ХАБУНЬ ГӦРАЯС
Пукала картупель тыра мешӧк вылын да шойчча, а ме дінӧ котӧртӧ детинка:
— Педӧр дядь, тэнӧ корисны видзӧдлыны Хабунь гӧраяс вылӧ!
Ме чуйми: мыйсяма гӧраяс? Ті кывлінныд Хабунь гӧраяс йылысь? Эн? Ме эг жӧ. Но сьӧлӧм вылын мыйлакӧ эз ло лӧсьыд. Дыр думайті, сэсся гӧгӧрвои: Хабунь гӧраясыд карта вылын абуӧсь на. Дерт, выль картаяс вылӧ, гашкӧ, и пасъясны, но ме та вылӧ ньӧти ог радлы. Мыйла? Менам овӧй — Хабунёв, а гӧраясыс — Хабунь гӧраяс. Казялінныд йитӧдсӧ? Вот сійӧ и эм. Некутшӧм выль гӧраяс ме, дерт, эг восьтлы. Хабунь гӧраяссӧ вӧчи ачым! Ошйыся? Ньӧти ог. Дыртӧ бригадиралігад вермасны артмыны и гӧраяс.
Асывнас чеччи водз да муні скӧтнӧй дворлань, кытчӧ медбӧръяысьсӧ волі, помнитсьӧ, кольӧм во заводитчигӧн. Ферма пыдди аддзи куйӧд мылькъяс. «Тайӧ буракӧ, и эм Хабунь гӧраясыс» — гӧгӧрвои ме. Дыр каднад мылькъясыс быдмӧмаӧсь: фермаыс некутшӧм боксянь оз тыдав. Дыр бергалі мылькъяс кості, корси фермаӧ пыранін. Зэв бура помнита: фермаӧ пырны кык ӧдзӧс вӧлі, но некодсӧ эг аддзы. Макниті кинам да кӧсъя нин вӧлі бӧр мунны гортӧ, но друг гӧгӧрвои: ог тӧд кодарӧ муннысӧ, ылалі. Ӧтарӧ видзӧдла — мыльк, мӧдарӧ видзӧдла — гӧра. Ковмис кавшасьны ӧти мыльк йылӧ да видзӧдлыны, кодарын сиктыс.
Гортӧ воӧм бӧрын чорыда думыштчи, мый нӧ ӧні вӧчны. Юр менам бур. Дыр думайтӧм бӧрын сэні чужлывлӧны шензьӧдана мӧвпъяс. Сідзи жӧ лои и ӧні.
Дерт, та мында куйӧд муяс вылӧ новлӧм йылысь нинӧм вӧлі и думайтны. Колӧны йӧз, тракторъяс, вӧвъяс. А уджыс и сідз юрвывтыр. Ме думышті мӧдтор.
Кыйӧді, кор лысьтысьысьяс мӧдӧдчисны фермаӧ да куйӧд гӧраӧ кодйӧм канаваті пыри мӧсъяс дінӧ. Дерт ставыс шай-паймунісны: кыдз нӧ, ачыс бригадир пырис! Ме тшапа видзӧдлі гӧгӧр да кори нывбабаӧс, коді вӧла доддьӧн петкӧдліс ывла вылӧ куйӧдсӧ.
— Вот мый: тэ мун гортад да шойччы, — шуи ме. — Талунсянь асьныс мӧсъяс кутасны петкӧдны куйӧдсӧ... Мый? Коді йӧймис? Чипанлӧн кодь юрнаныд нинӧм выльторсӧ он кӧ кужӧ думыштны чӧв олӧй! Да, мӧсъяс кутасны асьныс петкӧдны куйӧдсӧ и новлыны веськыда муяс вылӧ.
Лысьтысигчӧж мӧсъяс азыма сёйисны. На пиысь ӧткымынъяс заводитісны куйӧдавны джоджсӧ. Ме казялі тайӧс, кор мыйкӧ тёпмуні кок вылӧ.
— Ӧні жӧ вӧтлӧй мӧсъяссӧ ывла вылӧ! — горӧді мый вынысь. — Тэрмасьӧмӧн вӧтлӧй найӧс Гуляй му вылӧ: сэтчӧ дас во нин куйӧдсӧ эг нулӧй.
Ме швичӧді мӧсъяссӧ, но ыджыд ӧд вылӧ видзӧдтӧг, то ӧти мӧс, то мӧд, нарошнӧ вынсьӧдісны туйсӧ.
— Скӧтинаяс, он вермӧ терпитыштны! — ёрччи ас костын.
Дыркодь олім Гуляй му вылын, гуляйтігмоз куйӧдалім сійӧс, мыйта вермим. Фермаӧ мунӧм водзвылын ме чукӧрті мӧсъясӧс кругӧ да сёрнитышті накӧд. Висьталі, мый кытсюрӧ да кыдзсюрӧ оз позь куйӧдавны, а став куйӧдсӧ ни ӧти грамм воштытӧг колӧ вайны татчӧ, Гуляй му вылӧ.
Но бӧр локтігӧн тыдовтчис, мый ӧткымын тӧлктӧм мӧсъяс омӧля гӧгӧрвоӧмаӧсь на водзӧ сувтӧдӧм могсӧ: уналаті вынсьӧдісны туйсӧ дай весиг фермаӧ пырӧм бӧрын нин, ме вылӧ яндысьтӧг видзӧдӧмӧн, куйӧдалісны джоджсӧ. Ме, дерт, найӧс ньӧръялі.
Куйӧд мылькйӧ кодйӧм канаваті петігӧн менам юрӧ воис нӧшта ӧти бур мӧвп. А мыйла мӧсъясыс муяс вылас тыртӧг мунӧны, весиг неыджыд ноп некодлӧн абу? Оз ӧмӧй позь сӧвтны мыш выланыс куйӧд тыра мешӧкъяс? Зэв бура позьӧ. Лысьтысьысьяс шойччигмоз сӧвтасны кӧ быд мешӧкӧ, шуам, центнер джын куйӧд да быд мӧс вылӧ пуктасны кык мешӧк, то ӧкмысдас мӧскыс быд пӧрйӧ нуасны муяс вылӧ ӧкмыс тонна куйӧд! Татшӧм ногӧн, джуджыд лым усьтӧдз на мӧсъяс вермасны новлыны Хабунь гӧраяссӧ ставнас! Тайӧ югыд мӧвпыс менӧ ызйӧдіс: ӧти здукӧн кавшаси Хабунь гӧра вылӧ да йӧктышті сэні. Сэсся тшапа видзӧдлі гӧгӧр да нюжӧді киӧс сиктлань:
— Ті, ёртъяс, дугдывтӧг видчанныд: куйӧд пӧ ме, быттьӧкӧ, ог петкӧд. Ӧні видзӧдланныд, кыдзи кужӧ уджавны Фёдор Хабунёв! Грӧш деньга видзтӧг, йӧзӧс да машинаяс уджӧдтӧг. Мӧсъяс асьныс новлісны куйӧдсӧ муяс вылӧ метра кызта слӧй. Мӧд воӧ лоас вӧвлытӧм ыджыд урожай, колхоз озырмас. Ме дорӧ, Фёдор Хабунёв дорӧ, кутасны волывлыны делегацияяс республикаса быд помсянь. И сэки ті татчӧ, Хабунь гӧраяс местаӧ, кыпӧданныд меным ыджыд памятник да аршин судта зарни букваясӧн гижанныд: «Великӧй бригадир — Фёдор Хабунёв».
Кыдзи ті мӧвпаланныд, сувтӧдасны оз?
