АГНИЯ АНДРЕЕВНА ДАНЬЩИКОВА
Агния Андреевна Даньщикова велӧдчыны заводитӧма Вомынса школаын. Бура вӧлӧм велалӧ да, начальнӧй школа бӧрын сетӧмаӧсь Сыктывкарса прогимназияӧ. Сылӧн батьыс вӧлӧма Земскӧй Управаса членӧн, пырджык карын олӧма да, школаад кокниджык вӧлі инавны.
Прогимназия помалӧм бӧрын, 1902 воын, Агния Андреевнаӧс индӧмаӧсь велӧдысьлы отсасьысьӧн Ручса школаӧ. Мӧд вонас ыстӧмаӧсь Волся вӧлӧсьтӧ. Воӧн-джынйӧн мысти пуктісны прамӧй велӧдысьӧн. Агния Андреевна велӧдіс школаын 1920 воӧдз. Волся вӧлӧсьтысь вуджис 1907 вося арын Пӧддельнӧй вӧлӧсьтӧ, Нӧвикса школаӧ (сійӧ буретш арнас воссис). Велӧдіс сэні 1915 воӧдз. Сэсся 5 во уджаліс Кӧрткерӧсса школаын.
1920 воын Агния Сухановаӧс ыстылісны УОНО-сянь Устюгӧ политпросвет курс вылӧ, арнас корисны Сыктывкарӧ — уджавны библиотекаын инструкторӧн. Сійӧ тӧвнас на окотитіс вуджны УОНО бердса нацмен юкӧнӧ, коми небӧгъяс лӧсьӧдан удж вылӧ. Тані сійӧ и зілис кувтӧдзыс (кувсис 1925 вося кӧч (сентябрь) 13 лунӧ).
Гоз-мӧд кыв тӧдчӧда Агния Андреевналӧн удж йылысь. 17 воӧн А. А. Сухановалӧн ки пыр вель уна челядь муніс. Сійӧ велӧдіс школаын зэв кужӧмӧн. Уджаліс сьӧлӧмсяньыс, эз сӧмын урокъяс вылын — расписание серти, шоч рыт коллявліс челядьтӧг. Ӧти рытӧ велавтӧмджык челядькӧд мырсьӧ, мукӧд рытӧ лӧсьӧдчӧны школаса кутшӧмсюрӧ праздник кежлӧ либӧ нывкаяскӧд вурсьыны-вышивайтчыны велӧдчӧны — тадзи и унджык рытыс кольлывліс воысь воӧ. Челядькӧд сійӧ вӧлі зэв мелі. Эз эновтчыв Агния Андреевна и школа помалысьясысь. Бурджык велӧдчысьяс пиысь унаӧс мӧдӧдіс водзӧ велӧдчыны. Бать-мамыс кӧ оз лэдзны, некымынысь ветлас на дінӧ, мырдӧн-сорӧн мукӧдсӧ гортсьыс кыскас да мӧдӧдас гырысьджык школаясӧ. Революцияӧдзыд ӧд грездъяссьыд ёна этшаӧн вӧлі веськалӧны карса школаясад. Сэсся Агния Андреевна школаад пырджык вӧлі коми кывйӧ сетчӧ, та вӧсна челядьыд кокниджыка сы дінӧ сибӧдчисны.
1905 вося революцияыд уна том йӧзлысь восьтіс синсӧ, олӧм йывсьыс мӧвпалӧмсӧ бергӧдіс веськыд туй вылӧ.
Уна выльтор тӧдмалісны сэки том войтыр. Водзын гырысь школаясад ӧд зэв этша бурторсӧ сетлісны том йӧзлы. Сӧмын аслад велӧдчӧмӧн, лыддьысьӧмӧн позьӧ вӧлі тӧдмавны пыдӧджык олӧмсӧ. Агния Суханова небӧгъяс лыддьыны вӧлі зэв зіль. Революцияыд выль небӧгъяс да ыстӧм революционеръяс пыр индіс аньлы грездад уджалан туйсӧ. Школаын удж кындзи, лои и мукӧд мог. Медъёна сетчис сійӧ нывбабаяскӧд да вина юӧмкӧд водзсасян уджӧ. Вывті мустӧмӧсь сылы вӧліны вина юысьясыд. Уна рыт Нӧвикса нывбабаяс коллявлісны Агния Андреевна ордын печкӧмӧн да вурсьӧмӧн, кывзісны сылысь нывбабалысь сир курыд олӧм кокньӧдӧм йылысь висьталӧмсӧ. Татшӧм уджтӧ сэки оз позь вӧлі ёна йӧзӧдӧмӧн вӧчны — сар правительстволӧн и сиктъясад вӧліны ёсь синма видзӧдысьяс да ёсь пеля кывзысьяс. Гоз-мӧдысь вӧлі поп гижлӧма инспекторлы сарскӧй лунӧ велӧдӧм да мукӧдтор йылысь. Ӧти пӧрйӧ инспектор вӧлі грӧзитӧма чӧвтны велӧдӧмысь. Старшинакӧд вензьӧмысь, код юрӧн вӧлі локтӧма да, ань судӧ веськавліс, мыждылісны да сэсся кыдзкӧ мездісны.
Эз вунӧд Агния Андреевна и ассьыс этша велӧдчӧмсӧ.
Пыр вӧлі шогсьӧ-элясьӧ ыджыд школаӧ веськавтӧм вылӧ. Карас сэки гимназияыд эз на вӧв, а сэні велӧдчытӧг эз позь веськавны и высшӧй школаӧ. Та вӧсна сійӧ ёна вӧлі зільӧ лыддьыны олӧм тӧдмалан небӧгъяс, мый эз сет школаыд, корсис небӧгъясысь. Ветліс кыкысь-куимысь курсъяс вылӧ Питерӧ. Кытысь позьӧ вӧлі тӧдмавны выльтор велӧдӧм, олӧм кыпӧдӧм йылысь, сэтшӧминад сьӧлӧмсяньыс мунліс.
Октябрса революция восьтіс паськыд туй велӧдчӧм йӧзлы мунны пемыд, велӧдчытӧм коми крестьянин дінӧ сійӧс югдӧдӧм, кыпӧдӧм могысь. Революция быд ас кывъя йӧзлы сетіс право ас кывйӧн велӧдчыны, кыпӧдны культура. Тайӧ уджас медся ёна и сетчис Агния Андреевна. 1918 воын Кӧрткерӧсын сійӧ медвойдӧр лӧсьӧдіс коми спектакльяс. Медводз коми кыв вылӧ лӧсьӧдіс крестьяналӧн олӧмысь «Весёлые дни» пьеса.
Сэсся Островскӧйлысь кык-куим пьеса («Бедность не порок», «Не так живи, как хочется» да мукӧд) артельӧн (велӧдысь чукӧр) коми кывйӧн лӧсьӧдісны. Ставсӧ ворсӧма вӧлі. Ворснысӧ зілисны тшӧтш Кӧрткерӧсса том йӧз. Тайӧ уджсӧ Агния Андреевна нуӧдіс коми кыв кыпӧдӧм могысь.
Сійӧ воясӧ Сыктывкарын, УОНО бердын, заводитіс уджавны коми велӧдчан небӧгъяс лӧсьӧдан комиссия.
Сэні пӧшти гожӧм шӧрӧдзыс уджаліс и А. А. Суханова.
Уджаліс эськӧ и водзӧ, но гортас (Кӧрткерӧсӧ), нылыс висьмӧма да, лоӧма кайны. Комиссияас лӧсьӧдісны коми кыв вылын школаясӧ медводдза лыддьысян небӧгъяс.
Сӧмын найӧ петісны во-мӧд мысти на.
Комиссияын уджысь кындзи, Агния Андреевна мукӧд велӧдыськӧд ветліс Емдінӧ коми котырлӧн чукӧртчылӧм вылӧ. 1920 воын уджаліс губернскӧй коми съезд вылын.
1920 воын, арнас, Агния Андреевнаӧс вуджӧдісны уджавны Сыктывкарӧ. Индісны эськӧ библиотекаӧ инструкторӧн, но аньӧс ёнджыка кыскис комиӧдчан уджӧ да вуджис нацмен юкӧнӧ, мыйӧн сійӧ воссис. Сэки ёна лои уджавны. Дерт, сійӧ эз ӧтнас уджав. Йӧзыс вель уна вӧлі. Но ӧд и уджыс вӧлі тырмымӧн. Коми кывнад муртса на заводитісны лӧсьӧдны гижанторъястӧ. Небӧгъястӧ колӧ вӧлі регыдӧн лэдзны, уна пӧлӧсӧс. Дась гижӧмыд абу, ставсӧ сэні жӧ лои войтырыслы лӧсьӧдлыны, кокниджык уджӧн вель на эськӧ дыр небӧгъясыд эз артмыны. Ёна уджалӧмыд да омӧля сёйӧм-юӧмыд (буретш тшыг вояс вӧліны) слабиник морттӧ венісны.
1923 воын Агния Андреевна висьмис туберкулёзӧн. 1924 воын, гожӧмнас, ветліс бурдӧдчыны Пӧддельнӧйса санаторийӧ. Неуна кокньӧдӧм бӧрын уджсьыд бара на эз эновтчы. 1925 воын, тӧвнас, бара висьӧмыд ӧддзис.
Тулыссяньыс бара муніс бурдӧдчыны Башкирияӧ, сӧмын висьӧмыд, ёна нин ӧддзӧма да, ёна шоныдінад дзикӧдз личкӧма. Сэсянь докторъяс индӧмаӧсь мунны кокньӧд корсьны Мӧскуаӧ. Сэні нӧшта на тӧлысь санаторийын куйлӧма. Пыр надейтчӧма бурдны да бергӧдчыны аслас радейтана удж вылас. Сӧмын эз ло сылӧн кӧсйӧм серти. Кӧч (сентябр) 13 лунӧ узигкостіыс мудзӧм сьӧлӧмыд сувтӧма.
