1-й МАЙ

Талун уджалысь йӧзлӧн ыджыд праздник — 1 Май. Ті, дерт, думыштанныд:

— Кутшӧм праздник? Коді лӧсьӧдіс? Мыйла празднуйтӧны?

Лӧсьӧдісны со кыдзи:

32 во сайын, 1889 воӧ, чукӧртчисны Парижӧ став му вывсьыс уджалысь йӧзлӧн делегатъяс (бӧрйӧм йӧз) тӧлкуйтны, кыдзи-мый ассьыныс олӧм лӧсьӧдны, бурмӧдны, озыръяс кипод улысь мездысьны. Сэки найӧ шуисны: мед пӧ озыръяс казяласны уджалысьлысь ӧтвылысь олӧм, колӧ пӧ кутшӧмкӧ ӧти лунӧ, став му пасьтаыс, эновтны став уджсӧ, петны ывлаӧ чукӧрӧн да корны уджалысь йӧзлы кокньӧд.

Сійӧ лунсӧ лӧсьӧдісны 1 Майӧ.

Мыйла нӧ сійӧ лунӧ?

Майын став муыс ловзьӧ, гӧгӧр вежӧдӧ, дзоридзалӧ, быдӧнлы зэв долыд, нимкодь. Уджалысь йӧз сідзжӧ ассьыныс олӧм вежӧны, долыд гажа олӧм корсьӧны, лӧсьӧдӧны. Кыдзи май тӧлысь ловзьӧдӧ став олӧмсӧ, сідз жӧ уджалысьяс ловзьӧдны кӧсйӧны ассьыныс оланногсӧ. Сы понда ассьыныс праздник, уджавтӧм лун лӧсьӧдісны тулысӧ, 1 Майӧ.

Сы бӧрын быд воӧ став му пасьта вылас уджалысьяс кутісны празднуйтны Май праздник. Сійӧ лунӧ некод оз уджав, ставыс петӧны ывла вылӧ, чукӧртчӧны, флагъясӧн ветлӧны. Флагъяс вылӧ гижӧны: 1) мед пӧ уджалысь йӧз луннас уджалӧны сӧмын 8 час. Мед пӧ уджалысь морт 8 час уджалас, 8-ӧс узяс, да ещӧ 8 час колӧ собранньӧ вылӧ ветлыны, бур нига лыддьыны, ассьыс юр вежӧр содтыны; 2) мед пӧ некутшӧм война эз вӧв. Война войналы! Ӧд воюйтігӧн кодлы медся сьӧкыд, коді усьӧ, коді вирсӧ лэдзӧ? Став лёксӧ кыскӧ уджалысь йӧз. Уджалысьяслы война помысь лёк кындзи нинӧм эз вӧв.

Важ правительствояс унаысь 1 Май празднуйтысьясӧс лыйлывлісны, тюрмаӧ сюявлісны, кӧсйисны бырӧдны тайӧ праздниксӧ, да эз вермыны. Уджалысь йӧз эз повзьыны нинӧмысь, эз эновтчыны асланыс праздникысь.

1914 воӧ кыптіс ыджыд война, кольмӧдіс став йӧзсӧ. Уджалысьяс том йӧз куйлісны окопъясын, виалісны вокъяснысӧ, вунӧдлісны ассьыныс праздникнысӧ. 1917 воӧ найӧ палялісны, казялісны, мый понда воюйтӧны, роч сарӧс шыбитісны, сэсся бӧр ловзис Май праздник. Сійӧ жӧ воӧ, арнас, Россияын мездысисны озыр кипод улысь, мырддисны налысь пабрик-заводъяс, видз-муяс. Озыръяс кыпӧдісны бунт, пансис накӧд война, уджалысь йӧз эз кутны эштыны празднуйтны. 1 Майӧ ёнджык уджалісны, мед эськӧ ӧдйӧджык вермыны озыръясӧс.

Ӧні Россияын война абу. Гӧрд армия бырӧдіс еджыдъясӧс. Ӧні позьӧ бура празднуйтны, гажӧдчыны асланым праздник лунӧ.

Ӧні тайӧ лунсӧ празднуйтӧмысь некод оз кут, некод оз лыйлы, оз сюй тюрмаӧ.

Важ вичко праздникъястӧ лӧсьӧдлӧмаӧсь сӧмын йӧзӧс ылӧдлыны. Праздник лунӧ йӧз чукӧртчасны вичкоясӧ, сэні попъяс висьтавлӧны: «Энӧй пӧ вежалӧй (завидуйтӧй) озыръяс вылӧ, терпитӧй быдтор, ӧтар пель бокад кӧ сетасны — мӧдарсӧ лӧсьӧдӧй! Коді пӧ таладорын терпитас, сылы мӧдаръюгыдын бур лоӧ». А миян праздник вылын шуӧны: «Эн сетчы озыръяслы, эн надейтчы некод вылӧ, ачыд аслыд долыд олӧмтӧ лӧсьӧд, эн надейтчы абутӧм мӧдаръюгыд вылӧ». Интернационалын (уджалысь йӧз сьыланкывйын) сьывсьӧ: «ас вынӧн босьтны быдӧн колӧ», мукӧд вылӧ пӧ нинӧм надейтчыны:

«Оз сетны саръяс личыд олӧм,

Оз киссьы енсянь нинӧмтор».

Кор ми асьным босьтчам, сэки вӧлись

«Ми долыд олӧм выльысь дорам».

Празднуйтӧй ассьыныд праздникнытӧ, ветлӧй митингъяс, спектакльяс вылӧ. Вунӧдамӧй винаӧн колльӧм важ праздникъяс, велӧдчамӧй бур садьӧн, вежӧрӧн ассьыным гӧрд праздникъяс кольлыны.