КЫДЗИ И. КУРАТОВ СЕРПАСАВЛІС ЕНМӦС

Коми литература туялан уджъясын Иван Куратов да Ен костын йитӧдъяс видлалӧма зэв веркӧса да вӧчӧма кывкӧртӧд: Куратов вӧлі атеист. А. Н. Федорова серти, кызь арӧса поэтлӧн пӧ сӧвмис нин мир вылӧ материализм нога видзӧдлас. Тадзи А. Н. Фёдорова гижӧ 1980 воын йӧзӧдлӧм «Коми литературалӧн история» мӧд небӧгын, сыӧн жӧ дасьтӧм юкӧнын. Сэні сійӧ нӧшта пасйӧ, мый И. Куратовлӧн став гижӧмас тӧдчана места босьтӧны Енлы эскӧмлы да вичколы паныд кывбуръяс. А. Н. Фёдорова важысянь тӧдса кыдзи И. Куратовӧс туялысь. Сійӧ йӧзӧдліс поэтлысь олан туйсӧ да гижӧдъяссӧ видлалан-донъялан монография (медводдза йӧзӧдӧмыс 1960 вося, мӧдыс, содталӧмаыс, 1975 вося). Кыкнанас петкӧдлӧ, мый том кадсяньыс, Вӧлӧгдаса духовнӧй семинария помалігас нин, поэтлы вӧлі зывӧк Енлы эскан догматъясысь да сэки жӧ сійӧ воӧдчис мир вылӧ натурфилософия видзӧдласӧдз, вӧр-валӧн да мортлӧн ӧтувъялуна да на костын сэк жӧ вермасьӧм йылысь концепцияӧдз. Татшӧм ногӧн жӧ и бӧръя воясӧ йӧзӧдӧм, И. Куратовлӧн рочӧн гижӧм «Ты бесконечна, жизнь» нима небӧгын сэтчӧ водзкывсӧ да гӧгӧрвоӧдана пасйӧдъяс лӧсьӧдысь В. И. Мартынов шуӧ И. Куратовӧс атеистӧн, содтӧ тшӧтш, мый сылӧн вӧвлӧма пӧ мир вылӧ сэтшӧм жӧ материализм нога видзӧдлас, кутшӧм вӧлі и колян нэмын роч «революционнӧй демократъяслӧн» — стӧчджыка кӧ, кольӧм нэм квайтымынӧд воясся радикалъяслӧн.

Бокисянь видзӧдӧмӧн, шемӧсмӧдӧ сійӧ, мый коми туялысьяс шуасьӧны вывті ярскӧба, чорыда, а тайӧ нин чужтӧ юалӧм: а лӧсявліс-ӧ И. Куратовлӧн видзӧдласъясыс налы, кодъяс сӧвмисны-ёнмисны уна воӧн сёрӧнджык на? Коми туялысьяс ассьыныс мӧвпъяссӧ подулалӧны зэв веркӧса. А. Н. Фёдорова, шуам, ыстысьӧ поэтлӧн «Кодыр библия ме лыдди» кывбур вылӧ.

Кодыр библия ме лыдди,

Сюртӧм дявӧл ангел пыдди

Орччӧн мекӧд пукалігӧн

Сераліс пыр ньӧжйӧникӧн.

Кор роман Гюголысь лыдди,

Мича ангел дявӧл пыдди

Орччӧн мекӧд пукалігӧн

Ышлолаліс ньӧжйӧникӧн.

Ме Organum Novum босьті,

Сійӧс паськыда ме восьті —

Найӧ сыӧ видзӧдлісны

И кыкнаныс ылӧдсисны.

Лыддьысьысьлы тайӧ кывбурыс нинӧм содтӧд оз висьтав сыысь кындзи, мый И. Куратов лыддьылӧма и библия, и В. Гюгоӧс, и Ф. Беконӧс. Сэтшӧм жӧ кывкӧртӧдсӧ (кодӧс вӧчӧма И. Куратов библия лыддьӧм бӧрас) вӧчас эськӧ быдӧн, кутшӧм кӧть эз вӧвны сылӧн видзӧдласъясыс. Мӧдлаын поэт гижӧ библиялӧн ӧти юкӧн вӧсна юрсӧ жуглӧм-песӧм йылысь: сёрниыс мунӧ «Сьыланкывъясысь сьылан» юкӧн йылысь. В. И. Мартыновӧн йӧзӧдӧм текстъясын эм И. Куратовлӧн ӧти мӧвп: «Аслас юр янӧдана висьталантор-юӧртантор вылӧ видзӧдтӧг, тайӧ юкӧнсӧ лыддьӧны ен ногаӧн. Сэні серпасалӧм узьланінысь вӧчӧны храм» («Ты бесконечна, жизнь», 25 лб.). «Кодыр библия ме лыдди» кывбурсӧ И. Куратов гижӧма Москваын олігӧн, духовнӧй академияӧ пырны зілигас, кор, тыдалӧ, поэтлы удайтчыліс тӧдмасьны В. Гюголӧн романъясысь кындзи тшӧтш и Ф. Беконлӧн «Выль Органон» нима небӧгӧн. Тайӧ уджсӧ философ гижліс кыдзи Аристотельлӧн «Органон» небӧг вылӧ паныда кыв, кӧні Ф. Бекон медводз мыджсис олӧмысь босьтӧм тӧдӧмлунъяс вылӧ. А. Н. Фёдорова ногӧн, тайӧ кывбурыс петкӧдлӧ «прогрессивнӧй» философияӧн поэтлысь нимкодясьӧмсӧ.

В. И. Мартынов казялӧ И. Куратовлысь атеизмсӧ сылӧн лэчыд кывъя комментарийысь, кодӧс поэт вӧчліс сы кадӧ жӧ гижысь да Сыктыв вожысь жӧ петлӧм поп П. Распутинлӧн ен нога кывбуръяс йылысь («Ты бесконечна, жизнь», 10 лб. и с. в.). И. Куратов зэв лэчыд кывъясӧн гижӧ, мый П. Распутин поп, кӧть и абу помавлӧма духовнӧй семинарияын велӧдчӧмсӧ. Куратовлӧн гижӧдыс збыльысьсӧ петкӧдлӧ сӧмын ас кодьыс жӧ мӧд гижны босьтчысьӧс да донъялӧ сылысь гижӧдсӧ. И. Куратовӧс дӧзмӧдӧмаӧсь П. Распутинлӧн кывйын грамматика шыбӧльяс, абу стӧч либӧ наивнӧй шуӧмъяс да кывбур тэчасыслӧн слаблуныс. П. Распутинлӧн кывбуръясысь ен нога сёрнияссӧ И. Куратов оз и видлав. Мӧдарӧ на, жалитӧ, мый Распутин вуджӧдӧма патриарх Афиногенӧс лёка, абу кужӧма петкӧдлыны сылысь мича гижаннога сьыланкывъяссӧ. Кывбуръяслӧн тэчасног йылысь сёрнитігӧн И. Куратов восьтӧ поэтика вылӧ ассьыс видзӧдласъяссӧ П. Распутинлысь шыбӧля рифмаяссӧ донъяліг, Куратов шуӧ — сійӧ пӧ петкӧдлӧ асьсӧ кыдзи модернист: «Рифмаыс, дерт жӧ, абу дзик быть колантор, но гижысьыс кӧ ёна зільӧ тэчны рифмаяс да оз вермы найӧс корсьны и торйӧдны сибдӧм пельнас, татшӧмторсӧ лыддьӧмыс вежӧрӧ кольӧ медводз тешкодьӧн. Юр вылӧ сапӧгасьӧм пыдди ёна бурджык кольны шапкатӧг сапӧга юрӧн ветлӧм дорысь. Сӧмын Державинлы прӧститанаӧсь вӧліны шыбӧля рифмаяс. Но абуӧсь кӧ нин кывбурас рифмаясыс, век жӧ логикаыс поэтлӧн должен лоны».

Татшӧм ногӧн, И. Куратовлысь атеизм туялысьясӧн вайӧдӧм аргументъясыс абу эскӧданаӧсь. Дерт жӧ, поэт унаысь гижліс вичкоын служитысьяслы паныд: «Меным, кылан, дяк, Еннога манак Ӧлӧ нывкӧд сёрнитны, Ӧлӧ-й видзӧдны... Шонді сайӧдӧ манак Рясанас, бур дяк» (тадзи гижӧ 18 арӧса поэт); «Оз кӧ меысь пет Некутшӧм поэт, Мед оз пет и пӧнӧмар, Гӧрдлысь, сӧрысь, яр...»; «Вӧтӧн аддзыны зэв шогмӧ, Мый ми воим попӧс корны Кулысь дінӧ. Мунныс зэв дыш! — Мыйысь кӧ со-й пондіс ёрны!» А «Пасъяс синтӧмлӧн» поэмаын поэт веськыда гаралӧ ӧти збыльысь вӧвлӧм дякӧс: «Быдсӧ тӧда: кыдзи нӧ оз ляк Сэки менӧ-й Пальса дяк? Кыдзи оз пет сылӧн лӧг?..». Туялысьяс тайӧ кывбуръяс вылас век и ыстысьлывлісны («Коми литературалӧн история», 36, 37, 53 лб.). Но тайӧ абу на помка лыддьыны поэтӧс атеистӧн.

И. Куратов да Ен костын йитӧдсӧ туялан тайӧ уджам немся ог кӧсйы эрдӧдны коми литература туялӧмын нӧшта ӧти «еджыд чут», а сӧмын зіля гӧгӧрвоны поэтӧс кыдзи мортӧс, да нӧшта окота тырвыйӧ донъявны И. Куратовӧс, кодӧс ёртыс некрологас серпасалӧ сӧмын ӧти кывйӧн — «веськыд» или ылӧдчытӧм морт (некрологсӧ йӧзӧдӧма «Ты бесконечна, жизнь» небӧгын, 145–147 лб.).

Ачыс поэт петіс эскысь йӧз семьяысь (водзӧ став юӧртанторсӧ босьтӧма А. Н. Федоровалӧн небӧгысь). Батьыс И. Куратовлӧн вӧлі дяк, сылӧн витнан воксьыс нёльыс петіс Вӧлӧгдаса духовнӧй семинарияысь попӧн, витӧдыс велӧдчӧмсӧ эз помав да уджаліс дякӧн. Поэтлӧн ӧти чойыслӧн верӧсыс вӧлі поп, а мӧдыслӧн дяк. И ачыс И. Куратов вокъяс мозыс жӧ муніс велӧдчыны сійӧ жӧ семинарияӧ да помаліс сійӧс.

Вӧлӧгдаса духовнӧй семинария помалігас поэт вӧлі дас медбур велӧдчысь лыдын. Сылӧн велӧдчысь ёртъяс пиысь кыкӧн вермисны босьтны стипендия сы могысь, медым велӧдчыны водзӧ Москваса духовнӧй академияын. И. Куратов ӧти велӧдчысь ёрткӧд шыӧдчӧ семинарияӧн веськӧдлысь дорӧ, медым лэдзис сійӧс ас тшӧт весьтӧ Москваӧ пырны водзӧ велӧдчыны. Том поэт гӧгӧрвоӧдӧ, мый мунӧм-ветлӧмысь мынтысьӧм вылӧ рӧдвужсяньыс сылы воас сьӧм. И. Куратовӧс ёртыскӧд лэдзисны, сетісны кабала манастырын овмӧдчӧм могысь, ӧд найӧ «петкӧдлісны торъя ыджыд тӧдӧмлунъяс, и кыкнанныслӧн олан сямыс синмӧ шыбитчана бур», семинария архивса гижӧд серти.

И. Куратов мунӧ Москваӧ 1860 вося август тӧлысьӧ да бӧр воӧ Усть-Сысольскӧ (ӧнія Сыктывкарӧ) март тӧлысь помын. Комиысь жӧ петлӧм йӧзлысь сьӧм удждӧмӧн. Март тӧлысь помас буретш вӧлі восьтӧма вичко приход школаса велӧдысьлы выль уджалан места, школаыс пырліс Вӧлӧгдаса семинариялӧн веськӧдлӧм улӧ. Тайӧ удж вылӧ и вӧзйысьӧ И. Куратов, лоӧ школаса выль велӧдысьӧн. Некрологас гаралӧма, мый сылы эз вичмы помавны Москваын духовнӧй академиясӧ студентъяслӧн шызьылӧм, бунтуйтӧмъяс вӧсна. Но духовнӧй академия архивысь абу сюрӧмны юӧръяс, мый поэт вӧвлӧма сэтчӧс велӧдчысьяс пӧвстын, а сыкӧд ветлысь ёртыслӧн овыс архивас эм.

Поэт олӧмысь тайӧ тӧдмавтӧм на, во джынысь кузьджык кадколастсӧ коми туялысьяс гӧгӧрвоӧдӧны сэтшӧм ногӧн, мый быттьӧкӧ И. Куратов эз и лӧсьӧдчыв пырны духовнӧй академияӧ, а бара жӧ мир вылас сылӧн материализм нога видзӧдлас вӧснаыс кӧсйис велӧдчыны университетын, но сьӧм тырмытӧмлаыс пӧ том мортлы бӧр ковмис локны Усть-Сысольскӧ.

И. Куратовлӧн университетӧ пырны зільӧм йылысь чайтӧмыс некутшӧм документъясӧн абу вынсьӧдӧма, а сӧмын сійӧн, мый поэтлӧн ним-овыс духовнӧй академияса архивысь пӧ оз сюр. Синмӧ шыбитчӧ И. Куратовлӧн Вӧлӧгдаса духовнӧй семинария помалӧм бӧрын сетӧм кабалаыс (свидетельствоыс), кӧні медбур донъялан баллъясыс поэтлӧн буретш эскӧм, вичко йылысь велӧданторъяс кузя (А. Н. Федоровалӧн монографияын эм тайӧ кабалаыслӧн фотосерпас). Нинӧм оз инды сы вылӧ, мый И. Куратовлы вӧлі «вежӧрӧдзыс зывӧк» религияса догмаясысь. Да и кодыр поэт корис попъясӧн уджалысь вокъяслысь Москваӧ мунӧм вылӧ сьӧмсӧ, дерт жӧ, тӧдӧмысь, юӧртліс налы сэтшӧм жӧ помкаяс йылысь, кодъяс йылысь гижліс и семинарияса веськӧдлысьлы.

И. Куратовлӧн поэзияын Москва йылысь эм сӧмын ӧти стӧч шуӧм, да и сійӧ немся абу бурӧн казьтылӧм либӧ ностальгия сяма:

Кыдзи тані лоны шогмӧ

Шаньджык станцияяслы,

Кодыр Мӧскуаысь ог ме

Шаньджыкъяссӧ аддзывлы?

(Печораын. — автор)

Тайӧс поэт гижӧма медбӧръя олан кадколастас (1870–73), «Яг морт» поэмаын.

И. Куратовлысь мир вылас материализм нога видзӧдлассӧ аддзӧны тшӧтш и сыысь, мый поэт Усть-Сысольскӧ воӧм бӧрын босьтчис велӧдан уджӧ, а эз кут попавны. Тані позьӧ юӧртны, мый велӧдысьлысь выль уджалан местасӧ вӧлі восьтӧма дзик сы воигводзвылас, да и велӧдысьнас И. Куратов вӧлі духовнӧй велӧдчанінын. Вичкоса став коми интеллигенцияӧс, кыдзи И. Куратовлысь вокъясӧс, сідзи и мукӧд нималана попъясӧс, сійӧ кадӧ зэв майшӧдліс коми войтырлӧн оланногыс, «национальнӧй вопросыс», найӧ туялісны кыв да культура, а такӧд тшӧтш ёна зілисны велӧдны ас войтырӧс (А. Н. Федоровалӧн 1975 вося небӧгса 10, 12 лб.; Г. С. Лыткинлӧн 1889 вося небӧглӧн водзкывса 7 лб.). Некутшӧм дивӧ абу и сыысь, мый И. Куратов кыдзи поэт кӧсйис «лолавны паськыдджыка и пыдіджыка» сы дорысь, мый вермис вӧзйыны сэкся коми провинция. Сійӧ кадся сӧмын куим сюрс олыся Усть-Сысольск век жӧ вӧвлі Коми мулӧн юркарӧн. И. Куратов ёна томӧн на кыліс и гӧгӧрволіс асьсӧ поэтӧн, дас кӧкъямыс арӧсаӧн сійӧ гижліс:

Аддзан, гижанборд

Кыдзи быдмӧм ки вылын:

Виршын эм нин вын.

И. Куратовлысь том кадся оланногсӧ, видзӧдласъяссӧ туялігӧн позьӧ ыстысьны философ Ю. Лотман уджъяс вылӧ. Сійӧ гижліс, мый «мортыс ачыс оз бӧрйы быдлунъя оланногсӧ, а босьтӧ сійӧс йӧзкотыр-сьыс (обществосьыс), олан кадколастсьыс. Мӧд сикас бӧръянтор сылӧн абу...»

Том И. Куратовлӧн кыдзи поэтлӧн Енмӧс серпасалӧмыс сэтшӧм, кутшӧмӧс, миян чайтӧм серти, вӧзйыліс сэкся йӧзкотырыс да кутшӧмӧс велӧдліс и босьтіс поэт аслас быдмиг-мортъяммигас. Тайӧ тӧдчӧ кывбуръяссьыс: «Вунӧдас ен мыжӧс. Кодыр сійӧн кора» («Коми кыв»), «Богородицетӧ лыддьы». — И ме бӧрӧд юрбитіг Сэки пондіс авъя питор Лыддьыны тшӧтш ньӧжйӧник» («Шонді садьмас, шонді чеччас»). 1859 воын И. Куратов босьтчӧ вуджӧдны А. Фетлысь рытъя юрбитан кывбур. А 1860 воын сійӧ татшӧм ногӧн заводитӧ ассьыс неыджыд духовнӧй гижӧд: «Колӧ бӧрдны сэк, кор морт чужис; колӧ гажӧдчыны сэк, кор сійӧ куліс; сы вӧсна мый морт чужӧ шогъяс вылӧ, кулӧ майбырлун вылӧ».

Поэт сэсся вежӧ ассьыс видзӧдлассӧ да аслас казьтылӧмъясас быттьӧкӧ бӧр бергӧдчылӧ олӧмыслӧн кольӧм кадколастас. 1862 воын, 23 арӧсаӧн, сійӧ со мый гижӧ ӧти кывбурын, кодӧс кырымалӧма Гугов овӧн:

Кыдз быд морт, вӧлі ме поэтӧн,

Кор дас вит арӧс тырис мем;

Сэн лои мывкыдджык, а сэтӧн

Поэтлӧн овсис дженьыд нэм.

Кызь арӧсӧн ме пыр на сьылі,

Да мӧд гор сэк нин лолысь кылі.

Дыш бордйысь рифма оз нин чуж,

Ме вунӧдчыны ог нин куж...

Ог пыр кут чорыд киысь асӧс

И торкла долыд сьылысьясӧс.

Аслас медбӧръя воясас гижӧм, ас йывсьыс пыдіа висьтасяна «Пасъяс синтӧмлӧн» поэмаын серпасалӧ:

Быдся гораньӧн ме ворслі!

Эг пыр кутлы, а пыр корсьлі.

Кӧртаси ме эськӧ дас нёль арӧн

Омофорӧн кӧть орарӧн!

На пыр эг ме аддзы эськӧ му выв,

Да ме мувывсасӧ сэк эг юав!

Регыд вежсьыліс сэк олӧм;

Вежсялісны дум и колӧм...

Тӧдчӧдам, мый И. Куратов куим чута пас отсӧгӧн унатор висьталӧ, унатор йылысь гаралӧ.

Усть-Сысольскын И. Куратовлӧн лолын кылӧ нин мӧд сикас гӧлӧс, ас кылӧмыс да колӧмъясыс вежсисны. Коми муысь мунтӧдзыс неуна водзджык сылӧн чужӧ висьӧмыс вылӧ индысь да кулӧмсӧ быттьӧ водзвыв казялана кывбур.

Сьӧкыд мем кыв джын нин шуны,

Висьӧмӧй морӧсӧс личкӧ...

Морӧсӧс му личкас: нуны

Ковмас и сэки тай кыдзкӧ!

Поэтӧн гижӧм письмӧяс серти, пӧдӧм висьӧмыс сылӧн чорыда вужъясьӧма сӧмын Шӧр Азияын олігӧн (нёль во мысти поэт кувсис). Дзик кулӧм водзвылас поэт юӧртӧ аслас письмӧын куим восайса кынмылӧм йылысь (во лыднас сійӧ сорсьӧма, збыльысьсӧ кынмылӧма 4 во сайын) да дыр кутчысьӧм жар йылысь, коді вӧлӧма, бурдӧдчысьыслӧн чайтӧм серти, сэки нин чорыд пӧдӧм висьӧмӧн («Ты бесконечна, жизнь», 100 лб.).

И. Куратовлӧн Енмӧс гӧгӧрвоӧмыс да серпасалӧмыс Усть-Сысольскса кадӧ вежсис велӧдчан кад сертиыс. Сійӧ быттьӧ ачыс аскӧдыс вензьӧ. Тайӧ артмис буретш сійӧ кадӧ, кор поэт веніс ас пытшсьыс гажа сьылысьӧс да вуджис отаджык диапазонӧ. Гуговӧ пӧртчӧм И. Куратов гижӧ ловсӧ восьтана, ас йывсьыс висьтасяна кывбурын:

Унаысь пондылі олӧм ме ёрны,

Енвевтын дугдылі бурсӧ нин корны;

«Пуктысьны нем вылӧ!» — йӧзлы ме шулі;

Йӧзлысь и ассьым ме шудлун сідз гулі.

Бӧртіджык бурсины понді ме мамлы;

Сэсся ме аддзи — бур чой-воклы колӧ;

Кевми ме сэн, мед быд йӧзлы шуд волӧ...

Оз сет Ен ёрсьыны дыр Валаамлы!

Тані колӧ пасйыны, мый мамыс И. Куратовлы вӧлі сиктса олӧмлӧн мыджӧдӧн, тайӧ тыдалӧ уна кывбурысь. А батьыс ӧд кувсьылӧма, кор сылы вӧлӧма квайт арӧс на.

Поэт тані кытшолӧн гаралӧ Мӧсейлӧн нёльӧд небӧг йылысь (православиеса библияяс серти кӧ, «Лыдпасъяс» небӧг йылысь), кӧні Моабса король Балак висьталӧ Биламлы: «Ме тэнӧ татчӧ вайӧді, медым тэ ёрин менсьым вӧрӧгъясӧс, но видзӧда, ӧні тэ найӧс бласлӧвитан».

Усть-Сысольскын олан медбӧръя кадколастӧ жӧ вӧлі гижӧма шогӧн тырӧм ыджыд кывбур «Со бара пемыд лолын лои»; и сылӧн кывкӧртӧдыс кутӧ Енлысь зумыд серпас: мед мирыс киссяс-бырас, но «Кор ловъя коляс ӧтнас Ен Мӧд югыд вӧчны коркӧ сэн!»

Век чайтӧны, мый 1865 во помын И. Куратовлӧн Коми муысь Шӧр Азияӧ мунӧмыс вӧлі пӧ сійӧс накажитӧмӧн сыысь, мый поэт кутліс йитӧдъяс Усть-Сысольскӧ политикаысь ыстӧм йӧзкӧд да паськӧдаліс демократияа видзӧдласъяс. Да, некутшӧм сумленньӧ абу, мый сьӧлӧм вылас поэт век пуктыліс гӧльджык йӧзлысь шогсӧ, петкӧдліс олӧмыслысь тырмытӧмторъяссӧ: тайӧ бура тыдалӧ сылӧн кывбуръясысь. Век жӧ Шӧр Азияӧ мунӧмыс некыдз такӧд абу йитчӧма.

Шӧр Азияӧс Россия дорӧ йитан-колонизируйтан тышъяс помасисны 1860 воын. Сэк жӧ и кутісны чуксавны удж вылӧ военнӧй веськӧдланінъясӧ семинаристъясӧс да духовнӧя велӧдчӧм йӧзӧс. Школасӧ, кӧні И. Куратов велӧдліс, сылӧн мунӧм мысти регыд и пӧдлалісны велӧдчысьяслӧн чинӧм вӧснаыс. Поэт ыстіс шыӧдчӧм аудиторъясӧс велӧданінӧ, а сэсся сійӧс босьтісны велӧдчыны Казаньӧ да сы бӧрти нин мӧдӧдісны Шӧр Азияӧ военнӧй чиновникӧн. Некрологас сы йылысь висьталӧма кыдзи ыджыд таланта, тӧждысьысь да веськыд служак йылысь. Тайӧ висьталӧ: И. Куратов мунліс Шӧр Азияӧ ас вӧляысь.

Та вылӧ видзӧдтӧг, век жӧ поэтлӧн Усть-Сысольскын оланногыс вӧлі синмӧ шыбитчанаӧн. Дяк Павлушков явитіс Куратовӧс полицияӧ. Абу сӧмын лючки гӧгӧрвоана, мыйын вӧлі делӧыс. Тайӧс тӧдмалӧм мысти И. Куратов, тыдалӧ, петіс кусьыс, эз вермы кутчысьны. Коми республикаса шӧр архивысь сюрӧма ӧти кабала, кӧні пасйӧма ӧти лоӧмтор кыдзи «юридическӧй акт — велӧдысь И. Куратовлӧн полицияын буянитӧм» (А. Н. Федоровалӧн 1975 вося небӧгысь 87 лб.). Век жӧ Вӧлӧгда семинарияса веськӧдлысьяссянь поэтлы воис ошкана вӧзйӧм Казаньӧ велӧдчыны пырӧм вылӧ. Дяк Павлушков колис ловъя персонажӧн ӧти кывбурын, «Пасъяс синтӧмлӧн» поэмаын. Сэні дякӧс мыжалӧма поэтӧс лякӧмысь да серпасалӧма тадзи:

Быдсӧ тӧда: кыдзи нӧ оз ляк

Сэки менӧ Пальса дяк?

Кыдзи оз пет сылӧн лӧг?

Вундас бара: «Тайӧ виршъяс керысь,

Кӧть и синтӧмджык Гомерысь,

Бӧбджык Каспар Гаузерысь!»

Но вывті дыр татшӧм лӧгалӧмыс, тыдалӧ, эз кутчысь. Усть-Сысольсккӧд янсӧдчана, рочӧн гижӧм кывбурын, код улӧ индӧма гижан кадсӧ — 1865 во йирым тӧлысся 3 лун, поэт янсӧдчӧ дас кымын ёрткӧд, муса коми нылыскӧд (зыряночка моя), но лӧг куттӧг нин казьтывлӧ и сылы кажитчытӧм йӧзӧс: «Врагов и тех уж почему-то Мне стало жаль покинуть круто».

Шӧр Азияын медводдза олан воясӧ водзӧ чужисны кывбуръяс, кодъясын Енмӧс серпасалӧмыс зэв торъялана, синмӧ шыбитчана. Ӧти кывбурын поэт йылысь гаралӧма мӧд морта ӧтка лыда нимвежтасын^нимвежтас — местоимение./^, кывбурыс помасьӧ татшӧм юкӧнӧн:

И евангелльӧыс на

Абу гижӧм тэ вӧсна!

Тэныд колӧ мӧд мораль, м’он тшык,

Тэныд колӧ мӧд ен — ичӧтджык!

Тані сёрниыс оз мун сы йылысь, мый мӧд морт улӧ дзебӧма надеятӧм сёрни, эм лирическӧй «ме» нимсянь орчча кывзысьлы веськӧдӧм текст. Сійӧ жӧ воӧ Коран вылӧ мыджсьӧмӧн поэт гижӧ кык кывбур (сёрниыс оз мун сураяссӧ вуджӧдӧм йылысь, а сӧмын сэтысь мӧвпъяссӧ босьтӧм йылысь). Тані бара жӧ позьӧ казявны, мый поэт гижӧ ас йывсьыс кыдзи мӧд морт йылысь: менам Ен и колӧм мӧд...

Сёрӧнджык, 1871 воын поэт гижӧ Вишну да брамин йылысь кывбур, а 1870–1873 воясӧ чужтӧм «Яг-морт» поэмаын Енмыс сылӧн бергӧдчӧ-пӧртчӧ важ комияслӧн Енмӧ нин. Енлысь тайӧ уна сикаса, уна чужӧма петкӧдчӧмсӧ, пӧртчӧмсӧ позьӧ гӧгӧрвоны сэтшӧм ногӧн, мый поэт зілис ылыстны Енсӧ ас дорсьыс ассьыс висян-майшӧдланторсӧ видзӧм могысь. И дженьыда, но мӧрччанаа поэт ылыстӧ Енсӧ 1866 вося кывбурын («Бара шог, дзик ӧтка шог мем») — Енмыс пӧ оз кӧсйы лёксӧ.

1867 воын сэсся гижӧ ыджыд кывбур, кӧні эм Енмӧс дивитана уна шуӧм. А. Н. Федорова сійӧс гӧгӧрвоӧдӧ кыдзи натурфилософияа видзӧдласӧн йиджтысьӧм кывбур, кӧні пӧ петкӧдлӧ вӧр-валысь да мортлысь ӧтувъялунсӧ да на костса вермасьӧмсӧ (1960 вося небӧгса 140 лб.; 1975 вося небӧгса 183 лб.; «Коми литературалӧн историяса» мӧд юкӧнлӧн 67 лб.).

Со кыдз сійӧс тӧда ме...

Олӧ чӧв ӧтторъя,

Оз кӧть йӧзысь ылыстчы,

И оз овлы торъя.

Сылы абу пом ни дор,

Сійӧ мича, югыд.

Сылысь мича олӧмсӧ

Кулӧм оз, оз жугӧд.

Сы понда мый торксьыны

Сійӧ оз куж; вӧчӧ

Шойсьыс мича организм,

Кодыр сісьмас пӧчӧ.

Сійӧ абу лёк ни бур,

Сійӧ оз босьт нэмыс

И оз петав киӧн нем,

Кӧть и помтӧм эмыс.

Сылысь босьтны позьӧ пыр

Аслыд, абу ӧлӧм;

Бӧрйысь ёна эм пытшкас,

Бурмӧд ассьыд сьӧлӧм!

«Со пӧ босьтіс!» — сідз оз шу —

Мый нӧ сійӧ шулӧ?!

Аддзӧ да кыдз оз аддзы,

Мый вылӧ кӧть сулӧ.

Оз торк, кодыр гажӧдчан,

Кыдзи аддзас мывкыд,

Музыкакӧд, бутылькӧд,

Долыд мича нывкӧд.

И кор вӧйны сы водзын

Пондан — вӧй, оз мездыв!

Кӧть тэ кыдзи кевмысь сэн,

Кӧть тэ кыдзи чездыв!

Сылы быдсӧ ӧткодь дзик,

Олӧ чӧв ӧтторъя!

Локтан дінас — шань, он лок,

Лоан ачыд торъя...

Быдсӧ дінас чукӧртӧ,

Быдлы сійӧ колӧ —

Видзӧд, ассьыс босьтны нем

Оз ӧв, пыр чӧв олӧ!..

Поэтлӧн Енмыс ӧні сэтшӧм нин ылын, мый серпасыс кажитчӧ чегӧм-жугалӧмӧн. Сійӧ жӧ воӧ вӧлі вуджӧдӧма и Ф. Шиллерлысь «Dіe Teіlung der Erde» («Мирӧс юклӧм») нима кывбур. Интереснӧя И. Куратов вуджӧдӧ Ен петкӧдлӧмсӧ (кывбурас Зевсӧс), дзик сійӧ жӧ кывъясӧн, кодъяс отсӧгӧн вӧлі висьталӧма Ен йывсьыс аслас воддза кывбурас:

Сійӧ мича, югыд,

Сылысь мича олӧмсӧ

Кулӧм оз, оз жугӧд.

Ф. Шиллерлысь комиӧдӧм кывбурас гижӧма:

— Сэтшӧм тэ югъялысь сэні,

Мича, и ыджыд, и вына! —

Но Ф. Шиллер аслас кывбурас Енсӧ некутшӧм ногӧн оз серпасав, сійӧ шуӧ сӧмын, мый

Meіn Auge hіng an deіnem Angesіchte,

An deіnes Hіmmels Harmonіe meіn Ohr.

Кывйысь кывйӧ вуджӧдӧмӧн тайӧ лоӧ: «Синмӧй тэнад чужӧм вылад (радейтӧмӧн сідз видзӧда Ен вылам), Пельӧй тэнад енэжыдлӧн гармонияын».

Кулӧмсӧ виччысьӧм йылысь сійӧ жӧ вося «Ой, олӧм, олӧм» кывбурын поэт веськыда шыӧдчӧ Ен дорӧ: «Ой Енмӧй, менӧ такӧд!»

Вермас лоны, кулӧмсӧ виччысян да Енсӧ воштан сійӧ воӧ коми поэтлы вӧлі торйӧн зэв тӧдчана поэт да Ен костын сійӧ йитӧдыс, кодӧс серпасавліс Ф. Шиллер: ӧд И. Куратов некор эз воштывлы поэтлысь пытшкӧсса сямсӧ, аслыспӧлӧс вежӧрсӧ. Ф. Шиллер кывбурлӧн бӧръя визьясыс вежӧртӧны со мый, кывйысь кывйӧ вуджӧдӧмӧн кӧ:

«Кӧсъян кӧ овны мекӧд енэжӧй вылын,

Сымдаысь, мыйтаысь кӧсъян, сійӧ тэныд восьса».

Тайӧс И. Куратов вуджӧдӧ долыда, нимкодьпырысь:

Кӧсъян кӧ мекӧд тэ гажӧдчигтыр

Овны, тэд восьтӧма енвевтӧй пыр!

Век жӧ И. Куратовлӧн горын 1867 во бӧрын тӧдчӧ кутшӧмкӧ чегӧм-жугалӧмлун ас йывсьыс пыдіа висьтасяна гижӧм кывбуръясын. Сыӧн серпасалӧм Енмыс зэв ёна ылыстӧма либӧ тыдавтӧм. 1868–69 воясӧ сійӧ гижӧ ас йывсьыс висьтасяна ӧти кывбур, коді заводитчӧ тадзи:

Пасьтавмысьт выль паськӧм важ вылӧ видзӧдіг

Шензьӧ гӧль морт: «Да пӧ кыдз сійӧс новлысьӧм!»

Сідзи тай шензя ме, кодыр важ олӧмӧс

Гаровта. Кыдз сійӧ шогмывлӧм, овлывсьӧм!

Сэсся поэт пасйӧ водзӧ:

Уся кӧ мудзмысьт ме гуӧ, сэн, вокъясӧй,

Мывкыда лолавны кӧсйысьӧс сісьта ме.

А кывбур помыс виртӧ кынтана, йирмӧгӧ шыбитана:

Гу тыртысь шыасяс: «Код тӧдӧ лов вывсьыс!

Шуӧны, долыдик сёрнинас нималіс».

И. Куратовлӧн дзик ас (абу абстракция сяма, а торъя мортлӧн) Енмыс кӧ и петкӧдчывлӧ бӧръя, висян воясӧ гижӧм кывбуръясас, то сійӧ мыччысьлӧ сӧмын юасяна либӧ соссяна ногӧн. Гуговӧн кырымалӧм 1870 вося кывбурысь лыддям:

Со нин синмӧй доймӧ... Ӧні бергӧдчас-ӧ

Мелань Ен? Зэв кевмыся, мед висьӧм

Регыдджыка жугӧдыштас лы-сьӧм!

1874 вося кывбурын поэт гижӧ:

Оз шу нин миянлы кыв Егова,

Мукӧдлы сиӧма мувыв и ва;

Коркӧ и воас на, гашкӧ, мессия;

Ерусалимӧс, дерт, оз шу нин сія.

Вунӧдіс Ен Исаакӧс, Иаковӧс и Авраамӧс!

Воны мессиялы матыстчис кад.

Некытчӧ воны!

Медбӧръя олан воясас И. Куратов босьтчӧ комиӧдны «Выль кӧсйысьӧм». Тайӧ уджас босьтчытӧдз сійӧ унатор артыштӧма-мӧвпыштӧма, сы вӧсна мый таӧдз судзӧдӧма вӧлӧм 25 кыв вылын йӧзӧдӧм библияяс (на пиысь миянӧдз воис 4 небӧг, кодъяс вылын, кыдзи юӧртӧ Т. А. Чисталева, кольӧмны Куратовӧн вӧчӧм «лингвистическӧй пасйӧдъяс»). Кынтан висьӧмӧн мучитчан мортӧн нин поэт заводитӧ вуджӧдны Лукаӧн гижӧм евангелльӧсянь, сы вӧсна мый «сійӧ сетӧ ӧтувъя дзонь серпас Мездысьлӧн олӧм да велӧдӧм йылысь», кыдзи ачыс гижліс. И. Куратов дасьӧдз вайӧдіс сӧмын кык юкӧн. На улӧ ачыс пуктӧма гижан кадсӧ — 1873 вося ар, кӧч тӧлысь.

И. Куратовлӧн бӧръя воясас висисны синъясыс, и сійӧ, тӧдӧмысь, поліс синтӧммӧмысь. Синтӧммӧм морт да синтӧм мунысь лоӧны сылӧн ас йывсьыс висьтасяна кывбуръяслӧн медшӧр символъясӧн. А. Н. Федорова торйӧн жӧ тӧдчӧдӧ «синтӧм морт» символсӧ. Сы ногӧн, тайӧ — сьӧкыд условиеясын олысь, ас туй корсьысь мортлӧн аслас вежӧрлы лӧсялана «крепыдлун, повтӧмлун да эновтчытӧмлун» символ (1960 вося небӧгса 149 лб.; 1975 вося небӧгса 189 лб.). А. Н. Федорова вайӧдӧ и И. Куратовлысь «Пасъяс синтӧмлӧн» поэмаысь паськыда тӧдса «корсьӧ, аддзад!» шуӧм, кодӧс поэт босьтӧма библияысь.

Синтӧм морт мотивыс вӧлі И. Куратовлӧн 1865 воын нин. Сёрниыс мунӧ «Самсон» нима зэв тӧдчана кывбур йылысь. Сылы подувнас вӧлӧма Лонгфеллолӧн Михайловӧн вуджӧдӧм кывбур. «Самсон» кывбурын поэт гижӧ:

пыр на лёк горш ылӧ

Сы руина улысь ӧнӧдз кылӧ:

«Туй талантлы! Мед водзӧ мӧдӧ

Сійӧс шог вылад эн синтӧммӧдӧ!

Тӧдӧ!»

«Синтӧмлун» да «синтӧм морт» символикаыс ёнмӧ, вынсялӧ И. Куратовлӧн «Пасъяс синтӧмлӧн» пыдісянь висьтасяна поэмаын, и сэні поэт бара гӧгӧрвоӧдӧ Ен вылӧ ассьыс видзӧдлассӧ. Вылынджык казьтыштӧма нин сійӧ кывбурсӧ, кӧні томӧн на поэт кӧсйӧ вӧлі тупкыны синъяссӧ омофорӧн, медым сы пыр нинӧм эз тыдав, мувывса лёксӧ зілис кольны казявтӧг. Сэсся поэт кыв кӧрталӧ: «Вежсялісны дум и колӧм». Но кывбурас сёрӧнджык лои содтӧма татшӧм кывъяс:

Ой, кӧть олӧм меным дона,

Овны мудзи, мудзи ёна...

Кык мукӧд кывбурын тшӧтш паныдасьлӧны тайӧ кывъясыс. И водзӧ гижӧма со мый:

И мый ичӧт дыръя вӧлі колӧ,

Дум вылӧ мем бара волӧ:

Бара му выв лоис меным тюрма;

Дыр-ӧ петан ӧдзӧсӧ ог сюр ме?

И кӧть сідз жӧ пемыд гу сай,

Ми-воклы сы горань муса;

Тамыш син ни кузь бедь сэн оз ковны,

Сэтӧн вошӧмысь оз повны;

Гу пытшкысь тай туйяс разӧдчӧны

И быд туйӧд пасӧдз волывлӧны!