КОМИ КЫВ ЯПОНИЯЫН

Неважӧн тайӧ статьялӧн авторъяс пиысь ӧтилы воис финно-угроведъяслӧн VІ Международнӧй конгрессвывса японскӧй делегацияӧн веськӧдлысь профессор Тамотцу Коизумисянь некымын издание. На пиын «Калевала» финскӧй эпос, кодӧс вуджӧдӧма японскӧй кыв вылӧ, а йӧзӧдӧма «Гэнго» («Кыв велӧдӧм») журналын, да научнӧй «Интеркультурнӧй исследованиеяслӧн журнал» номеръяс. Т. Коизуми корӧм серти, японскӧй кыв вылын «Калевала» козьналӧма Наукаяс академия Коми филиалса библиотекалы. Коми лыддьысьысьлы интереснӧ лоӧ тӧдмавны, мый тайӧ журналъясас йӧзӧдӧма и коми кыв да культура йылысь интереснӧй гижӧдъяс, а сідзжӧ паськыда мукӧдлаӧ пыртӧма коми кывйысь материал.

Мый вӧсна жӧ этатшӧм ылысса странаын, Японияын чужис миян чужан кыв дорӧ сэтшӧм интерес? Казьтыштам тані, мый тайӧ ылі асыввывса странаын финно-угорскӧй кывъяс да культураяс велӧдан центр чужис эз на важӧн, 1950–1960 воясӧ. Тайӧ йитчӧма сійӧн, мый ӧні став мир пасьтала век ёнджыка кутӧны велӧдны мувывса уна сикас кыв да войтыр группаяс, налысь кывъяс и культура. Но Японияын уральскӧй войтыр семья дорӧ (татчӧ тшӧтш пырӧ и коми кыв) интересыс торъя. Делӧыс сыын, мый японскӧй кыв ачыс пырӧ алтайскӧй кывъяс чукӧрӧ. Кольӧм нэм шӧрсянь нин паськыда тӧдса видзӧдлас, кодӧс медводз вайӧдіс нималана финскӧй уралист Матиас Кастрен, мый алтайскӧй да уральскӧй кывъяс коркӧ важӧн артмылісны ӧти подув-кывйысь и лоӧны ыліса рӧдвуж кывъясӧн. Та вылӧ индӧны став тайӧ кывъяс пытшкын ӧтувъя сяма аслыспӧлӧслунъяс. Вот тайӧ ӧтувъялунсӧ и архаикасӧ, кывъяслысь, фольклорысь и мифологияысь зэв важъя элементъяс туялӧмыс, чайтӧны японскӧй коллегаяс, отсалӧ гӧгӧрвоны и бурджыка тӧдмавны му шарса войтыръяслысь историясӧ, уральскӧй да алтайскӧй кывъяслӧн рӧдвуж йылысь мӧвпсӧ водзӧ ёна вынсьӧдіс аслас уджъясын тӧдчана алтаист Г. Й. Рамстемдт, тайӧ видзӧдласыслы унаӧн эскӧны и ӧні. Сӧмын неважӧнъя кадӧдз Японияын кызвынсӧ велӧдісны венгерскӧй, эстонскӧй да финскӧй кывъяс. И вот бӧръя вит воӧн, торйӧн нин финно-угроведъяслӧн VІ Международнӧй конгресс водзвылын, японскӧй учёнӧйяс зіля босьтчисны коми кыв велӧдӧмӧ.

Профессор Т. Коизумилӧн статья, кодӧс вӧлі йӧзӧдӧма японскӧй кыв вылын «Гэнго» журналын (1986 вося 6-ӧд номер), ставнас сиӧма Коми республикалы, миян кыв да культуралы. Гижӧдыс подулалӧма Сыктывкарын мунӧм конгрессвывса материал вылын. Медводз висьталӧма миян республикаса талунъя олӧм йылысь, Сыктывкар йылысь, пасйӧма, мый миян ӧдйӧ сӧвмӧ экономика и культура. Вайӧдӧма орччӧн карта, кӧні индӧма ӧнія коми-зыряна да коми пермякъяслысь оланінсӧ, гырысь юяс, каръяс да коми сёрнисикасъяс. Пасйӧма, мый коми кыв, код вылын гижан традиция век сӧвмӧ XІV нэмсянь нин, ачыс зэв аслыспӧлӧс. Сы бӧрын дженьыда вайӧдӧма гласнӧй да согласнӧй фонемаяслӧн лыд, лыддьӧдлӧма 16 падеж, кодъяс серти вежласьӧны эмакывъяс — морт, морт-лӧн, морт-лысь, а сідзжӧ глаголлӧн морта формаяс. Торъя юкӧн гижӧма коми фольклор да литература чужӧм йылысь, медводдза коми поэт Иван Куратовлӧн олӧм йылысь. Помас вайӧдӧма сылысь «Коми кыв» кывбур, кодӧс орччӧн, тӧдӧмысь, медводдзаысь вуджӧдӧма японскӧй кыв вылӧ, печатайтӧма иероглифъясӧн. Таысь кындзи статьяын вайӧдӧма кык фотография (ӧти вылас национальнӧй паськӧмъяса нывъяс, мӧд вылас важ гижӧдъяс) и ӧти коми мойд вылӧ художник А. В. Мошевлысь серпас. Торйӧн пасъям сійӧс, мый гижис миянлы Т. Коизуми аслас письмӧын — тайӧ гижӧдыс медводдзаысь тӧдмӧдіс японецъясӧс миян войтырлӧн кыв да культураӧн, историяӧн и ӧнія олӧмӧн. Статьяыс гижӧма зэв популярнӧя, уна йӧзлы лыддьӧм вылӧ.

Такӧд йитӧдын казьтывсьӧны конгрессвывса лунъяс, кор профессор Т. Коизуми ыджыд интересӧн гижис диктофон вылӧ коми мойдъяс, кодӧс микрофон водзын лыддис Кыв, литература да история институтысь кыв секторса уджалысь Надежда Забоева. Учёнӧй сэки шуис, мый тайӧ лоас медводдза ловъя коми кыв вылын сёрни найӧ странаын. Сэки жӧ Т. Коизуми вӧчис доклад «Калевала» финскӧй эпос японскӧй кыв вылӧ вуджӧдӧм йылысь. Содтӧдӧн сійӧ ӧткодяліс «Калевалаын» паныдасьысь мифъяс и легендаяс японскӧй фольклорса мифъяскӧд.

Мӧд козин, коді воис миянлы — «Интеркультурнӧй исследованиеяслӧн журнал» научнӧй издание. Журналлӧн ыстӧм томыс йӧзӧдӧма английскӧй кыв вылын 1986 воын и ставнас сиӧма уральскӧй филологиялы. Профессор Т. Коизуми редактируйтӧма томсӧ да йӧзӧдӧма сэні «Уральскӧй кывъясын кад вылӧ индан глаголлӧн формаяс» статья, кытчӧ пыртӧма и коми да удмурт кывъясысь вель уна материал. Казьтыштам, мый када вежӧртаса кывъясын позьӧ петкӧдлыны кадсӧ категорияӧн морта формаясын (ме муна, тэ мунін), а сідзжӧ и глаголлӧн вежласьтӧм формаясӧн (причастиеӧн да деепричастиеӧн). Торъя озыр деепричастиеясӧн коми кыв, кӧні ӧтияс петкӧдлӧны ӧні мунан действие: «вӧрӧ мунігӧн аддзылі», «ньӧжйӧ мунӧмӧн ылӧджык воан»; вӧвлӧм нин действие: «аддзӧммысьт пышйис»; вӧвлытӧм на действие: «татчӧ югдытӧдз локта». Авторыс став татшӧм сикас формасӧ быд боксянь видлалӧма. Тырмытӧмторйыс сӧмын сыын, мый примеръясыс зэв нин важ источникъясысь, абу ӧнія литератураысь. Шуам, ӧти сёрникузя босьтӧма кольӧм нэмын петӧм, 1884 вося Ф. Видеман грамматикаысь.

Сэн жӧ йӧзӧдӧма и марийскӧй кыв кузя статья мӧд тӧдчана японскӧй кыв туялысь Казуто Мацумора, коді тшӧтш 1985 воӧ воліс Сыктывкарӧ конгресс вылӧ и сёрнитіс финскӧй да эстонскӧй сложнӧй кывъяс йылысь. Тайӧ учёнӧйыс паськыда тӧдса СССР-ын, сы вӧсна мый некымын во стажируйтчис, велӧдіс эстонскӧй да финскӧй кывъяс Таллинын да Тартуын. Таысь кындзи журналын гижӧ и Хироси Сёдзи марийскӧй да удмурт кывъяс йылысь, а Мика Васеда венгр кыв йылысь. Журналын эмӧсь гижӧдъяс и фольклор да история кузя. Литературовед профессор Тасуку Кикугава видлалӧ эстонскӧй национальнӧй «Калевипоэг» эпос. Дзиро Асаки ас ногыс петкӧдлӧ миян войвывса сусед-войтыр — ненецъяслысь история.

Кывкӧртӧд пыдди позьӧ шуны, мый асыввывса, миянлы орчча странаын — Японияын финно-угорскӧй кывъяс велӧдӧны вель пыдісянь и, тӧдӧмысь, локтан кадӧ кутасны велӧдны нӧшта на ёнджыка. Ӧд японскӧй учёнӧйяс финно-угроведъяслӧн VІ конгресс дырйи Сыктывкарысь ньӧбисны зэв уна коми литература: кыв, фольклор да история книгаяс. Торъя ёна вӧлі ньӧбӧны «Коми легендаяс да преданиеяс» и «Коми шусьӧгъяс да кывйӧзъяс», мойдъяс. Тайӧ материалыс отсалас японияса учёнӧйяслы водзӧ вылӧ пыдіджыка пырӧдчыны коми войтырлысь кыв, литература да история туялӧмӧ. Сідзкӧ и миян костын йитӧдъяс лоасны топыдджыкӧсь.