ЭМӦСЬ-Ӧ МАШИНАЯС НЯНЬ ФАБРИКАЫН

Быд фабрикаын колӧ лоны машинаяслы. Фабрикаад пыран да, медвойдӧр синмад шыбитчӧны машинаяс. Ӧдйӧ-ӧдйӧ бергалӧны кӧлесаяс, дзижгӧны, жургӧны, камӧдӧны — кыв он велав. Пыран да, машиннӧй маслӧнас нырад чапкас, быттьӧ мӧс вӧра йӧлӧн. Машина дінас сулалӧ морт, видзӧдӧ машина бӧрсяыс, лӧсьӧдалышталӧ, мавтышталӧ, ӧддзӧдӧ, сувтӧдӧ машинасӧ кор колас.

Сьӧд удж вӧчысьяс тані абу, став уджалысьыс тані — машинистъяс.

Сідзи гырысь фабрикаясын, а посниясын машинаыс этшаджык, рабочӧйяслы уна аслыныс лоӧ вӧчны. Мукӧд фабрикаын машинаыс нач абу, сэки сійӧ фабрикасӧ оз нин фабрикаӧн шуны, а кустарнӧй мастерскӧйӧн.

Гырысь фабрикаясын вузӧс бурджык дай донтӧмджык артмӧ посни фабрикаясын, либӧ кустарнӧй мастерскӧйясын дорысь. Збыльысь ӧд, медпельк, медсуров морт некор оз вермы вӧчны машина мыйта вӧчӧ. Сы вӧсна посни фабрикаяс да мастерскӧйяс ӧтарӧ бырӧны: гырысь фабрикаяс бур машинаяснас зырӧны найӧс.

Тӧдӧмысь, мортлы машинакӧд не косясьны. Мӧдӧд жӧ медпельк мортӧс паровозкӧд котӧртны — кодныс кодӧс колясны? Дерт жӧ, мортыс регыдӧн ылӧ бӧрӧ кольӧ. Паровозыс сӧмын чишнитас боктіыс, ньӧв ёсьӧн водзӧ тювас.

Сідз жӧ и кустарлы гырысь фабрика бӧрся не вӧтчывны.

Нянь фабрикаяс быдсямаыс жӧ эмӧсь — гырысьяс и поснияс. Мукӧд сэтшӧм фабрикаас уна сё машина. Сійӧ — гырысь совхозъяс, колхозъяс да. Эмӧсь и кустарнӧй мастерскӧйяс. Сійӧ — торъя, ас кежа крестьяна овмӧсъяс.

Гырысь совхозъясын да колхозъясын став уджсӧ вӧчӧны машинаясӧн. Муяс сэні гырысьӧсь. Гӧрӧны тракторӧн, плугъяс сы бердӧ домаласны да. Кымынкӧ лунӧн став мусӧ гӧрасны, дас кымын километр кузьта-пасьта.

Кӧдзӧны машинаясӧн жӧ. Няньыс воас да му вылӧ петӧны комбайнӧн. Сійӧ зэв ыджыд машина, ӧтпырйӧ вундӧ и, вартӧ и, тӧлӧдӧ и няньтӧ.

Комбайн домалӧны трактор бердӧ. Комбайннас веськӧдлӧ рулевӧй. Вылын лӧсьӧдӧма ыджыд ящик нянь тусьыслы. Няньыс сэтчӧ киссьӧ трубаысь.

А кыдзи трубаас няньыс веськалӧ?

Комбайн бокас ыджыд, кузь борд. Комбайн мунігас сійӧ му вылысь няньсӧ личкӧ пуртъяс бердӧ. Пуртъясыс пыр ӧтарӧ-мӧдарӧ ветлӧны, шырӧны шепъяссӧ.

Шырӧм шепъяс веськалӧны бергалан лента вылӧ, сыкӧд тшӧтш пырӧны машина пытшкас.

Машина пытшкас — вартан да тӧлӧдчан. Вартӧм-тӧлӧдӧм нянь трубаӧд кайӧ вылӧ да киссьӧ ящикӧ.

Комбайн ӧдйӧ тюрӧдӧ му кузя, тэрмасьӧ помавны ассьыс уджсӧ. Друг — стоп, сувтӧ. Сійӧ — ящикыс тырӧма, некытчӧ няньлы киссьыны. Комбайн дорӧ мӧд трактор тэрмасьӧ, уна телега кыскӧ.

Ящикысь нянь ректӧны, — комбайн водзӧ мунӧ. Телегаа трактор мӧд комбайн дінӧ веськӧдчӧ.

Кор став телегаыс тырас няньӧн, трактор кыскӧ найӧс станцияӧ, элеватор дорӧ. Элеваторыс сійӧ зэв ыджыд амбар, нарошнӧ нянь видзны вӧчӧма. Ачыс абу амбар кодь, а быттьӧ зэв ыджыд башня кыпӧдӧмаӧсь, ылісянь тыдалӧ.

Нянь тыра телега сувтӧдӧны элеватор дінӧ платформа вылӧ. Платформаыс розя, вевта. Вевтсӧ восьтӧны. Телегаысь няньыс киссьӧ улӧ, розяс, веськалӧ сэні лента вылӧ да мунӧ элеваторӧ.

Элеваторын няньыс оз дыр куйлы. Сьӧрсьӧн-бӧрсьӧн сы дінӧ вагонъяс мыччӧны, элеваторысь няньыс жӧлӧбъясӧд вагонъясӧ киссьӧ. Оз ӧд дыр ков грузитчыны: ӧти часӧн уна вагон нянь сӧвтасны.

Кӧні бурджыка уджыс мунӧ: совхозын али крестьянин овмӧсын, нянь фабрикаын али нянь мастерскӧйын?

Тӧдӧмысь, совхозын. Нӧшта сэні няньыс бурджык лоӧ, донтӧмджык и.

Мый нӧ либӧ колӧ вӧчны крестьянинлы? Ӧд сійӧ комбайнтӧ да трактортӧ оз вермы ньӧбны.

Колӧ крестьяналы ӧтувтчыны, ӧтув уджавны му-видзсӧ, ӧтувъя уджалан кӧлуйӧн. Колӧ лӧсьӧдны колхозъяс. Ыджыд крестьянскӧй фабрика — колхоз — вермас машинаяс ньӧбны, му вынсьӧданъяс судзӧдны, агрономӧс видзны.

Кымынкӧ во сайын миянын весиг ӧти нянь фабрика эз вӧв. А ӧні эм, уна нин дай. Совхоз „Гигант“ кык воӧн сё комын сюрс гектар му ас улас котыртіс. 1928ʼ воын нянь фабрикаяс улын вӧлі неуна уна кык миллион гектарысь му, а 1933ʼ воын, арталӧма, лоӧ пӧшти комын миллион гектар му.

Быд фабрикалы колӧны машинаяс. А медым машинаяс лоасны, колӧны заводъяс. Тракторъяс вӧчавны стрӧитӧма зэв ыджыд завод Сталинградын, быд квайт минутӧн пондасны вӧчны ӧти тракторӧн. Сэтшӧм жӧ гырысь заводъяс стрӧитчӧны Харьковын, Челябинскын да. Му-видз уджалан машинаяс вӧчны стрӧитчӧ завод Ростовын. Ростовын да Новосибирскын пондасны вӧчавны комбайнъяс и.

Нянь фабрикаяслы колӧны машинаяс. Сэтшӧм машинаяс лоӧны.