ЭЖВА ЙЫЛЫН
(Пурйӧн кывтігӧн)
Кузь тӧвбыд Коми му пасьтала зульӧдасны-пӧрӧдасны сортовка вӧр да кыскаласны юяс дорӧ.
Ок, сьӧкыд и удж кер дорын уджалӧм! Уна и пӧсь киссяс кер лэдзысьяслӧн. Пуыд кын, биа из кодь чорыд, быдӧн черыд жугавлӧ. Лымйыд джуджыд — „пурс“ вӧян вӧвнад и додьнад.
Абу кокни и кылӧдігас. Керъястӧ лэдзӧны посньыдик юяс вылӧ, шоръяс вылӧ, сэсся тулыснас ытва дырйи вӧтлӧны кывтчӧс ӧткӧн-ӧткӧн. Вӧр юяс чукыльӧсь, кӧджӧсь, лӧпта — быдлаӧ крукасьӧ. Коскӧдзныс кӧтасьӧмаӧсь кер йӧткысьяс. Унаысь ваӧ тюльскысьлыны-усьлыны лоӧ.
Коркӧ сэсся петкӧдасны керъястӧ ыджыдджык ю вылӧ. Ю вом дорас лӧсьӧдӧма помӧд (запань). Сэні пуръялӧны нин „плитаӧ“, кер 50–60-ӧн. Плитаяссӧ ӧтлаавлӧны „поромӧ“.
Печӧра–Изьва юяс костын бутвидзӧны-пукалӧны паськыд нюръяс да егыръяс... Сэтісянь босьтчӧ миян Эжва юным. Ичӧтик ёльӧн заводитчӧ сійӧ визувтны. Кывтігмозыс вочасӧн содтысьӧ, босьталӧ мукӧд ёльяслысь васӧ. Югыд ёльяс ю пӧлӧн ёна отсалӧны сылы: бузгӧны, чольгӧны слуда сёртасъясӧд, гуркӧс сён пыдӧсъясӧд, — Эжваӧ усьӧны...
Олысь сэн некод на абу. Кӧнсюрӧ сӧмын ичӧтик вӧр керкаяс кыйсьысьяслӧн ю пӧлӧн эмӧсь. Некод оз гудырт сылысь сӧдз синва кодь васӧ. Шы ни тӧв ю вылын.
Медводдза оланін Эжва ю вылын ичӧтик сикт, Пузла нима. Сэті бур пыжа туй нин. Ичӧтик пуръясӧн тӧран кывтны и. Збойджыка мӧдӧдчӧ Эжва — слудаяс костті лоӧ визувтны сылы. Бузгӧ, изйысь изйӧ чеччалӧ косьтъяс вывті, быгзьӧ дзор гыясӧн... Керъяс кывтӧны ю тырнас, клёнӧдчӧны-люкасьлӧны, тасасьлӧны вомлала, сувтлӧны сувтса... Кер кылӧдысьяс кык ӧтлаалӧм кер вылынӧсь, либӧ ичӧтик пыжынӧсь сувтса сулалӧны да кузь зібйӧн керъяссӧ йӧткалӧны. Километр 30–40 сідз ковмас кывтны. Лӧньлас да, ӧддзылас да Эжва. Пыжаяс паныдасьласны. Ва паныд катысьяс сэн сувтсӧн зібъясьӧны, кӧрт пома пелысӧн гольскӧны изъя пыдӧсӧ... А ваыс югыд-югыд, кӧть ем чӧвт — тыдалас 4–6 метр джудждаысь... Тонӧ ён отсӧг локтӧ Эжвалы: веськыдкивывсянь тэрмасьӧ котӧрӧн Эжвалӧн вокыс — Чер ю, Эжва Чер.
Кыкнад тай, кӧть коді да, пырджык на вынаӧсь, унанад кӧ мый нин и шуан! Керъясыд миян прӧстджыка кутісны кывтны, позьӧ и лолыштны. Косіныс ӧнӧдз миян сӧмын кок пыдӧс уланым вӧлі, вайӧ пуксьымӧн кӧть вӧчамӧй, кер-мӧд ӧтлааламӧй ещӧ, позьӧ мед пуксьӧмӧн гӧгӧрсӧ видзӧдны.
Со кутшӧм вадорыс гажа! Ылӧсӧ эськӧ оз тыдав да, сэн на видзӧдантор тырмӧдз эм: ичӧтик ютӧ кыкнанладорсяньыс дзескӧдӧны зӧм слудаяс, оз лэдзны ылысьсӧ видзӧдны. Джуджыд сёртас пыдӧсті лоӧ котӧртны Эжвалы, ёна мырсьыны-песласьны. Кер пур миянлысь сувтлытӧг дӧлӧдӧ-нуӧ, ёна ворсӧ син водзыд, вежласьӧ ӧдйӧ: кывтан-кывтан да, мукӧддыр друг син водзсьыд ю визьыс вошӧ — ю сёртасыс зутшасьӧ паныда зӧм слудаӧ... Эн пов, ваыд ӧд писькӧс! Чань вӧв моз зӧмысь чукыльтӧ Эжва, шыбитчӧ мӧдарӧ, веськыд пельӧсӧн чегӧ, гӧнитӧ скач...
Косьт коли бӧрӧ. Мыні пикӧ волӧмысь Эжва. Рӧдйӧн котӧртӧ водзӧ веськыдджык нырӧн. Бара жӧ кык слуда кост. Вӧр пуыс васяньыс слуда йылӧдзыс кыпӧдчӧ тшем. Улынджык — пемыдвеж рӧма коз пуяс, ньӧв йыла ньывъяс; лайколын — еджыдӧсь кыдзьяс; вылынджык — пожӧмъяс; юрйылас — ниаяс ёнӧсь шевгӧдӧм сывбордъя сулалӧны...
Сэні выліас тӧла, шувгӧ вӧр пуыс, кылӧ. Тані уліас лӧнь, юрси оз вӧрзьы. Сэн югыд — шондіа, тан — рӧмыд, унджыкысьсӧ шондіыс оз инмыв, оз кӧ нин ю ногыс веськав. Кытсюрӧ буждыштӧма слуда бокшаыс, из кымӧссӧ мыччӧма еджыд, вевсьӧн-вевсьӧн, быттьӧ морт киӧн, тэчӧма лӧсьыда...
Воласны ю пӧлӧн чача кодь посньыдик вӧралан кыйсян керкаяс, кок йылын жытникъяс, тшамъяяс, джуджыд ниаяс улын сулалӧны, быттьӧкӧ шег дозъяс. Дженьыдик тывъяс кӧвтымъяс вадорын ӧшалӧны; векньыдик, сир кодь ёсь ныра пыжъяс кымыньӧн куйлӧны; гымгаяс, разъяс, азьласъяс, пелысъяс, зібъяс, багыръяс керка гӧгӧрыс бердас сувтӧдлӧма. Кӧнсюрӧ зорӧдъяс, кер лэдзан додьяс... Тӧдчӧ, кутшӧм уджъяс тан керӧны-мунӧны: вӧралӧм-кыйсьӧмыс, черисӧ кыйӧмыс, керсӧ лэдзӧмыс, скӧтсӧ видзӧмыс, — ставсӧ тай лоӧ уджавны-керны, быд ногыс лоӧ кынӧмпӧттӧ мортыдлы перйыны... Сӧмын нянь уджалӧм оз тӧдчы, муяс оз на тыдавны некӧн (кӧнсюрӧ толькӧ пуяс костті югӧртор усьыштлӧ, мыччысьласны тыла уджалан эрдторъяс).
Кывтім ми ӧнӧдз пыр ӧтарӧ ныр: асыв-войсянь рытыв-лунӧ. Водзӧ — Эжва туй паськалӧ, слудаяс ылыстчӧны ю дорысь. Эжвалы паныдӧн моз рытыввывсянь муткыртӧ-локтӧ Эжва ыдждаыс жӧ ю — Вӧль ю. Гудыртӧ сӧстӧм сӧдз васӧ Эжвалысь Вӧлльыд. Ӧтлаасисны. Сорасис. Прӧщай, югыд визув ваа юӧй!
__________
Йитчисны ӧтлаӧ кык ю: Эжва да Вӧль. Йитчисны миян и керъяс. Ӧткӧн-ӧткӧн керъяслы кывтны оз позь, разалӧны, он кӧ ӧтлаав найӧс: тыясӧ да полойясӧ сюялас. Плитаӧн-плитаӧн кывтӧны ӧні. Уна чукӧрмис! Вӧлльысь тшӧтш петісны кер пуръяс. Люзьгыны мӧдӧдчисны ю кузя.
Вӧль вомсянь Эжва ю бергӧдчӧ лунвыв. Уйт ӧтарӧ паськалӧ. Ю пӧлӧныс видзьяс. Водзынджык, вевтас вылын ыбъяс тыдовтчисны. Со тонӧ Вӧльдін сикт веськыдкивылын мыччысис, керӧс бокас пуксьӧма кузя.
Ӧні лӧсьыдджык нин пур вылад: ӧтка плитаястӧ ӧтлаавлӧма 4–6; сэн ӧд вель уна кер нин лоӧ, вӧйӧмысь он нин пов; чом вӧчны и быдӧн позьӧ, весигтӧ бипур пестыны... Гортад кодь. Чом водзын би дорын пукалан. Вӧля. Узь кӧть ов. Кер разалӧмысь он нин пов. Зіб пыдди кузь греб потшъяс лӧсьӧдан, зіб кежсьыд он нин вермы Эжвакӧд вермасьны.
___________
Со тонӧ веськыдвылын Помӧсдін грезд мыччысис, яг нӧрыс вылын мичаа пуксьӧма. Пуяс костті тыдалӧ керкаяс... Вадорын нянь кумъяс (амбаръяс). Паракодъяс кывтыдсянь волӧны татчӧдз тулысын ваа дырйи. Ёна на татъясті чукльӧдлӧ Эжва. Кымын водзӧ, сымын веськыдджык.
Километр 30–40 кывтім Помӧсдінсянь да Пожӧг грезд воис. Эжваыд тасянь веськӧдчӧ асыввыв. Вӧла туй оз вӧтчы сы бӧрся, мир туйыс веськыдаалӧ вӧрӧдыс Пожӧгсянь Кулӧмдінӧдз. Эжваыд ыліті кытшовтӧ „Кӧдж гӧгӧр“. Воласны сиктъяс, юяс уна на.
Пожӧгӧдз Эжвалӧн вожъясыс ставыс вӧлі локтӧны веськыдвывсянь (Чер, Вӧль, Помӧс, Пожӧг). Таті сэсся шуйгавывсянь локталӧны: Тымсер, Мыв, Нэм, Кӧтйӧм.
