КӦК

„Кук-ку, кук-ку!“ — кылӧ мӧдлапӧвса вӧрысь. „Кук-ку пукті!“ — нерӧ детина. „Кӧкӧ-чойӧ, узь да вӧтась да висьтав, кымын во нин меным овны?“ — горзӧ ныв.

„Кук-ку, кук-ку“.

Кӧк воӧм бӧрын гажаджык тулысыс лоӧ. Кӧк кӧ воис, оз нин кӧдздӧд.

Кӧк оз поздысь мукӧд лэбачьяс моз, оз ачыс быдтысь. Сійӧн и овмӧстӧм мортӧс шулывласны: позтӧм кӧк кодь пӧ.

Инь кӧк водзвыв корсьӧ мукӧд лэбачлысь позсӧ да сэтчӧ и колькъялӧ. Мыйлакӧ кӧ оз позь сэтчӧ пуксьыны, колькъялӧ бокӧ, сэсся нырнас кутас кольксӧ да пуктас водзвыв корсьӧм позъяс. Йӧзлысь позсӧ корсьны кӧкыд зэв мастер: тӧдӧ, кутшӧм пӧтка ассьыс пиянсӧ вердӧ нидзувъясӧн да гутъясӧн (кӧкпиыд найӧс жӧ сёйӧ), найӧ позйӧ и колькъялӧ. Унджыкысьсӧ кӧкыд кольӧ кольксӧ посньыдик пӧткаяс позйӧ (сырчик коддьӧмлы). Кӧкыдлӧн колькйыс абу жӧ ыджыд: сырчик кольк кодь сӧмын. Серыс колькйыслӧн уна сикас овлӧ. Кутшӧм сера колькйыс пӧткаыслӧн, код позйӧ колькъялӧ кӧкыд, сэтшӧм сера жӧ унджыкысьсӧ овлӧ и кӧкыслӧн. Кӧкыд вайӧ 5–7 кольк. Быд кольк пуктӧ торъя позйӧ (ӧткаӧн).

Йӧз позъяд колькъялігад кӧзяеваыс эськӧ ёна жӧ увгыласны да, бӧрыннас, кӧкыс мунӧм бӧрын, бурасясны. Зэв нин гежӧда лолывлӧ кӧкыдлысь кольксӧ шыбитӧм. Унджыкысьсӧ пӧткаяс вайӧм кольктӧ ассьыныс моз жӧ пӧжӧны.

Кольк пытшсьыс петӧм кӧкпитӧ невӧляӧн лоӧм бать-мам быдтӧны бура. Кӧкпиыд сёйӧ уна, посньыдик пӧткаяслы бура ёна лоӧ мырсьыны — нидзувъястӧ корсявны. Быдмигмозыс кӧкпиыд йӧз позъяд овмӧдчӧ медбура, сэсся быдсӧн шыблалас ас дінсьыс муас мукӧд кайпиянсӧ. Весиг сы бӧрын на кольк пӧжысь пӧткаясыс оз эновтны кӧкпитӧ, вердӧны сійӧс, видзӧны быд омӧльторйысь.

Мукӧддырйи аддзывлан: пуысь пуӧ лэбалӧ позйысь петӧм кӧкпи, велӧдчӧ лэбавны. Сы бӧрся вӧтлысьӧ ичӧтик кай, кӧкпи дорсьыс ичӧтджык, ваялӧ нидзувъяс, сюялӧ найӧс вомас кӧкпилы.

Мыйла нӧ эськӧ кӧкыс оз позъяв ачыс? Инӧн-ладӧн та йылысь висьтавны некод на оз вермы. Сӧмын чайтӧны со мыйла: кӧкыд оз ӧтпырйӧ (регыд костӧн) колькъяв. Быд колькъялӧм костын кольӧ лун квайт кымын. Ачыс кӧ пондас пӧжны колькъяссӧ, бӧръя колькъяссӧ пӧжигкостіыс воддза пияныс удитасны нин быдмыны.

Та серти кӧктӧ оз на позь шуны дышӧдчысьӧн. Сылы вель жӧ ёна лоӧ ноксьыны: войдӧр позъяссӧ корсьны, кытчӧ эськӧ позьӧ колькъявны, сэсся йӧз позъяд кольксӧ колигӧн ковмас зычитны. Сы бӧрын кӧкыд оз на вунӧд колькъястӧ: мукӧддырйи кольлас найӧс ӧти позйӧ, сэсся нуӧ мӧдлаӧ, бурджык поз кӧ сюрӧ.

Кӧкыд сёйӧ шомгагъясӧс, бабичаясӧс, номыръясӧс, вегыльясӧс, а аръявыв — вотӧсъяс. Сійӧ сёйны вермӧ уна; медся нин уна сёйӧ гӧна номыръясӧс. Пу тшыкӧдысь номыръяссӧ сёйӧмӧн кӧк вайӧ ыджыд пӧльза.

____________

Кор кылінныд таво кӧклысь медводдза кӧкӧмсӧ? Гижӧй лунсӧ да тӧлысьсӧ. Приметитӧй, кытӧнджык олӧны кӧкъяс. Приметитӧй кӧкысь ай кӧкӧс. Кутшӧм кадӧ сійӧ дугдіс кӧкӧмысь (гижӧй лунсӧ да тӧлысьсӧ)?

Ӧти кадӧ-ӧ сьылӧны уна сикас пӧткаяс (асылын, лунын, рытын, войын)?

Кутшӧм пӧткаяс сьылӧны сӧмын лэбигӧн?

Кутшӧм пӧткаяс сьылӧны сӧмын пукалігӧн?

Гожӧмнас пӧткаяслӧн сьылӧмыс тулысся кодь жӧ абу?