СӦВЕТСКӦЙ ДИРИЖАБЛЬЯС ЛОӦНЫ!
ДИРИЖАБЛЬ — БУР ОТСАСЬЫСЬ ОВМӦС КЫПӦДАН УДЖ НУӦДІГӦН.
Аэропланъясӧн вывті бур ветлыны да колантор новлӧдлыны. Найӧ кокньыдӧсь, ӧдйӧ ветлӧны, часнас мунӧны 200 километрӧдз, пӧльза вайӧм сертиыс абу зэв донаӧсь, зэв ыджыд отсӧг сетӧны кутшӧмсюрӧ уджъяс нуӧдігӧн (шуам сиктса овмӧсын, мукӧдлаын) дай война дырйи вывті коланаӧсь. Аэропланъяс лыд миян (воздушнӧй флот) ӧдйӧ содӧ. Ӧні абу нин весиг ыджыдджык учрежденньӧ, пабрик-завод, профсоюз, кодлӧн нимыс абу кутшӧмкӧ аэроплан вылын гӧрд звездакӧд орччӧн.
Дирижабльӧн лэбавны аэроплан дорысь ещӧ на бур, аэроплан некыдзи оз вермы вермасьны сы боксянь дирижабльыскӧд. Ӧти-кӧ (медбурторйыс), дирижабль вермӧ лэбзьыны вывті ылӧ пуксьывтӧг.
Гырысь, ён дирижабльяс вермӧны лэбзьыны пуксьывтӧг 118 часӧдз, а медбур аэропланъяс лэбзьӧны сӧмын пуксьывтӧг 50 часӧдз.
Мӧскуаӧ волысь дирижабль «Граф Цеппелин» 1929-ӧд воын лэбзис му сяр гӧгӧрыс. Сійӧ 35 сюрс километрсӧ муніс сӧмын куимысь муас пуксьылӧмӧн. Ставсӧ сійӧ лэбзис 21 сутки, а сынӧдассӧ вӧлі 12 сутки (ӧстатки 8 суткисӧ шойччис сувтланінъясас). Та ӧдйӧ та мында туйсӧ мукӧд ногӧн некыдзи оз позь вӧчнысӧ.
Видзӧдлам, мыйдыра позьӧ мунны мукӧд ногӧн (кӧрт туйӧн, мореӧн) да дирижабльӧн кутшӧмкӧ туй костъяс. Мӧскуасянь Ташкентӧ дирижабль мунӧ 29 часӧн, а кӧрт туйӧн медӧдйӧ мунӧмӧн нин колӧ мунны нёль сутки. Мӧскуасянь Омскӧ дирижабльӧн позьӧ лэбзьыны 19 часӧн, а поездӧн нёль сутки. Европасянь Америкаӧ дирижабльӧн позьӧ мунны 2–3 лунӧн, а мореӧн, медӧдйӧ мунан паракод вылын, 6 суткиӧн. Англиясянь Австралияӧ дирижабльӧн позьӧ лэбзьыны 10 суткиӧн, а поездӧн да паракодӧн позьӧ воны сӧмын 30–35 лунӧн.
Европасянь Аляскаӧ Войвыв полюс пыр позьӧ лэбзьыны дирижабльӧн 3 сутки, а мукӧд ногӧн — паракодӧн, ни поездӧн, ни аэропланӧн пуксьывтӧг сэті мунны он вермы.
Дирижабльӧн пуксьывтӧг ылӧ лэбзьыны вермӧмыс медся нин бур миянын, ССРС-ын. ССРС — став муыслӧн квайтӧд юкӧныс. Миян эмӧсь вывті паськыд местаяс, кӧні некутшӧм туйяс абуӧсь (Сибырса тайга, войвыв вӧръяс, тундра да с. в.). Кӧрт туйяс миян этша. Мукӧд пӧлӧс бур туйяс этша жӧ. А дирижабльыд, ми аддзылім нин, вермӧ сувтлытӧг лэбзьыны вывті уна.
Мӧд, зэв ыджыд буртор дирижабльлӧн — сійӧ вывті уна вермӧ лэптыны, нуны. Дирижабль вермӧ лэптыны да нуны 60 тоннаӧдз груз. Дирижабльын эм зэв бур жыръяс и ветлысьяслы. Сідзкӧ дирижабльяс вермӧны уна нуны груз дай йӧзӧс.
А ССРС-лы тайӧ вывті колантор. Овмӧс кыпӧдӧмлы дирижабльяс та ногӧн ёна вермасны отсавны. Дирижабльӧн позьӧ лӧсьӧдны волысьӧм, позьӧ йитны центръяс медылі, бокын сулалан районъяскӧд. Быдӧнлы гӧгӧрвоана, кутшӧма миянлы тайӧ колӧ. Центрса учрежденньӧяслы позьӧ бурджыка веськӧдлыны местаса уджъясӧн, позьӧ, ковмас кӧ, регыдӧн ыстыны инструкторъясӧс, уджалысьясӧс, ӧдйӧ мунас пошта. Сэні олысь уджалысь йӧзлӧн ӧдйӧджык кыптас югыдлуныс, культураыс. Ёна кӧ ковмас, весиг позьӧ дирижабль вылын тӧваръяс, прӧдуктаяс нуны. Кутшӧм бур да колана эськӧ татшӧм йитӧдыд, шуам, Камчаткакӧд^Камчатка — Сибырын асыв-вой берег дорын полуостров./^, Сахалинкӧд^Сахалин — Сибырын асыввыв берег дінын ыджыд ді. Войвыв юкӧныс — миян, а лунвыв юкӧныс — Япониялӧн./^, Войвывкӧд, Закавказьйӧкӧд! Дирижабльясӧн йитӧдсӧ, волысьӧмсӧ лӧсьӧдӧмыс ёна отсалас кыпӧдны и овмӧссӧ, и культурасӧ ылі районъясын.
Дирижабльӧн ылі районъяскӧд волысьӧм аэропланъясӧн дорысь, весиг паракодъясӧн дорысь сувтӧ донтӧгджык. Лӧсьӧдны кӧ, шуам, дирижабльясӧн лэбалӧм Владивостоккӧд, позьӧ вонас вуджӧдны ӧти дирижабльӧн 2.700 тонна груз. Быд килограмм 750 километр сайӧ нуӧм кутас сулавны 26 ур. А паракод вылын вонас позьӧ нуны сӧмын 700 тонна. Аэроплан вылын позьӧ нуны 150 тонна дай нуӧмсьыс доныс оз кут сулавны 26 ур (Дирижабльӧн нуӧмысь моз), а 1 ш. 50 ур. Сідзкӧ дирижабльӧн груз новлӧдлӧм донтӧмджык, дай ӧдйӧджык мукӧд ногӧн нуӧм дорысь.
Быдӧн тӧдӧны, Сӧвет Союзын войвылас вывті паськыд местаяс ӧнӧдз на зэв омӧля видлалӧма, тӧдмалӧма. Дерт эськӧ бӧръя воясас тайӧ уджас лои кутчысьӧма ёна. Войвыв муяс тӧдмавны быд во ветлӧны экспедицияяс. 1930-ӧд воӧ гожӧмын на Шмидт ёрт экспедиция аддзис выль му ылі войвылысь («Визе нима му») Войвыв саридзысь. Сӧмын тӧдмавтӧм да видлавтӧм инъясыс вывті на паськыдӧсь. А войвыв тӧдмалӧм кузя экспедицияяслы вывті на сьӧкыд уджавнысӧ, унаӧн вошлӧны, кулӧны.
Войвыв тӧдмалӧмлы вывті ыджыд отсӧг вермас сетны дирижабль. Ылі войвывъяссӧ миян омӧля на тӧдмалӧма, а сэнъясын озырлуныс вывті уна. Со, 1923-ӧд воын сӧветскӧй экспедиция аддзис камчаткаысь зэв уна дай бур нефть.
Дирижабльлӧн эм ещӧ ӧти, вывті бур качество, коді вывті колана быдсяма исследовательскӧй (тӧдмалан) удж нуӧдігӧн: дирижабль вермӧ надзмӧдны лэбзьӧмсӧ, весиг дзик ӧти местаын сулавны. Ӧти местаын сулалігӧн позьӧ планъяс месталысь вӧчавны, йӧзӧс лэдзавны дирижабль вывсяньыс да мукӧдторъяс ещӧ вӧчны.
Сэсся ӧд дирижабльӧн позьӧ отсасьны и мукӧд уджъяс вылын, шуам, сиктса овмӧсын. Аэропланъяс вывсянь ӧні нин пызйӧны кӧдза муяс гагъясӧс виянторъясӧн.
Дирижабль вывсянь тайӧ уджсӧ ещӧ нин кокни нуӧднысӧ: сійӧ ӧд вермӧ, ковмас кӧ, ёна надзмӧдны мунӧмсӧ дай сійӧ ыджыдджык груз вермӧ лэптыны. Сы вӧсна оз ков тшӧкыда му вылӧ лэччывлыны груз босьтны (пызъянторсӧ).
Татысь ставыс тыдалӧ нин, кутшӧм колантор миянлы дирижабль, кутшӧма вермас сійӧ отсавны овмӧс нуӧдӧмлы, культура кыпӧдӧмлы.
ДИРИЖАБЛЬЯС ЁНМӦДАСНЫ МИЯНЛЫСЬ ДОРЙЫСЯН ВЫН.
Сӧвет правительство нуӧдліс, нуӧдӧ, дай кутас нуӧдны мирӧн олан политика. Сӧмын миян врагъяс дугдывтӧг лӧсьӧдчӧны Сӧвет Союз вылӧ войнаӧн уськӧдчыны, медым эськӧ торкны миянлысь овмӧс кыптӧм, социализм тэчӧм. Тайӧс зэв лӧсьыда петкӧдлісны ГПУ-ӧн аддзӧм да эрдӧ петкӧдӧм контрреволюционнӧй заговоръяс.
Миянлы колӧ лоны пыр дасьӧн тайӧ уськӧдчӧм кежлас, пыр колӧ ёнмӧдны ССРС-лысь дорйысян вынсӧ, кыпӧдны Краснӧй армиялысь вынсӧ. Война кежлӧ лӧсьӧдчӧм могысь капиталист государствояс ёна кутчысисны дирижабльяс стрӧитӧмӧ. Империалистъяс кост война дырйи на (1914–17 в.) найӧ казялісны дирижабльлысь война дырйи отсасьны ёна вермӧмсӧ. Дирижабльясыд вермӧны ӧти местаын сулавны, мунны ӧдйӧ кӧть ньӧжйӧ. На вывсянь вӧлі видзӧдӧны море вылысь паракодъяс, пыжъяс, босьтӧны найӧс пленӧ да нуӧны портъясас да с. в.
Сэсся ӧд дирижабльыс лэбзьыны вермӧ зэв ылӧ да кӧть кор — лёк поводдя дырйи, кымӧра дырйи, войын. Сы вылын война дырйи вӧлі коланінъясӧ зэв ылӧ позьӧ лэбзьывны. Немечьяс весиг лэбзьывлісны Парижӧдз, Лондонӧдз дирижабльяс вылын шыблавны бомбаяс, кӧть эськӧ гранича дорсяньыс тайӧ каръясыс и зэв ылын сулалӧны да. Найӧ вӧлі лэбалӧны унджыкысьсӧ войын, вывті выліті да тӧдлытӧг вӧлі уськӧдчӧны кар вылас.
Дирижабльяс унаысь корсявлісны подводнӧй пыжъяс да висьтавлісны асланыс суднояслы, а мукӧддырйиыс весиг вӧлі вӧйталӧны найӧс асьныс.
Война дырйи немечьяс вӧлі дирижабльясӧн новлӧдлӧны ылі районъясӧ сёян-юанъяс. «Граф Цеппелин» дирижабль Болгариясянь центральнӧй Африкаӧ нуис 14 тонна груз кытшӧ босьтӧм немецкӧй войскалы. Дирижабль пыр лэбзис врагъяс муяс вывті.
Бӧръя каднас дирижабльяс новлӧдлыны кутісны ас уланыс аэропланъяс ӧшӧдӧмӧн.
Мунігмозыс аэропланъяс вермӧны торйӧдчыны дирижабльсьыс дай бӧр ӧшӧдчыны дирижабляс. Сідзкӧ аэропланъяс ӧні вермыны кутасны важ серти паськыдджык местаын лэбавны дай дирижабльяссӧ аэропланъясыс ёнджыка вермасны видзны, уськӧдчасны кӧ врагъяслӧн самолётъяс.
Специалистъяс арталӧмӧн 9 дирижабль разведка дырйи вермасны вежны 60 крейсерӧс.
Сідзкӧ война дырйи дирижабль ёна вермас отсавны капиталист государствоясса армияяслы наступленньӧ нуӧдігӧн, мый вылӧ кӧ уськӧдчылігӧн либӧ врагъяскӧд водзсасигӧн.
Сӧвет Союзса уджалысь йӧзлы оз ков война. Миян коммунист партия да Сӧвет правительство быд ногыс зільӧны, мед эськӧ вештыны, не лэдзны кыпӧдны выль война.
Сӧмын та серти оз на позь шуны, мый ми кӧсъям ки сюркнялӧмӧн пукавны да виччысьны, кор буржуйяс лэбасны миян вылӧ дирижабльясӧн да кутасны миянӧс лыйлыны, пазӧдны миянлысь каръяс, сиктъяс, пабрик-заводъяс. Мед тӧдасны война кыпӧдысьяс: ми вӧчам ставсӧ, нуӧдам став мераяссӧ да воштысям сэтчӧдз, мый Краснӧй армиялӧн вооружитчӧмыс техника боксяньыс оз ло омӧльджык капиталист государствоса армияясысь. Сӧветскӧй дирижабльяс кутасны видзны Сӧвет Союзлысь граничаяссӧ.
ӦДДЗӦДАМ ДИРИЖАБЛЬЯС СТРӦИТӦМ ВЫЛӦ СЬӦМ ЧУКӦРТӦМ.
Дирижабль вӧчӧм абу зэв кокньыд удж. Дирижабль абу донтӧм: ӧти дирижабль вӧчӧмыс сувтас шӧркодя 4 млн. шайт гӧгӧр.
Таысь ӧтар колӧ ещӧ унатор на вӧчны, мед эськӧ лӧсьӧдны дирижабльӧн лэбалӧм.
Колӧ вӧчны сувтан (причальнӧй) мачтаяс, кытчӧ сувтӧдсьӧ да кӧртавсьӧ дирижабльыс сулалігас. Колӧ стрӧитны эллингъяс — зэв гырысь сарайяс видзны дирижабльяссӧ. Колӧны и мукӧд пӧлӧс уджъяс. Таысь ӧтар колӧ лӧсьӧдны, велӧдны дирижабльяссӧ стрӧитысьясӧс, сійӧн веськӧдлысьясӧс. Найӧ миян абуӧсь на, дирижабльяссӧ вӧчӧмыс миян пӧшти эз на мунлы да.
Ӧти кывйӧн кӧ шуны, дирижабльяс стрӧитӧм сувтӧдӧм могысь колӧ нуӧдны ыджыд лӧсьӧдчан удж.
Со мый вӧсна Осоавиахимлӧн Центральнӧй Сӧветыс шуис ӧні заводитны стрӧитны сӧмын нёль дирижабль: «Правда», «Клим Ворошилов», «Колхозник» да «Осоавиахим».
Кутшӧмсюрӧ организацияяс заводитлісны корны лэдзны сьӧм чукӧртны ещӧ выль дирижабльяс вылӧ («Украина», «Закавказьйӧ», «Стрӧитель» да мукӧд), да Центральнӧй Сӧвет эз лэдз.
Оз ков вывті паськыда, уналаӧ шыбласьны, оз ков разӧдны уна пельӧ средствояссӧ. Пуктам медвойдӧр став вын тайӧ нёль дирижабльсӧ вӧчӧм вылӧ. Миян кӧ лоӧ тайӧ нёль дирижабльыс, ми вывті нин ёна водзӧ тувччам овмӧс да культура кыпӧдӧмын.
Дирижабльяс кутасны лэбавны сӧветъяс страна вывті, кутасны йитны медпемыд да ылі районъяссӧ центръяскӧд, кутасны тӧдмавны ӧнӧдз на ньӧти видлавтӧм, тӧдмавтӧм паськыд муяс, кутасны отсавны тэчны социализм сӧветъяс странаын.
Дирижабльяс ёнмӧдасны миян страналысь дорйысян вын!
