АРТАЛӦМ
Сёӧдз лыддьӧм
Содтӧм.
[...]
13. Содталӧм лыда линейка серти.
Картонысь вӧчӧй лыда линейка.
14. Содталӧм лыда кытш серти.
15 + 20 = 35.
Картонысь вӧчӧй ыджыд лыда кытш.
Арталан таблича.
[...]
15. Медводдза визьса лыд дінӧ содталӧй мӧд визьса лыдъяс.
16. Мӧд визьса лыдъяс дінӧ содталӧй коймӧд визьса лыдъяс.
17. Коймӧд визьса лыдъяс дінӧ содталӧй нёльӧд визьса лыдъяс.
18. Медводдза визьса лыд дінӧ содталӧй нёльӧд визьса лыдъяс.
19. Нёльӧд визьса лыдъяс дінӧ содталӧй лыдъяс витӧд визьысь.
20. Водзӧ арталӧй лыд содталӧмӧн мӧда-мӧд визьысь.
21. Вӧчӧй картонысь ыджыд арталан таблича.
22. Арталӧй тшӧтки вылын.
1. Пасъялӧй луд вылын веськыд нёль пельӧса му пласт сад улӧ 30 сыв кузьта да 20 сыв пасьта.
Тӧдӧй, мый кузьта лоӧ забор сад гӧгӧр.
2. Сад джын кузьта нёльнан бокас колӧ кодйыны канава. Мый кузьта лоӧ канава?
3. Гижтӧй садлысь план клеткаа графитӧм кабала вылын. Пасйӧй сы вылӧ канава.
[...]
Удж.
1. Тушаяснытӧ ассьыныд мурталӧй (метрӧн); пасъялӧй тетрадьясаныд.
2. Рисуйтӧй асланыд тетрадьясӧ тӧварышъясыдлысь туша джуджда визьӧн-визьӧн.
Медыджыд визьнас пасйӧй медкузь тушасӧ, сэсся ӧтарӧ посньӧдӧй медічӧтӧдзыс.
3. Тӧдмалӧй ассьыныд сьӧктанытӧ. Пасъялӧй ас тетрадьясаныд.
Рисуйтӧй ассьыныд сьӧктанытӧ сідз жӧ, кыдз рисуйтлід туша джуджданытӧ.
4. Тӧдмалӧй, ӧти аршынын кымын дзонь сантиметр.
5. Арталӧй, ӧти футын кымын дзонь сантиметр.
Задачаяс лӧсьӧдан торъяс
1. Ва ведра кыскӧ 30 тув.
2. Кӧнтусь вый ведра кыскӧ 28 тув.
3. Ведра йӧв — 31 тув.
4. Ведраӧ тӧрӧ 50 стӧкан ва либӧ мукӧд кизьӧртор.
5. Стӧканӧ тӧрӧ 17 панясян пань.
6. Панясян паньӧ тӧрӧ 4 тшай юан пань.
7. Тшай юан паньӧ тӧрӧ 45 войт.
8. Телеграф сюръя 4 сыв кузьта.
9. Телеграф сюръяяс кост овлывлӧ 30–40 сыв кузьта.
10. Кӧрт туй рельс овлывлӧ 20, 21, 28 фут кузьта.
11. Ӧти фут рельс кыскӧ 30 тув.
Задачаяс.
Гортса кывтӧм пемӧсъяс.
6. Шӧркоддьӧм крестьянскӧй мӧс во гӧгӧрын лысьтӧ (сетӧ) 60 ведра йӧв, кӧза лысьтӧ 25 ведра. Уна-ӧ во гӧгӧрнас ӧтлаын лысьтасны мӧс кӧзакӧд?
7. Тӧлкӧн, бура вердігӧн-старайтігӧн кӧза вермас йӧв содтыны 15 ведраӧдз. Уна-ӧ старайтӧмӧн кӧза кутас лысьтыны во гӧгӧрын?
8. Выль воӧдз мӧслы колӧ заптыны 45 пуд турун, кӧзалы — 7 пуд. Уна-ӧ кыкнаныслы ковмас заптыны турун?
Уна-ӧ ковмас заптыны кык мӧслы да кӧзалы?
Уна-ӧ ковмас заптыны 2 кӧзалы да 1 мӧслы?
9. Ӧльӧ Микул ньӧбис 2 додь турун. Ӧти доддьыс кыскӧ 25 пуд, мӧдыс — 22 пуд. Тырмас-ӧ сылы ӧти мӧскӧс вердны выль воӧдз ньӧбӧм туруныс?
Уджалӧм.
10. Илля Вась 15 пуд сю колис кӧйдыс вылӧ, 12 пуд вот мынтыны, 48 пуд сёйны, 23 пуд вузавны. Уна-ӧ чукӧртӧма сю Илля Вась?
11. Микул Ӧльӧ арталӧ ассьыс няньсӧ пудовняӧн. Сійӧ чукӧртіс ставсӧ 98 пудовня. Кодыс унджык чукӧртіс, Илля Вась али Микул Ӧльӧ?
12. Епӧ Иван заптіс пемӧсъяслы вердас 7 додь ид идзас, кык сымда бобӧнянь, 28 додь турун. Уна-ӧ вердас сійӧ чукӧртіс?
13. Пиля Иван бобӧнянь эз кӧдзлы; турун сійӧ чукӧртіс 11 доддьӧн унджык Епӧ Иванысь. Ид идзас сылӧн вӧлі сыкӧд ӧтмында. Уна-ӧ вердас чукӧртіс Пиля Иван?
14. 2 додь бобӧнянь пӧтлун сетӧ 3 додь видзвыв турун мында. Арталӧй кымын додь видзвыв турун ковмас вердны 14 додь бобӧнянь турун пыдди да 36 додь видзвыв турун пыдди?
15. Ичӧт Миш арталӧмӧн лои — мӧсъяс лудын йирсьӧны во гӧгӧрӧн 23 вежон, картаын сулалӧны 6 вежонӧн унджык. Кымын вежон воын?
16. Миян му йӧр гӧгӧр колян тулыс зэв уна лэбалісны рудіник бобувъяс, найӧ уна кольк лэдзисны ёг турун вылӧ. Колькъяссьыс петісны ӧзим сёйысь гагъяс.
Ми школасянь ветлім муяс вылӧ 2 лун, гагъясысь муяссӧ весавны. Воддза луннас весалім гагъясысь 27 му, мӧд луннас 14 муӧн унджык. Кымын му ми весалім гагъясьысь?
17. Му йӧр пӧлӧн крестьянаяс кодйисны кыкнан боксяньыс канаваяс. Налы вӧлі колӧ муяс видзны нянь сёйысь гагъясысь. Ми мурталім канаваясыслысь кузьтанысӧ. Ӧтар бокса канаваыс вӧлі кодйӧма 34 сыв 2 арш. кузя, мӧдар боксаыс — 15 сывйӧн да 2 аршынӧн кузьджык. Мый кузьта кодйӧмаӧсь крестьяна 2 канава?
18. Ид улын 20 му, сю улын 3 сымда, картупель улын 21 муӧн унджык сюысь.
Кымын му вылӧ пуктӧмаӧсь картупель?
Йӧз кост удж нуӧданін.
19. Кужйын восьтӧмаӧсь лыддьысян керка (
20. Лыддьысян керкаын эм книгаяс, газетъяс. Сэтчӧ воӧны «Беднота» газет, «Югыд туй». «Беднота» лыддьӧны 27 лыддьысьысь; «Югыд туй» — 35 мортӧн унджык. Кымын морт лыддьӧ газет?
21. Миян сиктсянь сельсӧветӧдз 7 верст, волисполкомӧдз — 15 верст. Сельсӧветсянь волисполкомӧдз 12 верст. Менам батьӧ вӧлӧн муніс сельсӧветӧ; сэсянь сійӧс ыстӧмаӧсь могӧн волисполкомӧ; волисполкомсянь воис гортӧ. Кымын верст сійӧ муніс вӧлӧн? Тайӧ задачасӧ рисуйтӧй асланыд тетрадьясаныд.
22. Школаын эм библиотека. Сэтчӧ гижсисны лыддьысьысьяс — 50 мужик морт, нывбаба — кык сымда. Кымын лыддьысьысь гижсис сэтчӧ?
Лӧсьӧдӧй татшӧм жӧ задача ас школаса библиотека йывсьыныд.
23. Медводдза отделенньӧын велӧдчӧ 26 челядь; мӧд отделенньӧын — 8 мортӧн унджык; 2 старшӧйын ӧтлаын — кык мындаӧн этшаджык медводдза да мӧд отделенньӧясысь. Кымын челядь велӧдчӧ школаын?
Тӧдмалӧй, кымын челядь велӧдчӧ быд отделенньӧын; рисуйтӧй сійӧс визьӧн-визьӧн; лӧсьӧдӧй задачаяс.
Вот.
24. Колян во миян сикт мынтіс вот сюӧн да идйӧн. Петыр Миш мынтіс 22 пудовня сю, сэсся 15 пудовня ид. Арталӧй, уна-ӧ ковмас сылы сюӧн мынтыны став вотсӧ? Вот босьтігӧн 5 пудовня ид пыдди босьтӧны 4 пудовня сю.
25. Петыр Миш воклысь, Петыр Васьлысь, босьтісны вот сюӧн; сылысь босьтісны 6 пудовняӧн унджык Мишысь. Петыр Вась эз мынты сюӧн. Сійӧ тулыснас вӧлі ньӧбӧма нянь заём кабалаяс. Сійӧн став вотсӧ мынтіс. Кымын пудовня босьтісны вот сылысь?
26. Таво Петыр Миш вок вылӧ видзӧдӧмӧн ньӧбис нянь заём кабалаяс. Ньӧбис 2 кабала, 10 пудовняӧн кабала вылӧ. 4 кабала — пудовняа, 1 кабала — 5 пудовняа. Кымын пудовня вылӧ ньӧбис сійӧ нянь заём кабалаяс?
Бать мамыдлысь тӧдмалӧй, уна-ӧ колян воӧ мынтӧмаӧсь вот, уна-ӧ таво кежлӧ ковмас мынтыны. Ставсӧ сэсся гижалӧй асланыд тетрадьясад.
Лӧсьӧдӧй сы йылысь задача.
Босьтны лыд вылӧ ас сиктса олӧм.
27. Школаӧ ветлӧны челядь 3 сиктысь. Ӧти сиктас 20 керка, мӧдас — куим сымда, коймӧдас 16 керка. Кымын керка куимнан сиктас?
Тіян школаӧ кымын сиктысь челядь ветлӧны? Кымын керка быд сиктын?
Лӧсьӧдӧй задача сы вылӧ.
28. Тӧдмалӧй кутшӧм нажӧтка вылӧ, кымын морт ветлӧны тіян сиктысь.
Пасъялӧй асланыд тетрадьясаныд.
Рисуйтӧй визьӧн-визьӧн.
Лӧсьӧдӧй задачаяс.
29. Тӧдмалӧй, сэсся пасъялӧй ылын-ӧ тіян школасянь больничаӧдз, сельсӧветӧдз, волисполкомӧдз, асувса карӧдз. Рисуйтӧй асланыд тетрадьясад; лӧсьӧдӧй задачаяс.
30. Пасъялӧй, уна-ӧ тіян сиктын мӧс, вӧв, ыж, кукань, порсь.
Лӧсьӧдӧй задачаяс.
31. Асланыд сиктса йӧзнытӧ юклӧй арлыд серти: кымын арӧсӧдз; арӧссянь куимӧдз; куимсянь сизимӧдз; сизимсянь дас кыкӧдз; дас кыксянь дас кӧкъямысӧдз; дас кӧкъямыссянь кызь витӧдз; кызь витсянь комын витӧдз; 35–45; 45–50: 50–80; 80–100; сё арӧсысь ыджыдджыкъяс.
Рисуйтӧй тетрадьясаныд визьӧн-визьӧн.
Лӧсьӧдӧй задачаяс.
Ыджда мурталӧм.
32. Тіян школааныд код класс ыджыдджык? Кодыс медічӧт?
33. Тіян классаныд джодж али пӧтӧлӧк ыджыдджык? Младшӧй классад али средньӧяд ыджыдджык джодж?
34. Гижӧй 2 ӧтыджда веськыд нёльпельӧсаяс.
Гижӧй 2 веськыд нёльпельӧса ичӧта-ыджыда.
35. Веськыд нёльпельӧсаӧн тӧдмӧдігӧн позьӧ сёрнитны найӧ бокъяс йылысь, пельӧсъяс йылысь, ыджда йылысь.
Колӧ кужны ыджда муртавны.
36. Чертитӧй дӧска вылӧ кв. аршын, кв. фут., кв. метр.
37. Чертитӧй джоджӧ кв. сыв.
38. Чертитӧй кыз кабала вылӧ кык кв. дюйм, 2 кв. вершӧк, сэсся найӧс вундӧй.
Ывлаын мурталӧй 2 кв. сыв, 2 кв. метр.
39. Тані кымын кв. сантиметр?
40. Тані кымын кв. сантиметр?
Тані кымын кв. сантиметр?
Тані кымын кв. сантиметр?
41. Ывлавылын пасъялӧй 3, 4, 5, 8, 10, 12 кв. метр.
42. Ывлавылын пасъялӧй 6, 8, 10, 16, 20, 24 кв. метр.
43. Гижталӧй квадрат 9 кв. дм. ыджда пасьта.
Чинталан.
[...]
Ывла вылын во чӧж удж.
44. Мурталӧй ю медпаськыдінті, сэсся медвекньыдінтіыс. Тӧдмалӧй мындаӧн паськыдджык, кодыс?
45. Тӧдмалӧй синнаныд мулысь кузьтасӧ, пасьтасӧ.
Тӧдмалӧй кодыс мындаӧн ыджыдджык.
46. Воськолӧн мурталӧй мулысь кузьта, пасьта, тӧдмалӧй мындаӧн кодыс ыджыдджык.
47. Мурталӧй гезйӧн мулысь кузьта, пасьта.
Тӧдмалӧй мындаӧн кодыс ыджыдджык?
48. Юӧ шыбитӧй чагтор, часі серти тӧдмалӧй кымын метр сійӧ кывтас ва визув кузьта ӧти минутын.
49. Тӧдмалӧй, уна-ӧ вермад мунны минутӧн шӧркодь восьласӧн. Кузь-ӧ туй вермад котӧртны 1 минутын, тӧдмалӧй котӧртӧмӧн али восьласӧн кузьджык туй мунад. Мындаӧн унджык?
50. Тӧдмалӧй, уна-ӧ восьлӧн мунас вӧв минутын, уна-ӧ мунас гӧнитӧмӧн 1 минутын. Тӧдмалӧй кор унджык мунас, мындаӧн унджык?
51. Рисуйтӧй визьӧн-визьӧн уна-ӧ мунас морт (восьлӧн, котӧрӧн), вӧв (восьлӧн, гӧнечӧн), ва визув.
52. Рытывсянь асывладорӧ сувтӧдлӧй веха. Сэні пасйӧй 10 метр кузя кост, сійӧ лоӧ керка бан. Сэсся вехаалӧй кык мукӧд стен боксӧ, сэн пасйӧй 15 метр кузяӧн. Сы бӧрын тӧдмалӧй 1 керка стен боклысь кузясӧ.
53. Мурталӧй веськыд нёльпельӧса 80 сыв кузьта, 30 сьыв пасьта. Сійӧ лоӧ десятина.
[Десятинаӧн мурталӧны му. ]
Нима лыд чинталӧм.
[...]
31. Чинталӧй тшӧтки вылын нима лыдаяс метра мераӧн да сьӧм лыд.
Содтан-чинтан.
[...]
9. Лӧсьӧдӧй ыджыд арталан таблича став классыслы гӧгрӧсӧн часі моз 1-сянь 100-ӧдз. Вӧчӧй индалан бедь. Велӧдчӧй артавны.
Чинталӧм вылӧ задачаяс.
Гортса пемӧсъяс.
54. Рочын бур мӧс, йӧла рӧд — ярославка да холмогорка. Ярославка бура, тӧлка вердӧмӧн-старайтӧмӧн вермас лысьтыны 40 ведраӧдз тӧлысьын. Шӧркоддьӧм лысьтысь холмогорка — 12 ведраӧн этшаджык. Кымын ведра лысьтӧ холмогорка тӧлысьын?
[Ярославка.]
55. Кокйывса сьӧкта ярославка мӧслӧн 22 пуд, чиг яй 9 пуд. Кымын пуд кыскӧ ты, сьӧлӧм, юр, кокыс?
56. Шӧркоддьӧм кокйыв сьӧкта холмогорка мӧслӧн 4 пудйӧн унджык. Юр, кок да гырк пытшкӧсыс кыскӧ 14 п. Уна-ӧ кыскӧ яйыс?
57. Ярославка мӧслӧн йӧв сук. Тӧлысся лысьтӧмысь позьӧ чукӧртны 1½ пуд вый. Холмогорка мӧс ведра йӧлысь артмӧ 1 тув вый. Кымын тувйӧн унджык вый артмас тӧлысьын ярославка мӧс йӧлысь?
58. Картаяс овлӧны джоджаӧсь и джоджтӧмӧсь. Джоджа картаысь куйӧд быд лун весалӧны. Джоджтӧмысь — во гӧгӧрын ӧтчыд, кыкысь. Джоджтӧм картаӧ колӧ вольӧс ӧти мӧслы 55 пуд, джоджа картаӧ вольӧс колӧ 22 пудйӧн этшаджык. Уна-ӧ вольӧс ковмас во гӧгӧрын 1 мӧслы джоджа картаын?
59. Шӧркоддьӧм мӧслы колӧ тӧв джын кежлӧ 85 пуд бур ид идзас, бур турун ковмас 30 пудйӧн этшаджык; уна-ӧ ковмас турун тӧв джын кежлӧ 1 мӧслы?
60. Английскӧй порсь рӧд зэв гырысь. 8 арӧса порсь кыскывлӧ 22 пудйӧдз. Арӧса порсь 12 пудйӧн этшаджык. Уна-ӧ кыскас сэтшӧм арӧса порсь туша?
61. Арӧса порсь роч посни рӧдысь кыскӧ 2 пуд. Пуд порсь яй вылӧ сетны 10 пуд нянь. Арталӧй, кутшӧм порсь рӧд барышнӧджык видзны.
62. Агроном видзлӧма 2 во английскӧй рӧдысь порсь. Первойя воас вайӧма 29 порсьпи, мӧд воас 11 порсьпиянӧн этшаджык.
Кымын порсьпи вайӧма кык воӧн?
63. Во чӧж кежлӧ порсьлы колӧ 15 пуд пызь, 80 пуд картупель; 4 пуд картупель сулалӧ сымында жӧ, мында 1 пуд пызь. Арталӧй вогӧгӧрса барыш порсь туша вылӧ. Арӧса порсь вылӧ сетӧны 100 пуд нянь.
Задачаяс му-видз уджалӧм йылысь.
64. Воддза воын миян сиктсаяс чукӧртісны десятинаысь 45 пудйӧн сю. Семӧ Миш ассьыс мусӧ ёна радейтіс, куйӧдаліс, кӧдзис бур кӧйдысӧн — сійӧ чукӧртіс десятинаысь 100 пудйӧн. Уна-ӧ нӧ унджык чукӧртіс Семӧ Миш мукӧдсьыс?
65. Мед му бурджыка ваяс нянь, колӧ быд пудовня кӧдза улӧ петкӧдны 10 додь куйӧд. Педӧр Павел кӧдзис 8 пудовня ид. Став кӧдза улас сійӧ петкӧдіс 45 додь куйӧд. Кымын додь колі ещӧ петкӧдны?
66. Омӧль видзьяс турунтӧмӧсь, десятинаысь сӧмын верман чукӧртны 48 пуд турун. Кирӧ Ӧньӧ аслас му вылӧ кӧдзлӧма бобӧнянь, ¼ десятина вылысь чукӧртӧма 75 пуд бобӧнянь турун. Кымын пудйӧн сетӧма унджык турун бобӧняня му омӧлик видз дорысь?
67. Кирӧ Ӧньӧ кӧдзӧма десятина му вылӧ 96 тув турун кӧйдыс. Тимофеевка кӧдзлӧма 24 тув, мукӧд пӧлӧс кӧйдыс сорлалӧмӧн 35 тув, а колясыс сылӧн вӧлӧма гӧрд бобӧнянь кӧйдыс. Уна-ӧ кӧдзлӧма бобӧнянь?
Тайӧ гижӧд серти лӧсьӧдӧй задачаяс.
68. Босьтӧй 40 кв. сыв пасьта му тор градъяс улӧ 1 мортлы. Вӧчалӧй градъяс, пасъялӧй код град вылӧ кутшӧм пуктас пуктад. Гижтӧй план.
69. Градъяс вылӧ зэв бур петкӧдны пӧим. Быд квад. сыв вылӧ позьӧ пуктыны 5 тувйӧдз. Школа йӧр улын 20 квад. сыв. Школьникъяс петкӧдісны 2 ведра 8 тувйӧн. Уна-ӧ ковзяс содтыны сэтчӧ пӧим?
70. Быд кв. сыв йӧр му вылӧ колӧ пуктыны кык пуд мында куйӧд. Арын петкӧдлісны 40 кв. сыв пасьта йӧрӧ 2 кызь пудъя телега куйӧд. Уна-ӧ ковмас содтыны сэтчӧ куйӧд?
71. Ласей Ӧньӧ пуктіс нёль 3 пудъя мешӧк картупель, керис 96 пуд. Кымын пудйӧн унджык керис пуктӧмсьыс?
72. Ласей Ӧньӧ град му куйӧдаліс арын, сылӧн суседыс куйӧдаліс тулысын, керис сы ыджда жӧ муысь сӧмын 55 пуд. Сылысь став вынсӧ муыслысь кыскис картупель корйыс. Кымын пудйӧн унджык керис картупель Ласей Ӧньӧ быд градйысь аслас суседысь?
Йӧзкост уджаланінъяс.
73. Епоӧ (кооперативӧ) вайисны 10 пудъя 17 тувъя бӧчка сельди. Куш бӧчкаыс кыскӧ 1 пуд 28 тув. Уна-ӧ бӧчкаын вӧлі сельдиыс.
74. Миян епоӧ вайисны 96 пуд телега шына кӧрт. 27 пуд 5 тув сэсь нуисны совхозӧ. Уна-ӧ коли кӧрт?
75. Миян сиктӧ лӧсьӧдісны прокатнӧй пункт. Сэсь донтӧм донысь сетӧны крестьяналы вӧдитчыны быд пӧлӧс му уджалан ытшкан, тӧлӧдчан машинаяс. Медъёна крестьянаяс вӧдитчӧны тӧлӧдчан машинаӧн. Ласей Ӧньӧ аслас пиыскӧд лун шӧрӧдз машинаӧн тӧлӧдӧ 48 пудйӧдз. Зырйӧн сӧмын вермас тӧлӧдны 12 пуд.
Мындаӧн унджык вермас тӧлӧдны лун шӧрӧдз машинаӧн?
76. Прокатнӧй пунктын эм 28 ӧтик вӧла плуг, 9 кык вӧла плуг. 29 плуг артель пиас вӧлі прӧстӧй плугъяс, мукӧдыс бурджык сорт плуг «Сакка». Кымын плуг вӧлі «Сакка» (пабрик) сорт.
77. Миян школаӧ ветлӧны 95 челядь. 17 морт гижсис пионерӧ, 32 морт комсомолӧ. Кымын гижсьытӧм челядь?
78. Миян челядьяслы воссис клуб (спортивнӧй). Сэтчӧ гижсисны 48 шлен; детинаяс гижсисны 8 мортӧн унджык нывпосниысь. Кымын зонпосни гижсисны клубӧ, кымын нывпосни?
79. Ӧти тувсов лунӧ школьникъяс лӧсьӧдісны пуяс пуктан лун. Ставсӧ пуктісны 85 пу, кыдз да льӧм. Льӧмсӧ пуктісны 15 пуӧн унджык. Уна-ӧ пуктісны кыдз пу?
80. Лыддьӧй, уна-ӧ медбӧръя тӧлысьнас босьталӧмаӧсь библиотекаысь книга. Тӧдмалӧй кор унджык босьталӧмаӧсь — медбӧръя тӧлысьнас али воддзанас?
Рисуйтӧй визьӧн-визьӧн, вӧчӧй диаграмма.
81. Тӧдмалӧй, кымын школьник висьліс тайӧ тӧлысьнас.
Тӧдмалӧй, тайӧ тӧлысьнас али воддзанас унджык вӧлі висьысь?
Рисуйтӧй...
82. Тӧдмалӧй, кымын висьысьӧс вайисны воддза тӧлысьнас больничаӧ, кымын бурдіс, кымын морт кулі. Вӧчӧй диаграмма.
Лыдӧ босьтӧм ас му вывса олӧм.
83. Лыддьӧй асланыд сиктысь:
1. Кымын (олысь) керка юр.
2. Кымын вӧвтӧм керка.
3. Кымын мӧстӧм керка.
4. Кымын мутӧм олысь.
Вӧчӧй диаграмма.
84. Юасьӧй асланыд сиктысь:
1. Кымын десятина му улын.
2. Кымын десятина видз улын.
3. Вӧчӧй диаграмма. Лӧсьӧдӧй задачаяс.
85. Мурталӧй-тӧдмалӧй, уна-ӧ му град улын.
Гижтӧй план.
86. Тӧдмалӧй, уна-ӧ му став керка улас, тіян сикт улын. Вӧчӧй задача.
87. Тӧдмасьӧй, кутшӧм тіян эм учрежденньӧяс сиктын, тӧдмалӧй-юалӧй, мый найӧ керӧны, мыйла найӧ колӧны миянлы?
88. Юасьлӧй асланыд бать мамыдлысь, рӧдвужыдлысь, тӧдсаыдлысь, коді найӧ пиысь гижсьӧма профсоюзӧ, кутшӧмӧ. Гижӧй тайӧс.
89. Тӧдмалӧй: кымын гижсьӧма.
Кымын абу гижсьӧма.
Рисуйтӧй. Гижӧй задачаяс.
Ӧктӧм, юкӧм.
4 вылӧ ӧктан таблича.
1. Гижӧй 2 вылӧ ӧктан таблича.
2. Арталӧй тшӧтки вылын нёльӧн.
3. 4 × 2
4 × 3
4 × 4
4 × 5
20 × 4
4 × 6
Кымын тані визь?
Кымын йӧртӧд визяс? Кымын став йӧртӧдыс? Содтӧй улыссяньыс ещӧ ӧтик визь.
Кымын лоӧ йӧртӧд?
4. 24 + 4
4 × 7
Кымын колӧ подков 7 вӧвлы.
5. 28 + 4
4 × 8
Гижтӧй веськыд пельӧса 8 визьысь, быд визь 4 кв. см. Кымын кв. сантиметр лоӧ?
6. 32 + 4
4 × 9
Ӧшиньын 4 стеклӧ тор. Кымын стеклӧ 9 ӧшиньын? Рисуйтӧй.
7. Вӧчӧй ас тетрадяныд 9 визя 4 пельӧса ыджыд йӧртӧд, быд визьӧ торйӧдалӧй бара 9 посньыдик йӧртӧдъяс. Сы пытшкӧ гижӧй 2-ӧн ӧктан таблича?
8. Вӧчӧй кыз кабалаысь став классыслы ыджыд таблича.
9. Гижӧй ӧктан таблича 2, 4-ӧн моз.
10. 4 × 2
4 × 5
4 × 7
11. 4 × 5
4 × 3
4 × 8
12. 4 × 5
4 × 4
4 × 9
4 пельӧ юкӧм.
1. Гижӧй юкан таблича 2 вылӧ.
2. 10 × 4
3. 40-ысь чинталӧй 4-ӧн.
4. 4 : 4, 8 : 4, 12 : 4, 16 : 4, 20 : 4.
5. 28-ысь чинталӧй 4-ӧн, кымынысь позьӧ чинтыны?
28 : 4.
6. 32-ысь чинталӧй 4-ӧн. Кымынысь позьӧ чинтыны?
32 : 4.
7. 36-ысь чинталӧй 4-ӧн. Кымынысь позьӧ чинтыны?
36 : 4.
8. 4 × 5
20 : 4
4 × 6
24 : 4
4 × 7
28 : 4
4 × 8
32 : 4
4 × 9
36 : 4
9. Юклӧй 4 пельӧ ӧктан таблича серти.
10. Гижӧй 4 вылӧ юклан таблича.
11. 15-ысь чинталӧй 4-ӧн. Кымынысь позьӧ чинтыны?
Кымын кольӧ?
12. 17 : 4, 22 : 4, 25 : 4, 29 : 4, 31 : 4, 35 : 4.
Задачаяс.
90. Кымын кӧльӧса ковмас 6 телегаӧ?
91. Кымын пуд лоӧ 8 нёль пудъя мешӧкын?
92. Кымын подков ковмас 3 тройка вӧвлы?
93. Му вылын сулаліс 35 сю чумали (суслан). Ӧти лунӧн нуисны 7 сю телега 4 чумалиӧн телега вылӧ. Кымын чумали сулалан коли му вылӧ?
94. 5 зонпосни да 3 нывпосни мунісны вотчыны. Быдӧнлы налы сюри 4 тшакӧн. Кымын тшак найӧ ставныс вайисны гортӧ?
95. Кӧрт туй вагонын 9 лабич; быд лабичын пукалӧ 4 мортӧн. Вагонын 45 морт. Кымын морт вагонын сулалӧ?
96. Му вылысь керисны 32 пудовня картупель. Кисьталісны нёль пудъя мешӧкъясӧ. Кымын картупель тыра мешӧк лои?
97. Миян сиктсянь карӧдз 24 верст. Кымын часӧн воан карӧдз, кутан кӧ мунны 4 верстӧн час?
98. Кыкнан туй бокӧ пукталӧмаӧсь (садитӧмаӧсь) пуяс. Туй 36 метр кузьта. Пусянь пуӧдз кост 4 метр. Кымын пу быдмӧ туйяс бокын?
99. Рисуйтӧй задачасӧ.
100. Кымын 4 листа тетрадь петас 28 лист кабалаысь?
101. Школаын 32 челядь. Быд 4 мортлы сетӧны 1 карандашӧн. Кымын карандаш коляс дюжинаысь велӧдчысьяслы сеталӧм бӧрын?
102. Маръя ньӧбис 2 арш. 4 вершӧк кузя лента, юкис 4 пельӧ. Кузь-ӧ лои быд лента тор?
103. 4 посни сёркни кыскӧ 1 тув. Чуманӧ тӧрӧ 24 сэтшӧм сёркни. Кымын тув кыскӧ сійӧ сёркниа чуманыс?
Витӧн ӧктӧм.
1. 5 × 2
5 × 3
5 × 4
2. Тшӧтки вылын пукталӧй витӧн-витӧн.
3. 4 витурын лоӧ 20 ур, содтам витур. Кымын ур лоӧ?
20 + 5
5 × 5
3 дасурын кымын ур?
3 дасур
10 × 3
Дасурын кымын витур?
3 дасурын кымын витур?
5 × 6
5. 3 дасур дінӧ кӧ содтам витур, кымын ур лоӧ?
30 + 5
5 × 7
6. 10 × 4
Кымын моль 4 тшӧтки сутуга вылын?
5 × 8
5 молльӧн кымынысь сэсь позьӧ босьтны?
Тані кымын визь? Кымын йӧртӧд визьын?
Кымын йӧртӧд ставыс?
Вит пельӧ юклӧм.
1. 3:5 10:5 15:5 20:5.
2. 50-ысь чинталӧй витӧн-витӧн.
3. 25-ысь чинталӧй витӧн-витӧн.
25:5
4. 10 юкӧй вит пельӧ.
Куимысь дас юкӧй вит пельӧ.
30:5
5. 20:5 15:5 35:5.
6. Нёльысь дас юкӧй вит пельӧ.
40:5.
7. 25:5 20:5 45:5
8. Юклӧй вит пельӧ ӧктӧм таблича серти:
9. 5 × 5 5 × 6 5 × 7 5 × 8 5 × 9.
25:5 30:5 35:5 40:5 45:5.
10. Гижӧй визьӧн 5 пельӧ юкан таблича.
11. 22-ысь чинталӧй витӧн-витӧн. Кымынысь позьӧ чинтыны? Кымын нӧшта кольӧ?
12. 18 : 5 22 : 5 24 : 5 29 : 5 38 : 5 47 : 5
41 : 5 49 : 5 54 : 5
Задачаяс.
104. Гимнастика вылын челядь сувтісны 5 мортӧн визьӧ. Ставыс лои 6 визь. Кымын морт вӧлі гимнастика вылын?
105. Видз вылысь локтӧны 5 пыжӧн 45 морт. Быд пыжын пукалӧны ӧтмындаӧн. Кымын морт быд пыжын?
106. 5 капуста градйысь кералісны 5 мачӧн, коли нӧшта 12 мач. Кымын вӧлі ставыс капуста мач град вылын?
107. Школа йӧрӧ челядь пуктісны 8 визь, 5 пуӧн быд визьӧ. 28 пу косьмис, эз кутчысь. Кымын пу вужъясис?
108. Епоӧ вайисны чукӧръясӧн 25 стӧкан. Быд чукӧрын 5 стӧканӧн. Кымын чукӧр вайисны?
109. Мельничаысь вайисны 9 вит пудъя мешӧк, 1 мешӧк 2 пудъя. Кымын пуд вайисны ставсӧ мельничаысь?
110. 30 пудовня картупель кисьтісны 5 пудовняа ящикъясӧ. Кымын ящик ковмис картупель улӧ?
111. 100 шайтысь коли 5 шайта 7 кабала, 1 дас шайта. Кымын шайт видзӧма лои?
112. Ситеч помаын 62 метр; 22 метр вундісны эшкынъяс вылӧ. Колян ситечысь шӧралісны шушунъяс, быд шушун вылӧ 5 метрӧн. Кымын шушун шӧралісны?
8 ӧктӧм.
1. Тшӧтки вылын пукталӧй кӧкъямысӧн.
[]
Тані кымын йӧртӧд?
Рисуйтӧй татшӧм жӧ йӧртӧдъяс, сӧмын 4 визя, 8 йӧртӧдӧн быд визьын.
24 + 8
8 × 4
Рисуйтӧй 5 визь, 8 йӧртӧдӧн визьын.
8 × 5
5 × 8
Рисуйтӧй 8 × 6.
Рисуйтӧй 8 × 7.
Рисуйтӧй 8 × 8.
Рисуйтӧй 8 × 9.
Кӧкъямысӧн юклӧм.
1. Босьталӧй 80-ысь кӧкъямысӧн-кӧкъямысӧн.
16:8
2. Босьталӧй 24-ысь кӧкъямысӧн.
Кымынысь позяс босьтны?
24:8
3-8.
[...]
Чинталӧй 32-ысь кӧкъямысӧн.
Чинталӧй 40-ысь кӧкъямысӧн.
Чинталӧй 48-ысь кӧкъямысӧн.
Чинталӧй 56-ысь кӧкъямысӧн.
Чинталӧй 64-ысь кӧкъямысӧн.
Чинталӧй 72-ысь кӧкъямысӧн.
[...]
Задачаяс.
113. Шашки пӧвйын 8 визь; быд визьын 8 йӧртӧд. Ворсны пондігӧн 48 йӧртӧд тупкӧса.
Кымын йӧртӧд кольӧ тупкытӧм?
114. Лӧсьӧдӧй 5 кирпич визьысь, быд визьын 8 кирпичӧн, чукӧр. Лӧсьӧдісны кык сэтшӧм чукӧр. Кымын кирпич кольӧ 100-ысь.
115. Кымын восьмушка 1 тувйын; 3 тувйын: 5 тувйын; 4 тувйын; 7 тувйын; 9 тувйын.
116. Агасын (пиняын) 39 бур пинь, 17 пинь тшыкӧм.
Пиньяс сувтӧдалӧма визьӧн-визьӧн, быд визьын 8 пиньӧн. Агасын кымын пинь визь?
117. Кылӧдны колӧ 100 кер. Найӧс пуръялісны 9 пурйӧ 8 керйӧн. Кымын пу коли?
118. 8 морт уджалісны 2 лун нюр косьтан удж вылын. Первоя луннас кодйисны канава 25 сыв, мӧд луннас — 15 сыв. Кымын сывйӧн воис морт вылӧ?
119. 5 час асывсянь лун шӧр бӧрын часӧдз мельнича изіс 72 пуд сю. Кымын пуд сійӧ изіс часын?
3-ӧн ӧктӧм.
1. Ӧктӧй куимӧн.
[...]
6. Гижӧй йӧртӧдъясӧ 3-ӧн ӧктӧм таблича.
7. Гижӧй 3-ӧн ӧктӧм таблича визьӧн-визьӧн.
8. Посньӧдлӧй аршынӧ: 5 сыв, 8 сыв, 4 сыв 1 аршын, 7 сыв. 2 ар, 9 сыв 1 аршын.
Юклӧй 3 пельӧ.
1. Босьталӧй 30-ысь куимӧн.
2. 6:3, 9:3, 12:3, 15:3, 18:3.
3. Босьталӧй 21-ысь куимӧн.
Кымынысь позьӧ босьтны куимӧн: 15:3, 6:3, 21:3.
4. Босьталӧй куимӧн 24-ысь. Кымынысь позьӧ босьтны: 12:3, 24:3.
5. Босьталӧй куимӧн 27-ысь. Кымынысь позьӧ босьтны: 15:3, 12:4, 27:3.
[...]
8. Юклӧй 3 пельӧ ӧктӧм таблича серти.
9. Гижӧй визьӧн 3 вылӧ юклан таблича.
10. Аршынысь гырсьӧдӧй сывйӧ. 9 ар.; 15 ар.; 27 ар; 4 ар.; 11 ар.; 16 ар.; 20 ар.; 25 ар.
[...]
Квайтӧн ӧктӧм.
Рисуйтӧй квадрат 36 йӧртӧдӧн.
[...]
8. Гижӧй йӧртӧдъясӧ 6-ӧн ӧктан таблича.
9. Вӧчӧй ӧктан таблича визьӧн.
6 вылӧ юклӧм.
1. 60-ысь чинталӧй 6-тӧн.
[...]
[...]
9. Юклӧй 6-ӧн ӧктӧм таблича серти.
10. Гижӧй визьӧн 6 вылӧ юклан таблича.
9-ӧн ӧктӧм.
1. Босьталӧй 9-ӧн.
[...]
7. Гижӧй йӧртӧдъясӧ 9-ӧн ӧктан таблича.
8. Лӧсьӧдӧй визьӧн 9-ӧн ӧктан таблича.
9 пельӧ юклӧм.
1. Шыблалӧ 9-ӧн 90-ысь.
2. 18 : 9
3. Чинталӧй 27-ысь ӧкмысӧн. Кымынысь позьӧ чинтыны?
[...]
7. Чинталӧй 63-ысь 9-ӧн. Кымынысь позьӧ чинтыны?
[...]
8. Юклӧй 9 вылӧ ӧктан таблича серти.
9. Гижӧй визьӧн 9 вылӧ юклан таблича.
[...]
Задачаяс.
120. Васьӧ Прокӧлӧн 6 десятина му. Налог мынтӧ быд десятинаысь 3 пуд. Таво сійӧ чукӧртіс пуд нянь. Уна-ӧ коли нянь вот мынтӧм бӧрын?
121. Петыр Васьлы колӧ мынтыны 8 десятинаысь налог, пудйӧн десятинаысь. Сійӧ тулысын ньӧбис 25 пуд вылӧ нянь заём (хлебнӧй заём).
Уна-ӧ вот ковмас мынтыны няньӧн?
122. Петыр Иванлы пуктісны налог 45 пуд 5 десятина муысь. Ӧтчыд сійӧ карӧ нуис 2 десятинаысь. Уна-ӧ колӧ ещӧ мынтыны?
123. Миян грездын куим ӧтыджда му йӧр.
Быд му йӧрысь быд 9 керка юрӧ воӧ 27 десятина му. Кымын десятина воӧ быд керка юрӧ?
124. Быд десятина му вылӧ кӧдзсьӧ 9 пудовня сю. Кымын пудовня кӧдзсяс 3 десятина вылӧ?
125. Совхозын кӧдзӧмаӧсь 72 пуд сю. Кымын десятина му совхозын?
126. Кӧсьта Иван 6 десятина виддзысь чукӧртіс 48 додь турун: Пиля Васькалӧн сэтшӧм жӧ видз 4 десятина. Уна-ӧ чукӧртіс турун Пиля Васька?
127. Ӧти мӧслы во гӧгӧр кежлӧ колӧ 9 додь турун. Кӧсьта Иванлӧн 4 мӧс. Сійӧ заптіс 48 додь турун. Кымын додь кольӧ сылӧн посни пемӧсъяслы?
128. 27 пудовня картупель улӧ лӧсьӧдӧмаӧсь 9 мешӧк. Кымын пудовня картупель тӧрас ӧти мешӧкӧ?
129. Картупель му вылысь керисны 45 пудовня картупель; лӧдісны 8 мешӧкӧ куим пудйӧн. Кымын мешӧк ковмас ещӧ коляс картупель улӧ?
130. Карсянь миян епоӧ колӧ вайны 54 мешӧк шобді. Быд доддьӧ тӧрӧ 6 мешӧкӧн. Кымын вӧла додь ковмас карӧ ыстыны шобділа?
131. Мельничаын быд изки часӧн изӧ 9 пуд. Кымын пуд изас 8 часӧн?
132. Мельничаын 4 изки. Кымын пуд изасны часӧн?
133. Семӧ Иван нуис мельничаӧ 86 пуд сю. Кымын часӧн изсяс Семӧлӧн сю ӧти изкиӧн?
134. Быд пуд изӧмысь босьтӧны 3 тув пызь, 1 тув мунӧ бус вылӧ. Прокӧ вайис мельничаӧ 9 пуд сю. Кымын пуд пызь нуас гортас?
135. Семьялы лун кежлӧ колӧ 9 тув нянь. Кымын лун кежлӧ тырмас 6 тувъя 9 тупӧсь нянь?
136. Мӧс быд лун лысьтӧ 6 кринча йӧв. Кымын кринча лысьтас вежонӧн?
137. Четвертнӧй бутылкаӧ тӧрӧ 2 кринча йӧв. Кымын ведра лысьтас ӧти мӧс вежонӧн?
138. Ӧти мортлы во джын кежлӧ колӧ 9 пуд пызь. Уна-ӧ колӧ заптыны пызь 5 морта семьялы во кежлӧ?
139. Пуд порсь яй вылӧ карын сетӧны 9 пуд нянь. Прокӧ порсь туша вузаліс 81 пуд няньысь. Кымын пуд кыскис порсь тушаыс?
7-ӧн ӧктӧм.
1. Ӧктӧй сизимӧн.
[...]
Рисуйтӧй квадрат 49 йӧртӧдӧн.
10. Гижӧй йӧртӧдъясӧ 7 вылӧ ӧктан таблича.
11. Вӧчӧй ӧктӧм таблича визьӧн.
12. Кымын фут 5 сывйын, 8 сыв.; 4 сыв.; 8 сыв.; 9 сыв.
13. Посньӧдлӧй футӧ: 3 сыв.; 2 сыв. 1 фут.; 3 сыв. 6 фут.: 4 сыв. 2 фут; 5 сыв. 5 фут.; 6 сыв. 3 фут.
7 пельӧ юклӧм.
1. 70-ысь чинталӧй 7-ӧн.
2. 14:7.
3 Чинталӧй 7-ӧн 21-ысь. Кымынысь позьӧ чинтыны?
[...]
Задачаяс.
140. Ми велӧдчим 9 вежон да 2 лун. Кымын лун ми велӧдчим?
141. Тӧвся каникулӧдз коли 56 лун. Быд вежонын ӧти шойччӧг лун. Кымын велӧдчан лун тӧвся каникулӧдз?
142 Шӧркоддьӧма рӧдтігӧн доддя вӧв мунӧ часӧн 7 верст. Кӧрт туй машина мунӧ нёль ӧдйӧ. Кымын верст мунӧ кӧрт туй машина часӧн?
143. Школа йӧрын велӧдчысьяс мурталісны ӧмидз да сэтӧр пуктыны йӧртор 56 фут кузьта, 49 фут пасьта. Йӧр кузьта кыкнан бокас да ӧти пасьта бокас пукталісны ӧмидз да сэтӧр пуяс 1 сывйӧн кост. Кымын пу пуктісны?
144. Миян сиктын улича 7 сыв пасьта, кузьтаыс кӧкъямыс сымда. Мый кузьта улича?
145. Школьник лыддис книгаысь 7 лист бок. Лыддьытӧм коли 6 сымда. Кымын лист бок книгаын?
146. Васьӧ ньӧбис 48 лист кабала; 13 лист сетіс ичӧт чойлы. Колян кабалаысь вурис ӧткодь 7 тетрадь. Кымын листа тетрадь сылӧн артмис?
147. Карын 1 уличаын 56 керка. Сизимӧд юкӧныс пу керка, мукӧдыс каменнӧй. Кымын каменнӧй керка сійӧ уличаын?
Ӧктӧм, юкӧм дасъясӧн да дасъяс вылӧ:
[...]
9. Сантиметрын 10 миллиметр.
10 сантиметр шусьӧ дециметрӧн.
Кузьта мурталан метрическӧй таблича.
10 миллиметрын (мм) 1 сантиметр (см);
10 сантиметрын 1 дециметр (дцм);
10 дециметрын 1 метр (м);
10 метрын 1 декаметр (дкм);
10 декаметрын 1 гектаметр (гм):
10 гектаметрын 1 километр (км).
Нима лыдъяс посньӧдлыны да гырсьӧдны метрическӧй муртъясӧн.
148. Посньӧдлӧй дцм: 5 м.; 3 м. 5 дцм.; 8 м. 3 дцм.; 7 м. 5 дцм. Посньӧдлӧй см: 2 дцм; 4 дцм. 2 см; 6 дцм. 2 см; 9 дцм 4 см. Посньӧдлӧй мм: 3 см; 4 см. 8 мм; 5 см. 5 мм; 7 см. 2 мм; 8 см. 8 мм.
149. Гырсьӧдӧй посни мурталанъяссӧ.
20 м; 40 м; 75 м; 82 м; 64 м; 96 м; 100 м.
30 дцм; 90 дцм; 24 дцм; 36 дцм; 87 дцм; 72 дцм; 91 дцм; 50 см; 80 см; 15 см; 45 см; 27 см; 38 см; 62 см; 84 см; 70 мм; 90 мм; 28 мм; 33 мм; 49 мм; 56 мм; 65 мм; 89 мм.
150. Мурталӧй (стӧч) кабала лист кузьта, да пасьта; истӧг тув кузьта; кос кызта, ассьыныд туша кузьта; книгалысь кузьта, кызта, пасьта.
Посньӧдлӧй, гырсьӧдлӧй лыдъяссӧ.
Ӧктӧм да юкӧм кык паса лыдъяс кык паса лыдъяс вылӧ
[...]
14. 69-ысь чинталӧй 23-ӧн. Кымынысь позяс чинтыны?
[...]
15. 70-ысь чинталӧй 14-ӧн. Кымынысь позяс чинтыны?
[...]
16. 54-ысь чинталӧй 18-ӧн. Кымынысь позяс чинтыны?
[...]
Выль мурталанъяс.
1. Кабала мурталӧны десьтъясӧн.
Десьтын 24 лист.
20 десьт лоӧ 1 стопа.
Кабала стопа кыскӧ 12–14 тувйӧдз.
2. Тувйын 96 зӧлӧтник.
Кабала лист джын (№ 7) кыскӧ 1 зӧлӧтник мында.
Тӧдмалӧй сьӧкта: сёян пань тыр валысь, сёян пань тыр сакар пызьлысь, пань тыр совлысь, карандашлысь, перӧлысь.
Посни изъяс шӧрысь корсялӧй гираяс вылӧ 1, 2, 3, 5, 10 зӧлӧтник сьӧкта; пукталӧй наяс вылӧ пасъяс. (Позяс из торъяссӧ вуравны ичӧтик мешӧкъясӧ).
3. Аптекаын лекарствояс веситӧны граммъясӧн; 1 зӧлӧтникын ичӧтика 4 граммысь унджык. 50 сю тусь кыскӧ грамм мында; тшай юан пань тыр ва кыскӧ 4 грамм мында.
Посни изъяс шӧрысь корсялӧй 1, 2, 3, 5, 10, 25, 50 грамм сьӧкта изъяс; вӧчӧй наяс вылӧ пасъяс.
Веситалӧй граммъяс вылӧ нянь тусьяс, лыа, мукӧдтор.
Корсялӧй посни сулея чукӧрысь, мед 25, 50, 100, 200 грамм сьӧкта тӧрас ва.
Задачаяс.
151. Ӧзим ёна тшыкӧдӧны ӧзим гагъяс. Колян во наяс миян грездысь дзикӧдз тшыкӧдісны кӧдза 2 десятина вылысь. Крестьянаяс кодйисны му бокъясас джуджыд канаваяс. Сы бӧрын гагъяс мукӧд му вылӧ эз вермыны вуджны, сы понда кӧдза коли дзонь. Тшыкӧдтӧм кӧдза коли 15 пӧв унджык тшыкӧдӧм му дорысь. Грездын кымын десятина вылын вӧлі кӧдза?
152. Гагъясысь мынтӧдчыны позьӧ кӧйдыс весалӧмӧн. Кӧйдыс весалӧны сортируйтан машинаӧн.
Прокӧ кӧдзтӧдз весаліс кӧйдыс. Сылӧн быд пудовня кӧйдысысь уси 12 тув ёг турун кӧйдыс.
Кымын тув ёг турун кӧйдыс шыбитчис 3 нёль пудовняа мешӧкысь?
153. Пудовня сю кыскӧ 1 пуд 5 тув. Кымын пуд кыскас 8 пудовня?
154. Выль муяс вылӧ кӧдзисны бобӧнянь. Сійӧ кӧдзасӧ зэв ёна тшыкӧдісны гагъяс; рочӧн наясӧс шуӧны хлебнӧй щелкун. Поснидырйи вегыльяс (личинкаясыс) налӧн олӧны му пытшкын, сёйӧны кӧдзалысь вуж шӧрсӧ.
Челядь гӧригӧн босьтчисны чукӧртны вегыльясӧс. Петя чукӧртіс 36 вегыль, Варук — 10 вегыльӧн этшаджык Петяысь, ичӧтик Микулай — нёльысь этшаджык Петяысь. Кымын вегыль найӧ чукӧртісны?
155. Тулысын сэтшӧм вегыльясӧс позьӧ муысь кыскавны быд пӧлӧс пӧрйӧгӧн.
Картупель торъяс, морков, свеклӧ торъяс кӧрталӧны бедь помӧ, сюйӧны му пытшкӧ. Сійӧ бедьсӧ колӧ быд лун кыскывны муысь, чукӧртны сэсь нидзувъяс. Ӧти асылын Петя чукӧртіс 15 вегыль, рытнас — 5 сымда. Кымын вегыль сійӧ чукӧртіс лунӧн?
156. Лунвылын сю кӧдза да тувсов шобді кӧдза зэв ёна тшыкӧдӧ гаг, рочӧн сійӧ шусьӧ хлебнӧй жук кузькаӧн. Сійӧ сёйӧ шептысь вотӧм тусьсӧ.
Петя, Вася да Микулай босьтісны бобув-гаг куталан тыв, мунісны муяс вылӧ найӧс кутавны. Петя кутіс 29 гаг, Вася 18 гагйӧн унджык Петяысь, Микулай куталіс нёль пӧв этшаджык найӧ кыкысь. Кымын гаг кутіс Микулай?
157. Быд омӧль гагъясысь, бобувъясысь миянӧс видзӧны скворечьяс. Найӧ гагъясӧн вердӧны ассьыныс челядьяссӧ.
Микулай 2 сквореч бӧрся видзӧдӧма да лыддьӧма, мый найӧ ӧти часӧн челядьыслы ваялӧмаӧсь 8 гаг. Миян садйын олӧны 11 гоз сквореч. Кымын гаг найӧ ставныс часӧн куталасны? Кымын гаг вердас ӧти сквореч гоз аслас челядьыслы 12 часӧн?
158. Каньлӧн бӧр кокъясас 4 чуньӧн, водзас — 5-ӧн. Кымын чунь 5 каньлӧн?
159. Петя Иванкӧд вӧрын лыддисны кӧклысь кӧкӧм. Петялы кӧкис 13-ысь, Иванлы 3 сымдаысь. Кымынысь кӧкис Иванлы кӧк?
2 секундын кӧк вермӧ кӧкны ӧтикысь; дыр-ӧ кӧк кӧкис Иванлы?
160. Кӧк колькъялӧ пыр йӧз позйӧ. Унджыкысь сійӧ вежонын колькъялӧ ӧтикысь. Кымынысь сійӧ колькъялас 35 лунӧн?
161. Школьникъяс мурталӧмаӧсь восьсаинысь лым джуджда.
Сэк кежлӧ лым вӧлі усьӧма 21 см судта. Кык вежонӧн лым джуджда содӧма 3 сымында. Кымын см джуджда содӧма 2 вежонӧн лым? Уна-ӧ содӧ лым джуджда 1 лунӧн?
162. Петя мурталіс 1 му помысь лым судта, сэні вӧлі 14 дюйм. Коля мурталіс мӧд му помысь, лои 8 вершӧк судта. Код му помас джуджыдджык лымйыс?
163. Бур сю кӧйдыс чужӧ 3 лунӧн. Часъясӧн кӧ лыддьыны, кымын часӧн чужас бур сю кӧйдыс?
Кымынысь часӧвӧй стрелка бергӧдчас сю кӧйдыс чужигкості?
164. Кымынысьӧн минутнӧй стрелка бергӧдчӧ ӧдйӧджык часӧвӧй стрелкаысь?
165. Миян урӧкъяс овлывлӧны 4 час. Кымынӧд юкӧн бергӧдчас часӧвӧй стрелка?
166. Кор часӧвӧй да минутнӧй стрелкаяс вӧчасны веськыд пельӧс?
Ёсь, веськыд али тшӧтшыд пельӧсъяс лоӧны 2, 10, 4, 8, 9, 6 часын?
Задачаяс матігӧгӧрса уджалӧм йылысь.
167. Миян грездын олӧ кӧрта кӧлуй вӧчысь. Сійӧ кӧртысь да жесьтысь вӧчалӧ ведраяс, тазъяс, мыссян дозъяс.
Колян вежонын вӧчис школаӧ ведраяс. Быд ведра вылӧ муні 8 тув жесьт. Став ведраяс вылӧ муніс 4 тувъя 7 лист да 5 тувъя 12 лист. Кымын ведра сійӧ вӧчис школаӧ?
168. Пыдӧстӧм ведра вылӧ колӧ 1 аршын кузя, 10 вершӧк пасьта жесьт лист. Кымын пыдӧстӧм ведра петас 2 аршын кузьта, 1 аршын да весьт пасьтаа жесьт листысь?
169. Гришлӧн батьыс вӧчалӧ пу чачаяс. Ӧти чача сійӧ вӧчӧ 2 час. Кымын чача вӧчас вежонӧн, уджавны кӧ кутас быд лун 10 часӧн?
170. Чачаяс вузавлӧ кооперативӧ. Кооператив быд чачаысь мынтӧ 8 тув пызь. Уна-ӧ пызь босьтас вежонся уджысь?
171. Миян школакӧд паныд восьтісны мастерскӧй, сэні вӧчалӧны пожӧм вужйысь, бадь ньӧрйысь кӧрӧбъяс. Быд кӧрӧб вылӧ мунӧ 60 ньӧръя да вужъя чукӧр. Сэтшӧм чукӧрын бадь ньӧръясыс 4 сымда, мында сэн пожӧм вужъяс. Кымын бадь ньӧр мунӧ 1 кӧрӧб вылӧ, кымын — пожӧм вуж?
172. Вежонӧн вӧчисны сэн 36 кӧлуй видзан да туйӧ ветлан кӧрӧб. Кӧлуй видзан кӧрӧбъяссӧ вӧчисны 8 сымда, мыйта туйӧ ветлан. Кымын кӧрӧб вӧчисны туйӧ ветлан? Кымын — кӧлуй видзан?
173. Слесар Максим вӧчис 7 дюжина ӧдзӧс калич. Коймӧд юкӧнсӧ сэсь босьтісны школаӧ. Кымын калич сылӧн нӧшта коли?
174. Слесар лунӧн вермӧ вӧчны 8 посни томан. Гырысьӧс кӧ — сӧмын 2. Сійӧ 18 лун вӧчаліс посни томанъяс да 7 лун гырысьясӧс. Кымын томан ставсӧ слесар вӧчис?
175. Тӧдмалӧй стеклӧ листлысь ыдждасӧ.
Мурталӧй асланыд школаса ӧшинь рама.
Тӧдмалӧй кымын стеклӧ лист ковмас 6 сэтшӧм рамаӧ?
176. Тӧдмалӧй ведра вӧчан кӧрт листлысь ыджда.
Кабалаысь дась ведра серти вӧчӧй ведра кытшлысь да пыдӧслысь мерка. Тӧдмалӧй мерка серти, кымын ведра петас 1 кӧрт листысь?
177. Тӧдмалӧй классьыныд пӧтӧлӧк пасьта.
Арталӧй кымын кабала лист ковмас сійӧ пӧтӧлӧксӧ клеитны?
178. Гижтӧй план десятина мулысь, 80 сыв кузьтаа, 30 сыв пасьтаа. Юкӧй ӧтыджда 10 пельӧ.
179. Гижтӧй град план 2 аршын пасьта, 5 сыв кузьта. План вылас пасъялӧй капуста рӧсада пуктан туй; пасъялан костъяссӧ колялӧй аршын пасьтаӧн. Кымын капуста рӧсада позяс пуктыны сійӧ град вылӧ?
180. Гижтӧй классныдлысь план. Тӧдмалӧй кымын кв. аршынӧн воас морт вылӧ?
Сідзи жӧ вӧчӧй метрическӧй мурталанӧн.
181. Тӧдмалӧй 1 класс стенлысь судтасӧ да пасьтасӧ. Гижтӧй план. Тӧдмалӧй, кымын шпалер пома ковмас сійӧ стенсӧ шпалеритны?
Пома 12 аршын кузьта, 10 вершӧк пасьта.
182. Тӧдмалӧй, уна-ӧ ковмас замазка став ӧшинь школаысь сувтӧдны? Быд 2 ӧшинь вылӧ мунӧ ¼ тув замазка.
183. Тӧдмалӧй, кымын 15 аршын кузьта да 4 вершӧк кызта кер ковмас 24 кер судта юкмӧс сруб вылӧ? Кузьта да пасьта срублӧн 2½ аршын.
Йӧзкост удж нуӧданінъяс.
184. Кооперативӧ вайисны 96 пуд сов 6 пудъя мешӧкъясын. Вайигӧн быд доддьӧ пукталӧмаӧсь вӧлі 4 мешӧкӧн. Кымын доддьӧн совсӧ вайисны?
185. Сов улысь мешӧк (тара) кыскӧ 14 тув.
Тӧдмалӧй, уна-ӧ кыскӧ быд вӧв доддьын груз?
186. Кооперативса тшайнӧйын ¼ тув тшай заваритӧны 12 мортлы. Тӧдмалӧй, кымын мортлы заваритӧны 1 зӧлӧтник тшай?
187. Тӧдмалӧй, уна-ӧ кыскӧ 1 булки, донаӧ сійӧ, тӧдмалӧй дон тув еджыд няньлысь. Лыддьӧй кодсӧ барышнӧджык ньӧбны?
188. Кооперативӧ вайисны бӧчка карасин. Сэтчӧ тӧрӧ 8½ пуд карасин. Куш бӧчкаыс кыскӧ сылысь 4-ӧд юкӧнсӧ. Тӧдмалӧй, уна-ӧ кыскӧ карасин бӧчканас?
189. Ӧти рытӧн лампаын сотчӧ тув джын карасин. Уна-ӧ ковмас карасин нёль вежон кежлӧ?
190. Миян кооператив пӧжалӧ еджыд нянь. Быд 10 тув пызьысь артмӧ 14 тув нянь. Кымын тув нянь артмӧ пуд пызьысь?
191. Пуд пызьысь пӧжалӧны пудйӧн-джынйӧн нянь. Кымын тув нянь позьӧ пӧжавны 10 тув пызьысь?
192. Кооперативын куш 1 часӧн ньӧбалісны сакар 18 морт. 6 морт ньӧбис 5 тувйӧн; мукӧдъясыс ньӧбисны 4 тувйӧн. Уна-ӧ вузалісны сакар 18 мортлы?
193. Миян семьялы быд лун кыкысь тшай юигӧн тув сакар тырмӧ 6 лун кежлӧ. Кымын зӧлӧтник сакар колӧ быд тшай юигкежлӧ?
194. Тувйӧ лыбӧ 48 сакар тор. Кымын сакар тор колӧ быд тшай юигкежлӧ?
195. Кооперативын удж нуӧдӧ правленньӧ. Сэтчӧ бӧрйӧны йӧзӧс уполномоченнӧйяс общӧй собранньӧ вылын.
Медбӧръя чукӧртчӧмын чукӧрмыліс 15 нывбаба, мужикъяс — 5 сымда. Кымын уполномоченнӧй чукӧрмыліс сэки?
196. Корсьӧй газет кабала лист. Тӧдмалӧй, кымын гижан кабала лист сэсь петас?
197. Ветлӧй пошта вылӧ, тӧдмалӧй, дона-ӧ сулалӧ ыстыны прӧстӧй письмӧ. Мый сьӧкта вермас кыскыны прӧстӧй письмӧ.
Веситӧй конверт кабалаӧн, сэсся лӧсьӧдӧй задачаяс.
198. Тӧдмалӧй, уна-ӧ босьтӧны телеграмма кучкӧмысь.
Лӧсьӧдӧй телеграмма, сэсся арталӧй, уна-ӧ ковмас мынтыны сійӧс кучкӧмысь?
199. Тӧдмалӧй, посылка ыстӧмысь кыдз босьтӧны. Лӧсьӧдӧй задачаяс быд пӧлӧс посылка сьӧкта ыстӧм йылысь.
200. Тӧдмалӧй быд пӧлӧс пошта маркаяслысь донъяссӧ. Лӧсьӧдӧй задачаяс марка ньӧбӧм йылысь?
201. Кооперативсьыныд тӧдмалӧй быд тӧварлысь донъяссӧ. Лӧсьӧдӧй задачаяс ньӧбасьӧм вылӧ.
202. Тӧдмалӧй, донысь-ӧ позьӧ вузавны сю, ид, капуста, картупель, нӧшта на мукӧд крестьяна гортса тӧваръяс вылӧ.
203. Гижӧй тшӧт вузалӧмторъяс вылӧ; ляскӧй гербӧвӧй маркаяс тшӧт вылӧ, медводз тӧдмалӧй, мый дон вылӧ ковмас ньӧбны маркаяс.
Маркалысь дон тшӧт вылӧ нуӧй.
Лӧсьӧдӧй задачаяс.
Школаса олан йылысь.
204. Миян школаын старшӧй класса школьникъяс лэдзӧны журнал. Журналыс нёльӧд юкӧн кабала лист ыджда. Медбӧръяысь лэдзисны 48 лист бока журнал. Уна-ӧ кабала ковмас 3 сэтшӧм журнал вылӧ?
205. Миян школаын медмичаа, медӧдйӧ гижӧны Гриш да Саш. Часӧн джынйӧнӧн найӧ гижӧны морт листӧн. Мынта ковмас налы пӧра морт ӧти журналӧн гижны?
206. Сашлы перӧ тырмӧ 32 лист бок гижны. Кымын перӧ ковмас сылы 2 журнал гижны?
207. Журнал гижӧны-лӧсьӧдӧны артельӧн 42 морт. На пиын 8 рисуйтчысь, гижысь — 3 сымда, мукӧдыс лэдзӧны журнал. Кымын морт лэдзӧ журнал?
208. Тӧдмалӧй кабалалысь да перӧяслысь донъяссӧ. Арталӧй, уна-ӧ сувтас куим журнал лэдзӧм?
209. Старшӧй классъясын миян эм комсомол ячейка (
210. Ячейка чукӧртлӧ быд тӧлысь 2 общӧй собранньӧ; президиумыс чукӧртчывлӧ быд вежонын кыкысь. Велӧдчыны заводитӧмсянь, тӧлын лэдзавтӧдз кымынысь ячейка чукӧртліс общӧй собранньӧ, президиумыс кымынысь чукӧртчыліс?
211. Кутшӧм кружокъяс уджалӧны тіян школаын? Тӧдмалӧй, кымын морт быд кружокын, кымынысь быд кружок чукӧртчылӧ, мый керӧны кружокъясын?
Лӧсьӧдӧй задачаяс кружокъяс йылысь?
Юкӧн.
Рисуйтӧй кытшлысь витӧд юкӧн; кык дасӧд юкӧн.
Кодыс ыджыдджык: 1⁄10 али ⅕?
Рисуйтӧй 2⁄5; 4⁄5; 3⁄10; 7⁄10 кытшлысь.
Кодыс ыджыдджык: 1⁄2 али 5⁄10?
[...]
1 кв. сывйын 9 кв. аршын (3 × 3)
1 кв. сывйын 47 кв. фут (7 × 7).
212. Стен вылӧ гижтӧй кв. сыв.
Юклӧй сійӧс кв. аршынъяс вылӧ?
213. Стен вылӧ гижтӧй кв. сыв.
Юклӧй кв. футъяс вылӧ.
214. Клеитӧй кабалаысь кв. сыв.
Вундалӧй сійӧс кв. аршынъяс вылӧ.
215. Вӧчӧй веськыд нёльпельӧса йӧртӧд (
216. Вундӧй кв. сыв кык пельӧ — пельӧссянь воча пельӧсӧдз.
217. Тэчисны сывйӧ 9 аршын кузьта пес. Мый судта чипасыс?
218. Босьтӧй 4½ аршын кузьта, мый судта чипас?
219. Кыдз позьӧ тэчны сыв джын пес?
220. Кыдз позьӧ тэчны нёльӧд юкӧн пес чипаслысь?
221. Тэчӧй школа дінӧ пес чипас.
222. Кымын пес додь ковмас чипасӧ?
223. Мурталӧй, мый кузьта пес плака.
224. Тӧдмалӧй, дыр-ӧ тырмас сыв пес ӧти школа пачӧ, уна-ӧ ковмас тӧлысь кежлӧ?
225. Тӧдмалӧй песлысь дон. Пес чипас 3 арш. кузьта, 3 арш. судта.
226. Клеитӧй кабалаысь кв. метр, сэсся юклӧй сійӧс кв. дециметръяс вылӧ.
[Кв. дециметр. Сэн 100 кв. сантиметр (10 × 10).]
Мӧд юкӧн.
Лыд.
227. Веситӧй 1 тув анькытш.
Лыддьӧй тувйын кымын анькытш.
Гриш, Маръя да Ӧдьӧ лыддьӧны анькытш, пукталӧны ӧтчукӧрӧ быд дас анькытш.
Виттор Иванкӧд лыддьӧны дасӧн-дасӧн, пукталӧны дозмукӧ сёӧдз.
Катя лыддьӧ сёӧн-сёӧн, пукталӧ быд бекарӧ дасысь сёӧн.
Дасысь кӧ босьтан сёӧн лоӧ сюрс.
228. Гижӧй сюрс — 1.000
229. Тшӧтки вылын пукталӧй дасӧн-дасӧн.
Дасысь дасӧн пыдди позьӧ пуктыны тшӧтки коймӧд сутугаса 1 моль. Сійӧ лоӧ сё.
230. Тшӧтки вылын лыддьӧй сёӧн-сёӧн.
Дасысь сёӧн пыдди позьӧ пуктыны нёльӧд сутуга вывса 1 моль.
Сійӧ лоӧ сюрс.
231. Пуктӧй тшӧтки вылын кыкысь сёӧн; лоӧ кыксё.
Пукталӧй тшӧтки вылӧ да гижалӧй:
Кыкысь сё — кыксё — 200.
Куимысь сё — куимсё — 300.
Нёльысь сё — нёльсё — 400.
Витысь сё — витсё — 500.
Квайтысь сё — квайтсё — 600.
Сизимысь сё — сизимсё — 700.
Кӧкъямысыс сё — кӧкъямыссё — 800.
Ӧкмысысь сё — ӧкмыссё — 900.
Дасысь сё — сюрс — 1000.
232. Лыддьӧй: 120, 240, 350, 460, 520, 630, 780, 890, 970, 235, 483, 192, 596, 628, 739, 841, 963, 130.
233. Пукталӧй тайӧ лыдъяссӧ тшӧтки вылӧ.
234. Гижалӧй: нёльсё, сё кӧкъямысдас, куимсё дас ӧти, витсё кызь куим, квайтсё дас вит, ӧкмыссё кызь ӧкмыс, кӧкъямыссё ветымын нёль, куимсё комын куим.
235. Пукталӧй тайӧ лыдъяссӧ тшӧтки вылӧ.
236. Кутшӧм лыдъяс эм сё ӧкмысдас ӧкмыс да кыксё ӧти костын: 280–302; 390–401; 899–901; 699–701.
237. Гижӧй: куимӧс, 3 дас, 3 сё, 5, 5 дас, 5 сё, 8, 8 дас, 8 сё.
Выль мурталанъяс.
1000 метр шусьӧ километрӧн; километр неуна этшаджык верстысь — 469 сыв сэн.
1000 грамм шусьӧ килограммӧн, мӧд ногӧн, дженьыдджыка, шусьӧ кило.
Килограмм кыскӧ кык тувйӧн-джынйӧн кымын.
238. Кымын грамм кыскӧ 1 сулея куш ва. (Тӧдмалӧй веситӧмӧн). Гижалӧй.
239. Корсьӧй паськыд голяа сулея, мед сэтчӧ тӧрас 500 грамм ва, пасъялӧй сы вылӧ сё грамм ва, 200, 300, 400, 500.
240. Корсьӧй паськыд голяа сулея, мед сэтчӧ тӧрас килограмм ва; пасъялӧй сы вылӧ — 100, 200, 300, 400, 500, 600, 700, 800, 900, 1000 грамм ва.
241. Тӧдмалӧй, кымын сю, ид, зӧр, шобді тусь 1 грамм вылӧ воас?
242. Бӧрйӧй сю пытшкысь медгырысь тусьяссӧ, тӧдмалӧй кымын воас сэтшӧм гырысь сю тусьыс 1 грамм вылӧ?
243. Бӧрйӧй сю пытшкысь коньӧр (посни) тусьяс, тӧдмалӧй, кымын воас сэтшӧм сю тусьыс 1 грамм вылӧ?
244. Тӧдмалӧй сьӧкта: изтӧг тувлысь, булавкалысь, шӧркоддьӧм емлысь, перӧлысь, карандашлысь.
245. Мурталӧй ассьыныд тушаыдлысь кузьтанытӧ сантиметрӧн. Рисуйтӧй сійӧс визьӧн-визьӧн.
246. Тӧдмалӧй ассьыныд сьӧктанытӧ килограммӧн да граммӧн. Рисуйтӧй бара жӧ сідз.
247. Вӧчӧй таблича асланыд туша кузьтасьыныд да сьӧктасьыныд став классьыд.
248. Лӧсьӧдӧй диаграмма став класса велӧдчысь туша кузьтасьыныд да сьӧктасьыныд.
249. Тӧдмалӧй веситӧм серти, кымын грамм тувйын?
250. Тӧдмалӧй стӧкан ва сьӧкта.
Сэтчӧ гудралӧй тшай юан пань тыр сов; тӧдмалӧй сы бӧрын сьӧктасӧ.
Нима лыд пасъялӧм.
5 м 25 см позьӧ гижны 5,25 м.
8 м 5 см „ „ 8,05 м.
1. Гижалӧй со кыдз:
15 м 40 см.
25 м 75 см.
90 м 15 см.
75 м. 48 см.
16 м 23 см.
7 м 5 см.
29 м 8 см.
44 м 1 см.
96 м 10 см.
— 25 см.
2. Гижалӧй мӧд ног:
26,50
11,25
15,44
90,40
81,02
24,02
37,75
50.40
29,04
0,45
3 кг 150 гр. пыдди позьӧ гижны 3,150 кг.
1 кг 85 гр. „ „ „ 1,085 кг.
3.Гижалӧй со кыдз:
2 кг 315 гр.
10 кг 508 гр.
25 кг 240 гр.
7 кг 215 гр.
48 кг 75 гр.
50 кг 250 гр.
7 кг 4 гр.
1 кг 105 гр.
80 кг 750 гр.
— кг 450 гр.
4. Гижалӧй мӧд моз:
15,015 кг.
35,195 кг.
6,040 кг.
10,005 кг.
75,275 кг.
2,500 кг.
17,208 кг.
62,014 кг.
25,010 кг.
0,096 кг.
Содталӧм.
1. 26,14 м + 13,11 м.
15,05 м + 45,64 м.
11,75 м + 5,20 м.
50,40 м + 35,20 м.
96,12 м + 3,27 м.
42,14 м + 0,05 м.
2. 10,34 м + 10,48 м.
5,25 м + 7,38 м.
25,44 м + 15,37 м.
65,58 м + 0,15 м.
0,46 м + 25,08 м.
24,90 м + 0,06 м.
3. 5,13 кг + 2,16 кг.
0,20 кг + 15,27 кг.
48,05 кг + 12,22 кг.
15,88 кг + 0,25 кг.
24,50 кг + 24,35 кг.
0,48 кг + 0,05 кг.
Гижавтӧг содталӧм.
1. 100 + 100
200 + 100
400 + 100
200 + 200
300 + 200
500 + 200
700 + 100
900 + 100
800 + 200
600 + 200
2. 300 + 300
600 + 300
400 + 300
700 + 300
500 + 300
400 + 400
600 + 400
200 + 300
100 + 300
300 + 400
3. 500 + 500
300 + 500
100 + 500
100 + 600
300 + 600
400 + 600
200 + 700
100 + 800
200 + 800
100 + 900
4. 200 + 400
400 + 500
300 + 700
100 + 700
200 + 600
100 + 200 + 300
200 + 200 + 500
300 + 100 + 400
500 + 200 + 300
100 + 5004 300
5. 250 + 150
650 + 250
450 + 450
250 + 350
680 + 120
260 + 240
790 + 210
570 + 330
410 + 290
130 + 370
6. 175 + 125
250 + 225
450 + 325
675 + 225
525 + 75
425 + 575
825 + 250
465 + 100
525 + 300
400 + 530
7. 800 + 60
50 + 400
240 + 200
100 + 480
280 + 110
650 + 220
350 + 640
220 + 440
240 + 250
360 + 830
8. 80 + 40
50 + 90
75 + 60
95 + 80
40 + 68
75 + 50
65 + 52
73 + 64
95 + 28
48 + 84
9. 400 + 50 + 100
200 + 40 + 300
150 + 200 + 50
260 + 300 + 40
450 + 200 150
250 + 100 + 250
180 + 200 + 100
420 + 100 + 300
175 + 100 + 225
325 + 75 + 200
10. x − 100 = 200
x − 300 = 400
x − 450 = 250
x − 250= 150
x − 120 = 180
x − 400 = 550
x − 200 = 640
x − 25 = 175
x − 225 = 275
x − 375 = 125
Гижалӧмӧн содталӧм.
[...]
Содталӧй тшӧтки вылын.
[...]
Удж.
251. Школа гӧгӧр колӧ вӧчны забор.
Школа стенъяссяньыс заборӧдз кост 4 метр пасьта. Лӧсьӧдӧй школалысь заборкӧд план. Тӧдмалӧй став заборыслысь кузьтасӧ
252. Велӧдчысьяс став классӧн мӧдӧдчисны ыджыд пыжӧн ва кузя мӧдлапӧлӧ. Пыжын вӧліны велӧдчысьяс сӧмын миян классысь. Кымын пуд лэптіс пыж? (Асланыд тетрадьясӧ гижалӧй ассьыныд сьӧктанытӧ).
253. Мунӧй сельсӧветӧ, тӧдмалӧй, уна-ӧ тіян грездын му кӧдза улын, видзьяс улын, пӧскӧтина улын?
Лӧсьӧдӧй диаграммаяс.
254. Тӧдмалӧй сельсӧветаныд кымын морт тіян школаувса грездъясын. (Торйӧн нывбабаясӧс мужикъясысь).
Лӧсьӧдӧй диаграмма.
255. Юасьӧмӧн тӧдмалӧй кӧдза быд керка юрысь ас грездсьыныд. (Торйӧн сю, ид, зӧр, шобді).
Тӧдмалӧй став кӧдза грездсьыныд. (Торйӧн сю, ид, зӧр, шобді).
256. Тӧдмалӧй, уна-ӧ тіян грездын быд семья вылӧ тӧлысьын мунӧ пызь?
Тӧдмалӧй, уна-ӧ тӧлысьын мунӧ пызь став грездын?
Лӧсьӧдӧй диаграмма.
257. Лӧсьӧдӧй во гӧгӧрся рӧскод асланыд семьяаныд.
Лӧсьӧдӧй диаграмма.
253. Тӧдмалӧй быд аньлысь, уна-ӧ налӧн мӧсъясыс лысьтӧны 1 лунын?
Тӧдмалӧй, уна-ӧ лысьтӧны тіян грездын став мӧсъясыс 1 лунын?
Лӧсьӧдӧй диаграмма.
259. Гижалӧй, уна-ӧ сотчӧ тіян карасин быд тӧлысьын. Тӧдмалӧй во гӧгӧрся карасин рӧскод.
Лӧсьӧдӧй диаграмма.
260. Гижалӧй во гӧгӧрся вотӧс тіян семьялысь.
Лӧсьӧдӧй диаграмма.
Задачаяс.
261. Пионер праздник лунын чукӧртчисны 2 пионер чукӧр (ӧтрад). Ӧти чукӧрас вӧлі 8 шеренга, 10 мортӧн шеренгаын, мӧдас — 5 шеренга 12 мортӧн. Кымын пионер вӧлі кыкнан чукӧрас?
262. Праздникын найӧ вермасисны футболӧн да котралӧмӧн. Футболӧн ворсісны 3 партия, 24 мортӧн партия вылӧ, котралісны 36 морт. Кымын морт вермасисны кыкнан ворсӧм ногнас?
263. Рытланьыс праздник лунын йӧктісны да мукӧд ног ворсісны. Йӧктісны 33 гоз, ворсісны 45 мортӧн унджык. Кымын морт ворсіс?
264. Челядь йи кузьта ислалӧны конькиӧн, лямпа вылын котралӧны. Лямпа вылын котралысьясӧс ми лыддим 24 мортӧдз, конькиӧн ислалысьясӧс — 65 мортӧн унджык. Кымын челядь ислалӧ?
265. Миян вадор чой зэв джуджыд, крут. Юлӧн пасьта 96 метр. Вадор чой 47 метр кузьта. Чой вывсянь лэдзӧны дадь; сійӧ мӧдлапӧлӧдзыс оз во 15 метр. Кымын метр исковтӧ даддьыс?
Рисуйтӧй тайӧ задачасӧ.
266. Челядь мачасьӧны 2 партияӧн. 1 партияыс 88-ысь кучкис мачӧн, мӧдыс — 2-ысь этшаджык. Дыр-ӧ найӧ мачасисны, быд кучкӧм костӧ кӧ пӧра мунӧ 1 минут?
267. Проня ньӧжйӧник мунігӧн мунӧ 48 метр минутӧн; котӧрӧн — 2 сымында. Уна-ӧ мунас 1 минут котӧртӧмӧн да 2 минут восьласӧн мунӧмӧн?
268. Ва кывтчӧс 1 минутын пыж нуӧ 39 метр. Сынӧмӧн пыж мунӧ 1 минутын 62 метр. Кымын метр кузьта кывтас пыж, кор Проня кывтас сынтӧг 2 минут да 1 минут сынӧмӧн?
Кӧзяйство.
269. 1 десятина сю му уджалӧмысь рӧскод.
(Няньӧн мынтысьны).
Арталӧй куш доход 1 десятина сю му вылысь, ваяс кӧ сійӧ нянь 5 сы мында, мыйта кӧдзлӧма; 6, 7, 8 сы мында.
Кыдз колӧ вердны мӧскӧс.
Лун чӧжся кӧрым.
Во чӧжся кӧрым
Арталӧй, уна-ӧ ковмас тіян мӧсъяслы кӧрым во гӧгӧр кежлӧ.
Чинталӧм.
Гижтӧг арталӧй.
[...]
7. 400 − 250 = 150
Тані 400 шусьӧ, чинанӧн, 250 чинтысьӧн, 150 шусьӧ колясӧн.
Гижӧмӧн арталан удж.
[...]
7. Чинталӧй тшӧтки вылын.
[...]
Удж.
270. Пыж лэптӧ 90 пуд. Арталӧй, уна-ӧ оз судзсьы 90-ӧдз али унджык лоӧ груз, кор пуксясны пыжӧ тіян классысь велӧдчысьяс?
271. Тӧдмалӧй, мый мында быдмид колян восянь, уна-ӧ сьӧкта соді?
Гижалӧй аслыныд тетрадьясӧ.
Лӧсьӧдӧй диаграмма.
272. Тӧдмалӧй, ва тыра сулея али йӧв тыра сьӧкыдджык.
273. Тӧдмалӧй, сю тыра стӧкан али ид тыра сьӧкыдджык.
Задачаяс.
274. Пабрикын уджалысьяслы овны вӧчисны казарма 850 морт вылӧ. Пабрик дінса сиктын олӧны 567 мортӧн этшаджык. Кымын морт сійӧ сиктын?
275. Киев кар дінын Днепр ю 973 метр пасьта; Твер кар дінын Волга ю 184 метр пасьта. Ёна-ӧ Днепр паськыдджык Киев кар дінын Волгаысь Твер кар дінын?
Тӧдмалӧй, тіян ю али Волга Твер кар дінын паськыдджык?
276. Мӧскуаын эм 210 фут судта Сухарев башня.
Тӧдмалӧй, тіян школаныд али Сухарев башняыс джуджыдджык?
Тӧдмалӧй, тіян школаныд али сыкӧд орчча сулалысь керкаыс джуджыдджык.
277. Тӧвар новлӧдлан вагонӧ сӧвтӧны 990 пуд тӧвар. Тӧвар новлӧдлан автомобильысь Миш лыддис 24 нёль пудъя мешӧк.
Унаӧн-ӧ унджык сӧвтӧны вагонӧ?
278. Аэроплан часӧн лэбзьӧ 160 верст. Йӧз новлӧдлысь поезд 3 часӧн мунӧ 99 верст.
Кымын верстӧн лэбӧ аэроплан ӧдйӧджык поездысь?
279. Йӧз новлӧдлан поезд минутӧн мунӧ 275 сыв; тӧвар новлӧдлысь — 425 сывйӧн этшаджык.
Кымын сыв мунӧ тӧвар новлӧдлан поезд минутӧн?
280. Бур вӧв 1 минутын котӧртӧ 270 метр. Морт подӧн мунӧ 75 метр. Кымын метрӧн вӧв мунӧ унджык мортысь?
Тӧдмалӧй, унаӧн-ӧ унджык мунад ті котӧрӧн воськовъяысь.
281. Мӧскуасянь Питерӧдз 609 верст. Сійӧ каръяс костын сулалӧ Твер кар. Мӧскуасянь Тверӧдз 156 верст. Кымын верст Тверсянь Питерӧдз?
282. Книгаын 168 лист бок. Проня лыддис 2 глава, 49 лист бокӧн глава. Кымын лист бок коли сылы лыддьыны?
283. Воын 365 лун. Праздникъяс вылӧ да каникулъяс вылӧ воӧ 165 лун. Кымын лун ті велӧдчад?
Лыддьӧй, кымын лун тіян школаын эз велӧдны?
Лӧсьӧдӧй диаграмма.
284. Твер кар дінын Волга вылын йи сувтіс ноябрся 2-ӧд лунӧ кывтіс апрелься 2-ӧд лунӧ. Саратов кар дінын йи сулаліс 127 лун. Кымын лунӧн унджык йи сулаліс Твер кар дінын?
285. Лыддьӧй, кымын лун тіян ю вылын сулаліс йи. Кымын лун ва вӧлі восьса?
286. Школьникъяс школа дінаныс сувтӧдісны лым мурталан. Выль во лунӧдз лым уси 78 сантиметр судта. Тӧлысьӧн-джынйӧн бӧрын видлісны бара, лым судта вӧлі нин 1 метр 45 сантиметр. Кымын сантиметр судта усьӧма лым тӧлысьӧн-джынйӧнӧн?
287. Володя аслас тетрадяс гижис: сьӧд ракаяс миянысь лэбисны шоныд муӧ октябрся 16-ӧд лунӧ; бӧр воисны мартся 14. Кымын лун кежлӧ лэблісны найӧ шоныд муӧ? Кымын лун олісны миянын? Кӧн дырджык олісны, кымын лунӧн унджык?
288. Володя мурталіс школа дінса топольлысь вуджӧр судта да школалысь вуджӧр судта. Топольлӧн вуджӧр джуджыдджык школаысь 149 вершӧкӧн. Тӧдмалӧй школалысь судтасӧ. Тополь 9 сыв да 6 вершӧк судта.
289. Пабрик труба 85 футӧн джуджыдджык казармаысь. Телеграф сюръя 9 футӧн ляпкыдджык казармаысь. Тӧдмалӧй, мый судта телеграф сюръя, мый судта казарма. Пабрик труба 20 сыв да 2 фут судта.
290. Черепаха олӧ 160 воӧн унджык слӧнысь; слӧн олӧ 85 воӧн унджык мортысь. Тӧдмалӧй, кымын во олӧ черепаха, слӧн. Мортлысь нэм лыддьӧй 55 во.
291. 1 стопа кабалаысь школаын вӧчисны кык 48 листа книга, кык 34 листа тетрадь. Кымын кабала лист на нӧшта коли?
292. Школьникъяс лыддисны 1 сыв пескысь 323 пес плака. Ломтісны 2 вежон 7 пес плакаӧн лун кежлӧ. Кымын пес плака нӧшта коли?
Йӧзкост уджаланін.
292. Заводъясын-пабрикъясын уджалысьяс дор сулавны бӧрйӧны фабрично-заводскӧй комитет (фабзавком). Фабзавком бӧрйӧны уджалысьяс, служащӧйяс ас пытшкысь собранньӧ вылын. Собранньӧ вылын вӧлі 195 мужик делегат, нывбаба делегат — 98 мортӧн этшаджык. Кымын делегат бӧрйисны фабзавкомсӧ?
294. Пабрик-заводъясын йӧз велӧдӧм нуӧ культкомиссия. Культкомиссиясӧ бӧрйӧ фабзавком; культкомиссия восьталӧ гырысь йӧзӧс, челядьӧс велӧдан школаяс. Таво пабрик школаын велӧдчӧны 840 челядь; гырысь уджалысь йӧз 456 мортӧн этшаджык. Кымын гырысь морт велӧдчӧ?
295. Пабрикын уджалысьяслы культкомиссия восьтіс клуб. Колян тӧлысьын гижсисны 236 морт. На пиысь 148 мортӧн унджык уджалысьяс, мукӧдыс служащӧйяс. Кымын уджалысь клубса шлен?
296. Пабрикын эм ворсан керка (театр). Сэтчӧ тӧрӧ 320 морт. Залӧ тӧрӧ 222 мортӧн унджык бокиас вӧчӧм местаясысь. Кымын морт тӧрӧ боки местаяс?
297. Театрын петкӧдлӧны живӧй картинаяс (кинематограф). Живӧй картинаяс петкӧдлӧны унаысь челядьяслы.
Культкомиссия быд картина вылӧ кольӧ 5 рад 14 местаӧн, 3 рад — 18 местаӧн велӧдчытӧм челядьлы, мукӧд колян местаясас сетӧны пуксьӧдӧны велӧдчысь челядьясӧс. Кымын места сетӧны велӧдчысь челядьяслы?
298. Пабрик клубын колян тӧлысьын лӧсьӧдлісны кыан выставка. Кык лунӧн выставка вылӧ волісны 165 челядь. Медводдза луннас волісны 7 чукӧр (группа) 13 мортӧн быд чукӧрын. Кымын челядь волісны мӧд луннас?
299. Тӧлысь сайын Мишлӧн батьыс мынтіс 5 пуд пызьысь 175 ур. Ӧні сы мында жӧ пызь сулалӧ 205 ур. Тӧдмалӧй, ёна-ӧ донсялӧма пызь?
300. Неважӧн миян восьтісны сберегательнӧй касса. Мишлӧн батьыс тӧлысся медводдза луннас пуктіс сэтчӧ 418 шайт. 3 вежонӧн сылӧн сьӧм сэні соді 502 шайтӧдз. Кымын шайтӧн соді сьӧм быд лунӧн?
301. Воддза воӧ миян сиктын воссис сельскокӧзяйственнӧй тӧварищество. Тӧварищество босьтчис нюръяс косьтыны видзьяс улӧ.
Уджавны заводитчисны арсянь; арнас кодйисны 32 метр кузьта куим канава; тулыс пом кежлӧ кодйисны 365 метр кузьта став канаваяссӧ. Кымын метр кузьта тулысын кодйисны канава?
302. Косьтӧм нюрӧ ваялӧны сёй. Арын вайисны сёй 8 морт 12 доддьӧн морт вылӧ; 7 морт 7 доддьӧн. Тулысын вайисны 48 доддьӧн этшаджык. Кымын додь сёй вайисны нюрӧ?
303. Косьтӧм нюр вылӧ кӧдзӧны бобӧнянь, тимофеевка. Десятина ва улӧ пыралан видзьяс вылысь чукӧртӧны 175 пуд турун. Десятина косьтӧм нюр видз вылысь чукӧртӧны 340 пудйӧдз. Мындаӧн унджык чукӧрмӧ десятина косьтӧн нюрысь турун?
Ӧктӧм да юкӧм.
[...]
36 × 4 = 144. Тані 36 шусьӧ ӧктанӧн, 4 — ӧктысьӧн, 144 — ӧктас.
Удж.
334. Квадратлӧн быд бок 45 метр кузьта.
Тӧдмалӧй квадратлысь став бок кузьтасӧ.
Гижталӧй.
305. Треугольниклӧн быд бок 75 метр кузьта.
Тӧдмалӧй треугольниклысь став бок кузьтасӧ.
Гижталӧй.
306. Книга лист бокын 37 строчка. Кымын строчка 8 лист бокын?
307. Быд судтаын ыджыд карса керкаын 35 ӧшинь. Кымын ӧшинь 4 судтаын?
308. 1 верстын 500 сыв. Кымын сыв 2 верстын?
309. 7 метрын кымын сантиметр?
310. 8 аршынын кымын вершӧк? Кымын вершӧк 2 сывйын?
311. Ва ведра кыскӧ 40 тув. Тӧдмалӧй сьӧкта 9 ведраа бӧчкалысь?
312. 5 часын кымын минут? Кымын здук 3 минутын?
313. 9 дюжинаын кымын перӧ?
314. Йӧзӧс новлӧдлан поезд мунӧ часын 39 верст. Мӧскуасянь Тверӧдз сійӧ мунӧ 4 час. Кымын верст сійӧ 2 кар костын мунӧ?
315. 2 стопа кабалаын кымын лист?
316. Вагонын 48 узян места. Кымын узян места 9 сэтшӧм вагонын?
317. Тӧдмалӧй, уна-ӧ кыскӧ пудовня сю, ид, зӧр, шабді, шобді кӧйдыс?
318. Тӧдмалӧй йӧв ведралысь сьӧкта.
319. Волга ю кузьта паракод мунӧ часӧн 15 верст. Кымын верст мунас лунъя 3 чассянь войся 12 часӧдз?
[...]
320. Квадратлӧн став бокъясыс 120 метр кузьта. Тӧдмалӧй быд боклысь кузьтаяссӧ.
Гижталӧй.
321. Ӧткузьта бокъяса треугольниклӧн став бокъясыс 150 метр кузьта. Тӧдмалӧй быд боклысь кузьтаяссӧ.
Гижталӧй.
322. 120 тьӧс тэчӧма радӧн-радӧн, 8 тьӧскӧн быд радын. Кымын радӧ тэчисны тьӧсъяссӧ?
323. Паракод 8 часӧн муніс 176 верст. Кымын верст мунӧ сійӧ часӧн?
324. 8 десятина вылысь чукӧрмис 418 пуд сю. Кымын пуд сю чукӧрмис быд десятинаысь?
325. Гриша мурталӧмӧн тӧдмаліс: ӧти сывйын 213 дзонь сантиметр. Ті тӧдмалӧй, кымын дзонь сантиметр аршынын?
326. Кык тувйын 919 грамм. Кымын грамм 1 тувйын?
327. Клашалы Микулкӧд сетісны 156 лист кабала, Петырлы — мӧдӧд юкӧнсӧ. Кымын лист кабала сетісны став челядьлы?
328. Кымын кабала лист стопа джынйын, нёльӧд юкӧнын, кӧкъямысӧд юкӧнын?
329. Кык километрын 937 дзонь сыв. Кымын сыв ӧти километрын?
330. Кымын лун кежлӧ семьялы тырмас 9 пуд нянь, быд лун кӧ сёйӧны 6 тувйӧн.
331. Лампаын сотчӧ 3 тувйӧн рыт вылӧ карасин. Кымын лун кежлӧ тырмас 6 пуд 12 тув карасин?
332. Кымын 2 кв. аршына кӧрт лист ковмас тупкыны 127 кв. аршына керка выв?
Тӧдмалӧй, уна-ӧ кыскас став керка вевт тупкан кӧрт листыс, быд кӧрт лист кӧ кыскӧ 9 тув?
333. Школаын 5 класс. Быд классын 36 велӧдчысьӧн. Кымын ковмас кыкӧн пукалан парта став велӧдчысьясыслы?
334. 9 морт артельӧн босьтчисны пуктыны 549 кв. сывъя йӧр. Кымын кв. сыв воас быд морт вылӧ?
335. Кӧрӧбкаын 144 перӧ. Сійӧс юкисны школьникъяс костын 6 перӧӧн морт вылӧ. Кымын школьник классын?
336. Петрӧ Иванлысь быд десятина муысь босьтӧны вот (налог) 3 пуд 5 тув. Сылӧн 7 десятина. Уна-ӧ мынтӧ сійӧ вот?
337. Му вылӧ кӧдзисны 1 пуд 5 тув сю. Уна-ӧ воис нянь сійӧ му вылысь, урожай кӧ воис вит сымында?
338. Пудовня сю кыскӧ 1 пуд 5 тув. Уна-ӧ кыскӧ четверть сю?
339. Челядь кышан вылӧ колӧ 1 метр 60 сантиметр дӧрӧм дӧра. Уна-ӧ ковмас нёль сэтшӧм кышанъяс вылӧ?
340. Трамвай 10 минутӧн мунӧ 2 верст 100 сыв. Кымын верст мунас часӧн?
341. Прамӧя бура коньки вылын ислалысь 1 здукын исковтӧ котӧртӧ 12 метр 80 см, автомобиль — куим сымында. Кымын метр мунӧ автомобиль?
342. 8 аршын 12 вершӧк кузьта пӧв вундісны 1 ӧтыджда пельӧ. Тӧдмалӧй кузьта быд юкӧнлысь.
343. Му вылысь чукӧртісны 6 пудовня зӧр. Чукӧртісны 3 сымында, мыйта кӧдзлісны. Уна-ӧ кӧдзлӧмаӧсь му вылӧ?
344. Дзик ӧткодь 5 книга вылӧ мынтӧмаӧсь 4 шайт 60 ур. Дона-ӧ 1 книга?
345. 7 сыв кузьта гез вундӧй ӧтыджда пельӧ.
346. Потшӧс 22 метр кузьта, ӧтыджда 4 потш кузьта. Тӧдмалӧй быд потшлысь кузьтасӧ.
347. Мешӧк сю кыскӧ 6 пуд. Мешӧкӧ тӧрӧ 4 пудовня. Тӧдмалӧй, уна-ӧ кыскӧ пудовня сю?
348. 2 аршын кузьта да аршын пасьта кӧрт лист вундісны 4 ӧтыджда пельӧ. Тӧдмалӧй быд кӧрт лист юкӧнлысь кузьтасӧ да пасьтасӧ?
349. Семья сёйӧ вежонӧн 1 пуд да 2 тув нянь. Уна-ӧ найӧ сёйӧны лунын?
350. Ведра йӧлысь артмӧ 1 тув 46 зӧлӧтник вый. Уна-ӧ артмас вый 4 сулея йӧлысь?
Гижтӧг ӧктӧй, юкӧй дас вылӧ да сё вылӧ.
[...]
Дасӧд да сёӧд юкӧнъяс.
[...]
8. Гижалӧй:
Сизим дасӧд юкӧн, куим дасӧд юкӧн, дзонь ӧти да кык дасӧд юкӧн, дзонь квайт да нёль дасӧд юкӧн, дзонь дас вит да кӧкъямыс дасӧд юкӧн.
Удж.
Кабалаысь вундӧй 0,1 метр. Кыдз тайӧс шуанныд?
Рисуйтӧй тетрадьясаныд 0,3 дециметр. Кыдз сійӧс шуанныд?
351. Тэчӧй кабала стопаӧ 0,5 сантиметр кызта.
352. Кыдз шусьӧ 0,1 сантиметр?
353. Кымын сантиметр 0,1 метрын;
[...]
354. Перемена вӧлі 0,2 час. Кымын минут вӧлі переменаыс?
355. 0,5 пудйын кымын тув?
356. Мӧс ӧтикысь лысьтӧмӧн сетӧ 0,4 ведра йӧв. Кымын сулея йӧв лысьтӧм вылӧ воас?
[...]
357. Кымын сантиметр метрын?
Кымынӧд юкӧн метрлӧн лоӧ сантиметр?
358. 1 шайтын кымын ур?
Ур кымынӧд юкӧн шайтлӧн?
10. 0,01 сёӧд юкӧн.
0,02 — кык сёӧд юкӧн.
11. Лыддьӧй:
[...]
Гижалӧй:
Нёль сёӧд юкӧн, дас куим сёӧд юкӧн, дзонь ӧти да кызь кӧкъямыс сёӧд юкӧн, дзонь кӧкъямыс да квайтымын нёль сёӧд юкӧн.
359. Кымын сантиметр 0,07 метрын?
„ „ 0,15 „
360. Кымын грамм 0,5 килограммын; 0,8-ын, 0,2-ын?
361. 0,09 шайтын кымын ур; 0,16-ын; 3,25-ын; 8,56-ын. Мукӧддырйи сёӧд юкӧнсӧ шуӧны прӧчентӧн.
% — Прӧчент.
362. Корсьӧй 5% 1 метрысь. Кымын сэні лоӧ сантиметр? 10% — килограммысь. Кымын сэні лоӧ грамм. 25% — шайтысь. Кымын сэні лоӧ ур?
363. Классын 55 велӧдчысь. Талун 4 морт эз волы. Кымын прӧчент велӧдчысь пытшкысь эз волы?
364. Неважӧн на мешӧк пызь вӧлі 16 шайт. Ӧні гижӧмаӧсь газетӧ, быттьӧ пӧ донсялӧма 10% вылӧ. Тӧдмалӧй, дона-ӧ ӧні мешӧк пызь.
365. Мишлӧн бать нажӧвитӧма заводын 90 шайт; вот вылӧ мынтіс 20% нажӧткасьыс. Уна-ӧ сылӧн коли сьӧм вот мынтӧм бӧрын?
366. Му тыра дозмукӧ пуктӧй 60 тусьӧн сю, ид, зӧр, шобді. Видзӧдӧй кыдз кутасны чужны. Вӧчӧй таблича.
Тайӧ таблича серти кӧйдыс чужӧм йылысь лӧсьӧдӧй диаграмма.
367. Дзик жӧ тадзи вӧчӧй быд пӧлӧс град пуктас кӧйдысъяскӧд (пуктавны позяс 25 либӧ 10 кӧйдыс тусьӧн).
368. Гижалӧй сёӧд юкӧнъясӧн да %%
[...]
Гижалӧй дасӧд юкӧнъясӧн:
0,40 70%
0,60 20%
0,20 60%
0,50 80%
0,30
0,10 30%
369. Тӧдмалӧй да лыддьӧй миллиметръясӧн 1% 40 сантиметрлысь; 30 см; 80 см; 50 см; 60 см; 10 см.
Лӧсьӧдӧй диаграммаяс.
370. Тӧдмалӧй мурталӧмӧн кымын дзонь прӧчент лоӧ 30 сантиметрысь 5 сантиметр; 20 см — 3 см; 50 м — 8 см; 70 см — 10 см; 60 см — 6 см; 90 см — 10 см.
Ӧктӧм да юкӧм тыр десятка вылӧ да сё вылӧ.
Гижтӧг арталӧй.
[...]
371. Телеграф сюръяяс кост 30 сыв кузьта. Школасянь больничаӧдз сулалӧ 21 сюръя. Мый кузьта туй больничасянь школаӧдз?
372. 480 сыв пасьта му крестьяна юкисны 20 сывъя пасьта муяс вылӧ. Кымын му артмис?
373. Кӧрт туй рельс вӧчӧны 21 да 20 фут кузьта. Рельс фут кузьта кыскӧ 30 тув. Кымын тув кыскӧ быд рельс? Кымын пуд?
374 Верст кузьта телеграф сутуга кыскӧ 10 пуд 20 тув. Уна-ӧ кыскас 20 верст кузьта сутуга?
375. Кымын верст кузьта телеграф сутуга позьӧ тэчны тӧвар новлӧдлан вагонӧ? Вагоныс лэптӧ 945 пуд.
376. Верст мунны поезд паровозлы колӧ 17 ведра ва. Кык станция кост 40 верст. Кымын ведра ва ковмас паровозлы мунны сійӧ станция кост?
377. Сыв джын коз пу пес кыскӧ 31 пуд. Вагонӧ тэчӧны 10 сыв. Тӧдмалӧй, кымын пуд кыскӧ 10 сыв пес?
378. Кымын вӧв ковмас сійӧ вагонысь пес кыскыны, кутасны кӧ быд доддьӧ тэчны 20 пудйӧн?
379. Бура кужӧмӧн велосипед вылын позьӧ минут джынйӧн мунны 270 метр. Кымын метр мунас ӧти здукӧн?
380. Йӧз новлӧдлысь (пассажирскӧй) поезд вермӧ мунны 2 мындаӧн унджык велосипед дорысь. 1 пос вывті поезд муніс 20 здукӧн. Тӧдмалӧй мый кузьта поскыс?
381. Ӧти му 80 десятина; кымын пуд ковмас сэтчӧ сю кӧйдыс, кутасны кӧ кӧдзны 9 пудйӧн десятина вылӧ?
382. Котласӧ миян кооперативъяслы вайисны 900 пудъя вагон пызь. Видлалігӧн 12% пызь лои шыбитны — пӧдӧма. Кымын пуд коли бур пызьыс?
383. Миян вӧлӧсьтын 400 вӧв; 8% висьмис. Кымын вӧв коли дзоньвидза?
384. Менам батьӧ ньӧбліс нянь заём 40 шайтӧн пудйысь. Ӧні нянь заём донсялӧма 50% вылӧ. Дона-ӧ ӧні нянь заём пуд вылӧ?
385. Школаын 200 велӧдчысь. 65% сэсь зонпосни. Кымын нывпосни велӧдчӧ сійӧ школаын?
386. Юӧ шыбитісны пес плака, сійӧс визылыс часӧн джынйӧнӧн нуис 960 метр кузьта. Тӧдмалӧй, минутӧн мый кузьта нуас визыв?
Ӧктӧм, юкӧм любӧй лыд вылӧ.
Гижӧмӧн арталӧм.
[...]
25. Гижӧй колястӧг юксян лыдъяс 40 вылӧ, 70 вылӧ, 30; 25; 55; 200; 300; 32; 45 вылӧ.
[...]
Удж.
387. Рисуйтӧй кв. аршын. Юкӧй сійӧс кв. вершӧкъяс вылӧ. Кыдз сійӧ вӧчанныд? Кымын кв. вершӧк лоас?
388. Рисуйтӧй квадратнӧй фут. Юкӧй сійӧс кв. дюйм вылӧ. Кымын кв. дюйм артмас?
389. Рисуйтӧй десятина: юкӧй ӧтгырся 4 пельӧ. Кымын кв. сыв десятина нёльӧд юкӧнын?
[...]
390. Кыдзи вӧчны первоя десятинаысь мӧдӧс? Вӧчӧй сійӧс вундӧмӧн.
391. Град 30 сыв кузьта, кык сыв пасьта. Кымын сэн кв. аршын? Кымын кв. сыв?
Гижтӧй град план.
392. 45 сыв кузьта, 7 арш. пасьта му вылӧ пуктӧмаӧсь яблӧг пуяс. Быд 4 кв. сыв пасьтаӧ пуктӧны 1 яблӧг пу. Кымын яблӧг пу пуктісны став му пасьтаӧ?
[...]
393. Ӧти му 21 метр кузьта, 22 метр пасьта, мӧд му 36 метр кузьта, 15 метр пасьта. Код муыс ыджыдджык?
394. Кымын лист 18 десьт кабалаын?
395. 648 лист кабала пукталӧй десьтӧн-десьтӧн. Кымын десьт лоӧ?
396. Книга лист бокын 33 визь, быд визьын 29 шыпас.
Кымын шыпас тӧрӧ лист бокӧ?
397. Кымын зӧлӧтник 8 тувйын 42 зӧл.?
398. Кымын тув 21 пуд 18 тувйын?
399. Кымын минут сутки джынйын?
400. Карысь тӧлын кооперативӧ вайисны 825 пуд пызь.
Кымын вӧв ковмис сійӧс кыскыны, быд доддьӧ кӧ пуктасьны 25 пудйӧн.
401. 4 пуд тшай торйӧдлісны восьмушкаясӧ. Кымын восьмушка лои?
402. 12 дюжина шусьӧ гроссӧн. Перӧ пуктӧны дзонь гроссӧн кӧрӧбкаӧ. Кымын перӧ 5 кӧрӧбкаын?
403. 1 перӧ кӧрӧбка юкисны классын 36 велӧдчысьлы. Кымын перӧ воис 1 велӧдчысьлы?
404. Ӧти кыдз пусянь мӧдӧдз 15 сыв. На костӧ тэчисны пес 2 аршын судта. Кымын сыв пес тэчсис сэтчӧ?
405. Десятина муысь нуисны 22 додь бобӧнянь. Быд доддьӧ тэчисны 15 пудйӧн. Уна-ӧ воис бобӧнянь?
406. Град кузьта 16 сыв, ӧти визьӧ пуктісны ӧгурчи 4 вершӧкӧн быд тусь кост. Кымын ӧгурчи тусь ковмис визьӧ?
407. Пудовняӧ тӧрӧ 200 шӧркоддьӧм картупель. Тырмас оз сійӧ пуктыны 48 сыв кузьта град визьӧ, пуктӧны кӧ 12 вершӧкӧн ӧта-мӧд кост?
408. Ем вузавлӧны унджыкысь бумажкаӧн. Быд бумажкаын овлывлӧ 2 дюжина. Кымын ем 15 бумажкаын.
409. Сунис трубичаын 265 аршын. Кымын сунис трубича ковмас верст кузяӧ?
410. Тув сакарын 52 тор. Кымын грамм кыскӧ ӧти сакар тор?
411. Лӧсьӧдӧй роч мераясӧ метрическӧй мераяс: 6 метр; 24 метр; 42 метр, 50 метр, 36 метр.
412. Лӧсьӧдӧй метрическӧй мераясӧ (лыддьӧй 22 вершӧкӧн метрын): 44 ар.; 66 ар.; 50 ар. 14 вер.; 34 ар. 6 вер.; 24 ар. 12 вер.
413. Сулея ва кыскӧ тувйӧн-джынйӧн. Кымын зӧлӧтник кыскӧ стӧкан ва?
Лыддьӧй кымын сёян пань ва тӧрас ӧти стӧканӧ. Тӧдмалӧй, уна-ӧ кыскас сёян пань ва?
414. 1 чигарка вылӧ мунӧ 4 зӧлӧтник табак. Уна-ӧ ковмас табак, куритчыны кӧ кутан лунын 16 час быд 10 минут кост?
Уна пӧлӧс задачаяс.
415. Быд быдман турун аслас быдмигӧн босьтӧ муысь ва. Сю босьтӧ быд тув идзасӧ, тусьӧ, кыдйӧ 240 тув ва. Кымын пуд ва ковмас пуд сю кӧйдыс артмыны? 1 пуд сю вартсьӧ 20 кольтаысь, шӧркоддьӧм кольта кыскӧ 6 тув.
416. Тӧдмалӧм ва лӧсьӧдӧй ведра лыдӧ (ведра ва кыскӧ 30 тув).
417. 5 душа семьялы 4 лун кежлӧ колӧ сымда ва, мыйта мунӧ 1 тув сю кӧйдыслы воны. Мыйта ва мунӧ семьялы 1 лунын.
418. 100 тув веж турун бура косьтӧм бӧрын кыскӧ сӧмын 20 тув. Тӧдмалӧй, уна-ӧ косьтӧм бӧрын кыскас 20 пудъя веж турун додь?
419. Тӧдмалӧй, уна-ӧ сэн вӧлӧма ва?
420. 20 тув кос турун сотӧм бӧрын кольӧ пӧим тувйӧн-джынйӧн. Став мукӧд торйыс сэсь тшынӧн кайӧ вылӧ (воздухӧ). Уна-ӧ кыскас пӧим 20 пудъя веж турун доддьысь?
421. Лежанка пач во гӧгӧрын сотӧ 6 сыв пес. Сыв песлӧн сьӧкта 70 пуд. Быд пуд пескыс лоӧ тув джын пӧим. Уна-ӧ кураласны лежанкаысь пӧим во гӧгӧрын?
422. 3 тув пӧим куйӧдалӧ 1 кв. сыв град йӧр. Кымын кв. сыв позяс куйӧдавны во гӧгӧрся лежанкаса пӧимӧн?
423. Яблӧг пуяс да мукӧд фрукта пуяс вылысь веж коръяссӧ сёйӧны ичӧтик еджыд бобув возъяс. Быд сэтшӧм воз вайӧ кольк комынӧдз, сэсь чужӧны выль бобувъяс.
На пиын зэв нин кулас коймӧд юкӧныс. Быд ловъя колян бобув сёйӧ 25 корйӧдз. Кымын веж кор сёясны 1 бобувлӧн чужтӧмъясыс?
424. Володя тӧдмаліс вуджӧр серти телеграфнӧй сюръялысь судта; 4 сыв судта вӧлӧм. Школа ӧшинювса кыдз пу — 9 метр судта. Кодыс джуджыдджык? Мый мындаӧн джуджыдджык?
425. Базар вылын 1 тув мӧс вый вузалӧны 50 урӧн. Кооперативын вузалӧны 1 шайт 15 урӧн килограмм. Кӧні донтӧмджыка вузасьӧны? Унаӧн-ӧ донтӧмджыка?
426. 1 кв. фут пасьта косьтӧм нюр вылысь лыддисны 150 быдман турун. На пиын 16% ёг турун. Кымын бур, колан турун быдмӧ 1 кв. фут косьтӧм нюр вылын?
427. 1 кв. метр град йӧрса му вылысь позьӧ лыддьыны 950 быдман турун. На пиын 80% ёг турунъяс. Кымын ёг турун позьӧ аддзыны 1 кв. метр град йӧрса му вылысь?
428. Школьникъяс лыдӧн, диаграммаяс серти, сентябр тӧлысьын вӧлі 10 мича, гожъя лун: мукӧд лунъясыс вӧліны либӧ зэра, либӧ кымӧра. Кымын %% лоӧ сентябрын мича, гожъя лунъяс?
429. Воддза во тӧв кыссис 200 лун; таво — 192 лун. Кымын %% кузьджык код воас вӧлі тӧв?
430. Кос тшак тувйӧ лыбӧ 80 шӧркоддьӧм кос еджыд гриб. Кооператив ньӧбӧ кос тшак килограммъясӧн. Кымын кос еджыд гриб лыбӧ 1 килограммӧ?
431. Дӧрӧм вылӧ колӧ 4½ аршын дӧрӧм дӧра. Кооператив вузасьӧ метрӧн мурталӧмӧн. Кымын метр ковмас дӧрӧм вылӧ дӧра?
432. Миян сиктса вый вӧчан машина 1 пуд шабді кӧйдысысь вермӧ вӧчны 8 тув вый. Вый вӧчан заводъясын вый артмӧ 60% вылӧ унджык. Кымын тув вый вошӧ 5 пуд шабді кӧйдысысь сиктса вый вӧчан машинаӧн?
Задачаяс уджалӧм олӧм йылысь.
433. Вась Гриш кӧдзӧ аслас му вылӧ пемӧсъясӧс вердан сёркни — турнепс.
12 тув турнепс мунӧ 3 тув бур кос турунлы воча. Му вылысь сійӧ керис 4 пудъя да джынъя 20 мешӧк. Кымын пуд бур кос турунлы воча мунас чукӧртӧм турнепсыс?
434. Мӧд му вылӧ сійӧ кӧдзис пемӧсъясӧс вердан свеклӧ. Свеклӧ зэв бура быдмис. Вась Гриш арталӧмӧн свеклӧ тырмас дзонь тӧлысь кежлӧ, кутас кӧ быд лун вердны 28 тувйӧн.
8 тув свеклӧ мунӧ 4 тув ид идзас воча. Кымын пуд ид идзас вештас водзӧ чукӧртӧм свеклӧ?
435. Шӧркоддьӧм лысьтан мӧс сёйӧ луд вылын 6 пуд 10 тув мында веж турун лунын. Мында турун сёяс гожӧмбыдӧн, луд вылӧ кӧ лэдзан май 5-ӧд лунын, пыртан октябрын 10-ӧд лунӧ.
436. Карын видзӧны уна кӧза. Тӧлын колӧ кӧзалы 3 тув бур турун да тувйӧн-джынйӧн ид идзас лун кежлӧ.
Тӧдмалӧй, тырмас оз 36 пуд турун, 18 пуд ид идзас кӧзалы, кутасны кӧ вердны тӧлын 220 лунӧдз?
437. Кӧза зэв радейтӧ корӧсьяс; сыысь содӧ сылӧн йӧв. Йӧв содны сылы колӧ 1 тувйӧдз корӧсь кор лун кежлӧ. Тӧдмалӧй тырмас оз тӧвбыд кежлӧ сылы 2 тувъя 100 корӧсь?
438. Миян крестьяналӧн куим муысь ӧтик пыр шойччӧ коськӧм улын.
Лука Семӧ овмӧдчис пӧчинокын, вӧчис уна му. Муяссӧ некор эз кут кольны коськӧм улӧ. Сэтчӧ сійӧ пуктіс пыр ӧдйӧ воан картупель сорт. 1 кв. сыв пасьта вылӧ пуктӧ 60 куст посни картупель. Уна-ӧ сійӧ чукӧртас 24 сыв кузьта да 5 сыв пасьта му вылысь картупель, 60 кустысь кӧ чукӧрмӧ пудовня картупель?
439. Лука Семӧ мӧд джын коськӧм му вылӧ кӧдзӧ вика турун кӧйдыс зӧр сорӧн, сэсь арын чукӧртӧ бур турун. Быд 2 тув турун кӧйдысысь быдмӧ 2 пуд да 10 тув вика турун. Уна-ӧ Лука Семӧ чукӧртас вика турун 1 пуд кӧйдысысь?
440. Шӧркоддьӧма колькъялӧмӧн чипан вайӧ во гӧгӧрын 73 кольк. Кымын чипан ковмас видзны, быд лун кӧ сёйны 2 колькйӧн?
441. 1 чипанысь гӧн лоӧ 125 грамм. Юрлӧслӧн сьӧкта 5 тув. Кымын чипанлысь ковмас гӧн нетшкыны мед артмас 1 юрлӧс?
442. Прокӧ Тима прӧст пӧраясын вӧчӧ куран да вузалӧ кооперативӧ. 12 куранысь сылы мынтӧны 30 тув пызь. Тӧвбыдӧн сійӧ нажӧвитіс 24 пуд пызь. Кымын куран вӧчис Прокӧ Тима?
443. Сійӧ дась пуысь вӧчӧ часӧн 1 куран. Кымын лунӧн вӧчис став курансӧ, лун вылӧ кӧ пуктам 8 час уджалӧм?
444. 2 морт юкмӧс кодйӧмаӧсь 15 лунӧн. Кымын лунӧн кодъясны сэтшӧм жӧ юкмӧс 3 морт?
445. 6 морт вӧчисны моски керка бокысь 3 лун. Кымын лунӧн вӧчасны сы кузя жӧ моски 9 морт?
446. Пожар кусӧдігӧн сиктын бырӧдісны став васӧ юкмӧсысь 1 ч. 10 м. Кымын ведра ва вӧлі юкмӧсын, васӧ кӧ дугдывтӧг лэпталісны 3 морт. Ӧти ведра судзӧдны быд мортлы вӧлі колӧ пӧра 30 здук.
447. 40 куим дюймӧвӧй кӧрт тув кыскӧ 1 тув. Мый кузя сутуга ковмас 1 пуд кӧрт тув вӧчны.
448. Кролик сетӧ 600 грамм пук 200 лунӧн.
Кымын лунӧн чукӧртны верман 1 тув пук?
449. 1 кролик гоз воӧн ваясны 2 десятка кролик пиян.
3 тӧлысся кролик, веситан кӧ, кыскас 3 кило. Кымын тув яй сетасны найӧ?
Тайяс серти лӧсьӧдӧй задачаяс да диаграммаяс.
Куим перемена.
Квайт перемена
Лӧсьӧдӧй таяс вылӧ задачаяс да диаграммаяс
450. Мишалы висигӧн сетісны юны лекарство, тшӧктісны юны 3 лун кежлӧ 15 войтӧн.
Сулеяын вӧлӧма лекарство 1 сёян пань тыр.
Быд сёян паньӧ тӧрӧ 4 тшай юан пань, а тшай юан паньӧ 45 войт лекарство. Колӧ тӧдны, кымын лун кежлӧ тырмас лекарствоыс?
451. Тшайнӧй пань лекарство кыскӧ 3 грамм. Кымын войт лекарство 1 граммын?
Тшайнӧй паньӧн да мензуркаӧн тӧдмалӧй, кымын войт ва кыскӧ 1 грамм.
452. 1 стӧкан сакарнӧй песок кыскӧ 1 тув. 2 пань песокысь стӧкан тшай лоӧ юмов.
Кымын грамм песок вӧчӧ тшай стӧкан юмолӧн?
453. Стӧкан ва кыскӧ 250 грамм. Кышыд лым кокньыдджык ваысь дас мындаӧн.
Тӧдмалӧй, мында кыскас ведра джын лым (Ведраын — 50 стӧкан).
461. Таблича задачаяс вӧчны.
Ведра воча 50 стӧканкӧд.
Стӧкан — 17 сёян панькӧд.
Сёян пань — 1 тшай юан панькӧд.
Тшайнӧй паньын — 45 войт.
Стӧкан ва кыскӧ — 250 гр.
Стӧкан вый — 230 гр.
Стӧкан лым — 25 гр.
Стӧкан сакар песок кыскӧ 410 гр.
Стӧкан посни ва слӧй сак. песок 470 гр.
Стӧкан сов кыскӧ 640 гр.
Стӧкан сёй — 555 гр.
Кирпич — 10½ тув.
Лист гижан кабала 6 № кыскӧ 10 грамм.
1 сыв пес пилитны сулалан вӧрысь — ½ уджалан лун (2 морт.). Та серти вӧчалӧй задачаяс да диаграммаяс.
454. Тӧдмӧд мувыв быдмас йылысь. (Задачаяс вӧчны).
455. Та серти вӧчалӧй диаграммаяс, задачаяс.
Вундыны 1 десятина чарлаӧн колӧ 80 морта час. Вундыны 1 десятина вундан машинаӧн — 3 час (колӧ 2 вӧв, 1 уджалысь, 1 морт, 9 кольтаалысь).
Вартны вартанӧн — 15 кольта часын 1 морт.
Гӧрны плугӧн 1 десятина — 3 уджалан лун.
Пинёвтны 1 десятина — 1 уджалан лун.
Гӧрны тракторӧн 1 десятина 1 уджалан час.
Киӧн кӧдзны 1 десятина — 2½–3 уджалан час.
Косаӧн ытшкыны 1 десятина — 30 уджалан час.
Ытшкыны машинаӧн 1 десятина — 6 уджалан час.
Пуктыны 1 десятина картупель — 2 уджалан лун (1 вӧв да 4 морт уджалысь).
Картупель керны 1 десятина — 10 уджалан лун (1 вӧв да 4 уджалысь).
Шабді нетшкыны 1 десятина — 15 уджалан лун.
456. Рочӧ лӧсьӧдны метрическӧй муртаяс таблича.
Метр = 1,4 арш. = 39,4 дм.
Километр = 468,7 сыв. = 0,94 вер.
Дециметр = 4 дм.
Сантиметр = 0,39 дм. 0,22 вер.
Килограмм = 2 тув = 42,4 зӧл.
Грамм = 0,23 зӧл.
Вӧчӧй асьныд таблича 1–20 метр. вӧчан аршынӧ.
Вӧчӧй асьныд таблича 1–20 килогр. вӧчан тувъясӧ.
457. Метрическӧй муртъясӧ роч мера лӧсьӧдан таблича.
Верст = 1 км 66 м 80 см.
Аршын = 71,1 см.
Сыв = 2 м 13 см.
Вершӧк = 4,4 см.
Фут = 34,8 см.
Дюйм = 2,5 см.
Пуд = 16 кг 380 гр.
Тув = 409,5 гр.
Зӧлӧтник = 4,3 гр.
Асьныд вӧчӧй таблича: 1–100 верст; 1–100 сыв.; 1–10 арш.; 1–10 ф., 1–40 тув.
