РОБЕРТ ФУЛЬТОН

1807 воын август 11ʼ лунӧ Нью-Йорк нима америкаса кар пристаньын тырыс чукӧртчӧма йӧз, видзӧдӧны кутшӧмкӧ выль караб ваӧ лэдзӧм. Карабыслӧн эз вӧвны ни мачтаяс, ни парусъяс, сӧмын кутшӧмкӧ труба чургӧдчӧма палуба вылас. Тайӧ вӧлӧма механик Фультонӧн вӧчӧм медводдза паракод.

Йӧз увгӧм-сералӧм шыын частӧ кывлӧ Фультонӧс казьтылӧм.

— Вот аддзыланныд, — кирган гӧлӧсӧн шуӧ ӧти старик сы гӧгӧр чукӧрмӧм йӧзлы: — мыйӧн лэдзасны ваас тайӧ карабтӧ, пырысь-пыр дзуммунӧ машинаяснас и ставнас. Ме нэм чӧжӧс ва вылын коллялі, да эг на аддзыв, мед машинаӧн караб ветліс. Вот аддзыланныд, кыдзи ва пыдӧсас сунас.

— Видзӧдӧ, видзӧдӧ! — горӧдісны мукӧд: — лэдзӧны.

Паракод вӧрзис, исковтіс-исковтіс надзӧникӧн, сэсся дзикӧдз пуксис ваас. Трубасьыс пондіс петны тшын, кӧлесаяс — бергавны, ачыс, ловъя моз, ыпкиг-пушкигтырйи пондіс бергӧдчыны. Палуба вылас мыччысис паракодсӧ вӧчысьыс — Роберт Фультон.

— Коді кӧсйӧ мунны мекӧд паракодӧн? — юаліс Фультон видзӧдысьяслысь.

Берегын кыптіс ыджыд зык шутьлялӧмла да увгӧмла: некод оз кӧсйы мунны. Чуймӧмпырысь шога видзӧдіс на вылӧ Фультон: со кутшӧм отсӧг аддзис йӧзсянь уна вося удж пыддиыс.

Паракод пондіс саявны йӧз син водзысь. Йӧз пондісны разӧдчыны паракод йылысь сёрнитігтырйи.

— Со мый ковмӧма! — шуӧ ӧтик: — Дзикӧдз мортыд йӧймӧма! Мун сыкӧд! Кувныд, небось, некодлы на абу окота!

Сы кості паракод век водзӧ катіс ю кузя. Палуба вылын юр ӧшӧдӧмӧн сулалӧ Фультон. Паракод катӧ. Берег пӧлӧн бӧрӧ кольӧны сиктъяс, муяс, вӧръяс. Фультон нинӧм оз казяв, ёна думайтӧ, ичӧтдырсясӧ казьтывлӧ.

Вот сійӧ мунӧ нигаясӧн, тетрадьясӧн школаӧ, лыддьысьӧ, гижӧ, лун и вой уджалӧ. Праздникын Роберт котралӧ ӧти мастерскӧйысь мӧдӧ, век мыйкӧ тӧдмалӧ, велӧдчӧ, век выльтор корсьӧ. Прӧст здукӧ рисуйтчӧ. Рисуйтас картина, вузалас, деньгасӧ мамыслы сетас. Босьтчӧдіс овмӧссӧ, колис мамсӧ, ачыс муніс велӧдчыны Англияӧ. Кык во уджаліс мастерскӧйын, механикӧ велӧдчис. Механикаыд ёна сьӧлӧм вылас воис. Друг сылы дум вылас воис вӧчны сэтшӧм караб, мед эськӧ вермис ветлыны парустӧг, парӧн бергӧдлан кӧлесаӧн, кӧть кутшӧм поводдяӧн, тӧв паныд и тӧв бӧр. Мырсис жӧ этша сэтшӧм карабтӧ вӧчигӧн!.. Артмис, да мый бурыс?.. Ошкӧм пыдди сійӧс сералісны. Некод весиг оз пуксьы паракод вылас, ӧтнасӧн мунӧ. Коркӧ гӧгӧрвоасны оз пӧльзасӧ-а?...

Паракод воис ичӧтик карӧ, сувтіс пристань дорӧ. Берег вылӧ чукӧрмис йӧз. Тані Фультон бара чуксаліс йӧзсӧ паракод вылас, да некод эз пуксьы. Дыр сулаліс паракод. Коркӧ локтіс ӧти морт. Муртса эз окав сійӧс Фультон. Босьтіс донсӧ Нью-Йоркӧдз нуӧмысь да дыр пондіс сьӧм вылас видзӧдны.

— Гашкӧ этшаджык лои сетӧмыс да? — юаліс пуксьысь.

— Эз, эз! Деньгаыд тырмӧдз, — шуӧ Фультон. — Тӧдан кӧ ӧд, тэ медводдза морт лысьтін менам паракод вылӧ пуксьыны, тэнад деньгаыд менам уна вося уджысь медводдза дон.

Пансис сёрни. Фультон став шогсӧ сылы висьталіс.

— Ӧні паракодӧс вӧчи, ветлӧдла карысь карӧ, а нуанторйыс абу. Некод оз сӧв...

— Эн шогсьы: во-мӧдӧн став юыс и мореыс тырӧ паракодӧн.

Сійӧ мортлӧн висьталӧм збыльмис. Коді ӧні оз тӧд паракодтӧ?

1815 воын, февральын, Нью-Йоркса олысьяс пӧшти ставныс колльӧдісны Фультонлысь гортсӧ. Паракодъяс вывсянь пушкаяс лыйлісны, быттьӧ казьтылісны: тайӧ мортыс пӧ эз кув, зэв ыджыд казьтыланпом миянлы колис.