КОМИ ПОЭЗИЯ ФОРМАЯС ЙЫЛЫСЬ
Уна нин мӧвпъяс юрын кыпавлі, сьӧлӧмын сӧптӧй лыбавліс эпиграммаяс кузя... Гижавлі-пасъявлі, но... мӧдӧдтӧм вӧлі. Босьтчывлі и Сандрик Ёгор гижӧд сям йылысь шуны, нӧ... бара жӧ мӧдӧдтӧм лолі, коли бӧрӧ, мукӧд удж таляліс...
Но мед тэнад дзикӧдз тӧдтӧм оз коль, мыйсюрӧ йылысь шыӧдчыштла.
Выль гижӧд форма корсьысьӧмысь сералысьясӧс да гонорар понда мукӧдӧс гижны чайтысьясӧс ме начкывлі асланыс гижӧдъясӧн жӧ^Тані Тима Вень сёрнитӧ Юсь стикъяс вылӧ «Маяковскӧй моз» (вӧлі лэдзӧма «Ордымын» 1928 в. 11–12 №)./^...
Босьтам форма. Кодӧс нин нӧ ӧнія дырйи «удовлетворяйтӧ» Карамзин-Державинскӧй стик формаыд!! Некрасов нин 60-ӧд воясӧ шуліс:
Благородных юных дней
В форму старую, готовую
Необдуманно не лей!»...
Код нин нӧ роч гижысь державинскӧй гекзаметръясӧн ӧні гижӧ?! Кыдз нӧ верман ӧнія ключӧн пуан олӧмсӧ сюйны 150 во сайса формаӧ?!. Сӧмын «Налим юква»-ясӧн гӧститӧдчӧм позьӧ мойдыштны.
Мӧд-кӧ — гонорар йылысь... Ог тӧд, коді гонорар босьтӧм кузя сӧмын гижӧ. Гашкӧ, ачыс Юсьыс да. Босьтам сылысь «Налим юква» («
Юсь гижӧ:
«Быд черикыйысь юква кужӧ пуны,
Кӧть шедас сылы ӧти налим юр,
Пыр юква лоӧ бур.
Дзик сэтшӧм вӧлі, позьӧ шуны,
Дзор черикыйысь Созон Вась:
Кӧть рыт, кӧть асыв — юква сылӧн дась»...
Ми шуам сылы:
Тадз гижӧ миян гижысь Юсь
Крылов моз басня «Налим юр».
.................................
Зэв кузя, кузя сійӧ нюжтӧ,
быд воськов ружтӧ, —
пычкӧ кыв...
И гижӧдасӧ сюйӧ
Дзонь квайтсё кыв! —
Кӧн Крылов шуӧ
Квайтдас кывйӧн...
Сідзнас (иронизируйтӧмӧн кӧ) оз на быд «черикыйысь» куж нинӧм абусьыд «юкватӧ» пуныыд. А вот Юсь кужӧ, кӧть сійӧ нинӧм абуысь да:
Кӧть сідзи шуӧ сійӧ,
Но Юсь моз
Некод на оз куж:
Юсь мастер гижӧд пӧльтны,
Кыдз шусьӧ коми шусянкывйын:
«Кӧть... сійӧ гартас гез»...
Сійӧ квайтсё кыв пӧвстсьыс чайтан зэв уна сикаса кыв? Кӧні «юква» кывсӧ шуӧ 20-ысь (кызьысь!), «Трӧш Вась» — 12-ысь, с. в., а мукӧдыс «юр» да «бур», «Вась» да «пась».... да мый нин и шуан!
Сідз ӧтчыд Юсьлысь
«Пӧрт» тыр «юква» сёйлі, —
Куш ваӧн рушку лои тыр,
А кынӧмӧй эз пӧт.
Абу казявлӧма Юсь «Налим юквасӧ» «
прямой имеешь;
Но если помолчать вовремя
не умеешь
И ближнего ушей ты не жалеешь,
То ведай, что твои и проза
и стихи
Тошнее будут всем
демьяновой ухи».
(И. Крылов).
Жаль, мый абу пыдди пуктӧма Юсь гижигас да сы кузяа нюжтӧма зэв ичӧтик темаа гижӧд. Жаль, дерт, лыддьысьыс, а абу гижысьыс. Миян колӧ лыддьысьястӧ «жалитны» на, оз сӧмын забавляйтны кыввор песӧмӧн, сетны сылы (лыддьысьысьыслы) этшаник йӧрыша (турас) «пӧтӧсджык» содержанньӧа сёян (
А сэні («Налим юр»-ас) содержанньӧыс кизьӧр (нуртӧм), а йӧрышыс (
Но,
Миянлы колӧ водзӧ мунны — кыдз содержанньӧӧн, сідз жӧ и формаӧн, бурмӧдны быд боксянь, а не раболепствуйтны. Зэв жальӧсь том гижысьяс, мый уна вын найӧ воштӧны весь мукӧдлы подражайтӧмӧн (ложноклассикъяслы), «обесцвечивайтӧны» ассьыныс биа (яркӧй) образъяссӧ да кывъяссӧ искажайтӧны строгӧй рифмаӧ сюйӧмӧн. Колӧ гижны упрощеннӧй формаӧнджык стиктӧ, кыдз ӧні гижӧны выль роч гижысьяс: Безыменскӧй, Маяковскӧй, мукӧд.
Упрощеннӧй формаа стик ёна кокньӧдӧ лыддьысьӧс, сетӧ стремительносьт, динамика, — ӧддзӧдӧ кыті колӧ, «стоп» сувтӧдӧ, кытчӧ колӧ сувтны... Упрощеннӧй (белӧй) стик — сійӧ — джынвыйӧ нотаалӧм стик, сӧмын нотасӧ сійӧ кужны колӧ лыддьыныыс, нота сертиыс шуавныыс. Босьтам со кӧть син вылӧ усьӧм стик Н. Асеевлысь (
довоенных
внушительных лет
стоял
императорский университет, —
на север сея,
стоял,
и на юг
умов просвещенье
и точность наук.
Но
точны ль пределы
научных границ
в ветрах
перелистываемых страниц?» и т. д.
Тані «сто» кывсӧ торйӧдӧма аслыс графаӧ и невольнӧя лоӧ шуны сійӧс гораджыка и вӧчыштны шуӧм бӧрас паузатор. А сійӧ сетӧ выразительносьт, количественносьт, мый абу ӧтик во, а сё; а мӧд графаыс да коймӧдыс ещӧ ӧддзӧдӧны сійӧс, именнӧ — внушительносьт сетӧны «сто»-ыслы. Тайӧ ӧтпырйӧн кӧ шуны куимнан группасӧ, кыдз шусьӧ «залпӧн», то сэки дзик быттьӧ «дуб» лоӧ шуӧмыс. Водзӧ «
Водзӧ — «но» — ӧтнассӧ дзик торйӧдӧма, но сійӧ «но»-ыс подчеркивайтӧ и кыпӧдӧ водзӧ мунан графаясыслы тонсӧ, и помас вотӧдз на ещӧ вӧзйысьӧ юалӧм (?).
Татшӧм формаа стикыс оз вошты ассьыс достоинствосӧ, — кыдз кывзысьлы, сідз жӧ и лыддьысьысьлы: кывзысьлы сетӧ звучносьт,
Татшӧм формаа стикъясыд оз унмовськӧдны кывзысьӧс, кыдз кузь музыкальнӧй строкаа (нуднӧй) нюжтана строкаяс, ӧддзӧдӧны-ӧзтӧны.
Но оз позь жӧ бара шуны, мый быд гижӧдӧ лӧсялӧ татшӧм модаа «чипассӧ» тэчӧмыс. — Оз. Быд содержанньӧлы колӧ аслыс модаа тэчас, кытчӧ кутшӧм лӧсялӧ, кутшӧм тонӧн сійӧс нуӧдны: скӧрысь ли, бурысь ли, гажаа ли, шога ли, гормӧгӧн вердны ли, выйӧн мавтны ли. Быдӧнлы аслыс тон, аслыс гор...
Но миян том литератураын, том (збой) и колӧ тоныс, горыс, вевттьыны жугыльсӧ. А миян сэні и эм разлад: содержанньӧыс гижысьяслӧн том, а тоныс руш, потӧм жыннян кодь, оз юргы, оз ӧзъяв, дзизгӧ да чусалӧ. Сэтшӧм ӧмӧй нӧ ми, комияс, немузыкальнӧйӧсь?! Оз веритчы кыдзкӧ.
Ок, эськӧ! томдырся вир-яйӧн, да ӧнія дыръясӧ! Эськӧ кучкывны став чуньясӧн многоструннӧй юрган кантелеас, либӧ чорыда тальччыны рояль басӧн, уліса мургыны-тірны... Мед став..... уджыс кутіс «
Да он тай — гашкӧ, мыйкӧ быттьӧ изъялӧма морӧс вылын. — Но, шаньлӧ, вокӧ, сэсся талун кежлӧ. Талунсӧ эськӧ аски нин суис да: со ывлаыс югдӧ нин, лампа биӧй кельдӧдны кутіс, шондіыс ёнджыка тыдалӧ; доказательство — шондіыд вермас тай войтӧ.
26–27 апрель. Аски нин помала письмӧӧс, виччысь на.
27-ІV. Сандрик Ёгор гижӧд сям йывсьыд эськӧ ме мыйкӧ мында гижлі нин да тшукаси со кытчӧ:
— «Кутшӧм тэ лӧсьыда, Петрован, сьылан!» —
Ошкӧ кӧк петукӧс ӧтчыд.
— «А тэ, кӧканӧй, сэтшӧм меліа нюркйӧдлан;
вӧр пасьтаыс тэ кодь сьылысьыс абу!» —
водзӧссӧ оз кольччы петук.
...................
Воча сідз ӧтмӧда-мӧднысӧ
Петук да кӧк ошкисны дыр,
Кытчӧдз эз пышкай на костӧ пыр....
Кукушка хвалит петуха?
.....................
(Крылов).
Сійӧн и эз ло тайӧ уджсӧ менам йӧзӧдӧмыс. Да ті ӧд вунӧдінныд нин кӧнкӧ.
Тайӧ сёрникӧд тшӧтш вӧлі окота кыв-мӧд шуны «Ордым» юкӧдъяс йылысь. — Меным зэв сьӧлӧм вылӧ воӧ «Октябр» журналлӧн юкӧдъясыс. Сэні законченнӧй худож. произведенньӧясысь кындзи эмӧсь сэтшӧм юкӧдъяс:
Ме ог тӧд, кыдз мукӧд, а ме журналъяс воӧм бӧрын сэтчӧ первой уськӧдчывла.
Кыдз тэ думайтан? Ме эськӧ та йылысь верма унакодь шуны, да талун ог нин.
Сэсся миян абу на библиография юкӧд. Сійӧ эськӧ колӧ пыр нуӧдны.
Ӧтитор нӧшта шыӧдчыштны тэӧдз. Кор нин нӧ петлас менам «Серпасторъяс»-ӧй да волас лыддьысьысь киӧдзыс?! Витӧд тӧлысь вылӧ нин петіс печатайтныс заводитӧмсяньыс. Гижысь ӧд гижӧ не сӧмын куш «эстетическӧй чувство» лыддьысьлысь быдтӧм понда. Ӧд сійӧ гижӧ кӧ и кымын чорыда гижӧ, сымын сійӧ сьӧлӧмсьыс кӧсйӧ «убедитны» лыддьысьӧс, сійӧн сійӧ и гижӧ: мед мукӧдӧс «убедитны», нӧшта на шуа.
Сідзкӧ, сылӧн (худож. литературалӧн) коланлуныс сэтшӧм жӧ, кыдз быдлунся газетнӧй материаллӧн кодь вермас лоны (унджыкысьсӧ).