ТӦВ КЕЖЛӦ ЛЭБЛЫСЬ ПӦТКАЯС

Ёна жӧ лоӧ пӧткаясыдлы мырсьыны...

Мыйтӧм трудсӧ лоӧ налы чӧвтны поздысигӧн, пӧжсигӧн, быдтысигӧн: вердны пиянсӧ, велӧдны найӧс лэбавны, мукӧд пӧткаясысь (варышъясысь) видзчысьны, сёян корсьны...

Оз на удитны шойччыны быдтысьӧм бӧрын, бара нин мӧдтор йылысь тӧждысьны колӧ: ар матысмӧ, вердчантор бырӧ, гагъяс оз лоны (кутшӧмъяс?), а сы бӧрын кӧдзыд тӧв локтас, ковмас шоныдінӧ пышйыны-лэбны, — дзик мат. Туй кузь, лэбны ылӧ лоӧ.

— Кыдз нӧ оз удитны шойччыны? Арӧдз ӧмӧй быдтысьӧны?

— Оз эськӧ, да ӧд мукӧд пӧлӧс удж на налӧн эм.

— Кутшӧм но ещӧ, быдтысьӧм-лэбзьӧм кындзи?

— Ӧти-кӧ, колӧ паськӧм вежны...

— Паськӧм?! Кутшӧм паськӧм? Мыйла?

— Гӧннысӧ. Мортыд ӧд со вежлалӧ жӧ. Сідз жӧ и пӧткаясыд вежӧны гожся паськӧмнысӧ арся паськӧм вылӧ. Босьтам кӧчӧс. Гожӧмын, куш муа дырйи, гӧныс сылӧн руд, а тӧлын, лымъя дырйи, еджыд. Мыйла нӧ сідзи?

— Медым оз янсав мусьыс да лымсьыс.

— Янсалӧ кӧ, ёна тӧдчӧ, сэки мый?

— Сэки мукӧд зверъяс да варышъяс кутасны ылісянь казявны кӧчтӧ. Кӧчыдлы сэки не овлыны.

— Но вот. Сідз жӧ и пӧткаясыд: гожся мича паськӧмнысӧ вежӧны мугыдджык (пемыдджык) паськӧм вылӧ. Туруныд, пу корйыд, дзоридзьясыд арланьыд вижӧдӧны да сьӧдӧдӧны, сэсся и дзикӧдз киссьӧны-гылалӧны, кушӧсь кольӧны. Кытчӧ нӧ дзебсяс пӧткаыд гожся мича паськӧмнад? — Пырысь-пыр варыш казялас дай кутас эськӧ.

Сы понда со и вежӧны гӧннысӧ, лысӧны. Важыс киссьӧ, а сы пыдди выль петӧ. Лысігас найӧ зэв ёна омӧльтчӧны. Омӧльтчылӧм бӧрад ёна ковмас вердчыны, сёйны. Став гожӧм помыс налӧн сэтчӧ и кольӧ. Ӧтторъя сёйӧны, ёнмӧдчӧны туйӧ мунны.

— А мукӧд пӧткаыс нӧ, варышъясыс? Ӧд найӧ сідз жӧ гӧннысӧ вежӧны, сэтшӧм жӧ тшыгӧсь аръявылыд! Найӧ ещӧ ёна кӧнкӧ вӧтлысьӧны посни пӧткаяс бӧрсяыд?

— Сідз, дерт. Но пӧткаясыд сійӧ сьӧкыд пӧра дырйиыс оз ӧткӧн-ӧткӧн торйӧн овны. Найӧ сэк ӧтувтчӧны чукӧрӧ, артельтчӧны. Быдсикас пӧткалӧн аслыс артель: джиянъяс джиянъяскӧд, ракаяс ракаяскӧд, чикышъяс чикышъяскӧд... Сідзи чукӧрӧн-чукӧрӧн и ветлӧны, лэбалӧны ӧтвылысь, мукӧд чукӧрас сюрс-мӧдӧдз овлӧны. Ӧтвылысьтӧ сідзнад налы ёна кокни, абуджык ӧпаснӧ мукӧд пӧлӧс гырысь пӧткаясысь, варышъясысь: кор мукӧдъясыс вердчӧны, кымынӧнкӧ сэк кості видзӧны найӧс. Туйӧ кӧ петны, лунвыв лэбны, бара жӧ ӧтувйӧннад лӧсьыд и долыдджык.

Лэбӧны пӧткаяс оз ӧти кадӧ, лунӧ, а вочасӧн. Медвойдӧр лэбӧны гаг сёйысь пӧткаяс, сэсся — тусь-вотӧс сёйысь пӧткаяс, сы бӧрти ва пӧткаяс. (Мыйла?)

— А кыдзи нӧ аддзӧны, кыдзи кужӧны кодарӧ муннысӧ, лэбнысӧ?

— Чукӧрас налӧн тӧдысьяс, пӧрысьджык пӧткаяс эмӧсь, кодъяс лэблісны колӧкӧ унаысь нин. Найӧ, дерт, тӧдӧны туйтӧ. Найӧ со и нуӧдӧны мукӧдсӧ, стая водзвылас лэбӧны. Найӧ тӧдӧны, кытӧн лӧсьыдджык шойччанінъяс эмӧсь, вердчанінъяс. Мукӧдыс шойччигкості найӧ видзӧны томъяссӧ. Нуӧдысьяс уджалӧны переменаӧн: ӧти кӧ мудзас, мӧд сійӧс вежӧ. Лэбӧны пӧткаяс пӧрадокӧ сувтӧмӧн: мукӧдыс — ёсь нырӧн, куимпельӧсаӧн; посни пӧткаяс — чукӧрӧнджык. Кытчӧ нӧ найӧ лэбӧны? Кӧні тӧвйӧны?

Лэбӧны ӧд, тӧданныд, сёян понда да кӧдзыдысь.

Тусьӧн да вотӧсӧн вердчысь пӧткаяс лэбӧны матӧджык. Найӧ вермӧны тӧвйыны лунвыв губерняясын.

Гагйӧн вердчысь пӧткаяс лэбӧны ылӧджык, кӧні во гӧгӧр оз кувлыны гагъяс да номыръяс.

Быдсикас пӧткалӧн эм аслас тӧвъянін. Мукӧдыс тӧвйӧны Кавказын, Персияын, Италияын. А мукӧдыс лэблӧны зэв ылӧ, Африкаӧдз весиг (кӧк, чикыш). Дерт, сы кузя туйнад пӧткаясыдлы быдсяматорсӧ лоӧ ёна терпитны: тӧвсӧ и, лёк поводдясӧ и, тшыгсӧ и; варышъяссьыд да мортсьыд повны и. Медся нин сьӧкыд налы мореяс вомӧн лэбигӧн. Уна усьӧ мудзӧмла да кулӧ. Медся ёнъясыс сӧмын ловйӧн кольӧны. Коркӧ дырнад воласны жӧ места вылӧдз, тӧвъянінӧдзныс.

Сэні бура шойччасны, вердчасны.

Кӧть и шоныд, лӧсьыд сэні, налы абу на гортаныс кодь, войвылын кодь: оз позъявны, оз быдтысьны, оз сьывны весиг сэтшӧм гажаа, кыдзи сьылӧны чужан муаныс. Тыдалӧ, и пӧткаыд чужан мусьыд гажтӧмтчӧ. Мыйӧн войвылын тулыс воны кутас, бӧр сэтчӧ локтӧны, кыссьӧны.

_______________

Рисуйтӧй, кыдзи лэбӧны дзодзӧгъяс, юсьяс, уткаяс, посни пӧлӧс пӧткаяс.

Приметитӧй лэбӧмсӧ муніганыс и локтіганыс.

Кыдзи горзӧны юсьяс? дзодзӧгъяс? уткаяс?

Выліті-ӧ лэбӧны пӧткаяс? Артыштӧй кымӧръяс серти. Вылын-ӧ медулын кымӧръяс? Медвылыса лым кодь еджыд кымӧръяс? Юалӧй велӧдысьныдлысь.