӧй юыштӧм ёртъяс водзас. А збыль ӧд тадзи: корсянь помнитӧ асьсӧ, век вадорын. Чепӧлышӧн на котраліс берегті, галяизъяс ӧктіс да «блин сёйис». Быдмыштіс да, шатин-донка кисьыс эз лэдзлы. А варччыны велаліс квайт арӧсын нин. Батьыс кылӧдчанінын уджаліс да, спасжилетыс пыр ӧшаліс мотор будкаын. Тайӧ шабурнас медводдзаысь и вуджис Оль куръясӧ. Бузӧдчис-бузӧдчис ляпкыдінас, а сэсся ышмис да и уйис мӧдлапӧлас. Он бара вӧй, кӧть мый дыра ва веркӧсас шатин таб моз бовъяв. Ар дас куим лоис да, ӧтчыд суныштӧмӧн нин воӧдчыліс мӧдлапӧвса кырйӧдзыс. Пӧрнӧй мужикъяс, он нин шу астшӧтшъяяс йылысь, завидьтісны, юасисны, кыдз пӧ та ӧдна мунан ва увтіыс. А ме пӧ пыдӧсӧдыс котӧрта, изйысь изйӧ йӧткася, аддзывліс вочакыв. Сэксянь, гашкӧ, другъясыс и кутісны нимтыны Вакульнас, Васанас. Сикт-грездад тай ов сертиыд мортсӧ ёна оз и тӧдны, быдӧнлӧн аслас ним — кодкӧ Карнан, кодкӧ Кекунь, кодкӧ Седельки...

Но Василей медся ёна сирасис-сибаліс чужан ю дорас бӧръя дас вит вонас. Таӧдз мортыд кытчӧ сӧмын эз инасьлы — и совхозын тракториставліс, и сельпоын сӧвтчыліс-ректысьліс, и весиг сиктса клубӧн веськӧдліс. Суседыс, Капитан Ӧльӧксан, ӧтчыд и чуйдіс шыӧдчывны налӧн кантораӧ. Уджыс пӧ, рочыштіс, «не бей лежачего»: тӧвбыд кабинетын тшай юигмоз важ протоколъяс листалан, гоз-мӧдысь и петавлан кутшӧмкӧ вӧр чинталанінӧ либӧ гаражӧ, да и сыысь удждон дорад содтӧд воас. Тулыссянь арӧдз сэсся ва вылын. Ачыд аслыд кӧзяин. Лун-лун сӧмын шлывъяв командировкаясӧ, рейдъясӧ да номсась романтикаӧн.

Тайӧ «романтикаыс» и кыскис аслас омлагӧ ^(диал.) йир, джум/^ Василий Савельевич Томовӧс, а сиктса ногӧн кӧ, Сава Васьӧс, Васаӧс. Эз тырмыны уджалысьясыс да, начальникыс, Корышев Дмитрий Иванович, ас костын Кӧрыш Митрей, пыр и босьтіс писькӧс том мортӧс выль служба вылӧ. А кыдзи нӧ — збыль ӧд служба — Сава Вась лоис младшӧй госинспекторӧн, правоясыс мыйкӧ ГАИ-са старшиналӧн ли младшӧй сержантлӧн кодьӧсь кымын. И со дас вит во чӧж, водз тулыссянь сёр арӧдз, гежмалӧ ас районсӧ рыбинспектор Томов, ӧні участкӧвӧй нин. Кутшӧмкӧ кадӧ налысь да орчча районса ӧтувъя опергруппа весиг мӧдӧдлісны Печора вылӧ. Буретш катіс гӧрд чери, да мед отсыштны сэтчӧс инспекторъяслы. Мыйтакӧ и лои чӧсмасьӧма чими-кебӧснас, омуль-чирнас. Бӧрсӧ сэсся локтісны вертолётӧн жӧ да дона черисӧ кодсюрӧ бӧчка тырӧн вайисны.

Участокыс сылӧн дзик бӧръя кежавланінӧдзыс, кӧть и сӧмын верст кӧкъямысдас, но усьӧ сы мында ты да паськыд ёль, мый вежонӧн он кытшовт. Сідзи тай и шмонитлӧ: «Вежон кежлӧ Вежаньӧдз». Паськыд ота Вижвакӧд орччӧнмоз кывтысь, но тӧдчымӧн векниджык-ляпкыдджык Вежань юыс нималӧ аслас джуджыдсьыс-джуджыд омлагъясӧн, йиръясӧн, ёді-сынлӧн тӧвъян гуясӧн. Ӧти участкӧвӧйлы вель на и сьӧкыд кутны син улын та ыджда-кузьта угоддьӧтӧ. Гашкӧ, та понда и кыптыліс ловнас, кор сылы отсасьысьӧн, пенсия вылӧ петӧм моторист Иваныч пыдди индісны выль мортӧс. А, колӧкӧ, и эз та вӧсна выль пӧв быттьӧ чуж.

Ва вылад быдторйыс овлӧ, уна сикас йӧзкӧд лоӧ паныдасьлыны. Но дас вит вонас некор эз ыршасьлы ракетницаӧн да бӧрынджык сетӧм табеля пистолетнас. Эз сюрлы и йӧз сёрнияслы помка, кӧть кутшӧм вабергачӧ эз веськавлы. Зілис лоны сэтшӧмкодьӧн жӧ, кутшӧм вӧлі аслас начальникыс, районса старшӧй госинспектор Корышев. Сизим класс и помавлӧма мортыс, ӧд челядьдырыс тшукӧма сьӧкыд войнаӧ, да ыліса ичӧтик грездад олігӧн кыдзи нӧ вермин велӧдчыны водзӧсӧ. Юрсиктӧдз кызь верст быд лун он ветлы. Бать-мамнас, чужан вӧр-ванас сетӧм вежӧр-сямсӧ Кӧрыш Митрей кужӧма сӧвмӧдны сы выйӧдз, мый морт водзын родлісны институт помавлӧм директоръяс да юралысь инженеръяс, торйӧн нин сэк, кор корліс найӧс аслас жыр-кабинетӧ штрапъяс кузя.

Тшупсьыны кӧть струба кодйыны, машина дзоньтавны кӧть пыж вӧчны — быдтор вылӧ тырмис сямыс. Ӧтчыд, шойччан лунӧ, дерт, торъя сьӧм вылӧ, Василей уджъёртъясыскӧд лэптісны казеннӧй «УАЗ»-ыслы да «Буранъяслы» выль гараж. Срубйыд кыптіс кокниа, но вевттьысьӧмӧдз воисны да дудісны. Некыдзи эз лӧсявны шиперъясыс да. То улысса тьӧс-плакасӧ оз вевттьыны, то ортсӧ чурвидзӧны потӧм выйӧдз. Кӧрыш Митрей воліс донъявны уджнысӧ да сӧмын довкйӧдлыштіс дзор юрнас:

— Но и стрӧитчысьяс, ёкунивань! Пон чом али мый лэптанныд? Энлӧй, виччысьлӧй, ме ассьым струментӧс вайла. Ог верит, мый эмторйысь мыйкӧ оз артмы. Шиперыд ачыс инсӧ аддзас, вот видзӧдлам, ёкунивань, — Кӧрышыд вайис линейка сяма кутшӧмкӧ «струмент», синъяліс сійӧн ылыстлӧмӧн и матыстлӧмӧн стрӧйба вевтсӧ да сэсся и кайтыштіс: — Ноко, Васа Вась, мун выліас кавшась! И тэ тшӧтш, Ӧльӧксан, шиперсӧ лӧсьӧдлыны отсав. Ме инда, кыдзи-мый пуктавны, ставыс артмас, ёкунивань!

И, збыльысь, артмис: гы вылӧ гы пуксис сруб вевттьӧдыс, весьт мында и петыштіс шиперыс.

А мӧдысь Василейлы пач тэчисны. Сідз шусяна экономка. Татшӧмъяссӧ уналысь аддзывліс Томов, торйӧн нин выль керкаӧ овмӧдчысьяслысь. Майбыр, абу и ыджыд «галанкаысь» («голландкаысь»), а позьӧ и плита вылын пусьыны, и подъя горсъяс нянь пӧжавны, и паччӧр вылас на костӧ пӧжны. Но кытысь корсян мастерсӧ? Эм эськӧ орчча посёлокын нывбаба — пач тэчысь, сэтчӧс училищеын стрӧитель-каменщикъясӧс велӧдысь, но босьтӧ пӧ адӧй жӧ уна. Вежон чӧж верд-юктав, дась сорас вӧч да кирпичьяскӧд мыччав. А таысь донсӧ оз чинты.

Дмитрий Иванович кывлӧма Василейлысь майшасьӧмсӧ, ышӧдыштіс, эн пӧ майшась, эшта кӧ пӧ, вола пачтӧ тэчны. Лун-мӧдӧн и тыдовтчис Томов керка вылын выль труба. Кӧрыш Митрейлӧн киподтуйӧн бура дыр любуйтчисны суседъясыс, а горт олысьясыс, торйӧн нин пыр броткысь гӧтырыс, и ӧні красуйтчӧны ӧти пачсянь шоналан нёльнан жыръяс. Эз, эз нывбаба-тэчысь мозыд командуйт олӧма морт, сӧмын индаліс лӧниника, кытчӧ да кутшӧм ногӧн ляскыны кирпичсӧ, видзӧдіс, мед гадьястӧг пуксис сёйыс, мед быд рад кайис лючки. Шуны кӧ, унджык уджыс Василейлы и сюрис, но ньӧти эз дӧжнась, мӧдарӧ на, Ивановичлысь кинас быд ӧвтыштӧм, быд видзӧдлас, быд кыв зілис сюркнявны. Эз кыдзи, дерт, начальниклысь, а кыдзи бурӧ туйдысьлысь, быдсикас рӧбӧта-нок тӧлкӧн вӧчысьлысь.

Да и кузь командировкаясын, кор ылі туйӧ ковмыліс петавны катерӧн да кор старшӧй госинспектор аскӧдыс босьтліс тшӧтш Томовӧс, унаторйӧ на мойвиис велӧдчыны быттьӧ и ва вылын чужлӧм да ставсӧ нин кужысь-тӧдысь участкӧвӧйлы. Эз сӧмын браконьеръясӧс эрдӧдӧм, но и быдсяма йӧзкӧд сёрнитӧм-ладитӧм кузя. Со тай выль морт, ихтиологыс, локтіс инспекцияӧ да мукӧдыс во джын букшасисны, а сійӧ, Кӧрышыд, ӧдйӧ и аддзис ӧти кыв. И ньӧти эз власьтнас, ньӧти эз кыдзи начальник. Бара жӧ сёрнитны-ышӧдны кужӧмнас. Дерт, веськыда кӧ, «ӧдйӧыс» Василейлы нюжаліс водз тулыссянь сёр арӧдз жӧ.

А олӧмаджык чери кыйысьяс ӧні на казьтывлӧны: кылам пӧ стационар моторлысь «бут-бутсӧ» да некытчӧ огӧ и пышйӧй. Кӧть и ӧтнас Кӧрышыд, но кӧсъяс кӧ, оз талун, а мӧдысь быть кутас вывтіасьысьтӧ. Пыж нырас пыр новлӧдлан ичӧтик якӧрыс, мӧд ног кӧ, «кошкаыс» кодь жӧ пӧ ныриса. Кӧть кыдзи дзеб кулӧм-ботантӧ, век пӧ казялас. Сыкӧд, унатор тӧдысь-аддзывлысь морткӧд сёрнитыштӧм, правилӧясысь выльторъяс тӧдмалӧм могысь пӧ асьным и чукӧстлам рыбинспекторсӧ юква панялыштны.

Томов эз жӧ кыпӧдчы аслас участокын, кӧть и позянлуныс, кыдз шуласны, сарлӧн да Енлӧн кодь вӧлі. Велаліс сёрнитны и донкаасьысь зонпосникӧд, и кулӧм-ботанасьысь верстьӧяскӧд.

Протокол гижтӧдз медводз юалас ассьыс: а кыдзи эськӧ вӧчис Корышев, вӧлі кӧ ме пыдди? Та вӧсна сылӧн ньӧти делӧ на эз бергӧдчыв, эз волы судӧдз. Ставпӧлӧс йӧзкӧд ва вылын паныдасьлӧм велӧдіс морттӧ лоны видзчысьысьӧн, воськовъяссӧ водзвыв арталысьӧн. Уджыс сэтшӧм, тышкас-мышкас, ӧдйӧ он вӧч — вермас гугӧн бергӧдчыны. Со тай кыдзи артмыліс Кельчиа ты вылын. Та йылысь бӧрын, ёна бӧрынджык висьтасьліс напарничаыслы, да сылӧн весиг чужӧмыс вежсьыліс.

— Йӧйӧсь кӧ ті, Савельич! Чӧрту протоколыд, нафиг «палочкаыд», шыбитны коліс кулӧмъяссӧ. А лыйисны кӧ кыкнантӧ?

Некутшӧм пастӧм-биркатӧм, ньӧти сайӧдтӧм вель уна кыйсян кӧлуй васьыс лэпталӧм бӧрын сувтісны мотористыскӧд вӧр керка весьтӧ домалӧм пыж дорӧ. А «Казанка» ныр вылас мӧд сы мында ваӧн рудзтысьысь кулӧм. И ставыс посни синма.

— Ноко, Иваныч, инав ставсӧ тайӧс торъя мешӧкӧ, а ме кайла бипурасьысьяс дорас, сёрнитышта, — индіс Томов мотористыслы. Но сӧмын на сюйыштіс асланыс пыжлысь кыз сутуга йыла троссӧ талялӧм ӧзынас, кыдзи кыр йывсяньыс кыліс: «Ставсӧ али мый куралінныд? Онӧ аддзӧй, ми дзебсясьтӧг кыйсям, договорӧн». Лэптіс юрсӧ, а кыр дорышас кык мужичӧй, ар кызь витаӧсь. Ӧтиыслӧн киас пищаль, и стволсӧ кортӧм гӧсьтъяслань веськӧдӧма.

— А кыдзи нӧ, быть куравнысӧ — документъясыд эмӧсь та мында кыйдӧс вӧйталӧм вылӧ? — другысьӧн шыӧдчисны да, Васьлӧн первойсӧ быттьӧ мыйкӧ тасасьліс горшас, но ӧдйӧ сайӧдіс весьӧпӧрӧмсӧ. — Ӧні вот гижыштам протокол, аски сэсся начальникным дорӧ штрапла. Лэччӧй, лэччӧй кырымасьнысӧ, тӧдмасям ӧти сайын, — инспектор перйис жӧ бардачоксьыс ракетница, быттьӧ сідзи и колӧ, пуктіс восьса планшет бокӧ. Код тӧдас, мый юраныс тайӧ браконьеръясыслӧн. Ӧнія моз киняулас пыр новлӧдлан «Макаровыс» сэки эз на вӧв, комиссияясӧн на ноксис. Сетлісны эськӧ ружьеӧн во гӧгӧр чӧж вӧдитчан разрешение, но кутас тай гожӧм шӧрын кыскавны сійӧс. Босьтіс ракетницасӧ да мода радиыс кыпӧдліс юр весьтас: — Час, корам Вижва вывса катерсьыс бригаданымӧс, понятӧйясыс налӧн эмӧсь нин. Лючки гижалам ставсӧ, энӧ тӧждысьӧй. Но мый, кырымасянныд?

— Ми некытчӧ огӧ кырымасьӧй. Кӧзяиныс разберитчас.

— А коді нӧ кӧзяиныс? Висьтасьӧй, висьтасьӧй.

— Босьтан кӧ кӧлуйсӧ, аски аддзан, — кырйывса пищаль ствол пыр на видзӧдіс пыжын пукалысьяс вылӧ.

— Савельич, мунам, мунам татысь. Чӧрту, кулӧмъяснас и ставнас, — тіран гӧлӧсӧн дзайгыны кутіс моторист.

— Кытчӧ нӧ мунам делӧсӧ помавтӧг? — лӧньӧдіс участкӧвӧй, а сэсся велалӧмпырысь восьтіс планшетсӧ, кутіс мыйкӧ гижавны сэтчӧ. — Ті менӧ эн повзьӧдлӧй. Кӧрышыд новӧй русскӧйястӧ, ок, оз радейт. Бур ещӧ, штрапӧн кӧ мынанныд. А ме сідзи и пасъя: «От подписи отказались, оказали со-про-тив-ление», — зэв на и лӧня артмис кывкӧртӧдыс, кӧть и бӧръя кывсӧ явӧ тӧдчӧдіс.

— Миянлы нӧ мый, гиж кӧть террористъясӧн, начальник, — пинь пырыс сӧдзӧдіс ружьеаыс. — Аски сітантӧ сійӧн чышкан.

— Видзӧдлам, — иналіс бумагаяссӧ да босьтіс йӧткыштчыны пелыс чужӧм вывсьыс ньӧти вежсьытӧм инспектор.

А кыр йылын пищальӧн сулалысьяс дыр на дзоргисны-видзӧдісны ты шӧрӧ петысь мотора пыжлань.

Аскинас удж вылӧ локтӧмсянь на и чукӧстіс кабинетас инас ӧшйытӧм Корышев. «Кантора дорын «джипыс» абу, подӧн али мый локтісны «новӧй русскӧйясыс», — мӧвпыштсис Васьлӧн. А старшӧй госинспекторлы воча пызан дорас пукаліс олӧмакодь нин, но зэв на и топыд тэчаса, паськыд гӧрдӧдӧм чужӧма айлов. Киас кутан кырымасян ручкаыс весиг оз тыдав, Ен мед видзас веськавлыны татшӧм кабыр улӧ. И мый шемӧсмӧдіс Томовӧс — мортыс вӧлі... коктӧм! Пидзӧссьыс вылітіджык гачсӧ эжӧма кучикӧн, мед, тыдалӧ, эзджык зыртчы. Кӧстыльыс абу ни. Сытӧг ӧмӧй ветлӧ, некод тай вайысьыс абу-а? — водзӧ шензис ӧдзӧс дорын сулалысь участкӧвӧй.

— Со, Василий Савельевич, тӧдмась: тайӧ миян пыдди пуктана ветеран, «Слава» ордена кавалер Косныров Пётр Потапович. Сылысь тэ лэпталӧмыд угоддьӧсӧ. Весиг абу тӧдмалӧмыд, мый мортыс договорӧн кыйсьӧ, ёкунивань.

— А кыдзи нӧ тӧдмала, тӧварыш старшӧй госинспектор, кор кык амбалыс ружьеӧн чурйӧдчӧны. Кӧть нин, мися, протоколсӧ гижа, а сэсся асьныд разберитчанныд, кулӧмъясысла локтасны да.

— Да-а, юржуглантор вӧчин тэ, Василий... А тэ, Петро, эн дӧзмы, тайӧ сылӧн уджыс, — миритчана шыӧдчис букыш гӧсьт дорас кабинетса кӧзяин. — А кулӧмъястӧ сетам, сетам. Дерт, штраптор мынтӧм бӧрын. Номера протоколыс, некытчӧ он воштысь. Да ещӧ и «оказали сопротивление» на эм. Тайӧ милициялӧн нин делӧ. Кутшӧм нӧ эськӧ петан туйыс? — аскӧдыс нин сёрнитіс Корышев. — Ладнӧ, кырымасян, мый кыйсян кӧлуйыд вӧлі коланаысь унджык. А тэ, Томов ёрт, некутшӧм ружье эн аддзывлы. И моторист Иванычыдлы тадз жӧ висьтав.

Василей петіс кабинетсьыс пӧсялӧма, весьӧпӧрӧмкодь. Со ӧд кыдзи артмис! Тӧдіс кӧ, дерт, дедыслысь нинӧм эз вӧрзьӧд. Но мыйла нӧ пищальнас грӧзитчыны?!

* * *

Эз кыскы талун Томовӧс ӧтпырйӧ нёль пызана дзескыд-гажтӧм кабинетас. Мый тӧлкыс вижӧдӧм нин кабалаяс вешталӧмысь, важ газет-журнал листалӧмысь? Корышев эз эськӧ сы выйӧдз вӧв бюрократӧн, но кыдзи партноменклатуралӧн быдтас, документъяскӧд удж лыддис медтӧдчанаӧн. А кыдзи нӧ — абу кӧ бумаг, тэ — ичӧтик гаг! Та вӧсна быд лӧсьӧдӧм делӧ тшӧктыліс быть вурны сунис-емӧн, эз кӧсйы тӧдны некутшӧм скрепка ни клей. Сӧмын тай уджалысьясыс — Томовысь ӧтдор кык участкӧвӧй да кык младшӧй участкӧвӧй — документация нуӧдӧмсӧ лыддисны пожйӧн ва гумлалӧмӧн, мӧд, коймӧд, дасӧд могӧн. А первой могыс налӧн — кутавны браконьеръясӧс, эрдӧ петкӧдны чери кыян правилӧяс дзугӧм. Со и пыр корсисны стрӧка, мед уйкнитны кытчӧкӧ. Секретарлы шуасны, мунім пӧ сэтчӧтӧ да сэтчӧтӧ, а асьныс шпуткӧны-куритчӧны кантора кильчӧ сайын. Тшынасигмоз мыйтакӧ и ошйысясны ӧта-мӧдыслы, коді мыждіс унджык технорукӧс да мастерӧс. Таысь ӧд воис кӧть этшаник да премия. А ылі участокъясса кык инспекторлы дзик нин майбыр: некод оз аддзы, мый вӧчӧны. Отчётъяс серти тай быттьӧ уджалӧны-а...

Кокни ошйысьны юрсиктса уджъёртъясыслы: матігӧгӧрын некымын вӧрпункт, кылӧдчан кантора, нефтебаза, пилорама, совхозлӧн вит ферма. Томов моз оз ков мунны мыжатӧ корсьны сё верст сайӧ. Оз ков и кынмӧдчыны зэр да шляка дырйи — пыр ки уланыс дежуритан машина, Ӧльӧксанлӧн катерыс. Со и ӧтдортчис татшӧм сёрниясысь участкӧвӧй Томов. Табак тшынӧн да кабинет бусӧн лолалӧм дорысь бурджык тапъялыштас сиктӧд, пыравлас библиотекаӧ, аддзысьлас корсюрӧкӧд и, дерт, ветлас асланыс куим тополь дорӧ. Пуясыс, кодъяс быдмӧны Вижвалӧн крут кыркӧтшса бӧръя керка дорын, «асланысӧн» лоисны выль уджалысьыскӧд, Василисакӧд тӧдмасьӧмсянь. Стӧчджыка кӧ, сійӧ вося медводдза ӧтувъя кузь командировкаӧ ветлӧм да сэні ускӧттьӧӧ веськавлӧм бӧрын.

Эз, дерт, дзик пыр артмы налӧн ӧта-мӧдӧс гӧгӧрвоӧмыс. Том специалистӧс участокнас тӧдмӧдан лунӧ и воисны венас. Кыдзи и век, Василейлӧн рытсяньыс нин ставыс вӧлі дась: пыж лэдзӧма, моторсӧ пысалӧма, сӧмын йӧткыштчы да личкы стартёртӧ. И збыльысь ӧд йӧткыштіс пыж ныр вылас кавшасьтӧдз на кузь бакилӧа, брезент плаша да пеля шапкаа выль ихтиологыд. Чой горув тэрмасьӧмӧн тюрӧмысла упкиг воськовтіс тӧв кутан стеклӧ вомӧн да шняпкысис воддза пуклӧсӧ. «Поехали!» — бергӧдчывлытӧг, командир моз и шуыштіс.

— Поехали кӧ и, поехали, сӧмын бензин бак да пелыс оз тырмы, — эз петитчы бӧжалысь. А пыжсӧ горув нин кыскис йиторъяса визув. Борт бердас эськӧ и вӧлі багыр, и пӧдлалан пыж нырас запас пыдди содтӧд бензин бак, но Васьӧ виччысис, мый водзӧ кутас вӧчны специалист-ихтиологӧн шусьысь. А сійӧ мӧдіс горзыны-чепсасьны, плаш паськыд сосъяснас ӧвтчыны: — Да тормози же, тормози, унесёт ведь течением!

— Ӧти-кӧ, колӧ корны: тор-мо-зи-те! Мӧд-кӧ, ме абу шопер, а «Обӧй» абу «Ока» — кӧлесатӧм сійӧ, — инсьыс эз и вӧрзьӧдчы мотор дорын пукалысь.

— Ну, пожалуйста, ну, ради Бога, сделайте же что-нибудь! — низган гӧлӧсӧн, тайкӧ оз бӧрддзы, кевмысьны мӧдіс карса ичмонь.

Кор тувсовъя наридз пӧвстӧд кылалісны сизим верст кымын, дзик сикт горулӧдз, Василей перйис жӧ багырсӧ, чорыдджык йи пластъяс йӧткалігмоз петкӧдліс нывлы, кыдзи синны береглань. А кор сатшкысисны кӧнсюрӧ лымъя на лыа кӧсаӧ, вӧлисти восьтіс пыж нырсӧ.

— Я, наверно, кое-что забыл второпях, — первой рочыштіс, а баксӧ перйигӧн вуджис коми вылӧ: — Мӧдысь кежлӧ тӧд, нывкаӧй, мый ва вылад тышкас-мышкас оз петавлыны. Ӧні бӧр ковмас катны мотор будкаӧдз, босьтны пелысъяс, содтӧд бензин, аккумулятор, и сэки нин — туйӧ.

Карсаыд чӧв оліс, тӧдчис: аслыс колігӧн зэв на и гӧгӧрвоӧ Вижва йывса сёрнитӧ. И век жӧ, гортса ӧзынӧ рытнас нин сувтӧм бӧрын, будкаӧ ректысигӧн плашсьыс да пеля шапкасьыс мичӧдчӧм рочакань кӧритыштіс:

— Ну не надо же так, Василий Савельевич! Я, конечно, не в первый раз участвую в рейдах, но откуда мне знать, что на дневной обход у вас надо готовиться таким образом.

— Каким? — гӧрдӧдыштӧм бандзибъя нывлань бергӧдчис плашсӧ да бакилӧсӧ будкаӧ иналысь Томов.

— Да таким! Я думала, что как у всех, у вас уже всё готово. Неужели я, милейший коллега, должна заниматься какими-то бачками, вёслами? У меня тоже есть бачки — для исследуемого материала, проб и анализов. Вы так же будете возиться с моими сосудами?

— Тӧдан мый, Василиса Премудрая, мекӧд кӧ да менам участокын кӧсъян уджавны, ӧдйӧ вунӧдан карса оласногтӧ. Ковмас кӧ, кыскалан и пелыс-багыр, и кыйсян кӧлуй, и палатка, и узьлан мешӧк тшӧтш, — камгис-игналіс мотор видзанінсӧ Томов. Чужӧмбаныс, дӧзмӧмысла ли, веськыда шуӧмысла ли, рытъя ыркыдысла ли, гӧрдӧдіс жӧ. Тӧдіс кӧ, мый палатка да узьлан мешӧк йылысь сылӧн кывъясыс имитасны, эз эськӧ шыблась наӧн...

Палаткаын зэр-шлякаысь дзебсясьӧмыс, ӧти узьлан мешӧкын шонтысьӧмыс лоӧ водзын на. А таӧдз вӧлі и мӧдысь, и коймӧдысь вензьӧм. Со тай карсьыс локтӧмсянь тӧлысь-мӧд мысти бара на воисны пиньӧ-гыжйӧ. Тайӧ пӧрйӧ кыкӧн-кыкӧн ӧтлаӧдӧм пызанъяса дзескыд кабинетас нин. Корышев тшӧктіс ӧдйӧджык помавны кӧзяинтӧм кулӧм-ботан-гымгаяс кузя отчёт, а на вылӧ документъяс абуӧсь на, ставыс разі-пельӧ. Май-юньнад чери кульмӧдан тӧлысьяс, эз слӧймы участкӧвӧй, кыдзи и мукӧдыс, пукавны кабалаяс сайын, то аслас пыжӧн, то катерӧн пыр рейдын. Со и корис воча пызан дорын пробиркаясӧн да колбаясӧн ноксьысь напарничасӧ:

— Василиса Батьковна, гашкӧ, отсыштан? Тыри делӧяснас, веськыд мат. А Дмитрий Иванович аски мӧдӧдчӧ управлениеӧ, рытӧдзыс сылы ставсӧ колӧ сдайтны... — а водзӧсӧ небыдика, наяна нин кутіс гаравны, мый ньӧти эз лӧсяв госинспектор Томовлы: — Тэ ӧд ачыд тӧдан, Вассук, кутшӧм буквоедъяс пукалӧны «Комирыбводад». Кӧрыш кӧ оз отчитайтчы, то миянлы тшӧтш сюралас, — а помас нӧшта на и рочыштіс: — Сэки премию не видать! Поможешь, Василиса Прекрасная?

Вассукнад, а гашкӧ, Батьковнанад шуӧмсьыд мӧдыс кыдз тай сувтӧдіс синъяссӧ:

— Василий Савельевич! Что я вам, машина что-ли? У меня своих дел хватает. Сами создали проблему, сами и решайте.

Кӧсйис эськӧ бӧр чорзьӧдчыны Вась, места вылас пуктыны ыръянитысь ичмоньӧс, ӧд эз кодӧскӧ, а буретш сійӧс, дас во нин госинспекторалысьӧс, индісны велӧдны том специалистӧс, лоны шеф сямаӧн. Кадӧн артасьтӧг ветлыны сэтчӧ, кытчӧ нуӧдас, тӧждысьны, мед нинӧм эз торк нюйтын лукйысян да ёспиянӧс вожйӧдлан уджсӧ. А со сійӧ ещӧ и нырсӧ лэпталӧ! Но пӧсьвылысь сӧмын жмуткис пызан пельӧсас бусӧссьӧм делӧяссӧ да крапкис мустӧм жырлысь жӧча ӧдзӧс.

Весиг сэк, кор вӧліны кузь командировкаясын да кор быттьӧ эз нин вӧв дузъялан помкаыс, ӧта-мӧд вылӧ гирстысьӧм эз-эз да век жӧ чужліс. Ковмыліс кӧ, Василей кыв шутӧг отсасис корсьны-чукӧртны места вылын да карса лабораторияын видлалан биоматериал, тӧдмӧдіс быд юлӧн да тылӧн аслыспӧлӧслунӧн. И, дерт, эз вечмась, сувтӧдіс палатка ли, ӧзтіс бипур ли, пусис ли. Он ӧд лыддьысь вӧр-ваад, да нӧшта сэк, кор напарничаыд вӧчӧ сэтшӧм тӧдчана удж.

Рочакань вочасӧн вежсьыштіс жӧ, мый кужис-вермис отсасис вӧляникысь. Шуам, вой кежлӧ кулӧм вӧйталігӧн — сэки бӧжаліс кык лопта пелысӧн. Либӧ протокол гижигӧн. Зэв на и артмис мыжасӧ юасьӧмыс — а кыдзи нӧ, кырымасьліс ӧд эз свидетельӧн, а младшӧй инспекторӧн. Первой сибӧдчас-матыстчас, пырмунігмоз тӧдмалас кытысь да коді, юалас (быттьӧ оз гӧгӧрво!), кутшӧм могӧн петіс ва вылӧ. А сэсся ӧттор-мӧдтор йылысь варовитігмоз (быттьӧ тадзи и колӧ) восьтас кучик папкасӧ:

— Но мый, Савельич, гижыштам? Мортыс оз пыксьы, вӧйталӧмторйыс коланаысь унджык, да и комын миллиметрысь ичӧтджык синмаяс эмӧсь. Штрап мынтан да верман бӧр ставсӧ босьтны райрыбинспектор дорысь. Да ӧд? — бӧръя юалӧмыс мыжмӧм морт дорӧ нин.

Мӧдыс чӧв олӧ да сӧмын юрнас довкйӧдлӧ.

Моторӧн быттьӧ ноксьысь, но пель саяс ставсӧ сюркнялысь участкӧвӧй оз и суитчы, тэнад пӧ делӧ. Кӧть и тӧдӧ, мый пыжаыслӧн тайӧ куръяас сулалӧ кулӧмыс вевсьӧн-вевсьӧн на, а петавны кӧ берегас, матіникысь сюрас и ботайтчан зіб, а колӧкӧ, и кыбан «кӧза».

Гӧгӧрвоана ӧд, мый быд татшӧм аддзысьлӧм вайис напарничаыслы кутшӧмкӧ радлун. Гашкӧ, ю вылын гежӧдик вомъёрткӧд паныдасьлӧмысь, а, гашкӧ, и мортсӧ веськыда увтыртӧмысь. Кӧсъя кӧ пӧ лэдза, а кӧсъя кӧ пӧ, верма и дзескыдінӧдз вайӧдны. Эз ӧд прӧстӧ сёрнитігас личӧдчыв мустӧм плашсьыс, мед тыдаліс уліас пасьталӧм униформаыс.

Вужвыйӧн «Премудрая» вӧтліс ассьыс ышнясян-кыпӧдчан русӧ арланьыс, сезон тупкигӧн. Вежаньӧдз катлӧм бӧрын сувтлісны найӧ кутшӧмкӧ ты бердӧ, бӧръя арся ытваӧн ойдӧм вискӧдыс босьтчисны писькӧдчыны паськыдінас. Пӧрӧм пуяс-колодаяс вомӧн кыскысигӧн тысьыс кылісны моторлысь равӧстӧм. Шы сертиыс зэв на и матын.

— Кутчысь, лажыньтчы! — горӧдіс Томов да личкис стартёрсӧ. — Видзӧдлам, коді мый тані арся месячник помас корсьӧ.

Эз тай падмӧдны комын вӧв вына «Вихрӧс» ни ӧшалысь ляк бадь, ни лӧнь йиръясын артмӧм нин сӧнік. Быйкнитісны-петісны ты шӧрас, а сэні кузя ӧшалӧ мотор тшын. Ломтасӧн сьӧкыдлун вӧсна унаӧн бензинсӧ сорлавлісны соляркаӧн. Дерт, вӧрзьӧдчигад ёна лоӧ тракйысьны шнурнад, но век нин артмӧ видзтысьӧм — экономия ӧд. Соляркаыс донтӧмджык. Сорлалан да, ломтасыд унакодь на и содас.

Видлісны эськӧ суӧдны тшын лэдзысьсӧ, но сійӧ уйкнитіс-пырис вӧрас — майбыр, туӧм ванад позьӧ кытчӧ кӧсъян дзебсьыны. А вӧтчысьяс ӧдвывсьыд кыдз тай зутшкысисны кык пу костӧ, сибдісны — бӧрӧ ни водзӧ. Пыж нырас сулалысь нывкаыд лёкысь шатовмуніс, а сэсся и дзурскысис лӧнинад бура нин йизьӧм ваас.

— Йӧюк, вай китӧ! А вылітіыд кӧ муні? — тайкӧ эз матькышт весьӧпӧрӧм бӧжалысь.

Кӧтасьӧм каньпиӧс моз кокниа и кыпӧдіс болскӧдчысь Вассаӧс. Кузь гӧленя сапӧгыс эськӧ кыскис пыдӧсас, да спасжилет улас павкнитчӧм плаш пӧлаясыс кутыштісны. Эз удит ёнасӧ кӧтасьны. Кывворсӧ воштӧм иньловлысь кыз вурун носкисӧ пыдзралӧм, ассьыс нямӧдсӧ да бушлатувса сойтӧм ватниксӧ сылы шыбитӧм бӧрын Василей босьтчис мездысьны нальксьыс. Вачер абу, керасьны дженьыд воропанас он судз, багырӧн и тойсис-йӧткасис топӧдысь кыдзьясас да матіса кызджык пуясас сатшкысьӧмӧн. Пыжсӧ катлӧдлігмоз кыдзкӧ-мыйкӧ мынісны жӧ, пелысӧн нин сэсся петісны восьсаинлань. Бур, паськыд «Обьыс» абу дзибрӧс, мӧд пыжӧн кӧ, вермисны бокӧн, дорышнас ӧшйыны либӧ весиг путкыльтчыны. Йиа ва пыдӧссьыс, вӧрпытшса ытвасьыс коді да кор эськӧ найӧс аддзис?

Медматысса косінас и сувтісны. Сьӧртӧ тшукисны да джуджыдджык мылькйӧдзыс Васьӧлы ковмис ки вылас катӧдны плаштӧм да бакилӧтӧм нин купайтчысьӧс. Гегдӧма, тіралӧ, а топыдакодь на и сывъяліс мужичӧйлысь сьылісӧ. И пӧсь лов шыыс веськыда Васьӧлӧн чужӧмӧ...

Эз эськӧ лӧсяв шмонитнысӧ, но дэльӧдыштіс:

— Пыртчӧмӧн тэнӧ, красавица! Крещенньӧыд январын на, а тэ со водзвыв вежа ваасин.

Ныв сӧмын бергӧдыштліс вазьыштӧм василёк синъяса алӧйгӧрдӧдз банйӧм чужӧмсӧ.

Ульсалӧм леторосысь да коз пу тошкысь ломзьӧдан бипур дыр яндысьтӧг чискис сэсся, сирӧд мыръяс кутчысис да коркӧ ярмис жӧ. Василей медводз, тадз жӧ яндысьтӧг, пӧрччис тельняшкасӧ, трикосӧ, мыччис дубалӧм киа шонтысьысьлань.

— Пасьтав, тшайыс пусигкості муна да зэвта палатка. Войпукны, тыдалӧ, ковмас. Да, барышня? — бипур лӧсьӧдігмоз Василей довкнитіс рытывладорын пемдӧдчысь енэжлань.

Ныв эз и вежсьы вӧзъян улыс паськӧмнас, кытчӧдз ылынкодь эз кыв сьӧрт гривкаас черӧн камгӧм.

Кос увъяс да небыд ньыв лыс моздорсьыс шыбитӧм бӧрын Вась чургӧдіс кружкаӧ кисьтӧм пакулаа пым ва:

— На, шонтысь, сакарсӧ час перъя, — кутчысис нопъяс да вӧлисти юрас дӧвгис: «Да сылӧн жӧ эм и крепыдджыктор!»

Катерист Ӧльӧксан моз туяд сійӧ век босьтліс кӧть нин шкальчикын самӧкур либӧ одеколон сямаӧс. Чупнитас вӧлі капитаныд «Тройнӧй» стопкатӧ, пыдӧснас ниртыштас синъяссӧ да тяпкӧдчӧ: «Добра-а! Сьӧлӧмӧй шоналіс и синмӧй югдіс, ӧні кӧть Вижва йылӧдз сувтлытӧг катӧда!»

Ноп зептас и збыльысь вӧлі йӧзкост зелляыд. Кежавліс тӧндзи промтӧварнӧйӧ Василей, буретш вайӧмаӧсь зырасянторсӧ да.

Перйис, буль-булькерис мӧд кружкаӧ ставнас «Тройнӧйсӧ» да стрӧг пельшӧр моз мыччис:

— Лекарствосӧ первой ю, а сэсся нин тшайтӧ.

— Что это? Тьфу, гадость какая! Не буду я пить!

— Будешь, некытчӧ он воштысь. Тайӧ гадосьтнас зырасям-мавтчам на, мед сӧмын пӧнарсяньыс палатканым шоналыштас.

Пӧнарсӧ сійӧ век жӧ новлӧдлӧ пыжас. Воддза мотористыс, Иваныч, велӧдіс: «Этшаник соляркаыд да гын сапӧгӧ сюйӧм лампа стеклӧыд пӧ омӧля нин сьӧктӧдасны. Сэк жӧ некутшӧм батарейка оз пуксьы, а вӧр керкатӧ югзьӧдӧ и войнас кулӧм-ботан лэпталігӧн кивыв. Пыжса аккумуляторӧ дыр йитчыны, лавкаса пӧнарик батарейкаяс ӧзтан, и ӧдйӧ пуксьӧны, а пӧнарсьыд — кык бур».

Ыркнитыштіс да бипур тшынкӧд кутіс сорласьны и косьмыштӧм-шоналыштӧм палаткасянь кыптысь рутор. Ловзьӧдан курыдторсӧ тяпнитыштӧм бӧрын — нывкаыд нырсӧ кӧрӧмӧн кык вом тыр и вӧчӧма — кружка пыдӧссӧ Василей бара чургӧдіс:

— Мун пыр палаткаас, тювкнит шоныд мешӧкад и зырав кок-мышкутӧ. Коктӧ торйӧн нин ёна, кынталан кӧ, став висьӧмыс сэсянь. А ме плаш-бакилӧтӧ косьтігмоз ноддя сяма вӧча. У нодьи прилягу, тоже сосну немножко. Тепло, даже жарко у нодьи-то, — рочыштіс на.

Мый йылысь сёрниыс, карса ныв, дерт, эз тӧд, да и юасьны эз кут, ӧдйӧ быйкнитіс палаткалӧн уль руа шоныд лэбулас.

Войланьыс дзикӧдз сэзьдіс. Мыйтакӧ и бергалыштіс ньыв лапъяс да купайкаа юрлӧс вылас Василей. Мышсяньыс кӧ жар, водзсяньыс ыркыд, кымыньӧн то гатшӧн лои куйлыны. Асъявылыс кыліс легӧдчӧм и палаткаын. «С-савельич, замёрзла совсем, м-может, переберётесь ко мне. Вдвоём воздух б-быстрее согреется», — кыліс топыд брезент сайысь кӧнкӧ пыдын нускана гӧлӧс. Тыдалӧ, юрвывтырнас игнасьӧма мешӧкас пушыд перинаӧ велалӧм принцессаыд.

— А меным и тані лӧсьыд. Майбыр, гожйӧдча тӧлысь улын, бок шонтысь эм жӧ, — сюрис вочакыв унзіль Васькалы. И сӧмын биыслӧн дзик нин ваймӧм бӧрын кыссис палаткаӧ, водіс чангыль нырсӧ муртса тыдӧдыштӧм тубраскӧд орччӧн.

— Не стесняйтесь, залезайте. Поместимся, я ведь не съем, бояться нечего.

— Кор нӧ да кодысь повліс Сава Васьыс, Васаыс? — эз шӧйӧвош мужичӧй. — С такой красоткой и в мешке рай, — серӧктыштіс да мырдӧн-сорӧн, кыдзкӧ-мыйкӧ тшӧтш тӧрӧдчис спальникӧ. Биа-пӧсь, зэвтчӧм мыгӧркӧд топӧдчӧмысь мыйкӧ гильӧдчан визнитіс вир-яйӧдыс, кынӧм-мышкуӧдыс лэччис увланьӧ...

— А о какой Наде-бокогрейке вы говорили? Или мне послышалось? — весиг эз вежсьышт лӧнь кывворыс сылань бергӧдчӧм пӧсь ловшыа аканьлӧн. Тыдалӧ, абу нин ӧтчыд веськавлӧма татшӧм шоныд дзескыдінас. Василейлӧн моз тай сьӧлӧмыс оз дітшкы, вир-яйыс оз тірав.

— А-а, васа нывкӧд, рочӧн кӧ, русалкакӧд милуйтчыштім. А нимыс — Наяда. Но ме велалі да Ноддяӧн шуа, — эз шӧйӧвош дзикӧдз пӧсялӧм нин мужик. А сэсся пыдісянь очсыштіс да бергӧдчис, быттьӧ ёнасьыс-ёна локтӧ унмыс.

Код тӧдас мыйла, но сэки, мышкӧн-мышкӧн узьмӧдчигӧн, Томов вӧтліс юрас локтысь ӧти бӧрся мӧд грека мӧвпсӧ. Куньӧм син водзас зілис сувтӧдны ныла-пиасӧ, пыр броткысь, но век жӧ гӧтырӧн на шусьысьсӧ, да — аслыс эз эскы — Корышевӧс. А мый эськӧ вӧчис сійӧ, веськаліс кӧ менам кодь дзугйӧ? Тӧдӧмысь, эз на бӧрыньт татшӧм чӧскыд мойвиӧмтортӧ. Кӧть и сизимдас гӧгӧр нин, но вирыс ворсӧ на, томъяссьыд оз, майбыр, ӧтдортчы. Мукӧддырйи, шуам, чери кыйысьлӧн лунӧ, катер тыр сӧвтӧдас купальника томуловтӧ да нуас ас кодьыс жӧ партиеч-ёртъясыскӧд код тӧдас кытчӧ. Юква сёйны да гожйӧдчыны-шпольӧдчыны пӧ тай-а.

Сідзи сэсся и ойбыртіс лада-мада нывлысь кок шонтысь участкӧвӧй. Куньліс-ӧ синсӧ Василиса, коді нӧшта на топӧдчис пӧсь мышнас да тӧдлытӧг инмӧдчис инасьтӧм небыд кок пыдӧсъяснас узьысь нин айловлӧн гӧна лядьвейӧ, Сава пи оз тӧд.

— Полундра! Идите чай пить, товарищ госинспектор! — садьмӧдіс да бӧр шыбитіс тӧрытъя лунас бипур дорсянь кыпыда чукӧстӧм. Вот и узьсьӧма, мешӧкын ышлолалӧм, семьясӧ, Корышевӧс казьтыштӧм — ставыс лэбыштіс вежӧрас, а вӧлі-ӧ мыйкӧ Вассакӧд, оз помнит. Кыкысь гулькнитіс одеколонсӧ да сэтчӧдз эз жӧ коддзы. Весиг ӧд мешӧксьыс нывлысь быйкнитӧмсӧ эз кывлы. Гашкӧ, тӧрытъя мудзыс, напарничаыс вӧсна майшасьӧмыс личкисны? А кодкӧ кӧ локтіс да пыжнымӧс нуис либӧ палатканас ӧзтіс? Ок, тэ, рыбнадзорӧн шусьысь, тадзи и нуӧдан службатӧ...

А сылӧн шоныд тельняшкаа да трикоа Васса ноддя колясысь выль пӧв ломзьӧдӧм бипур дорын бергаліс да ныр улас сьыланкыв мургигмоз ӧвтчис тшын водзас джынвыйӧ косьмӧм нин униформанас. Быттьӧ нинӧм и абу вӧлӧма. Быттьӧ эз и ӧтлаын узьны. А мый нӧ вӧрзьӧдлытӧг узьӧмыд? Мед, колӧкӧ, песасны кывсӧ уджвывсаясыс. Быть ӧд лоӧ юӧртны вӧвлӧмтор йывсьыс старшӧй госинспекторлы, весиг объяснительнӧй гижны. А кыдзи нӧ, тайӧ став инспекциялы «ЧП». Старшӧйыд сэсся собранньӧ чукӧртас...

* * *

Выль уджалыськӧд медводдза арся кузь командировкасянь Васьлысь муса Вижвасӧ витысь нин удитліс дорлыны йи, ойдӧдлыны ытва. А торйӧдчӧмсяньыс куимысь. Бӧрын уна рейд да протокол, быдсикас йӧзкӧд аддзысьлӧм. И уна вежсьӧм, кодъяс тӧдчисны кыкнанныслӧн и олӧм, и удж вылӧ. Пыр броткысь гӧтырыскӧд ковмис торйӧдчыны. Кык быдмысь челядьсӧ, кӧть кыдз эз водзсась право тӧдысь Томов, суд колис мамыслы. Районса чери видзан инспекция юксис жӧ кык пельӧ: ӧтиыс сӧмын кутіс видзӧдны юяс-тыяс вылын пӧрадок бӧрся, чиршӧдлыны вывтіасьысьясӧс, браконьеръясӧс. Мӧдыс лыддьыссис ваын олысьясӧс видзысь-рӧдмӧдысьӧн, и, дерт, сідз шусяна экология дорйысьӧн. Ковмис лӧсьӧдны выль штат, корсьны выль йӧзӧс. Василисаӧс, кыдзи техникумын велӧдчылӧм да мукӧд серти вежӧраджык специалистӧс «коралісны» буретш мӧдас. Но старшӧй ихтиологнас эз нин дыр уджав, водзмӧстчысь да писькӧс морттӧ бара на казялісны. Тайӧ пӧрйӧ босьтісны карӧ, «Комирыбводӧ». Эз эськӧ кӧсйы мунны, ӧд унатор йитіс ас йӧзӧн нин лоӧм уджалан котыръясыскӧд, каргӧгӧрын дорысь мичаджык местаясыскӧд, сиктса прӧстӧй войтырыскӧд да нӧшта мыйкӧ гусяторкӧд. Но мыйлакӧ тай ӧвтыштіс став вылас-а. Колльӧдчӧм эз артмы, Василейӧс вежон кежлӧ Корышев мӧдӧдліс Вижва йывса посёлокӧ, кӧні неминуча вӧсна нефтебазасьыс пышйӧма сук ломтас, мазут. Воис командировкасьыс да, кильчӧ дорын шпуткысь уджъёртъясыс дэльӧдчиг нюмъялісны:

— Пышйис тэнад напарничаыд, ха-ха. Васа колис Вассатӧг!

Век на важсӧ казьтывлӧны, кӧть эськӧ выль инспекцияас Василисалӧн вуджӧм бӧрын ӧтлаын ю вылӧ петавлӧмыс эз нин, буди, и вӧвлы...

Да кыдзи нӧ эз! Вӧвлі, вӧвлі. Вунӧдас ӧмӧй катерӧн ю горув ветлӧмсӧ, бӧръя ӧтувъя рейдсӧ? Гашкӧ, тайӧ колльӧдчан луннас и вӧлі? Мед тӧлысьӧн кӧ водз. Но сьӧлӧмӧдзыс сидзис ^(диал.) пырны, йиджны/^ ставыс, мый артмис сэки. И куим тополь дорас куим во чӧж волывлігӧн лабич вылас орччӧн быттьӧ век кыліс Василисалысь гажаа варовитӧмсӧ, пӧсь ловшысӧ, небыд пым паръясыслысь аслас льӧбйӧ инмӧдчылӧмсӧ.

Корышев нуӧдіс сійӧс рыбнадзорлӧн бӧръя участокӧ, ю кывтчӧсса нюра кӧджӧ. Вӧчам пӧ гуся рейд. Сикт-посёлокса йӧз эз нин ӧтчыд элясьлыны сэтчӧс участкӧвӧй вылӧ: ас чери кыйысьясӧс пӧ дзескӧдӧ, нинӧм абусьыс штрапуйтӧ, а бокисаяс жыкруйтӧны ныр улас, ботайтчӧны и кыбӧны. Мырддьывлӧм кулӧм-ботансӧ пӧ бӧр сеталӧ. Дерт, оз прӧстӧ, чина йӧзыдлы ӧд эм мыйӧн мынтысьны, этшсӧ найӧ оз тӧдны. Со и корис Ивановичыд некодӧн виччысьтӧм рейдас участкӧвӧй Томовӧс, вӧралан надзорысь том инспекторӧс, милицияысь кодӧскӧ да нӧшта мӧд инспекциясьыс ихтиологӧс. Катерад, майбыр, тӧрасны. И кык кӧчӧс вермасны кыйны, стӧчджыка кӧ, кык налимӧс. Вывтіасьысь участкӧвӧйлы сюралас и яндзимсӧ тӧдтӧм чинаяс оз мынны. Карса инспекцияыс тай гусьӧн волывлӧ Вижва йылас да некодӧс оз жалит, инвалидӧс кӧть ветеранӧс. Тадзи, кӧнкӧ, асланыс каргӧгӧрса угоддьӧясас оз на ыджыдавны.

Катернас петісны водз асыв. Гожӧмнад тай муртса и пемдывлӧ. Кежавлісны кытчӧсюрӧ, лэптісны кӧзяинтӧм гоз-мӧд кулӧм, ю вылысь курыштісны некымын самолов. Сэсся разӧдчисны: Нюракӧджас участкӧвӧйӧс корсьны кайисны Корышев, Томов да Василиса. Милиционер да охотовед мунісны видзӧдлыны вӧралысьяслысь ружьеяс да сейфъяс. Капитан Ӧльӧксан колис аслас катерас лэптӧм кулӧмъясысь чукӧртӧм черисӧ пуны-жаритны.

Гортас участкӧвӧй эз вӧв, кӧзяйкаыс шуис, талун пӧ садь да водз асывсянь муніс мудйысьны. И збыль, сюрис сійӧ град йӧрсьыс. Муркӧдчӧ, сӧмын бус кыптӧ. Локтысьяслӧн чукӧстӧм вылӧ юрсӧ лэптіс да шӧйӧвошис весиг. А морӧсас летъялӧ бинокль, соскас ӧтар бокас кобураа пистолет, мӧдарас ракетница. Пистолетыс — ладнӧ, асьсӧ видзӧм могысь, а ракетницаыс да бинокльыс нӧ мыйла мудйысян му вылас?

— Ті вай мунӧй кытшовтӧй сикттіыс, фермаас, гаражас ветлӧй, пажун кежлас бергӧдчӧй катерас дай. А ме час этайӧ чудикыскӧд сёрнитышта, ёкунивань, — лӧня и тшӧктіс уджъёртъясыслы Кӧрыш Митрей.

Васьӧ бура тӧдіс, кыдзи бергӧдчас тайӧ лӧньлуныс этшсӧ воштӧм участкӧвӧйлы.

Фермаӧ да гаражӧ пыдди кокъясныс асьныс вайӧдісны галя изъя берегӧ. Кутасны тай пӧжсьыны пыр ярмысь шонді улын, кор сэтшӧм лӧсьыд юбердса ыркыдас. Ӧти протоколыд Васьлы лунтырнад лоӧ на, а Василиса ачыс старшӧй, некодлы оз копрась-висьтась кантораас.

— А вай купайтчам! Ёкуниваньыд оз на миритчы ӧти участкӧвӧй дорӧ пыравлӧмнад. Калля ырӧшнад и крепыдджыкторнад гӧститӧдысьыд сылӧн быд сиктын эм, кык час кежлӧ кӧ петам катер дорас и, — вӧвлӧм напарничалӧн вильыш василёк синъясыс ворсісны казявлытӧм на шоныдлунӧн, сибыдлунӧн, алӧй бандзибыс сідзи и кыскис инмӧдчылыны вом доръяснад.

— Йӧй али мый, тані он жӧ кут шпольӧдчыны. Мундирыдлысь чесьтсӧ какӧсьтан — тырыс йӧз ветлӧны, — мода вылас кутіс пыксьыны Вась.

— А ми мӧдлапӧлас вуджам, лыа вылас. Ді сэні, Вижваыс вожалӧ да, — ассьыс долис этшсӧ воштӧм эньлов. — Давай, давай, пӧрччысь, он кӧ ӧд асьтӧ какӧсьта, — и челядь моз кутіс резсьыны ӧзындорса дэбалыштӧм ванас. — На тэныд, на тэнад! Гын сапӧг, чегӧм пелыс, розя пыж, чашйӧм ботан! Кыдз ещӧ и шуны, мед дӧзмин?

Кык во чӧжнад Василиса буракодь велаліс комиас, весиг ёрччыны на. Мукӧддырйи сэтшӧм кыв сатшкӧбтас, мый мужикулов тайкӧ оз виньды. Бӧръяпомыс рочасьӧмсӧ гежӧда позис кывны.

Васьлӧн мӧжгигкості нылыд, видзӧдӧ да, пӧрччысьӧма нин. Быттьӧ тӧдӧма, мый купайтчӧм лоӧ, водзвыв дасьтысьӧма. Лӧз липыс да плавкиыс ляскысьӧмаӧсь вир-яй бердас, еджыд-еджыд небыд кучик бердас, зэвтчӧмаӧсь, быттьӧ купальникнас и чужлӧма. Но лип волысыс сідзи и зілис исковтны шыльыд мича пельпом вывсьыс, да рочаканьлы помся коліс лэптыштавны сійӧс.

— Да пӧрччысь, пӧрччысь, эн яндысь семейнӧйсьыд! Ді вылас келам да некод оз аддзы, — ачыс пырӧма нин коскӧдзыс, содзнас гумласьӧмӧн кӧтӧдчӧ. А сэсся кыдз тай дзурскысьӧ-пуксьӧ голяӧдзыс да чеччыштӧ Васьӧлань, бара на резсьыны босьтчӧ. — На тэныд, на тэныд! Васаӧн ещӧ шусян, а чуньтӧ кӧтӧдны полан!

А Вась кӧтӧдчытӧг и суныштіс. Сэсся мӧдысь, да и коймӧдысь. Ваыс сӧстӧм, пыдӧссьыс ставыс тыдалӧ. Ичӧтик изторъясыс быттьӧ кодӧнкӧ кӧдзӧм сьӧм. Абу-ӧ кодлӧнкӧ кладыс киссьӧма? Сідзи и кыскӧ босьтны киад гӧгрӧс югъяланторсӧ. Но босьтан да — из из и эм.

А ыззьӧм ныв пыр на нуӧдчис мӧдлапӧлас, ді вылас. Таті пӧ, кӧнкӧ, джуджыд, а ме пола визувсьыс. Вай пӧ коркӧя мозыд босьтлы ки вылад. Небзьыштӧм гӧлӧсыс, тӧдчӧ, тірӧ. Оз, оз изъя ваыслӧн кӧдзыдсьыс. И видзӧдласыс то ли корана, то ли ворсӧдчана.

— Кор нӧ ме тэнӧ ки вылас новлӧдлі? Сӧран кӧ-а?

— А пу костад сибдылӧмтӧ вунӧдін? А инспекторад менсьым пыртчӧмӧс? А спальникын узьӧмнымӧс? Бипур дорас кагаӧс моз катӧдін моздорад да. Век кӧ эськӧ тадзи новлӧдлісны мужикъясыд.

— Татшӧм аканьтӧ позьӧ на. Ӧні со воим нин косінас да. Бӧрсӧ вуджигӧн босьтла.

Морӧсӧдз и вӧлӧма ді вылас келаніныс. Вуджӧм бӧрас лыа пиын туплясьыштісны, гожйӧдчисны пӧттӧдз. Дуригмоз Васьӧ кураліс пӧсь лыасӧ да дзикӧдз тыртліс кынӧм вылас куйлысь русалкасӧ. А статьыс, а вӧсни мыгӧрыс! Татшӧмтортӧ аддзигӧн да нӧшта инмӧдчылігӧн, дерт, сэсся кытікӧ вӧрзяс мужикыдлӧн.

А сэсся пырисны пожйыштчыны, кадыс ӧд пажун бӧрлань матыстчӧ, пӧра катер вылӧ. Василиса келіс морӧсӧдзыс, пыр усьысь лип волыссӧ лӧсьӧдалігмоз босьтчис челядь моз дурны-болскӧдчыны, резйысис, вильыша гогъяліс ворсӧдчана василёкъяснас. Васьӧ казьтыштіс жӧ челядьдырсӧ, суналӧмӧн гӧграліс ышмӧм ныв дорті, пызйысис жӧ, видзчысьтӧг весиг инмӧдчыліс зэлалӧм шоныд вир-яяс. Сэсся ачыс эз тӧдлы, суныштіс да муніс том аньлӧн кокъяс костті. Чайтіс, мый чушнитас-дӧзмас, а сійӧ сӧмын гигзис-сераліс. Мӧдысь сунігас эз нин чот, малыштіс лӧз топыд плавки улысь небыдінсӧ. А береглань нин петысь Василиса сӧмын сувтовкерліс, кыв шутӧг лӧсьӧдіс гӧгрӧс пельпомъясӧдзыс лэччӧм ва юрсисӧ, бара на наяна-мудера кыйкнитіс василёк синъяснас.

— Но мый, тырмас? Петам сэсся, — нинӧм эз аддзы шуны тіран гӧлӧса Вась. — Бӧръяысь суныштла.

— Ок, тэ, Васа, ок, тэ, вильышпоз! Суӧд, колӧкӧ! — другысьӧн ыззис ныв да кыдз тай кутіс бузӧдны лыа дорышлань, бӧрсяньыс катер бӧжысь моз гыяс вожалӧны.

А дыр и колӧ суӧдны. Мужичӧй кыкысь уськӧдчыліс морӧснас, шевкнитліс кияссӧ, и орччӧн нин. Бара суныштіс да эз нин и майшась-род, тракнитіс увлань рочакань коскысь топыда ляскысьӧм плавкисӧ. Быйкнитіс воча-ныр, а нылыд водзсӧ кыкнан кинас сайӧдӧмӧн сулалӧ, багыль лыаас вӧйӧма да, оз вӧрзьӧдчы. Пыр исковтысь волыса липыс киас. Тадзи кыкнан купайтчан добрасӧ киас кутіг сэсся и чеччыштіс весьӧпӧрӧм, но ловнас ёнасьыс-ёна жӧ ыззьӧм айловлӧн коскӧ, зэлыда шымыртіс сійӧс шыльыд лядьвейяснас...

Дыр-ӧ лои пессьӧмыс берегдорса ляпкыдінас, коскӧдз ваас, код тӧдас. Кадыс пышйис кытчӧкӧ, кыдзи и Васьӧлӧн вежӧрыс. И ді вывсянь ыджыд пӧсь ёкмыльсӧ моздорас вуджӧдӧмыс, и тэрыба пасьтасьӧмыс, и сикт горулын виччысьысь катерӧ сӧлӧмыс артмис дзик чӧла, кыв шутӧг да сук руын моз. А яблӧг рӧма бандзибъя Василиса став вӧраснас-этшнас петкӧдліс, быттьӧ на костын нинӧм эз и вӧв.

* * *

Сьӧлӧм вӧрзьӧдысьлӧн карас мунӧм бӧрын Томов дыр эз ӧшйы инас, синъясыс вӧйисны, эз нин важ моз югъявны жлеча, да и вӧрасыс надзмис. Быттьӧ дышпырысь ставсӧ вӧчис. Гылыд кывворыс воши и. Ӧтлаын уджалысьясыс, дерт, казявтӧг эз кольны, чукӧстлісны выль гаражӧ стопуйтчыны, вӧзйысьлісны ӧтлаын петавны патрульӧ. Капитан Ӧльӧксан весиг тшӧктытӧг дзоньталіс моторыслысь ва качайтан помпасӧ, а ӧд нелючки йывсьыс Вась пырмунігмоз и казьтыштліс кантораас.

Рытъяснас кодкӧ быттьӧ кыскӧмӧн кыскис куим тополь дорас. Сувтліс тӧдса кыр улас и ю горув пыжӧн ветлігӧн. Рыт-войясыс, кодъясӧс коллялісны тані мусмӧм мортыскӧд, сирасисны лолас, казьтылігас чужтісны сьӧлӧм ёнтӧм. Мыйлакӧ сэк гежӧда волісны окасьӧмӧдзыс, унджык сёрнитісны-варовитісны быдтор йылысь, и татшӧм эскана сёрниясыслӧн сюрӧсыс век лӧсяліс ӧта-мӧдыслы, да эз окота вӧв торйӧдчыны.

Пукавліс Василей топольяс улас сувтӧдӧм лабич вылын, синъяліс паськыд ота Вижвалысь кузь веськыд вомынсӧ, любуйтчис вижӧдысь нин коръяса мӧдлапӧвса вӧрнас да быттьӧ пыр кыліс кодлыськӧ орччӧн пӧся лолалӧмсӧ. Эз кыскы мужичӧйӧс ӧткӧн олӧмысь пӧдӧм дука кык жыръя гортас, мукӧддырйи вой шӧрӧдзыс тані и коллявліс кадсӧ.

* * *

И со коли бушковъяса, турӧбъяса кузь тӧв. Джуджыд лымйыс топаліс, кутіс чарӧмавлыны, да висъястӧм тупкыса тыясын мӧдіс пӧдны чери. Рыбинспекторъяслӧн «Буранъясыс», позьӧ шуны, эз и кӧдзавлыны, став матігӧгӧрса да ыліса угоддьӧясас нин писькӧдчалісны, рыяс весалісны — мед эськӧ этшаджык жӧ пагаліс васа олысьыс. И быттьӧ кодкӧ лёкног туналӧма, буретш тайӧ кадас висьмис Кӧрыш Митрей. Ни вӧр-ваӧ петавлӧм, ни врачьяс дорын помся видласьӧм эз нин отсавны. Арлыдыд тай босьтӧ ассьыс, ӧд кӧкъямысдасӧ нин тыртчӧ дедыс.

Районса старшӧй госинспекторлӧн могъяс вуджисны участкӧвӧй Томовлы. Медводз волывліс кантораас, ноксис документъясӧн, примитіс йӧзӧс, петавліс райадминистрацияӧ быдсяма чукӧртчылӧм вылӧ — ӧти кывйӧн, зыбуч нюрӧ моз вӧйис уджас.

Март помын Томовӧс корисны управлениеӧ. Кварталса отчётъяс сэтчӧ сетӧм да инспекциялы выль шылльӧ-мылльӧ оформитӧм кузя сёрнитчӧм бӧрын шуис кежавлыны базарӧ, лавкаясӧ — мыйсюрӧ ньӧбны ныла-пиаыслы. Кӧть ӧд и торйӧн мамыс дорын олӧны, но век жӧ асласӧсь. Бовъяліс-бовъяліс ва лымйысь весавтӧм на уличаясті и лэччис пристань дорӧ. Катеръяс эз тыдавны, пыжаяс эз жӧ, ӧд юыс воссьыштӧма муртса шӧрӧдыс на. «А Ӧльӧксан дзайгӧ нин лэдзны «КС-100-сӧ», оз терпитсьы ме кодь жӧ васаыдлы», — мӧвпыштсис уджвывса тӧжд-могсӧ юрас пыр кутысь мортлӧн.

Паркӧд кайигӧн дум вылас усис томдырся кадыс. Коркӧ, школа помалӧм бӧрас, сійӧ пыравліс велӧдчыны университетӧ да другъясыскӧд тшӧкыдакодь пивоасьлісны йӧктаніндорса кыркӧтшын. Оз на вун и эсійӧ дорнясьысь пуяс дорас татчӧс шпанакӧд вирӧдз бордйысьӧм. Деканатӧ весиг корлісны... Матыстчис нин паркысь петанінӧ, и — код нӧ чайтас! — воча ныр паныдасисны... Василисакӧд! Ас водзас сійӧ йӧткис восьса кӧляска. Кӧнсюрӧ вӧлі багыль лымъя на, да кӧляска гӧгыльясыс вӧйласисны. Йӧткыштас гоз-мӧд воськов, сэсся водзсяньыс лӧсьӧдас тюрӧдансӧ, йӧткыштас да бара лӧсьӧдас. Кокньыдик югъялысь гӧна пася, чышъянтӧм ни шапкатӧм, сӧмын кузь шарпӧн гӧгӧртӧма голясӧ. Чеччӧдіс жӧ сэсся болонь комбинезона ичӧтик мортсӧ да ӧдйӧ петкӧдіс коляскасӧ чорыдінӧ.

— Савельич, тайӧ тэ али мый? — лэптіс василёк синъяссӧ нӧшта на мичаммӧм-томмӧм ань. Банйӧм яблӧгӧн лӧсталысь чужӧмыс, смоль сьӧд синкымъясыс, сьӧлаоз вом доръясыс, да и ставнас стать-ӧбичаыс, вӧрасыс торйӧдчӧмсяньыс пыр вӧліны синъяс водзас, да ӧні со тай кутшӧма на вежсьӧма! Карса кокни олӧмсьыс али мый мичаммӧны нывбабаясыс? — Эг виччысь тадзи аддзысьны, эг виччысь. Со ӧд кутшӧм рӧк-судьбаыд, — эз и чайт рочасьнысӧ. — Кыдзи нин сэн Кӧрышыс олӧ, кыдзи семьяыд? Важ гӧтырыдкӧд энӧ на бӧр ӧтлаасьӧй? А миян куим топольным сулалӧны на?

— И ме весиг м-мӧвпыштны эг куж, м-мый в-вочаасян коркӧ, — мыкталіс шӧйӧвошӧм айлов. — И к-коді жӧ тайӧ багатырыс, — шег кодь, но вель на и муткыля да сідз жӧ алӧй бандзибъя чепӧлышлань копыртчис дзикӧдз шаньмӧм, но кагаыслы тӧдтӧм мужичӧй.

А кӧляскаса ичӧт мортыд путкыльтчис бок вылас, бергӧдіс мича шапкаа юрсӧ:

— Ну, мама, поедем же...

— Коймӧд ар нин мунӧ, ми пӧшти быд лун гуляйтам тані. Майбыр, лӧнь, сынӧдыс сӧстӧм, и машинаяс оз резйысьны. Да ведь, Василёк? Ну скажи дяденьке «Здравствуйте!» И руку подай, как папа учил.

— Папыс? А код нӧ эськӧ сійӧ? — пыр и слӧймӧдчис юавны Томов.

— Биология институтын велӧдӧ, наукаясса кандидат. Тіянсянь локтӧм бӧрын во мысти и тӧдмасим. Гашкӧ, во джынйыс на эз вӧв Василёклы.

— Энлы, энлы, сідзкӧ, биологыс ли ботаникыс абу сылӧн бать? — шай-паймуніс сідзи нин лигышмӧм Вась.

— Бать. Пузчужӧмсяньыс быдтіс-лелькуйтіс да, кыдзи абу бать? Век ӧтлаынӧсь: то исласьӧны, то тюръясьӧны. А аддзывлін кӧ, кыдзи пӧльтан пыжнас купайтчӧны! Сунавны весиг велаліс пиным, но бассейнын на.

— Сідзкӧ... — мыйкӧ нӧшта кӧсйис юавны Сава пи, но Василиса торкис сійӧс.

— Кылаліс Вижваті миян став вӧвлӧмторйыс. Шудаӧн ме лыддя ачымӧс, мый уджавлі сэтшӧм бур йӧз дорын. Висьтав привет Дмитрий Ивановичлы, капитан Ӧльӧксанлы, ставныслы. А тэнӧ некор ог вунӧд. Ог вунӧд медводдза пинясян командировканымӧс, вӧйлӧм бӧрын палаткаын узьӧмнымӧс, тшӧтш и асланым тополь улын окасьӧмнымӧс, лыа вылын гожйӧдчӧмнымӧс... А тэ видлы, видлы чышкыштны паметьсьыд ставсӧ. Василёклы верстяммышттӧдзыс нинӧм жӧ ог висьтав. Пӧрнӧй морт лоӧ да, ачыс шуас лӧсялана кыв, — и чӧв олыштӧм бӧрын содтіс: — Но, сідзкӧ, ставыс кӧ тэнад тӧлк да лад, мед и водзӧ лоӧ тадзи. Прӧщай, Василий Савельевич! Аттьӧ тэныд ставсьыс — и вӧйлігӧн дорйӧмсьыд, и уджӧ велӧдӧмсьыд — ӧні ме асланым управлениеын веськӧдла отделӧн — и... ачыд гӧгӧрвоан кодысь. Да-да: кодысь, а абу мыйысь. Став бурсӧ, Вася, — а сэсся содтӧд на кыліс: — Инспектор Томов, Савельич, Васа.

Мужичӧй быттьӧ ньылыштіс кывсӧ. Кын да лӧнь сулаліс, мыжмӧм пон моз видзӧдіс, кыдзи кокньыдик пась улын тӧдчысь вӧрзьӧдана статя, лайкыд вӧраса ань петкӧдӧ лымйысь воссьӧм асфальт вылӧ зарни ёкмыля кӧляскасӧ.

— Прӧщай, Василиса Батьковна, — сӧмын и артмис да вомгорулас содтіс: — Аддзысьлытӧдз, Василёк!