КЫНӦМПӦТ КОРСЬНЫ
I.
Ичӧтик ю дорӧ, кыдзи тай койыштӧм сю му вылын, сявмунӧма Ипать сикт. Керкаясыс тӧлктӧг да радтӧг важысянь тэчӧма. Тайӧ сиктас квайт арӧдз оліс да быдмис Мишӧ. Мишӧлӧн чужан лунсяньыс шудыс абу тырмӧма. Кулӧма мамыс сійӧс чужтӧм бӧрын. Сьӧкыд удж да гӧля олӧм вӧтлӧмаӧсь Мишӧлысь мамсӧ гуӧ.
Шогӧ усяс Ёгор — Мишӧлӧн батьыс. Уджыс киас оз ӧшйы. Шогысла местасӧ оз аддзы. Заводитіс Мишӧлӧн батьыс пальӧдны ассьыс курыд шогсӧ винаӧн. Уджавны некодлы, овмӧсыс ньӧжйӧник пыр жебмӧ. Вокъясыскӧд юксьӧм бӧрын видз-му коли зэв этша. Весиг сылы эз вичмы вӧв ни гӧр. Сы пай вылӧ волӧма сӧмын ӧти мӧс, кык ыж, четьверт ув му да важ керка пӧв. Уна лун Мишӧлӧн кынӧмыс пӧтліс йӧз мӧс йӧлӧн. Уна бӧрдӧм да горзӧм тӧдліс Мишӧ мамтӧг быдмигӧн.
Аддзӧ Ёгор, — тадзи овны оз позь. Кутас сійӧ мӧвпавны, кыдзи эськӧ лӧсьӧдны ичӧтик овмӧстор. Гӧтрасис. Мӧд гӧтыр вылӧ вайис Левӧ Маръяӧс.
Левӧ Маръя вӧлі гӧль крестьянинлӧн ныв. Ичӧтвывсянь жугӧдлӧма сійӧс сьӧкыд удж. Сы вӧсна сылӧн дзоньвидзалуныс вӧлі омӧлик. Кор сійӧ веськалі верӧс сайӧ Педьӧ Ёгор ордӧ, нӧшта нин ӧдйӧ мӧдіс сывны, кыдз тай тувсов шонді водзын сывлӧ лым.
Левӧ Маръя воигкежлӧ Педьӧ Ёгорлӧн став овмӧсыс вӧлі пӧшти рӧзвал мунӧма. Весиг эз вӧв пескыс керкасӧ ломтыны, пос йылын вӧлі бырӧма идзас-турун, ӧтик мӧс — дай сійӧ вӧлі лёк горшӧн баксӧ, быттьӧ заводса свисток тревога вылӧ.
Важӧн нин бырӧма амбарысь нянь. Унаысь нин Педьӧ Ёгор петавліс аслас сусед ордъясас удждысьны ид либӧ рудзӧг выль урожайӧдз, либӧ уджалӧм вылӧ.
Мишӧлы тыри нин кык ар.
— Зумыд да шань быдмӧ менам Мишук, — шулывлас вӧлі Мишӧӧс быдтысь пӧрысь баб.
Ёгорлӧн семьяыс мӧдіс содны. Таво чужи ныв. Нимсӧ сылы пуктісны Анна. Кага вайӧм бӧрын Левӧ Маръялӧн жебиник дзоньвидзалуныс нӧшта ёнджыка омӧльтчис. Банъясыс косьмис. Синъясыс лоины гурана. Кокъясыс висьмисны. Коркӧ вӧлі сійӧ акань кодь, а ӧні лои кос увъя коз пу кодь жӧ.
Ёгорлӧн овмӧс оз бурмы. Эбӧсыс оз тырмы ас вӧвтӧг да висьысь гӧтыркӧд видз-му паськӧдны. Джын пӧрасӧ лоӧ уджавны йӧзлы. Нёль во нин тільсьӧ, асьсӧ жугӧдӧ, а олӧм оз бурмы. Челядь век содӧ. Нёльӧд во на гӧтыра, а челядьыс Мишкӧд лои нин куим. Таво арнас бара чужи кага. Отеч Микайлӧ сетӧма кагалы нимсӧ Ӧндрей. Став семьяыс ӧні лои Ёгорлӧн 6 морт. Кык пи, ӧти ныв, аслас пӧрысь мамыс да асьныс гозъя. Уджалысьыс на пиысь сӧмын кыкӧн — гозъя. Олӧм нӧшта ёна сьӧктіс. Колян во эськӧ Ёгор лӧсьӧдіс нин вӧв да, эз на тай сійӧ олӧмтӧ содты. Век на лоӧ джын кадсӧ уджавны йӧзлы. Вӧравны Ёгор йӧз моз оз вермы, пищальыс ни пӧраыс абу. Понйыс эскӧ и эм да, абу жӧ йӧзлӧн кодь бур.
Маръялӧн дзоньвидзалуныс век ӧтарӧ жебмӧ. Быдӧн вылӧ сійӧ скӧралӧ. Челядьӧс да пӧрысь бабӧс унаысь кутіс нӧйтлывлыны. Медся нин ёна оз вӧлі радейт Мишӧӧс бабыскӧд. Унаысь найӧ овлісны тшыгӧн. Пӧрысь баб пӧшти быд лун вӧлі бӧрдӧ да корӧ енлысь смерт.
Казяліс Ёгор — гӧтыр Мишӧӧс бабыскӧд вывті лёка видзӧ, сы вӧсна гозъя костын зык да пинясьӧм век ӧтарӧ содӧ. Корсюрӧ косьӧдз нин волывлӧны. Мукӧддырйи вывті ёна вӧлі нӧйтлас Ёгор ассьыс гӧтырсӧ — Левӧ Маръяӧс. Ӧтпыр ӧдзӧс костӧ топӧдӧмӧн нӧйтіс вӧжжиӧн, юрситіыс джодж кузя кыскаліс да кок улас таляліс. Весиг челядьыс керкатырӧн лёк горшӧн нӧйтігас горзісны. Жаль мамыд!
Тайӧ нӧйтӧм бӧрас Маръя дзонь куим тӧлысь висис. Ёгор палявтӧг юис. Уна тшыгъялӧм да бӧрдӧм вӧлі и челядьлӧн. Мишӧ кыз пӧрасӧ оліс Ӧньӧ дядь ордас. Сэні и сёйис да юис.
Воис страда пӧра. Маръя нӧйтӧм бӧрын муртса справитчис нин. Муртса на вӧлі вӧр сайысь пуяс йывті мыччысьӧма шонділӧн гӧрбыс, Ёгор гозъя мунісны видз вылӧ ытшкыны. Пӧрысь баб муніс талун озла, кӧсйис посни челядьлысь вомсӧ чӧскӧдыштны. Мишӧ, Ӧньӧ да Анӧ колисны гортовны ӧтнаныс.
Лун шӧр гӧгӧр Ёгорлӧн керкаыс тыри посни гортолысь челядьӧн. Быд ногыс рытӧдзыс найӧ эштісны ворсны. Медводз ӧбразъясӧн лэччылісны ва вылӧ. Да ӧд дзик жӧ прамӧй ва вылӧ лэччылӧм моз. Босьтісны ӧбразъяс дай лэччисны. Сӧмын ю пыддиыс вӧлі картасайса няйт гуран, а поп пыдди сьыліс Мишӧ. Ва вылас лэччылысь эськӧ вӧлі вель уна морт да, эз ло некутшӧм «жертва». Сӧмын «Микола угодник» ӧбразысь жугалі стеклӧыс. Сійӧ оз вӧлі некыдзи ваас вӧй да, лои сюйлыны мырдӧн. Сэки сюйигас и жугалі. А «святӧй Ёгорӧй» ӧбразлӧн мыні краскаыс.
Та бӧрын челядь ворсісны гӧтрасьӧмысь. Няньыс пируйтігас вӧлі сёй нянь, а вина пыдди кӧдзыд ва. Гӧтрасьӧмыс вӧлі дзик быттьӧ прамӧй гӧтрасьӧм.
Сэсся ворсісны шыра-каньӧн, кругӧн гӧгралісны, сьылісны уна сьыланкывъяс.
Воис пӧрысь баб. Вайис кык туис тыр оз. Чӧскыд жӧ нин вӧлі йӧла оз!..
II.
Няньяс таво эз вӧвны бурӧсь. Рӧштво кежлӧ Ёгорлы вӧвсӧ лои вузавны, благовещенньӧ дырйи Миш Петырлысь босьтіс уджӧн кык пуд нянь да кӧсйысис сы пыдди вежон страдуйтны.
Левӧ Маръя бара мӧдіс висьӧдчыны. Пӧрысь баб тӧвнас нин кулі. Некодлы ӧні Мишӧӧс мездыны, кор вӧлі сійӧс тьӧтыс нӧйтлывлӧ. А нӧйтлӧ вӧлі Маръя Мишӧӧс не этшаысь. Мый керан... Гӧль олӧм, тшыгъялӧм, сьӧкыд удж, Ёгорлӧн кодалӧм — ставыс сійӧ Левӧ Маръяӧс вӧчисны скӧр мортӧн, дӧзмысь мортӧн.
Талун Левӧ Маръя мукӧд лунъяс серти ёна бур. Весиг Мишӧӧс тшӧтш аскӧдыс босьтіс да нуӧдіс Левӧ ордӧ тшай юны. Левӧ быд праздник лунӧ тшӧктывлӧ ассьыс пӧрысь гӧтырсӧ самӧвар пуктывны да корлывлыны Маръяӧс челядьнас тшай юны. Бур вӧлі Левӧ дед! Локтан да, пыр вӧлі юрӧдыд малалӧ. Мишӧӧс ыджыд каллянӧн куритны на велӧдлывліс-а! Босьтас вӧлі джаджйысь кӧшӧльсӧ, пыркнитас-разяс, каллян тыр сӧвтас табак, дай тшӧктас Мишлы босьтны вомӧ.
— Чорыд пиньнад топӧд, мед калляныд вомсьыд оз мын да табакыс оз киссьы!
Ачыс вӧлі босьтас бива тшак, кӧрт, биа из дай чалскас — би перъяс...
— Но, кыскы асланьыд ёнджыка, мед табакыс ӧзъяс.
Мишӧ дедлысь вӧлі кывзӧ. Мукӧддырйиыс вӧлі сэтшӧма табак тшынсӧ каллянсьыс кыскыштлас, весиг кыкнан банъяс ӧтлаӧ топавласны... Табакыс вӧлі дедлӧн зэв вына, кыкысь кыскыштан тшынсӧ дай коддзан. Дивӧ! Талун Мишӧс да Ӧньӧ вокӧс дедӧ бара куритӧдіс. Сӧмын Анӧ чойлы эз сет. Сійӧ пӧ ӧд баба рӧд. Сылы куритны да ылӧдчыны оз позь.
Сӧмын Ӧньӧ оз вӧлі куж куритныс ньӧти. Пыр и тшӧкмунас да зэв ёна, синва петтӧдзыс кызӧдас.
Самӧвар важӧн нин мазі моз чужгӧ. Левӧ бабӧ гӧгӧрыс бергалӧ да зільӧ ӧдйӧджык пузьӧдны. Пачводзысь шомтӧ пуктыштас, пӧльыштас труба пытшкас, бара сувтӧмӧн мӧдас видзӧдны, дыр-ӧ оз пузьы.
Самӧвар пузигкежлӧ пытшкын чукӧрмис нин морт дас. Унджыкыс вӧліны том бабаяс. Сэтчӧ сэсся воис Сеня Вась.
Ставӧн пуксялісны пызан гӧгӧр тшай юны. Тшай юигмоз Сеня Вась видлалӧ бабаяслысь кияссӧ. Тшӧтш видлаліс Левӧ Маръялысь. Кузь на нӧ Маръя Леонтьевна тэнад нэмыд. Сӧмын пӧ тай тшассьӧыд абу тырмылӧма-а. Сэсся тэнад киад эм кутшӧмкӧ кузь туй.
Сеня Вась вӧлі тӧдӧ, — Ёгор мӧдӧдчӧ пыр Сибырӧ. Сӧмын гӧтырыслы некор на эз та йылысь висьтавлы.
Недыр мысьт Ёгор воис тшӧтш аслас челядь дінӧ да гӧтыр дінӧ. Гажа. Весиг неуна довъялӧ. Сӧмын, тыдалӧ, мыйкӧ шог босьтӧма-а.. Либӧ пӧкмелля да юрыс висьӧ.
— Пуксьы, зять, ю тшӧтш тшайсӧ!..
— Мый нӧ шогсян, али юрыд висьӧ? — Юалӧ Левӧ дед Мишӧ батьлысь.
— Оз менам некыті вись, абу шог ни... Сӧмын ме талун чорыда мыжми.
— Мыйӧн нӧ? — юаліс Сеня Вась.
— Талун воӧма урадник. Праздник кузя вӧлі чорыда юыштӧма да ӧдва кок йылас ӧшйӧ. Код юрнас мӧдіс менӧ чиршӧдлыны, мыйла ме ӧніӧдз эг мынты вотъяс. Сэсся шуӧ, тэ пӧ сӧмын мастер вина юны. Ме эг вермы терпитны сылысь лёк сералӧмсӧ дай варті кӧсичаас каллянӧн. Усьтӧдзыс дзенги. Дерт, менӧ татысь чорыда мыждасны.
Левӧ Маръя пырысь-пыр жӧ бӧрддзис, шуӧ:
— Мый нӧ тэ вӧчин... медбӧръя олӧмтӧ рӧзӧритасны... Асьтӧ тюрмаӧ сюясны... Код нӧ пондас сэсся уджавны!.. Ойя да ойя.
Левӧ Маръя бӧрся мӧдісны бӧрдны тшӧтш Ёгорлӧн челядьыс. Медся нин ёна бӧрдӧ Мишӧ. Сійӧ ӧд квайт арӧса нин. Став шуалӧмсӧ тьӧтлысь бура гӧгӧрвоис. Тӧдӧ Мишӧ, кутшӧм батьтӧг олӧм. Кылӧ коньӧрлӧн став яйыс, кутшӧма батьтӧг тьӧтыс нӧйтлывлӧ да тшыгйӧн видзлывлӧ.
— Мый нӧ сэні мӧдінныд лимзавны? Оз на ӧд рельӧ ӧшӧдны! Мед пуксьӧдасны. Пукала шуан сроксӧ да гортӧ воӧм бӧрын мунам Сибырӧ. Вузалам став кӧлуйнымӧс дай мунам, — шуасьӧ Ёгор.
Кыскис зепсьыс парта джын вина да сетіс тесьтыслы:
— Вай, тесьт, перйы пробкасӧ да сетав миянлы по румке...
Сеня Вась юис тшӧтш. Сы пай вылӧ воис кык румка. Неуна мортыдлы вӧлӧм и колӧ. Гажмыштіс да заводитіс ассьыс пельклунсӧ петкӧдлыны. Чеччыштлӧмӧн пӧтӧлӧк матича нюлыштіс. Чиркысь на кокньыда чеччалӧ. Аслыс эськӧ 40 ар нин тырӧма да, нинӧм — чеччалӧ на! Сэрӧгсянь да порогулӧдз бабаяс дорӧ чеччыштас да водзаныс пуксяс.
Став шогыс Ёгорлӧн да Левӧ Маръялӧн вуні. Челядь мамъяс бердас топӧдчӧмӧн тшӧтш сералӧны. Сӧмын Мишӧ пельӧсӧ пуксьӧма, чӧв пукалӧ... Канькӧд ворсӧ. Мишӧ малалӧ, а кань синсӧ куньтыралӧ да вомгорулас мургӧ.
Рытнас нин вӧлись Левӧ ордысь пукалысьяс разӧдчисны.
III.
Тӧлысь мысти Ёгорӧс пуксьӧдісны Вӧлӧгдаса тюрмаӧ. Дзонь куим тӧлысь Ёгорлӧн гӧтырыс да челядьыс тшыг нисьӧ пӧт олісны батьтӧг. Медся курыд вӧлі овны батьтӧг, дерт, Мишӧлы. Тьӧткаыс сійӧс пыр на важыс моз видзӧ.
Талун Левӧ Маръя песласьӧ. Челядь тшӧтш мыйсюрӧ вӧчӧны. Ӧньӧ ворсӧ чачаясӧн джодж шӧрын гачтӧм. Нырыс да вомыс ва гезйӧн ӧтлаӧ йитчӧмаӧсь. Анӧ гӧбӧч дорӧ пуксьӧма да тільӧ-печкӧ торк. Кудельсӧ мамыс оз на сет, оз на куж печкыныс да. Мишӧ пуксьӧмӧн пӧлать дорын гусьӧникӧн шлюпкӧ-бӧрдӧ, сылы тшӧтш окота печкыны, а тьӧткаыс оз сет.
Жальлуныс дыр мысти вӧлись петіс Левӧ Маръялӧн. Мыськис кисӧ да тшӧтш Мишӧлы сетіс печкыны. Сэн пӧ пӧлать дорас и печкы, — тшӧктіс Мишӧлы.
Зэв нимкодь лои Мишӧлы. Пуксис сёр вылӧ, кокъяссӧ ӧшӧдіс гӧбӧч вылӧ да мӧдіс зэв збоя печкыны. Сійӧ вӧлі кужӧ нин неуна печкынысӧ. Кыз шӧрттӧ вӧлі печкас нин буракодь.
Ӧні ставыслы удж вичмис. Керкаын лои сэтшӧм чӧв, весиг тшель коласъясын кылӧ шарӧдчӧм тӧрӧканъяслӧн.
Друг Мишӧлӧн кисьыс чӧрсыс мыні... Мишӧ эськӧ уськӧдчис кватитны, дай уси кватитӧм пыдди ачыс чӧрс бӧрсяыс... Юр вылас уси сёр вывсьыс бипеш дай кыдз пу пес плака. — Сійӧ вӧлі пуктӧма косьтыны сартас вылӧ.
Левӧ Маръя уськӧдчис Мишӧ дінӧ, кӧсйис пӧттӧдзыс нӧйтны. А Мишӧ быттьӧ кулӧма, оз и вӧрзьы... Сӧмын ныргорӧн шкоргӧ, а вомсьыс петӧ полькйӧсь дуль.
Вывті ёна повзис Маръя... Кӧть эськӧ Мишӧыд эз вӧв сылӧн аслас пи да, жальыс петі бӧрдмӧныс. Ӧдйӧджык петаліс суседъясла да медвойдӧр Мишӧӧс юрӧдыс босьтіс да мӧдіс пальӧдны. Суседъяслы шуӧ: босьтӧ пӧ да качайтамӧ. Мед эськӧ эз жӧ кув!
Дзонь квайт лун Мишӧ куйліс, эз чеччыв вольпасьысь. Не кӧ нимлуныс, эськӧ талун на эз чеччы да. Ладнӧ талун Микайла аркангел луннад, нимлуннад да шаньганад ылӧдісны-а. Кӧть эськӧ юрыс висьыштӧ на вӧлі, да чеччис дай. Медся нин ёна колӧ вӧлі чеччыны шаньга вӧсна. Ӧти-кӧ — шаньгасӧ Мишӧ аддзывлӧ зэв этшаысь. А мӧд-кӧ — тьӧткаыс шуӧ: он кӧ пӧ чеччы, ог и сет нимлунъя шаньгатӧ.
Мишӧлӧн нимлун коли зэв гажаа. Дюдьӧ Вань воліс да сійӧ гажӧдіс.
Дюдьӧ Вань вӧлі комын арӧса, неуна йӧйкодь мужик. Кынӧмпӧтсӧ перйӧ корӧмӧн. Ветлӧ сиктысь сиктӧ. Талун сійӧ воӧма Ипатьӧ. Узьны да овны пыр вӧлі пырӧ Ёгор ордӧ. А кӧні вӧлі узьмӧдчас Дюдьӧ Иван, сэтчӧ и чукӧрмас керка тыр том йӧз. Талун сідз жӧ. Керка тыр том йӧз пукалӧны Дюдьӧ Иван узянінын, Ёгор ордын.
Керкатырӧн сералӧны том йӧз, ворсӧны да шмонитӧны Дюдьӧ Иванкӧд.
— Но, тырмас нин, — шуӧ том йӧзлы Левӧ Маръя. — Кад нин водны да узьны. Менам со челядь на вердтӧмӧсь. Унныс локтӧ дай!
Вой шӧр гӧгӧр вӧлись разӧдчисны гортъясас том йӧз. Дюдьӧ Иван кашкигтырйи кайис да водіс паччӧр вылӧ.
Сёйыштӧм бӧрын водісны и челядь да Левӧ Маръя. Чӧскыда шкоргӧны-узьӧны ставыс... Ипать сикт быттьӧ унмовсьӧма жӧ, ывла вылын весиг понлӧн увтӧм шы оз кыв. Сӧмын корсюрӧ картаяс пытшкын мӧсъяслӧн рӧмидзтӧм кылыштӧ.
IV.
Коймӧд лун Левӧ Маръя виччысьӧ Ёгорӧс. Нёльӧд вежоннас нин Ёгор гижліс письмӧ — Микайлӧ лун кежлӧ пӧ лэдзасны гортӧ. Дай кыдз нӧ он виччысь, Ёгорыд ӧд кӧсйӧ Маръяӧс да челядьӧс нуны Сибырӧ. Сэн пӧ йӧзыс оз тшыгъявны, а тан пӧ миян кынӧмтӧ лоӧ тувйӧ ӧшӧдны.
Левӧ Маръя и ачыс вӧлі неуна тӧдыштӧ Сибырса олӧм йылысь. Куим во сайын Сибырӧ мунліс сылӧн Якӧ дядьыс да, быд во на гижліс аслас олӧм-вылӧм йывсьыс письмӧясӧн. Сибырын пӧ муыд мыйта колӧ... Некутшӧм куйӧд оз ков ни... Еджыд няньыд пӧ оз и бырав, сёй мыйта колӧ. Со мый вӧсна вӧлі Маръя виччысьӧ ассьыс мужиксӧ. А кор вӧлі челядь бӧрдӧны нянь тырмытӧм вӧсна, сэки вӧлі пыр Маръя челядьлы шуӧ:
— Энлӧ, эн бӧрдӧй... регыд нин тшыгъявсяс... батьыд воас да мунам Сибырӧ... Сэні мӧдам еджыд нянь сёйны, яя шыд пуны да!
Талун Левӧ Маръя чеччис пӧшти вой шӧрсянь. Кума-камакылӧ пӧжалӧ пирӧг да шаньга Ёгор воигкежлӧ. А пӧжассигкежлӧ Ёгорлӧн керкаыс тыри пукалысьӧн... Куль Иван, Ёгор Ӧльӧш, Ӧльӧш Вань Сандрӧ да уна мукӧд важӧн нин вӧлі виччысьӧны Ёгорӧс мунны Сибырӧ.
Ёгорлӧн челядь кындзи да кык ыж кындзи нинӧм нин эз коль. Ӧти мӧс тай бурджыктор эм. Колян во эськӧ вӧлі и вӧв, но таво Маръя сійӧс вузаліс Ёгор тюрмаын пукалігкості. Ёгор ачыс письмӧӧн тшӧктыліс. Сійӧ деньганас на и ӧні олӧ Ёгорлӧн семьяыс. Не вӧвсӧ вузалӧмыс кӧ, нинӧмысь вӧлі Маръялы пӧжавны шаньгасӧ да пирӧгсӧ мужик воигкежлас.
Кок шы сертиыс и тӧдіс Левӧ Маръя Ёгорӧс, кор сійӧ вӧлі кайӧ нин кильчӧ вылӧ. Ёгор восьтіс керка ӧдзӧстӧ да, ыркмуні сьӧлӧмыс Маръялӧн. Муртса на Ёгор эштіс шыбитны нопсӧ, Маръя уськӧдчис сылы сьылі вылас. Бӧрдігмоз висьтавліс Ёгорлы ассьыс сьӧкыд олӧмсӧ, бӧрдӧмсӧ, тшыгъялӧмсӧ, тюрмаас пукалігкості...
Челядь олӧны жӧ нин вӧлі, кор воис Ёгор. Кыдзи тай кынмысь кутюпиян мам бердӧ, сідз жӧ топӧдчӧны бать бердӧ. Мишӧ висьтавлӧ, кыдзи сійӧ уси пӧлать дорсянь, кыдзи неважӧн гажӧдіс найӧс Дюдьӧ Иван.
Недыр мысти Маръя ветліс да вайис бать ордсьыс самӧвар. Кор сійӧ пузис, Маръя пуксьӧдаліс став пукалысьяссӧ тшай юны. Ёгор тшӧктӧ тшӧтш кодсюрӧӧс пуксявны пызан сайӧ.
Тшай юны пуксялісны сӧмын мужикъяс да челядь Ёгорлӧн. Мишӧ пуксис батьыскӧд орччӧн. Бабаяс кӧсйысьӧны юны бӧрвылас. Мед пӧ тай наперво юасны мужичӧйясыс.
— Няньсӧ, няньсӧ видлӧ, — ӧтторъя кайтӧ Маръя пызан сайын пукалысьяслы.
Тшай юӧм эштӧм бӧрын став мужичӧйыд пӧшти заводитісны шпуткыны-куритны каллянӧн. Торъя нин калляныс ыджыд Ӧльӧш Вань Сандрӧлӧн. Сійӧ медвойдӧр и паніс сёрни Сибырӧ мунӧм йылысь.
— Некутшӧм бур олӧм тані оз ло... Ставнымлӧн колӧ мунны Сибырӧ, «миллион сюрс».
Тайӧ кывсӧ Сандрик вывті частӧ казьтывлӧ, кор сійӧ сьӧлӧмсяньыс сёрнитӧ. Шуӧ тай ачыс, тайӧ пӧ менам мать пыдди. Ачыс Ӧльӧш Вань Сандрик раз-мӧд ветлывлӧма нин заводъясӧ; туйсӧ Сибырӧ зэв бура тӧдӧ. Ӧні Сандрик ним «кыввидзӧ» да «молитваяс» лыддявлӧ, кор сы дорӧ вайласны мӧс либӧ вӧв. Мортъясӧс тшӧтш лечитӧ и. Торъя нин ёна волывлӧны Сандрӧ ордӧ бабаяс.
Не тайӧ «мастерствоыс» кӧ, Сандрӧ аслас ыджыд семьяӧн важӧн нин колӧкӧ кулі тшыгла либӧ муніс Сибырӧ.
— А збыльысь, Ёгор Педӧрӧвич, оз ӧд ло миян бур олӧм тані, — шуӧ важ матрос, Ёгор Ӧльӧш. — Торъя нин тэныд, урадниктӧ ӧбӧдитлін да!.. Таво со няньясыд кынмалісны да, кодсюрӧ кыд сорӧн нин сёйӧны, а вотъястӧ «
— Медбӧръя добраястӧ лоӧ вузавлыны, либӧ тшыглы кувны, — содтіс тшӧтш Левӧ Маръя. — Ми со вӧвнымӧс нин вузалім да ньӧбим Пепиллысь 5 пуд сю. Не сійӧ кӧ, важӧн нин лои тшыглы кувны. Дас шайт мынті дай кык лун кӧсйыси вундыны.
— Пӧжалуй, мунам кӧ кытчӧкӧ татысь, дерт, бурджык лоӧ... Тайӧ ӧд абу миян олӧм, а веськыда кӧ шуны — косьмӧм. Сӧмын Сибырӧдз мунны миян сьӧмъяс оз тырмыны. Лоӧ мунны кӧ матӧджык, Ӧньӧ вокъяс дорӧ. Найӧ ӧні уджалӧны Мотовилиха завод бердын. Лёвшанаын Нобельлы «Карасин заводӧ» пилитӧны пес. Медбӧръя письмӧас гижӧма вӧлі, босьтам пӧ руб двадцетьӧн лун. Ме думысь, татчӧ колӧ мунны первой, а водзӧ кутас тыдавны...
Кузь Иван сідз жӧ шуӧ:
— Нинӧмла мунны вывті ылӧ. Ветлам матіас, нажӧвитчам да бӧр гортӧ локтам. Сэки вӧлись, гашкӧ, мыйкӧ овмӧдчам...
— Ланьт нин эськӧ тэ, Иван, гортса олӧмнад. Ветлін тай нин и сьӧмтӧ эн этша вайлы, а вермин-ӧ лӧсьӧдны олӧмтӧ? Коркӧ, гашкӧ, муыс вежӧм бӧрын лӧсьӧдам. Мунны колӧ «миллион сюрс», — шуӧ Ӧльӧш Вань Сандрик.
Лун шӧр гӧгӧр разӧдчисны вӧлись мужикъяс гортъясас. Ставыслӧн сёрни бӧрын вӧлі ӧти дум — мунны кынӧмпӧт корсьны.
V.
Вӧлі 1897ʼ во. Воис тулыс — гӧран-кӧдзан кад. Ёгорлӧн вӧв абу, кӧйдыс абу. Гӧтыр висьӧдчӧ кокъяснас, йӧзыс шуӧны: Маръя пӧ ёна кынмавлӧма да сы вӧсна и пыр висьӧдчӧ. Челядь Ёгорлӧн посниӧсь на. Мишӧ быдмӧ медыджыд туйӧ, а сылы сӧмын на сизим арӧс — кӧкъямысӧд вылын.
Талун вӧлі самӧй праздник лун — вӧскресенньӧ. Ёгор ордӧ воӧмаӧсь вель уна пукалысьяс. Ставыс Ёгорлӧн другъяс да суседъяс. Унджыкыс сэтшӧм жӧ гӧля олӧны, кыдзи и Ёгор.
Кузя сёрнитӧм бӧрын Ёгор, Ӧльӧш Вань Сандрӧ, Гриш Вань Васьӧ да Кузь Иван сӧгласитчисны мунны Сибырӧ. Ёгор талун жӧ вӧчис Прокор Миш Пепилкӧд договор вотчина уджалӧм йылысь. Пепил кӧсйысис уджавны Ёгорлысь став вотчинасӧ да ыстыны Ёгорлы сьӧм 5 шайтӧн во. Ёгор эськӧ вӧлі кайтӧ донтӧм пӧ, Пепил веніс.
— Ме тэныд, Ёгор Педӧрӧвич, нэмтӧ отсавлі няньӧн и сьӧмӧн. Кӧть пӧ и таво на колӧкӧ уджда кӧйдыстӧ, вӧвтӧ сетла и, — висьталӧ Пепил.
— Ладнӧ нӧ, — шуӧ Ёгор. — Сӧмын сет меным ӧні туй вылӧ 10 шайт.
— Но! Мыйла нӧ ог сет?.. Ме тай шуа — мися, некор тэныд, Ёгор Педӧрӧвич, эг ӧткажитлы нинӧмысь! — сэні жӧ Пепил сетіс сьӧм.
Мукӧдыс, Ёгоркӧд Сибырӧ мунысьяс, сідзжӧ ассьыныс вотчинасӧ да овмӧссӧ вузавлісны.
Ёгор ньӧбис ыджыд пыж дай макнитіс аслас семьяӧн Котласӧдз пыжӧн. Паракодӧн мунны оз вӧлі чайт сьӧмсӧ тырмиг.
Левӧ Маръя туй чӧж бӧрдіс... Жаль ӧд ассьыд горттӧ кольны... Гашкӧ пӧ, сэсся и кувнытӧ лоӧ йӧз муын.
Челядьлы сы пыдди вӧлі гажа. Найӧ Котласӧдз мунігӧн эз аддзывны тужа ни нужа... Вежон мысти воисны нин Котласӧ. Татысь Мишӧ первой на нэмнас аддзис кӧрт туй. Весиг рельс кузяыс ветлӧдліс кӧмтӧм кокӧн.
Рытнас, кор станцияса ичӧтик жыннян мӧдысь тоньгис, Ёгор став челядьсӧ и кӧлуйсӧ меститіс вагон пытшкӧ. Сідз жӧ вӧчисны и мукӧд.
Челядь больгӧны мамъясыскӧд. Медся нин ёна да уна быдтор йылысь юасьӧ Мишӧ.
— Видзӧдлы, тьӧтӧ, кутшӧм таяслӧн няйт джоджыс.
— Няйт тай...
— Мыйла нӧ эськӧ оз мыськавны?
— Ме бара ог тӧд...
— Миян тай нӧ ӧти пӧлать, таяслӧн со «керка» кузьталаыс, дай гӧгӧр пӧлатьяс! Мыйла нӧ сідзи?
— Унаӧн олысьыс да сійӧн...
Недыр мысти воисны вагон пытшкӧ и мужикъяс. На прощанньӧ, кыдзи шуасны, кокыштӧмаӧсь. Ӧльӧш Вань Сандрик прамӧя нин гажмӧма...
— Челядьыдлы билетъяссӧ тшӧктісны жӧ ньӧбны? — юаліс Ёгорлысь Левӧ Маръя.
— Сӧмын Ӧньӧӧс нуӧны дон босьттӧг. Мишӧысь да Анӧысь босьтісны четьверт билетӧн.
— Сідзкӧ ӧд, деньгаыд зэв нин этша коли, а тэ век на юан!
— На прощанньӧ!..
Воис рыт. Вагон пытшкын ӧзталісны сисьяс — куимӧс. Мишӧ бара нин шензьӧмӧн батьыслысь юасьӧ...
— Батьӧ, мыйла нӧ ми вӧлі гортын ӧзталам сартаса би, дай ӧтикӧс, а тані со сисьяс ӧзтісны, дай куимӧс?
— Тайӧ быдӧн сар батюшколӧн лӧсьӧдӧма, — шуӧ пӧрысь тьӧтка Елена... — Со ми мунам Сибырад машинаӧн, а не сарыд кӧ, лои мунны подӧн...
— Батьӧ! Сарыс нӧ збыль вӧчалӧ татшӧм вагонъяссӧ, мед миян Сибырӧ мунны оз ло подӧн?..
— Вагонъяс вӧчанінас ми и мунам. Сэні аддзан ачыд, коді вагонъяссӧ да машинаяссӧ вӧчалӧ.
Тшай юыштӧм бӧрын ставыс водалісны узьны. Кодлы эз тырмы местаыс — узьӧ пуксӧн.
Гургӧны кынӧмпӧт корсьны...
(Водзӧ лоӧ на).
