СІМСЬӦД КЫМӦР МОЗ

ІV торъя драма прологӧн да эпилогӧн

Дона вокӧс дай ёртӧс

Степанӧс казьтыштӧм вылӧ.

ВОДЗКЫВ ПЫДДИ

Тайӧ драмасӧ ме лӧсьӧді аслам висьт кузя «Сімсьӧд кымӧр моз» («Ордым» 1926 в. 2 №). Дерт, лои ёна содтавны висьтас висьталӧм серти. Лӧсьӧді наросьнӧ Коми муӧ еджыдъяс волӧмлы дас во тырӧм кежлӧ. Ме тӧда, тайӧ драмасӧ сиктъясын абу дзик кокни ворсны, мед эськӧ видзӧдысьяслы гӧгӧрвоана лои. Тані абу куш сёрни, сёрниыс этша. Медколанаыс да медунаыс тані геройясыслӧн переживанньӧясыс. Сійӧ кӧ оз артмы, пьесасӧ оз гӧгӧрвоны. Ме действийӧяссӧ наросьнӧ эг кузя вӧчав: бура кӧ ворсны, зэв сьӧкыд лоӧ видзӧдысьясыслы дай ворсысьясыслы. Мед бурджыка петкӧдлыны геройясыслысь переживайтӧмсӧ (медъёна Гришаыслысь), кора ворсысьяслысь тӧдмасьны менам висьтӧн (кӧдзыд амбарас дай керкаас йӧршитлӧм инъяснас). Коді кутас пуктыны пьесасӧ, медыджыд корӧмыс сылысь менам — бура лӧсьӧдчыны, мӧвпыштны, мед геройяссӧ веськыда петкӧдлыны. Пролог бӧрас да эпилог водзвылас костъяссӧ колӧ вӧчны зэв дженьыдӧс.

Автор

ПРОЛОГ

Гӧлиник крестьянинлӧн керка. Пелькӧдыштӧмыс тӧдчӧ сӧмын неуна: сійӧс вӧчӧма пионер Гриша. Гриша (пионер галстука) пукалӧ стеклӧа ичӧтик лампа бердын. Ӧнтип пӧль паччӧр вылын куйлӧ. Сценасӧ оз ков ёна югдӧдны, мед рӧмыдіник и вӧлі.

ГРИША (лыддьӧ, велӧдӧ декламируйтны) «Губернятӧм губернатор»...

ПӦЛЬӦ (торкӧ) Коді?.. Губернятӧм губернатор? Гашкӧ тайӧ выль Латкин пи йывсьыд да. Сійӧс ӧд сідзсӧ нимтылісны.

ГРИША. Эн, Пӧльӧ, мешайтчы сэні... Сійӧс, дерт.

ПӦЛЬӦ. Но, тэныд мед нинӧм сэсся абу шуӧма... Коді нӧ гижлӧма.

ГРИША. Нёбдінса Виттор, коді сэсся.

ПӦЛЬӦ. А коді тӧдас... Осип Латкин питӧ сэтшӧма нин быдӧн пожъявлісны. Пӧслӧвича туйын вӧлі Степан Латкиныд миян сиктын. Тэ кӧ вӧлі бӧрдны кутан ичӧт дырйиыд, мамыд повзьӧдас вӧлі сійӧн да, ӧдйӧ тай ланьтан... Ӧні тай со шочджыка нин казьтылӧны-а.

ГРИША (дӧзмӧкодь). Зэв кӧ колӧ инӧ, кывзы, пӧльӧ. Лыддя. Сӧмын эн мешайтчы. Ог эшты, колӧ велӧдны.

ПӦЛЬӦ. Лыддьы но, лыддьы...

ГРИША. (сувтӧ, лыддьӧ — декламируйтӧ).

ПӦЛЬӦ. Лӧсьыда и сӧрӧма... Аслас эськӧ Ӧсип Латкин пиыдлӧн серамыс петіс, лыддьыныс кӧ быттьӧ сюрлі. (Кост. Пӧльӧ ышловзьӧ). Ок-ма, вӧвліны тай со кадъяс.

ГРИША (недыр вомгорулас лыддьӧ-велӧдӧ, сэсся пӧльӧлы шуӧ). Пӧльӧ, тэ ӧд кӧсйысьлін меным висьтавны, кыдзи вӧлі сэки ставыс.

ПӦЛЬӦ. (тэрыбмӧ неуна, лэччӧ паччӧрысь, чотӧ). Мый висьталан, со тай ачыд аддзан: пӧльыд чотӧ. Найӧ ӧд коксӧ мырддисны. Ошъяс вылӧ ветлывлі да нинӧм эг лолы-а, йӧз коктӧммӧдісны.

ГРИША. Вай висьтав, пӧльӧ. Ме ӧд тӧда бать йывсьыд и. Эн пов, ог кут бӧрдны.

ПӦЛЬӦ (скӧракодь). Кыдзи он тӧд!.. Дерт, тӧдан. (Лӧня, быттьӧ шмонитыштӧ) Эз тай еджыдъясыд ми вок кодь гӧльястӧ радейтлыны. Асьным эськӧ неуна мыжаӧсь жӧ да: эгӧ жӧ зэв найӧс лэптылӧй... Со Падей Ёгор коддьӧмлы ладу вӧліны еджыдъясыд. Сійӧ ӧд и сюйис миянӧс горшас.

ГРИША. Сылы, дерт, лӧсьыд вӧлі. Сійӧ ӧд кулак!..

ПӦЛЬӦ. Кулак-ӧ, не кулак-ӧ, пеж морт сійӧ... Тэ сэки ичӧт на вӧлін. Ӧні тай со бӧльӧ морт кодь-а, (шмонитыштӧмӧн) весиг челядь чукӧрӧ сюйсьӧмыд, гӧрд туг новлан... Сэки Иваныд и, Степаныд и, Ӧдюкыд и посниӧсь на вӧліны, ставныс гортын ӧти шебрас улын на узьлӧны вӧлі. Сэки тэныд вӧлі сӧмын на куим арӧс. Миянын овліс учитель Гриша. Гӧль пиысь жӧ мортыд петалӧма... Зэв шань морт.

Занавес.

І ВОРСӦМ

Дас во сайын. Сійӧ жӧ керкаыс, сӧмын обстановкаыс неуна мӧдногаджык. Рытъявыв. Микайлӧ (ар 35, косіник морт) мыйкӧ лӧсасьӧ, сӧмын уджыс водзӧ оз мун. Ӧнтип пӧльӧ пукалӧ пызан бердын да видзӧдӧ кытчӧкӧ ылӧ. Маръя (Микайлӧлӧн гӧтырыс) мыйкӧ эськӧ кӧсйӧ вӧчны пач вом дорас, сӧмын нинӧм оз путьмы. Тӧдчӧ — ставныслӧн сьӧлӧм выланыс сьӧкыд. Нинӧм вель дыр оз сёрнитны.

МАРЪЯ. Микайлӧ, Гришатӧ колі эськӧ кыдзкӧ ыстыны да. Сы понда миянӧс, гашкӧ, тшӧтш кутасны мыжавны.

МИКАЙЛӦ. Ланьт!.. Мыжалас кодкӧ миянӧс йӧз понда.

ПӦЛЬӦ. Абу ӧд лӧсьыд шунытӧ, зэв шань мортыс да. Дерт, бурджык эськӧ вӧлі, муніс кӧ да. (Кост. Пырӧ Гриша — ар 20 да паськӧмнас и пуксьӧ.).

МИКАЙЛӦ (чеччӧ). Мый нӧ, Гриша?

ГРИША. Нинӧм торъяыс. Эгӧ удитӧй тай пышйыны-а.

МИКАЙЛӦ. Воӧмаӧсь?!.

МАРЪЯ. Чӧ-ӧв!.. (ставныс шемӧс).

ГРИША (спокойнӧя, оз тэрмась, нервничайтӧмыс тӧдчӧ жӧ-а). Воӧмаӧсь пӧ тай... Час-мӧд сайын нин.

ПӦЛЬӦ. Мый нӧ сэсся?..

ГРИША. Ме ог тӧд... Удитам кӧ, пышъям войнас вӧр пыр.

МАРЪЯ. Челядьыс нӧ менам мый сы дыра эз воны?..

ПӦЛЬӦ. Найӧ ӧд кӧнкӧ керкаын олӧны.

МИКАЙЛӦ. Унаӧн на кольӧмаӧсь?

ГРИША. Абу. Ӧнтай муналӧмаӧсь. Коммунистыс ме кындзи куимӧн кольӧмаӧсь.

ПӦЛЬӦ. Куимӧн пышъяд?

ГРИША. Ещӧ нёль морт кӧсйӧны пышйыны: Ёгор Степ, Кузьма Иван, Педӧр да Митьӧ Вась.

ПӦЛЬӦ. Митьӧ Васьыд да Педӧрыс ӧд комитет беднотаад вӧліны. Налы быть пышйы. Пыр и вузаласны найӧс, кольччасны кӧ.

МИКАЙЛӦ. Татчӧ локтасны?

ГРИША. Татчӧ кӧсйӧны. (Кост). Омӧль зэв, бурджык ружйӧным абу да. Кык омӧлик пистонка сӧмын. Вӧтӧдны кӧ кутісны, позис эськӧ косясигтырйи пышйыны-а.

МАРЪЯ. Чӧв нин косясьӧмнад. Медтыкӧ дзоньвидзаӧсь колинныд-а. (Пӧльӧ кайӧ паччӧрӧ да сэсянь видзӧдӧ. Кост).

МИКАЙЛӦ. Он ӧмӧй пӧрччысьлы?.. Сёйышт... Маръя, корсь.

ГРИША. Мый нин пӧрччысян... Ме ог тӧд, мый водзджыксӧ йӧйталім, эгӧ мунӧй... Но да, гашкӧ, удитам на...

МИКАЙЛӦ. Тайӧс ӧмӧй чайтан.

МАРЪЯ. Гришук, мун сэсся. Гашкӧ тэ понда миянӧс тшӧтш кутасны мыжавны да.

МИКАЙЛӦ (скӧра). Ланьт сэні! /

ПӦЛЬӦ. Яндысь, невеска... / (ӧтпырйӧ).

(Вель ыджыд кост).

ГРИША (пукалӧ на). Эз тай нӧ воны... (Ышловзьӧ). Кӧні нӧ менам нопторйыс?

ПӦЛЬӦ (чеччӧ паччӧрысь, оз лэччы). Мӧдӧдчан?.. (Маръя босьтӧ ноп. Кылӧ ӧшинь улын локтӧм, кильчӧ вылӧ кайӧм).

МАРЪЯ (повзьӧкодь). Кодъяскӧ локтӧны!.. (Ставыс виччысьӧны сувтӧмӧн, мӧда-мӧд выланыс видзӧдлӧны. Кылӧ посводзын ӧдзӧссӧ корсьӧм).

ПӦЛЬӦ (вашкӧдӧмӧн). Кодъяскӧ тӧдтӧмъяс кӧ-а... ӧдзӧссӧ тай оз аддзыны.

МИКАЙЛӦ (вашкӧдӧмӧн). Гриша, дзебсьы гӧбӧчӧ!

ГРИША. Ме ог!..

ПӦЛЬӦ (тэрыба). Дзебсьы, оз жӧ ӧд шобсьыны, висьталам, мися, мунін нин. (Гриша дзебсьӧ пач костӧ).

Пырӧны офицер, кык салдат винтовкаӧн да полігтырйи Падей Ёгор. Падей Ёгор сувтӧ дзик кӧсяк бердас паччӧрладорсяньыс, мукӧдыс мунӧны водзӧджык. Ставныс шемӧс. Микайлӧ чеччӧ, киас и кольӧ черыс. Маръялӧн нопйыс уси кисьыс. Дедӧ сайӧдчис паччӧрас.

ОФИЦЕР. Тані тіян учительныд олӧ? (Аддзӧ Микайлӧлысь кисьыс черсӧ, скӧрысь) Шыбит чертӧ мый киад кутан!..

МИКАЙЛӦ (пуктӧ — шыбитӧ черсӧ) Тані эськӧ да, муніс кӧ нин-а... Ме... ог тӧд... Ме ӧні на со локті да.

ОФИЦЕР (видзӧдлӧ Падей Ёгор вылӧ, быттьӧ юавны кӧсйӧ).

ПАДЕЙ ЁГОР (наяна). Кода кості... Ӧні на локтӧ вӧлі да.

ОФИЦЕР (видзӧдӧ збыльысь Микайлӧ вылӧ, сэсся Маръя вылӧ, аддзӧ нопсӧ Маръя кок улысь, лэптӧ). Тайӧ нопсӧ нӧ кодлы лӧсьӧдӧма?.. Мыйла?.. (Зэв збыльысь видзӧдлӧ Микайлӧ вылӧ да Маръя вылӧ юр вывсяньыс кок улӧдзныс. Найӧ повзьӧны).

ПӦЛЬӦ (паччӧр вывсянь, дӧзмӧмӧн). Ёгор, мый нӧ ӧдзӧс дорас сулалан. Прӧйдит водзӧджык... (шуигас друг ставныс видзӧдлӧны паччӧрланьыс. Салдатъяс ружйӧяс лэптыштлӧны, офицер кутчысьлӧ револьвер кабураас).

ОФИЦЕР (салдатъяслы). Нокӧ, шоблӧй керкасӧ!

ПАДЕЙ ЁГОР. Час ме, ваше благороддьӧ, ывлаас виччысьла тіянӧс. (Сэк кості салдатъяс заводитчӧны шобны. Гриша друг уськӧдчӧ паччӧр сайысь, тойыштӧ Ёгорӧс, кӧсйӧ пышйыны, сӧмын оз удит: салдат кватитӧ пӧлаӧдыс. Ёгор зэв ӧдйӧ петӧ. Мӧд салдатыс лэптӧ винтовкасӧ Гришалань. Офицер чургӧдӧ револьверсӧ. Гриша тракнитчӧ да мездысьӧ кутӧмысь, офицеркӧд мӧда-мӧд выланыс дыр видзӧдӧны лёкысь, нинӧм оз шуны. Кост).

МИКАЙЛӦ (быттьӧ чуймӧ, кӧсйӧ эськӧ чорыда шуны, сӧмын полӧмысла оз артмы). Но... Гришаыс тай гортын на вӧлӧма... ме чайті мунлі нин-а...

ОФИЦЕР (лёкысь шпыньмунлӧмӧн видзӧдлӧ Микайлӧ вылӧ, сэсся наяна Гришалы) Энлы тэрмась. Мунам ӧтилаын миянкӧд. Гажаджык ӧмӧй абу...

ГРИША (збоя). Мунам!..

ОФИЦЕР (сідзи жӧ). Миянӧс нӧ кольны кӧсйин... пышйыны... (Гриша лёкысь нисьӧ зывӧкӧн видзӧдӧ офицер вылӧ). Мый сідзи видзӧдан ме вылӧ... Кутшӧм збой кӧсйӧ лоны... Видзӧдлам, мый кутан сьывны большевикавныд тшӧктылам да... Мунамӧй (мӧдӧдчӧны).

МИКАЙЛӦ. Кытчӧ нӧ, тӧварышъяс, нуанныд Григорей Педӧрӧвичсӧ?.. (дорйысьӧ) Сійӧ ӧд абу большевик, лӧг кузя тіянӧс ылӧдлӧмаӧсь.

ОФИЦЕР (друг лёкмӧ). Тӧдам ми, коді большевик да коді абу... Ставныд ті большевикъяс!..

МИКАЙЛӦ (повзьӧ, соссьысигмоз). Ме ог тӧд эськӧ веськыдасӧ да. Быттьӧ оліс тай миянын да эг тӧдлы-а. Ме ог тӧд сэсся, тӧварыш.

ОФИЦЕР (ёна скӧрмӧ, кучкӧ Микайлӧлы). Кутшӧм ме тэныд тӧварыш... Ещӧ и ылӧдлыны кужан!.. (Микайлӧ вирсермунӧ. Маръя кучкигас ой-ой горӧдӧ, сэсся тупкӧ чужӧмсӧ да сідзи и сулалӧ. Пӧльӧ паччӧрсянь повзьӧмӧн видзӧдӧ).

ОФИЦЕР (аслыс). Киӧс пежалі «тӧварышас!».. (Тойыштӧ Микайлӧӧс). Мунам тшӧтш миянкӧд... Пасьтась!.. да нинӧм паськӧмсьыс, сідзи лӧсьыд!.. (Мунӧны. Медводзын петӧ Гриша, сы бӧрын салдатъяс. Микайлӧ оз мун ачыс, да офицер тойлалӧ, шуалӧ: «но, но... мун... эн петитчы сэні!..» Микайлӧ шуалӧ: «мыйысь нӧ, тӧварышъяс, мыйысь нӧ, тӧварышъяс... Петӧны).

СЦЕНА САЙЫН:

ГРИША (гора). Тӧварышъяс! Энӧ локтӧй татчӧ... Пышъялӧй!..

ЁГОР. То-то-то-то!.. То котӧртӧны, то!.. Лый!.. Лый, лый!.. (Лыйӧм шы. Сэсся ставыс ланьтӧ).

МАРЪЯ (лыйӧмысь чур-чермунӧ, вель дыр кияссӧ водзӧ чургӧдӧмӧн видзӧдӧ ас водзас, повзьӧма, шемӧс).

ПӦЛЬӦ (лэччӧ паччӧрысь). Мый нӧ тайӧ лои... Мый нӧ тайӧ лои... (пуксьылас лабичӧ, чеччылас — ӧти местаӧ оз инась. Кост).

МАРЪЯ. Айка!... Айка!.. Кытчӧ нӧ питӧ нуисны? Айка!.. (Кост. Гора). Челядьыс нӧ менам кытӧнӧсь?!.

ПӦЛЬӦ. Эн горзы сэтшӧма. Гришаыд паччӧрын узьӧ, повзьӧдан. Мукӧдыс эз ӧмӧй код ордӧ кӧ пырны, оз жӧ ывлаын тарыт ветлыны...

МАРЪЯ (уськӧдчӧ паччӧр костӧ, саявлӧ. Пыр жӧ и лэччӧ паччӧрысь, уськӧдчӧ айкалань, лӧньджыка, бӧрдӧм шыӧн). Айка, кытчӧ нӧ асьсӧ нуисны?.. (Уськӧдчӧ пызан вылас да гусьӧн сыркъялӧмӧн бӧрдӧ)

ПӦЛЬӦ. Мыйысь пӧ... мыйысь... Аттӧ, аттӧ... Лоӧ ветлыны. (Пасьтасьӧ, сувтлӧ — мыйкӧ мӧвпалӧ, ӧдйӧ петӧ).

Занавес.

ІІ ВОРСӦМ.

Кӧдзыд, ыджыд амбар. Югыдсӧ бурджык лӧсьӧдны не вылісянь, бокъяссяньыс. Занавес восьтӧм бӧрын некод абу. Недыр мысти восьтӧны ӧдзӧссӧ, пырӧ Гриша, сы бӧрысь лёкысь тойыштӧны Микайлӧӧс.

Гриша улыс еджыд дӧрӧма, шапкатӧм, кӧмтӧм, чужӧм бокас вискиланьыс вель ыджыд рана. Микайлӧ шапкатӧм да кӧмтӧм жӧ, зэв гӧрд кумач дӧрӧм кежысь. Чужӧмыс век на вирӧсь, синкӧршаас ыджыд вир гадь.

МИКАЙЛӦ (тойыштігмозыс) Мыйысь нӧ, тӧварышъяс?.. (Вель ыджыд кост. Кыкнаныс шай-паймунӧмаӧсь, вӧрзьытӧг сулалӧны, видзӧдӧны ӧти местаӧ. Кынмӧны, кияснысӧ лов шынас шонтӧны, — пыр ӧтарӧ ворсігас ёнджыка да ёнджыка заводитӧны кынмыны. Гриша чужӧм боксӧ кинас малыштӧ, став чужӧм бокыс дай киыс лоӧ вир. Вирӧсь ки вылас видзӧдлӧ).

МИКАЙЛӦ (оз нин бӧрдӧм шыӧн, а повзьӧм шыӧн, гӧлӧсыс тіралӧ). Мыйысь нӧ тайӧ миянӧс, мыйысь пӧлинӧ... (кост). Кӧдзыд... кынма... (кост). Мыйысь нӧ пуксьӧдісны татчӧ, кутшӧм мыжысь мучитӧны?.. Гриша, мыйысь? (Гриша нинӧм оз шу, пуксьӧ джоджас коксӧ кресталӧмӧн, кусыньтчӧ кынмӧмысла, кияссӧ пӧлялӧ, кынмӧмысла шочиника дрӧгмунлӧ. Микайлӧ, кынмӧ да, заводитӧ ветлӧдлыны джодж кузя. Кост).

МИКАЙЛӦ (друг уськӧдчӧ Гриша вылӧ кулакъяс лэптӧмӧн, лёкысь) Мый нӧ нинӧм он шу?!. (Гриша дрӧгмунӧ, ещӧ улӧ кусыньтчӧ, оз видзӧдлы Микайлӧ вылӧ) Тайӧ тэ вӧсна менӧ мучитӧны. Менам некутшӧм мыж абу!.. Тэ вӧсна сӧмын!.. (Друг бӧр лӧнялӧ, кынмӧ — пуксьылас, чеччылас, ветлӧдлыштас котӧрӧн-сорӧн, — думсьыс шоныд перйӧ. Кост).

ГРИША (лӧня, кынмана шыӧн) Микайлӧ дядь, тэ ме вылӧ ёна скӧралан?

МИКАЙЛӦ (скӧра) Ещӧ и юасьӧ яндысьтӧм синнас!.. Не тэ кӧ, татшӧм дивӧыс эз ло...

ГРИША. Аттӧ... (кост)

МИКАЙЛӦ (бурасьӧмӧн) Эн лӧгась ме вылӧ, Гриша. Гриша?.. Ачыд ӧд аддзан, мый выйӧ воим, быдторйыс шусяс. (кост) Кынма. Зэв ёна кынма... Шонтысьыштны эськӧ. (Бӧрдӧмсорӧн) Мый нӧ тайӧ... Дыр-ӧ нӧ... Шонтысьыштны колӧ!..

САЙЫН: (Ӧти салдат). Кыкнансӧ вӧйтны кӧсйӧ? (мӧд салдат). Томджыксӧ кӧсйӧ, а мӧдсӧ оз на тӧд мый вӧчны. (Гриша черӧбтӧ) Аски пӧ тай аддзам, нинӧм на пӧ талун юр жуглыны, мӧвпавны на вӧсна. Сэсся татчӧ оз нин кӧсйы сюявны, ӧтилаад пӧ унатӧ сюян да, шоныд лоӧ.

ГРИША (лӧня кынмӧ) Шонтысьыштны эськӧ... сӧмын шонтысьыштны лэдзӧй!..

МИКАЙЛӦ. Тырмас нин, кувны куті... Ен могысь шонтӧй!.. Ой-я да ой-я!.. Кӧть эськӧ унмовсьны... (Водӧ) он вермы унмовсьныс... (Чеччӧ бӧр) Шонтӧй нин!..

ГРИША (чеччӧма жӧ, тэрыба ветлӧдлыштлас) Шонтысьыштны колӧ. Мед кӧть нин кӧмкотсӧ сетісны... (Кост. Ёна нин кынмӧны, став тушанас льӧбзьӧны).

Пырӧ офицер, ӧти киас пӧнар, мӧдас револьвер. Гриша сувтӧ ӧтар стен бокас, кияснас кутчысьӧ стенас, Микайлӧ — мӧдар стен бокас, воча Гришалы. Бур вӧлі, Гриша вылас кӧ да Микайлӧ вылас ён би югӧр усьӧ. Кост.

ОФИЦЕР (наяна моз) Кутшӧма нин кык друг большевикаланныд?..

МИКАЙЛӦ. Шонтысьыштны эськӧ.

ОФИЦЕР. (шензьӧ) Шонтысьыштны?.. Чӧв, другъяс, таысь шоныдыс оз нин тӧр. Тані и шонтысьнысӧ-а. Ме со ыркавны куті да татчӧ наросьнӧ шонтысьны пыри. Чӧв, чӧв, другъяс!..

ГРИША (мый вермӧ чорыда, сӧмын кынмӧмысла гӧлӧсыс ёна тіралӧ) Ме сӧмын ӧтитор тэнсьыд кора: лэдз Микайлӧ дядьсӧ. Сылӧн некутшӧм мыж абу.

ОФИЦЕР (зэв паськыда, искренньӧя серӧктӧ). Аттӧ жӧ ті, большевикъяс. Пыр ӧд ас думсьыныс быттьӧ йӧз вӧсна тӧждысьӧны. Асьтӧ кӧ эськӧ лэдзны, Микайлӧ дядьыд дзик веськодь лоӧ, кӧть татчӧ места вылас и кулӧ. А вот веськыдасӧ он шуӧй сідзисӧ. Мастерӧсь ті, мастерӧсь, кок йывсьыд усьтӧдз верманныд пӧръявны. Сӧмын ӧд ӧні йӧзыд аддзисны лёксӧ большевикъясыдлысь, он пӧръяв найӧс. Регыд пом большевикъясыдлы. Олӧмныс овсис... Мый нӧ тэ Микайлӧ дядь пондаыд тӧждысян? Аслас кывйыс эм на да. Кӧть эськӧ и суклясьӧ нин да шуныс ӧд вермас на жӧ.

МИКАЙЛӦ (кевмысьӧ) Лэдз менӧ гортӧ, тӧварыш вашӧ благороддьӧ. Лэдз шонтысьыштны. Нэм ог вунӧд бур вӧчӧмтӧ... лэдз ен могысь.

ОФИЦЕР. Гӧститышт на, тӧварыш... («тӧварышсӧ» нюжйӧдлӧмӧн да зэв наяна шуӧ. Микайлӧ аддзӧ, нинӧм оз артмы да дугдӧ кевмысьӧмысь. Офицер нимкодя дыр видзӧдӧ кыкнан вылас, сэсся ньӧжйӧник петӧ).

САЙЫН: салдат. Пырав... гӧститышт миянын. Да пальтотӧ пӧрччы. Шапкатӧ босьт. Паськӧмнад ӧд абу лӧсьыд шоныд керкаад овны, да ещӧ гӧститнытӧ. (Серам. Пырӧ ӧтпӧлӧса пӧльӧ).

ГРИША. Пӧльӧ, тэ нӧ тшӧтш сюрин? (Пӧльӧ дӧзмӧма да жугыль чужӧма, ӧдзӧс дорас сувтӧ, нинӧм оз шу).

МИКАЙЛӦ. Батьӧ, криста ради, вайлы бӧр-водз тюнитӧ. Кок чуньясӧй орны кутісны... (Пӧльӧ пуксьӧ, пӧрччӧ ньӧжйӧник тюни. Микайлӧ зільӧ тэрыба кӧмавны. Гриша да Микайлӧ кынмӧны ёна, пӧльӧ чеччӧ да важ моз дӧзмӧм жугыль чужӧма сулалӧ).

Занавес.

ІІІ ВОРСӦМ.

Шоныд керка. Керкаын пемыд. Куйлӧны джоджын разі-пельӧ Гриша, Микайлӧ да пӧльӧ. Важ паськӧмаӧсь на. Оз вӧрзьӧдчыны, дыр куйлӧны шы ни тӧв, узьны оз жӧ узьны. Кызӧктывлӧны, кокньыдика ружтыштлӧны. Микайлӧ шочиника ойӧстывлӧ. Чужӧмныс абу нин вирӧсь, сӧмын ранаясыс тӧдчӧны. Шоналыштӧм мысти Гришалӧн юр садьыс петі, — вӧрзьӧдчыштӧ, бианьӧв моз югнитіс вежӧрас еджыд салдатлӧн кывъясыс: томджыксӧ пӧ вӧйтны кӧсйӧ.

ГРИША (чур-чермунӧ, тэрыба пуксьӧ) Вӧйтны менӧ кӧсйӧны, лолӧс босьтны!.. (Сьӧкыда лолалӧ. Кост. Бырскӧбтӧ-чеччӧ, юрас кутчысьӧ) овны!.. овны!.. Овны меным колӧ на!.. Нинӧм на ме эг удит вӧчны!.. (Дыркодь сідзи сулалӧ, мучитчӧ. Сэсся черӧбтӧ, гӧгӧр тэрыба видзӧдӧ, корсьӧ синъяснас, кыті эськӧ пышйыны. Уськӧдчӧ ӧшинь дорас, кутчысьӧ рамаас. Ӧшинь улын кызӧктӧ салдат. Бӧр лэччӧ рамаысь). Оз позь, шынас виас жӧ... (уськӧдчис ӧдзӧсӧ, восьтіс).

САЛДАТ (ӧдзӧс сайын) Кытчӧ зурзьӧдан!.. (Гришасӧ бӧр тойыштіс керкаӧ).

ГРИША (вель дыр шемӧс. Повзьӧ. Сэсся лӧнялыштӧ) Гашкӧ... гашкӧ оз на вины... (асьсӧ ланьтӧдӧ) дерт, оз на... (Бара повзьылӧ, черӧбтылӧ, бӧр лӧньыштӧ) гашкӧ, мыйкӧ менӧ мездас... Нуны кутасны да пышъя. Гашкӧ, верма... Мый эськӧ меным сэтшӧмасӧ шогсьыны: ӧтка юр ӧд... Микайлӧ дядьӧс кыдзкӧ колӧ мездыны... Сійӧ ӧд мыжтӧм... Ме инӧ коммунист-а... (Кост) Удитасны воны гӧрдармеечьяс... Уськӧдчыны кок улас еджыдъяслы, корны прӧща. Нинӧм оз артмы сыысь... гашкӧ, артмас... Оз артмы... Гашкӧ, артмас... Дерт, артмас, прӧститасны... (Кост. Скӧра). Оз позь кевмысьны еджыдъяслы... ме ӧд коммунист... (Сьӧкыда лолалӧ, мыйкӧ мӧвпалӧ. Мудзис. Лигышмуні тушаыс. Пуксьӧ, ки йылас юрсӧ ӧшӧдӧ. Сьӧлӧмыс ёвкнитлӧ, став тушасӧ вӧрзьӧдлӧ).

ПӦЛЬӦ (ньӧжйӧник чеччӧ, сулалыштӧ, сэсся пуксьӧ лабичӧ, пыдісянь ышловзьӧ). Ок-ма!..

ГРИША (лэптӧ юрсӧ, мӧвпалӧ, чужӧмыс бурмылӧ, повзьыштлас, бара бурмылӧ. Зэв меліа, нюжйӧдлыштӧмӧн) Мамкоо... маамкоо... (бара черӧбтылӧ; повзьӧ). Кӧнӧсь бара ӧні миян. Венӧны оз на... (пиньсӧ йирыштӧ) Ок-ма!..

ПӦЛЬӦ (гач зепсьыс видлӧ табак кӧшӧль) Куритчыштны кӧть эськӧ да, табакыд абу... (Кост) Микайлӧ, тэ нӧ узян?... Али он?..

МИКАЙЛӦ (куйлӧ) Кутшӧм али узьӧм.

ПӦЛЬӦ. Гриша тай со чеччӧма-а... Тыдалӧ, абу жӧ унмовсьлӧма... (Кост) Гриша, мый нӧ сэсся?.. Дыр-ӧ оз лэдзны миянӧс?..

ГРИША. Ог тӧд, бара, пӧльӧ... тіянӧс, гашкӧ, лэдзасны...

ПӦЛЬӦ. Дивӧ ӧд тайӧ... Нэм эг веськавлы чижовкаӧ да нем виччысьтӧг босьт да пуксьӧд мортӧс.

МИКАЙЛӦ (черӧбтӧ, ӧдйӧ чеччӧ, ёна повзьӧмӧн, тэрыба) Гашкӧ, миянӧс лыйласны да?!. (Тайӧ кывъяссьыс Гриша да пӧльӧ черӧбтӧны, сувтӧны, быттьӧ кынмӧны места вылас) Гриша, а?.. Гриша, а?.. Гашкӧ, миянӧс лыйласны да?.. Гриша, а?.. Челядьыс нӧ менам кыдзи оласны?.. Гриша?.. Батьӧ?.. А?..

(Югыдланьӧ. Лӧзов тӧдчӧ ӧшиньясын).

Занавес.

ІV ВОРСӦМ.

Ывлавыв. Эжва вылын, тӧлын. Бокъясас пуяс. Занавес восьтӧм мысти некод абу. Сцена пыдӧссянь пельӧсӧдыс петӧны: Микайлӧ, Гриша (ӧтпӧлӧсаӧсь, тюниаӧсь), офицер да кык салдат. Офицер чургӧдӧма наган, салдатъяс ружйӧнысӧ лэптӧмаӧсь, — гажаӧсь. Микайлӧлысь да Гришалысь кияссӧ мышкас воча кӧрталӧма, кыкнаныс омӧльтчӧмаӧсь, кынмӧны; Гриша дзор лоӧма, кусыньтчӧма, син гуранъясыс вӧйӧмаӧсь.

МИКАЙЛӦ (сувтыштлӧ, юасьӧ) Кытчӧ менӧ нуанныд?.. Лэдзӧй гортӧ, ен могысь.

ОФИЦЕР (сералӧ код серамӧн) Гуляйтӧдам тіянӧс, ка-ка-ка!.. Ноко, сувтыштлӧй татчӧ.

МИКАЙЛӦ повзьыштӧ, видзӧдӧ гӧгӧр, видзӧдлас офицер вылӧ, сцена бокӧ — сэні юкмӧс, друг сэтысь синсӧ вештас — полӧ сэтчӧ видзӧдӧмысь.

ГРИШАЛЫ ставыс веськодь, вошӧма став надеяыс.

ОФИЦЕР мигнитӧ ӧти салдатлы.

САЛДАТ сетӧ винтовкасӧ мӧд салдатыслы, кватитӧ Микайлӧӧс мышсяньыс, нуӧ сцена бокас да сцена саяс лэдзӧ прӧрубӧ, сэсся зэв ӧдйӧ бӧр вешйӧ; кылӧ ва шы (плеск воды).

МИКАЙЛӦ салдатнас кватитӧм мысти зэв ёна горӧдӧ, весиг дрӧгмунӧ офицерыс; сцена сайын упкайтӧ, прӧрубас вӧйтӧны да.

ОФИЦЕР (уськӧдчӧ прӧрублань, тушаыс джынвыяыс саялӧ) Кытчӧ кавъясян, сэні ов!.. (чужйӧ кокнас).

МИКАЙЛӦ дугдӧ упкайтӧмысь, вӧйӧ, сӧмын быль-быль-быль кыліс, быттьӧ бутулкаӧ ва кисьтісны.

ОФИЦЕР лёкысь серӧктӧ.

ГРИША офицер чужйӧм мыстиыс уськӧдчӧ сы вылӧ, сӧмын ӧти салдатыс кутас да кыскас сцена пыдӧсас пельӧсас — кысянь локтісны. Кыкнан салдатыс повзьӧмаӧсь.

ОФИЦЕР (скӧрысь) Мый нӧ сэсся видзӧданныд?.. Вайӧй мӧдсӧ!..

ӦТИ САЛДАТ (лэдзӧ Гришаӧс, вешйӧ сы бердысь, повзьӧма) Вашӧ благороддьӧ, ме ог вермы... морт ловъяс жӧ ӧд.

МӦД САЛДАТ. Ме ог жӧ вермы. Зэв нин тай шуштӧм.

ОФИЦЕР. Ак ті, ййе... (думсьыс матьыштӧ). Этша ӧмӧй на винаныд лои... Вайӧй, колӧкӧ-а, асьнытӧ ӧд... Талун ещӧ на ковмас лыйлыны... (камандуйтӧ) на ру... (шуалігкостіыс локтӧ сцена водзас, лоӧ воча Гришалы: салдатъяс оз вӧрзьыны).

ГРИША (лэптӧ юрсӧ, морӧссӧ чургӧдӧ) Лыйӧй нин, зверъяс!..

ОФИЦЕР (кокнас зымнитӧ) на ру... ку!.. (салдатъяс мӧда-мӧд вылӧ видзӧдӧны, зэв дыша ружйӧяс лэптӧны) он-ӧ кӧ, ме ачым!.. (кыкысь помся лыйӧ наганысь).

Гриша шутов-шатовмунӧ, кымыньӧн сутшкысьӧ лымъяс, сэсся бок ногӧн бергӧдчӧ. Салдатъяс пышйӧны. Офицер локтӧ Гриша бердӧ, видзӧдлӧ, кытшовтӧмӧн Гриша синъясысь полігтырйи ӧдйӧ мунӧ. Кост.

Локтӧ Маръя, тӧвся паськӧма, ӧдйӧ локтӧмысла лолыс тырӧма, упкайтӧ.

МАРЪЯ (йӧзлань юасьӧм нисьӧ полӧм шыӧн) Кӧні нӧ ачыс?.. Уп-уп-уп!.. Кӧні нӧ Микайлӧыс? Таланьӧ тай нӧ нуисны-а?.. (бӧрдӧмсорӧн) Кӧні нӧ менам мужикыс?.. Эз жӧ кӧ ӧд лыйлыны-а?!.. (Бергӧдчӧ, аддзӧ Гришаӧс, горӧдӧ — оз ёна, юрас кутчысьӧ) А-а-а!.. (повзьӧмысла кынмылӧ места вылас).

Занавес.

ЭПИЛОГ.

Прологас кодь жӧ керкаыс. Гриша пукалӧ, жугыля, чуймӧмӧн кывзӧ пӧльӧӧс.

ПӦЛЬӦ (висьталӧ шога) Сутшкысис Гриша, сутшкысис томиник морт, быттьӧ пӧрӧдӧм кыдз, чужӧмнас лымйӧ... Пӧрысьӧдз тільсьысь-пессьысь батьыдлысь сӧстӧм лов босьтісны. Пӧсь биӧн пуан вир Гришалысь юисны... Гриша синмысь полігтырйи мунісны еджыдъяс (Ышловзьӧ. Кост). Сійӧ вояс вит мортӧс ещӧ лыйлӧмаӧсь. (Кост). Гришалӧн мамыс Сыктывкарын ветлӧма Педя Педӧр ордӧ юасьны, мыйла Гришасӧ лыйлісны, да Педя Педӧрыд тшӧктӧма шошаӧдыс тойлавны сійӧс: вӧтлӧй пӧ татысь тайӧ выжывмӧм бабасӧ... Гожӧмын шоныд мича лунъясӧ турун пуктігӧн кайлывлӧ сімсьӧд кымӧр енэжӧ. Чорыда зэрас — кульыштас кос турун. «Кодкӧ тай вайлас тэнӧ, кӧтӧдін турунсӧ. Трасича!» — ёрччыштас ми вок кодь коми мужикыд. Сімсьӧд кымӧр моз жӧ кыссьыліс Латкин Степан Коми муӧ, торкліс олӧмсӧ коми йӧзлысь, юыштіс вир тільсьысь-пессьысь вокъяслысь, бӧр пышйис, сылі. «Вайлас тай омӧльыс тэнӧ,» — сьӧлӧмсянь чорыда видісны коми йӧз еджыдъясӧс.

ГРИША. Тэнӧ нӧ, пӧльӧ, эз вӧрзьӧдны, бӧр лэдзисны?..

ПӦЛЬӦ. Со тай коктӧм коли. Нэм кежлӧ пас, казьтылантор... Ме ачым ӧніӧдз на ог гӧгӧрво, кыдзи тадзисӧ лои. Миянӧс йӧршитлісны Падей Ёгор амбарӧ, кӧдзыдінӧ. Сэсся керкаын видзисны асылӧдзыс... Ме чайтлі, мися, оз жӧ нинӧм вӧчны миянӧс, мыжыс абу да. Но, мися, видзасны асылӧдз, но, гашкӧ, видасны, но инӧ содтӧд нӧйтасны, — киыд ӧд лудӧ... Гришатӧ да батьтӧ нуӧм мысти вӧлисти казялі — делӧыд, мися, буракӧ, дзуг. Найӧс нуигӧн еджыдъясыд кодӧсь вӧліны. Менӧ вунӧдісны-ӧ, кӧсйисны лэдзны-ӧ, наросьнӧ сідзи вӧчисны-ӧ, — ме ог тӧд... Некод тай эз коль да, ме пышйи-а.

ГРИША. Гортӧ пышйин?..

ПӦЛЬӦ. Кутшӧм али гортӧ!.. Эг. Ме петі Падей Ёгор керкасьыд да вӧрланьӧ пышйыны. Вӧр керкаӧ думысь муна. Аддзисны менӧ да лыйлыны... да лыйлыны!.. Кокӧс ранитісны. Кыдзкӧ-мыйкӧ кысси вӧр керкаӧдзыд. Кынма. Кокын ранаӧй висьӧ. Нинӧм ог вермы керсьыны. Пасибӧ, вӧр керкаас аслам арнас кольсьылӧма кымынкӧ истӧг тув. Муртса сорӧн да, кыдзи да, биаси. Кокӧс кӧрталі дӧрӧмӧн. Кык сутки эг вӧрзьыв. Мыйяскӧ висисны жӧ кокъясыд. Муртса эг кув. Нэм эг бӧрдлы, сэки бӧрді... Синваӧн бӧрді... Кык лун мысти Мишка Иван воліс, чӧс туйсӧ видлавны кайлӧма да. Кори сы сьӧрысь паськӧм да сӧстӧм рузум кокӧс кӧртавны. Пасибӧ мортлы, вайис Мишка Иваныд... Ӧні на тай неважӧн Ёгор Степ ордын рытйысигӧн казьтылӧ вӧлі...

ГРИША (ышловзьӧ). Мамыд кӧть абу талун гортын, сійӧ эськӧ бара бӧрдны кутіс.

ПӦЛЬӦ. Сы дырйи ӧд ме тэныд эг и висьтав тайӧс... Бӧрдтӧг ӧд он ов! Эз кокни вӧв быдтысьнысӧ, посниысь-посни вӧлінныд ставныд. Ме джынвыйӧ калекаӧ пӧри дай, ёна отсасьӧмъяс эз лоны. Пасибӧ, ӧнія власьтыд бура видзӧдӧ миян кодь гӧль вылад, отсаліс. Не сійӧ кӧ, гашкӧ, корны лои петны ставнымлы. (Кост) Батьыс, Ӧсип Латкиныс ӧні на ловъя. Кольӧм во лэччылі Сыктывкарӧ, паныдасьлі сыкӧд. Войдӧр вӧлі ылісянь на шапка босьта, ӧні эг и видзӧдлы вылас. Бӧрсяньыс сьӧвзи сьӧлӧмысь, мися, ӧні ті воклӧн олӧмныд овсьӧма... (ылын кылыштӧ гудӧк шы) со, кӧнкӧ том йӧз гажӧдчӧны. Оз тай налӧн унмыс лок.

ГРИША. Талун ӧд дас во тыри миян сиктӧ еджыдъяс волӧмыдлы. Лыддьысян керкаӧ локтӧны казьтылан рыт вылӧ.

ПӦЛЬӦ (чуймӧ) Талун?!. Абу ӧмӧй на аски?.. (Тэрмӧдлӧмӧн) сувт, Гриша, сувт!. Казьтыштам батьтӧ... (Тэрыба кутӧ Гришаӧс киӧдыс, индӧ джоджӧ) со кӧні батьӧыд вӧлі... Татысь нуисны сійӧс... Тані вӧлі лӧсасьӧ сійӧ... Ок, ставыс на быттьӧ син водзын... кыдзи кучкалісны... кыдзи батьыд вирсермуні, кыдзи тойлалігтырйи нуисны... кыдзи Гриша заводитліс пышйыны... Гриша, казьтышт батьтӧ, казьтышт!.. Мамыд казьтывны вичкоын кутас. Меным эськӧ пернапас чӧвтны, да ог вермы... сэсянь ог вермы. Вичкоад мода пыддиыс нин и сӧмын ветлывла... (лӧньыштӧ) мыйла нӧ таво эг вӧтась батьтӧ. Быд во тай нӧ на аддзывлі-а. Зэв меліа сёрнитам... Сёйисны тай горшас!.. Гриша, тэ эн вунӧд батьтӧ, Гришатӧ... ло Гриша кодь жӧ. Сійӧ нима тэ, сійӧ сьӧлӧма жӧ ло. Сійӧ пыр ми кодьяс вӧсна тӧждысьліс.

ГРИША. Ог вунӧд, дерт. Найӧс шой вылын ӧд и ми бурасӧ овмӧдчим. Тыштӧг пӧ та выйӧдзсӧ ми эгӧ и волӧй, — шулывлӧ ячейкаса секретар. Водзӧ на пӧ лоӧ тышыд дай... Ми, пӧльӧ, тышкасям на, ёна тышкасям, мед венам дзикӧдз (кылӧ пионерскӧй рожоклӧн ворсӧм). Со корӧны нин миянӧс... (друг) Пӧльӧ, вай ветлам талун тшӧтш лыддьысян керкаад, тэ висьталан мый вӧлі дас во сайын миян сиктын.

ПӦЛЬӦ. Ог нин, пиӧ, тэ нин ӧтнадӧн ветлы.

ГРИША (корӧ) Ветлам, пӧльӧ... Ветлам но... пӧлюш, ветлам.

ПӦЛЬӦ. Меным дыш... Лӧг петӧ тіян гажӧдчӧм вылад... Сэні сэсся Падей Ёгорыдлӧн челядьыс лоӧны и... видсяс дай.

ГРИША. Мед лоӧны кӧ, мед!.. Ми найӧс талун янӧдам, видам да мунасны... Мӧдысь сэсся оз локны дай... (кылӧ пионеръяслӧн барабанӧн ворсӧм) кылан, пӧльӧ, кутшӧм гажа. Ветлам... пӧльӧ, ветлам.

ПӦЛЬӦ. Ветлам но инӧ... Тэысь он мын!..

ГРИША (тэрыба пасьтасьӧ, пӧльӧ тшӧтш ньӧжйӧникӧн). Пӧльӧ, талун тэ аддзылан, кыдзи ми шуам: «Уджалысь йӧзӧс дорйыны, пионер, ло дасьӧн!» Ставным гӧрӧдам ӧтув: «ме пыр дась!»

ПӦЛЬӦ. Збой, ме чайта, лоан тэ, пиӧ. Батьтӧ сӧмын нэмыд эн вунӧд. Нэмыд казьтыв сійӧс, казьтыв тайӧ рытсӧ, нэм пом воӧмсӧ... Дорйы батьтӧ дай Гришаӧс.

ГРИША (ки лэптӧмӧн) Ме пыр дась!.. Мунам (сайын ылын барабан. Мӧдӧдчӧны петны).