ВЛАДИМИР МАКСИМӦВИЧ ФРИЧЕ

Сентябр 4ʼ лунлань паныд кулі Владимир Максимӧвич Фриче. Сійӧ кулі сэтшӧм кадӧ, кор Владимир Максимӧвичлӧн олӧмыс вӧлі зэв на колана, кор вӧлі колӧ сылы индыны да лӧсьӧдны марксизм нога гижӧдъяс литература йылысь. Мӧйму тайӧ жӧ каднас кымын дзебим марксизм нога наука вылын уджалысьӧс Иван Иванӧвич Скворцовӧс. Тайӧ кулі ыджыд юрвежӧра ёрт, коді вӧлі уджалӧ да лӧсьӧдӧ марксизм нога принципъяс западса да роч литератураын да искусствоын.

Кор классӧвӧй вермасьӧм пыр ӧтарӧ паськалӧ, ёсьмӧ; кор тшӧтш тайӧ вермасьӧмыс ыдждӧ идеологическӧй фронт вылас; кор зэв сьӧкыд лои вермасьны искусство да литература принципъяс лӧсьӧдігӧн — буретш сэтшӧм кадӧ кувсис Владимир Максимӧвич Фриче, коді вӧлі ставсӧ тайӧс веськӧдӧ марксизм идеологиялань, вермасьӧ вӧлі искусствоын да литератураын марксизм нога идеология нуӧдӧм вӧсна.

Владимир Максимӧвич ёна велӧдчӧм революционер-коммунист. 1905 воын нин, кор вӧлісны студентъяслӧн бунтъяс, государственнӧй думаын черносотенец Пуришкевич индіс Владимир Максимӧвич вылӧ, кыдзи крамольнӧй морт вылӧ, бунтовщик вылӧ. Владимир Максимӧвич 1905 воын нин вӧлі нуӧдӧ удж да вермасьӧ выль идеологияа школаяс вӧсна. Медся воддзаысь асьсӧ петкӧдлӧм (выступайтӧм) Владимир Максимӧвичлӧн вӧлі 1900 воын диспут вылын, кӧні идеалист Нестор Котляровский вӧчӧма доклад „Мировая скорбь“ йылысь да абу сэні веськыда нуӧдӧма висьталӧмсӧ — абу босьтӧма экономикасӧ. Сэки Владимир Максимӧвич сувтӧма да висьталӧма, мый татшӧм докладъясыд пӧ оз туйны, докладас экономикасӧ да классӧвӧй вермасьӧмсӧ абу вайӧдлӧма да. Дерт, сы кадын унаӧн на эз лючки кывзыны висьталӧмсӧ Владимир Максимӧвичлысь.

1905ʼ восянь В. М. ёна уджалӧма студентъяс пӧвстын, тӧдмӧдӧма найӧс кружокъяс пыр марксизмӧн. Сэсянь жӧ 1907ʼ воӧдз В. М. уджалӧ (сотрудничайтӧ) журналъясын, гижӧ статтяяс да нуӧдӧ пропаганда удж. Октябрса революция бӧрын сійӧс индісны уджавны мукӧд государствояс кост удж нуӧдан комиссариатӧ. 1920-ӧд восянь босьтчис научно-исследовательскӧй уджӧ: организуйтіс І-ӧд МГУ литературно-художественнӧй отделенньӧ, литература да кыв тӧдмалан научно-исследовательскӧй институт, кутіс велӧдны комакадемияын. В. М. тані бурсӧ вӧчис зэв ыджыдӧс.

Владимир Максимӧвичлӧн литературнӧй уджыс зэв уна. 1908ʼ воын на петаліс сылӧн нига: „Очерки по истории Западно-Европейской литературы“. Тайӧ нигаас В. М. литератураыслы донсӧ сетӧ марксизм нога идеологияӧн. Сэсся сылӧн эмӧсь нигаяс: „История литературы XІX века“, „Западно-Европейская литература XX века“, „Шекспир“, „Поэзия кошмаров и ужаса“ да мукӧд. Тайӧ сӧмын куш литература кузя.

Владимир Максимӧвич тшӧтш ёна уджаліс наука-искусствоын, искусствоас лӧсьӧдаліс марксизм нога принципъяс. Та кузя сылӧн эмӧсь уджъяс: „Очерки социальной истории искусства,“ „Социология искусства“ да мукӧд.

Сійӧ и ӧні на вӧлі ёна уджалӧ тшӧтш журналъясын. Вӧлі редакторын „Печать и революция“ журналын, „Литература и марксизм“ журналын, редколлегияса шленын „Красный архив“ журналын. Медся ыджыд уджыс бӧръя каднас сылӧн вӧлі научно-исследовательскӧй. Такӧд тшӧтш сійӧ преподавайтіс комакадемияын да литература отделенньӧын (институт краснӧй профессураын).

Владимир Максимӧвичлӧн кулӧмыс оз на вӧлі ков дыр. Сійӧ ёна на вермис отсавны аслас ыджыд уджӧн миянлы, велӧдны аслыс вежысьясӧс.