ТРАКТОР

Ӧти арся асылӧ Митрей куйлӧ йитшкыльтчӧмӧн, киссьӧм пасьӧн шебрасьӧма да. Муртса на садьмӧма.

Кыськӧ пондіс кывны аслыссяма зык. Кывзысьӧ, пельяс чошкаліны, синъяс воссялісны паськыда. „Мый бара тайӧ кылӧ-а?“ Абу телега шы кодь. Сур пуигӧн тай донӧдӧм из чӧвтласны, дзик жӧ сэтшӧм шы кылӧ — брутка-браткакылӧ, дзожгӧ-пуӧ быттьӧ.

Зык матысмыны кутіс. Митрей тэрыба пась увсьыд чеччыштіс.

— Мамӧ, мамӧ, видзӧдлы, видзӧдлы!

— Мый нӧ сэн видзӧданторйыс лоис?

— Ӧдйӧнджык видзӧдлы. Кутшӧмкӧ машина локтӧ.

Митрей ньӧв моз лыйыштіс керкасьыд, ачыс гачсӧ лэптыштӧ да лэптыштӧ. Йӧз сиктын шызис. Гырысь и посни — ставыс ывлаӧ петӧмаӧсь, видзӧдӧны, шензьӧны локтысь машина вылӧ.

— Автомобиль али мый нӧ тайӧ?.. Да зэв тай нӧ аслыссяма.

— Кӧлесаясыс кутшӧмӧсь, он весиг гӧгӧрво.

Сёрнитӧны йӧз ас костаныс.

— Татшӧм ӧмӧй автомобильыд овлӧ?

— Мый нӧ эськӧ тайӧ?

— Тайӧ трактор, му гӧран машина, — висьталіс исполкомса председатель.

— Тэ нӧ мыйӧн тӧдан?

— Ме выставка вылысь аддзылі, сэні зэв уна татшӧмыс вӧлі.

— Видзӧдлӧй, машина вылас пукалысьыс вӧлӧма Педӧр Васильевич.

— Сідзкӧ тай тайӧ совхозсянь.

— Со нӧшта кык тӧдтӧм морт дай.

Митрей кывзӧ йӧзлысь сёрни, ачыс челядькӧд тшӧтш матыстчӧ машина дорӧ.

Трактор надзӧникӧн локтӧ. Деревня шӧрӧдз мыйӧн воис, сувтіс. Йӧз гӧгӧртісны тракторӧс. Митрей сюйсьӧ гырысьяс костӧ: сылы гаж петӧ и видзӧдлыны ёнджыка трактор вылӧ, и кывзыштны сёрни Педӧр Васильевичлысь гырыськӧд.

— Кытысь нӧ тэныд татшӧм машинаыс сюри?

— Мый нӧ тайӧ машинанас кутанныд керны?

— Тайӧ бара заграницаысь али рочьяс нин вӧчӧмаӧсь? — юасьӧны мужикъяс.

— Тайӧ выставка вылысь ньӧбӧма, тракторӧн шусьӧ. Тайӧн му гӧрӧны, груз кыскалӧны, мыръяс бертӧны, нянь вартӧны, машинаяс бергӧдлӧны, электричество судзӧдӧны. Быд сьӧкыд удж позьӧ вӧчны. Кӧрт вӧв, мудзлывтӧм вӧв.

Вӧчӧмаӧсь тайӧс Германияын.

— Со ӧд немецъясыд кутшӧмӧсь! Миян нӧ эськӧ кужӧны оз татшӧмтӧ вӧчныс?

— Ӧні и миян нин вӧчӧны. Сталинградын стрӧитісны зэв ыджыд трактор завод, быд во сэні пондасны лэдзны 40 сюрс тракторӧн. 1933ʼ воын муяс вылын пондасны уджавны уна сюрс кӧрт вӧв. Аски волӧй кодлӧн гаж петӧ видзӧдлыны тракторӧн гӧрӧм. Ми тіянӧс корӧм кузя и сувтлім татчӧ.

Трактор вӧрзис водзӧ мунны, бӧрсяньыс челядь котӧртӧны, колльӧны. Митрей, дерт нин, медводзын. Сійӧ син оз босьтлы трактор вылысь, медса нин ёна шензис аслыссяма кӧлесаяс вылас.

Татшӧм кӧлесаяссӧ сійӧ нэмнас на эз аддзыв: паськыдӧсь, пӧв кодьӧсь, абу гӧгрӧсӧсь.

Дзиръя дорсянь челядь бӧр бергӧдчисны сёрнитігтыр.

— Аски аддзылам гӧрӧмсӧ, ме асывсяньыс муна, — шуӧ Митрей.

— Ми нӧ, чайтан, огӧ мунӧй!..

— Мунам бара.

— Кыдзи нӧ эськӧ гӧрныс кутас, гӧрйыс абу да?

— Эм, тыдалӧ, кӧнкӧ.

— Аски небось аддзам.

— Кор нин и аскиыс волас?!

— Гӧрны пӧ и, кольта кыскавны и, вартны и, быдтор пӧ тайӧ машинаыд кутас, — висьтавлӧ челядьлы Митрей, кывлӧма гырысьыдлысь сёрнитӧ да.

— Вӧвъясыд нӧ мый сэсся кутасны керны? — кодлыкӧ тӧд вылас уси.

— Вузавласны. Мый нӧ наысь?

— Кытчӧсюрӧ ветлыны гоз-мӧд вӧв колясны дай.

Сёрӧникӧн нин Митрей воис гортас.

— Кӧн нӧ лунтыр шатлалін? — видӧ мамыс Митрейӧс.

— Гуляйті.

— Чӧвлы, пиукӧй, батьыд тэныд волас.

— Кор нӧ сійӧ локтас?

— Коркӧ локтас небось.

— Батьӧ локтас да, выставка вылӧ ветлыны тшӧтш сыкӧд вӧзйыся.

— Виччысь, эштас тэкӧд сійӧ ноксьыны выставкаяс вылын. Паччӧр вылад пукав.

Дыр тадзи вензисны эня-пиа. Медбӧрын тасмаӧн нин кӧсйис мамыс Митрейӧс ланьтӧдны. Митрей ланьтіс эськӧ да, дыр на ӧтнас мӧвпаліс выставка вылӧ ветлӧм йылысь. Сылӧн вывті гаж петӧ аслас синмӧн выставка вывсьыс быд чудесасӧ аддзывлыны.

Асъядорнас вӧлисти Митрей унмовсис.

Асывнас, мыйӧн мам чеччис мӧс лысьтыны, Митрей тшӧтш: полӧ сёрмӧмысь.

Тэрмасигтырйи юыштіс йӧв да шӧрӧм нянь китырӧн ывлаӧ уськӧдчис. Кодсюрӧ мужикъяс муналӧны нин вӧлі совхозӧ.

Митрей чуксавліс аскоддьӧмъяссӧ ӧшинь увъясӧд мунігмозыс, чукӧртіс вель унаӧс.

Совхозын сувтӧдӧмаӧсь нин вӧлі тракторсӧ зэв ыджыд эжа му помӧ. Трактор бердас лӧсьӧдӧмаӧсь зэв уна амыся плуг.

Педӧр Васильевич кык тӧдтӧм морткӧд котралӧ, видлалӧ гӧгӧр, мед эськӧ быдтор жӧ тырмӧ.

Ӧти тӧдтӧм мортыс матыстчис трактор водзладорас да бергӧдіс мыйкӧ. Трактор быттьӧ ловзис, тіравны, вӧрны кутіс. Челядь быдӧн повзисны. Тӧдтӧм морт сэсся пуксис трактор вылас да бара кыткӧ бергӧдыштіс, — трактор вӧрзис, мӧдіс мунны, бӧрсяньыс кыскӧ уна амыся плуг. Плугнас веськӧдлӧ мӧд тӧдтӧм мортыс. Уклад амысьясыд бритва моз вундісны эжатӧ, муыс паськыд визьӧн шылькмуні-бергӧдчис.

— Со колӧкӧ дивӧыс, — шензьӧны видзӧдысьяс.

Митрей лыддис, кымынысь эськӧ лои плугӧн мунны та пыдди, артмис — сизимысь.

— Ӧтпырйӧн дзонь му пласт!

— Дзонь му и эм, — шензьӧны.

— Ок эськӧ, татшӧмтортӧ миянлы ӧтвылысь став сиктсалы лӧсьӧдны.

Трактор воис му помӧ, сэсся мӧдысь гӧрыштіс. Митрей челядькӧд бӧрсяньыс вӧтлысьӧ, котралӧ.

Куимысь гӧгӧртӧм бӧрын Педӧр Васильевич шпыннялігтырйи матыстчис мужикъяс дінӧ, юалӧ:

— Кутшӧмджык кажитчӧ? Лӧсьыд?

— Мый нӧ нин шуан, Педӧр Васильевич, таысь лӧсьыдыс оз нин тӧр!

— Вот эськӧ тіян деревняад кӧ татшӧмтӧ лӧсьӧданныд, ӧти лунӧ ставныдлысь мутӧ гӧрас.

— Вермас, тыдалӧ.

— Кысь бара миянлы... Ньӧбныд огӧ вермӧ.

Педӧр Васильевич висьталіс налы, мый пӧ ӧткӧн он вермы лӧсьӧдны, верман артельӧн, чукӧрӧн вӧчны.

Ӧбедӧдз джын муыс эштіс. Мужикъяс разӧдчалісны, быдӧнлӧн ӧти дум вӧлі, кыдзи эськӧ татшӧм машинасӧ лӧсьӧдны налы.

__________

Гортӧ локтӧм бӧрын челядь ёна ворсісны „тракторӧн“.

Войнас Митрей вӧтасьӧ, быттьӧкӧ трактор вылын пукалӧ и гӧрӧ сикт кодьыслысь муяссӧ. Аслыс вывті нимкодь.

____________

Коді кывліс трактор йылысь? Юасьӧй выставка вылӧ ветлысьяслысь. Эм абу трактор Коми обласьтын? Мый вӧчӧны тракторӧн видз-му уджалігӧн? Позьӧ-оз миянын тракторӧн му уджавны? Кутшӧм уджъяс позьӧ вӧчны?

Верман он ӧткӧн лӧсьӧдны татшӧм машинаяссӧ? Кыдзи нӧ эськӧ верман?