СЁ ВО МЫСТИ

Оліс-выліс Модӧст пӧль. Гӧра пиын оліс. Енлы эскис. И зэв ёна корӧма Енлысь:

— Енмӧй, Господьӧй, мед эськӧ ме ог кув, а сӧмын унмовся, да садьмыла быд сё во мысти. Окота видзӧдлыны, кыдзи кутасны йӧзыс овны, да кутшӧм лоӧ му-ваыс.

Енмыд корӧмтӧ кылӧма, да шуӧма:

— Мед тэ ног лоӧ. Со тэд зарни куд, сэні томмӧдчан кампет. Кыдз садьман, ӧтиӧс сёй, и томман. Видзӧдлы му выв гӧгӧрсӧ, дай бӧр вод, унмовсь бара сё во кежлӧ.

Гӧраын гымыштіс, Модӧстлӧн ӧдзӧсыс тыри изъясӧн-муӧн. Пӧль водіс аслас вольпасьӧ и унмовсис сё во кежлӧ.

І юкӧн

Коркӧ Пантилей нима детинка исковтіс гӧра вывсянь да дзопкысис изйӧ, лыжиыс и чеги, а Паньӧ уси кутшӧмкӧ гуранӧ. Гураныс юкмӧс кодь. Паньӧ кутіс посйысьны чегӧм лыжи пӧвнас. Гурйис, гурйис... кутшӧмкӧ ӧдзӧс мыччысис. Кольчаӧдыс кыскыштіс дай воссис ӧдзӧсыс. Пырис — горнича, горнича шӧрас — вольпась, а сы вылын куйлӧ пӧль, узьӧ нисьӧ кулӧма, он гӧгӧрво. Паньӧ эшкынсӧ вештыштіс, пӧльыд и садьмис. Паньӧ повзис, шай-паймуніс.

— Коді тэ? — юаліс неуна сайкалыштӧм бӧрын Паньӧ.

— Сла Бог, — шуис пӧль — ме Модӧст... Садьмытӧг сё во узи. Аттьӧ, мый садьмӧдін, Пантилей. Со тэд быдсяма чӧскыд сёян-юан. — Ачыс сёйис зарни кудйысь ӧти кампет да зарни кудсӧ пыдӧ идраліс. И томмис: — Ме ветла да му вывсӧ гӧгӧр видзӧдла, кыдзи йӧзыс олӧны-вылӧны. Локта да тэд бур козин сета. Виччысь.

Пуксис лыжи вылӧ, быттьӧ вӧв вылӧ, енэжас кыпӧдчис и лэбис... Лэбӧ му вывті, аддзӧ: йӧзыс му гӧрӧны вӧлӧн, кӧдзӧны, картупель, капуста пуктӧны. Лэбӧ вӧр весьтті: вӧрыс помтӧм-дортӧм, а вӧрас зверьяс и лэбачьяс тырыс. Лэбӧ юяс, тыяс весьтті: тыясыс сӧстӧмӧсь, чериыс сы мында, мый лыаа пыдӧсыс оз тыдав. Лэбӧ саридз весьтті: саридзас уна жӧ чериыс уялӧ, а васа зверьяслӧн и лыдыс абу. Сынӧдыс енэжас сӧстӧм, лолавны зэв кокни.

Кутшӧмкӧ грездӧ сувтліс, пыраліс ӧти керкаӧ. Ыджыд семьяӧн олӧны. Енлы эскӧны. Нянь-вӧлӧга тырмымӧн, кӧм-паськӧм ас печкӧм-вурӧм. Некод весь оз ов. Коді печкӧ, коді пусьӧ, коді скӧтӧс вердӧ-удӧ, коді сийӧс-завод вӧчӧ, коді додь, телега мастеритӧ. Став челядьыс кутшӧмкӧ удж-отсӧг вӧчӧны. Пажнайтны Модӧстӧс корисны: Енлы славитісны-юрбитісны, сёйисны-юисны да бара уджӧ кутчысисны.

— Сла Бог, — шуис Модӧст и муніс аслас узян-оланінӧ. — Бара на узьышта да видзӧдла сё во мысти.

Воис. Пантилей детинка виччысьӧ:

— Сла Бог, ёна нин виччыся тэнӧ, пӧль Модӧст, меся гашкӧ он нин и волы.

— Молодеч, Пантилей, мый менӧ виччысян. Со тэд козин, пу гӧр. Тая горнас кыті гӧран-кӧдзан-пуктысян, ставыс бура быдмыны-пуритны мӧдас. Дӧвӧльпырысь овны кутан.

Аттьӧаліс Паньӧ пӧль Модӧстӧс, и муніс гортас. А пӧль Модӧст бара на унмовсис сё во кежлӧ.

Воис гортас Паньӧ, петкӧдліс мам-батьыслы пу гӧр, да шуис:

— Со кутшӧм менам гӧр эм. Пӧрысь пӧль Модӧст козьналіс. Кута тайӧ горнас гӧрны-кӧдзны, тіянӧс вердны.

Кузь нем Пантилей оліс: гӧрис-кӧдзис, ыджыд семья, рӧдвужсӧ вердіс.

Амбарас ларьясыс некор эз тыртӧммывны. Челядь быдтіс, внукъяс. Кувсис сэк, кор нин внукыслӧн детинка чужис. Пантилейӧн жӧ и нимтісны. А челядь, кыдзи и сё во сайын, пыр ӧткодьӧсь — ворсӧны-исласьӧны.

ІІ юкӧн

Ислалӧ Паньӧлӧн внукыс — Паньӧ — лызьӧн. Гӧра вывсянь исковтіс, дзопкысис кытчӧкӧ, да уси кутшӧмкӧ гуранӧ. Видзӧдӧ Паньӧ: юкмӧсӧ кӧ уси-а, гӧгӧр веськыд стен? Гурйысьны кутіс чегӧм лыжи помнас, гурйыштіс ӧтилаті — кольчаа ӧдзӧс мыччысис. Кольчатӧ кыскыштіс, ӧдзӧс воссис, пырис горничаӧ, гӧгӧр черань вез. Шӧрас небыд вольпась вылын пӧрысь пӧль узьӧ-шкоргӧ. Паньӧ эшкынсӧ вештыштіс и пӧльыд садьмис.

— Сла Бог, бара на Пантилейыд менӧ садьмӧдіс.

Сёйис зарни кудйысь кампет и лои томӧн. Модӧстӧн пӧ менӧ шуӧны. Тэ, Паньӧ, менам гӧсть. Со пызан вылын пӧ быдсяма чӧскыдыс. Сёй, ю, шойччы. А ме пӧ тэнад лыжи вылын ветла му выв гӧгӧрсӧ видзӧдла, кыдзи нин олӧны-вылӧны йӧзыс. Локта пӧ да тэд вая бур козин. Сӧліс лызь вылӧ, быттьӧ вӧв вылӧ, и лэбис.

Лэбӧ кар весьтті — машинаяс тювкъялӧны ӧтарӧ-мӧдарӧ. Лэбӧ завод весьтті. Завод гымгӧ-ковгӧ — пельыд чуналӧ. Енэжас тӧкӧтьӧ эз зурась самолёткӧд. А дукыс самолёт бӧрысь петӧ — юрыд кольмас. Му вылын тракторъяс гӧрӧны, мусӧ лямӧдӧны. Муыс, Модӧст кылӧ, ымзӧ-бӧрдӧ дойдалӧмсьыс. Лэбӧ вӧр весьтті. Вӧрыс лысӧма, куш мыръяс да кокораяс кольӧмаӧсь. Водзӧ лэбис. Йӧзыс танкъясӧн ӧта-мӧдсӧ лямӧдӧны, самолёт бомбаяс шыблалӧ, корабльяссянь ракетаясӧн лыйсьӧны. Енэжыс оз тыдав тшынысла. Ставыс сотчӧ, котшӧс дук кылӧ.

— Мый нӧ йӧзыс йӧймӧмаӧсь?! Этадзи ӧта-мӧдсӧ решитӧны-бырӧдӧны? — шогӧ усис Модӧст.

Воис аслас узянінӧ. Паньӧ горӧдіс:

— Мый нӧ, кытчӧ вошин, эта дыра шӧйтан?! Меным ӧд тані гажтӧм, тэнад ни телевизор, ни музыка. Вай меным козинтӧ, да ме муна тась.

— Эн шогсьы, Пантилей, со ме тэд сета пу гӧр. Кыті гӧран да сэтчӧ кӧ кӧдзан, ыджыд урожай быдмас.

— Сералан, али мый?! — горӧдіс Паньӧ. — Пу гӧр. Ӧні пу горнад некод нин оз гӧр. А ме и гӧрнысӧ ог куж, ни кӧдзны. Ставсӧ ми ньӧбам магазинысь. Нянь и вый, и кӧлуй.

— Сё дивӧ, вежсьӧма олӧмыд! — шензьӧ пӧль Модӧст. — Енсӧ вунӧдінныд али мый?

— Енмыс, пӧль Модӧст, абу. Мойдӧм сійӧ...

— Но инӧсь. Со тэд козин — пу мӧлӧт. Мый пу мӧлӧтнас котшкан — кык лоӧ.

— Но тайӧс инӧ босьта, сӧмын видла, збыль-ӧ висьталан?

Котшкис лыжи пӧвсӧ — лои гоз. Паньӧ босьтіс пу мӧлӧт, сувтіс лызьяс вылӧ да исковтіс гортас. Паныд сылы Лыско понйыс локтӧ, бӧжнас вегльӧдлӧ. Паньӧ котшнитіс Лысколы плешкас пу мӧлӧтнас да лоис кык Лыско, дзик ӧткодьӧсь.

— Но сё дивӧ! Тырмас, уна Лыскоыс оз жӧ ков.

Гортас пырис... Счас, чайтӧ, дневникысь двойкасӧ вӧча четвёркаӧн. Котшнитіс двойкасӧ, лои кык двойка. «Тайӧ оз жӧ туй, унаысь кӧ котшнитан, дневникӧ оз кут тӧрны».

Ыджыд мамыс и шуӧ:

— Пантилей, ветлы магазинӧ, ньӧб сакар пачка, со руб.

— Ветла, — шуӧ Паньӧ. Босьтіс руб, да сійӧс котшнитіс, лои кык руб. Ой любӧ лои, котшкис, котшкис да лои дас руба. Котӧртіс магазинӧ и шуӧ продавщицалы:

— Марья Ивановна, ыджыд мам тшӧктіс сакар пачка ньӧбны да дас руба ӧти даса вылӧ вежны.

Гортас локтіс, ыджыд мамлы сакар сетіс. Пыді жыръяс пырис, да даса сьӧмтӧ кутіс котшкавны пу мӧлӧтнад, ӧдйӧ и дзонь чукӧр лои.

Батьыс локтіс да шуӧ:

— Буракӧ, миян Паньӧ мыйкӧ мастеритӧ.

Пырис пыді жырйӧ, да чуймис. Сы мында сьӧм Паньӧ вӧчӧма!

— Батьӧ, ме нин мудзи котшкыныс. Вай сэсся тэ сьӧмсӧ печатайт... Ӧдйӧ и озырмисны. Удж вылас батьыс оз нин ветлы. Паньӧ школаас дугдіс жӧ ветлӧдлыны. Лун и вой деньга вӧчӧны ая-пиа. Мудзасны — вежсьӧны. А мамыс котралӧ магазинъясӧд да мыйсӧ сӧмын оз ньӧбав.

Коркӧ Паньӧ гӧтрасис. Гӧтырсӧ машинаӧн вӧдитӧ магазинъясӧ да ресторанъясӧ...

Но пу мӧлӧтыд коркӧ и жугаліс. Эз нин кут деньгаыд артмыны. Паньӧ гозъя юксисны. Пияныс гӧльмӧм бать-мам дорсьыныс мунісны.

Паньӧыд пӧрысьмис, висьмис да кулі. Сылӧн чужис внук. Пиыс кӧть и эз радейт батьсӧ, но нимсӧ сетіс — Пантилей.

ІІІ юкӧн

Паньӧ, детинка, радейтіс жӧ лызьӧн ветлыны. Ӧтчыд сійӧ исковтіс гӧра вывсянь да дзопканӧ веськаліс, лызьыд чеги, и уси кутшӧмкӧ гуранӧ. Дзик юкмӧс кодь. Горзіс Паньӧ, горзіс, некод оз кыв. Чегӧм лызьнас посйысьны-кодйысьны кутіс. Ӧтарысь и ӧдзӧс мыччысис. Кыскис кольчаӧдыс асланяс, воссис. Пырис Паньӧ горничаӧ. Горнича шӧрас узьӧ-шкоргӧ пӧль. Паньӧ эшкынсӧ вештіс, пӧльыд садьмис.

— Аттьӧ тэд, Пантилей, мый менӧ садьмӧдін?

— Коді тэ? — юаліс Паньӧ.

— Менӧ Модӧстӧн шуӧны. Тэ менам гӧстьӧн лоан. Пуксьы пызан сайӧ, сёй, ю, мый тэд колӧ.

Ачыс зарни кудйысь сёйис ӧти кампет, и пырысь-пыр томмис.

— Ме тэнад лыжи вылӧ сӧла да му выв гӧгӧрсӧ кытшовта, видзӧдла, кыдзи нин йӧзыс олӧны. Локта да тэд сета бур козин, — и лэбис лызь вылын енэжас.

Лэбӧ Модӧст му весьтті, коркӧ аддзыліс сэсь тракторъяс, кыдз найӧ гӧрӧны-кӧдзӧны, а ӧні видзӧдӧ, да тракторъясыд му вылас сулалӧны, джынвыйӧдзыс мунас тырӧмаӧсь, няйтас вӧйӧмаӧсь, сімӧмаӧсь. Кар весьтті лэбӧ: быдлаын сімӧм да жугалӧм машинаяс. Некодлы ковтӧм чукӧръяс. Водзын дзонь гӧра быдсяма пӧлӧс машинаяс. Сімӧм и дзонь — ставыс ӧтчукӧрын. Кар весьтті лэбӧ: некӧн оз ызгыны йӧз. А джуджыд, уна судта керкаяс — ставыс тыртӧм. Эмбурыс сісьмӧ да сімӧ. Тыртӧм холодильникъяс, сімӧм газӧвӧй плитаяс, уна во нин сэн абу пусьылӧмаӧсь. Кӧнсюрӧ ӧтка йӧз ветлӧдлӧны, быттьӧ кольмӧм тӧрӧканъяс.

Лэччис Модӧст му вылас, да юаліс ӧти пӧрысь пӧчлысь:

— Мыйла нӧ карас важ моз йӧзыс оз жуны? Мыйла уна судта керкаясыс тыртӧмӧсь?

— Тэ, буракӧ, мӧд планета вылысь воӧм морт, абу татчӧс? Он тӧд, мый му увсьыс быри нефть, быри газ, из шом. Сы вӧсна и оз вермыны ломтыны керкаяс, оз вермыны вӧчны машинаяслы ломтас-мавтас. Сы вӧсна и электричествоыс абу. Ӧні сӧмын деревняын и позьӧ овны, кодлӧн керка эм да пескыс кольыштіс на... Гӧрны лои нинӧмӧн. Зырнад уна он гӧр. Вӧвъяс уна дас во сайын бырӧдлӧмаӧсь. Йӧзыс жебмисны, ёна висьӧны да кулалӧны.

Лэбис Модӧст вӧр весьтті, кӧні коркӧ сук вӧр вӧлі, а ӧні сісь мыръяс сӧмын кольӧмаӧсь. Туруныс оз быдмы. Тӧв шутьлялӧ вой саридзсянь, некутшӧм кутӧд абу. Кӧдзыд ывла вылас. Лэбӧ ю вомӧн: юыс гудыр, чери оз тыдав. Лэбӧ Модӧст саридз весьтті... Ыджыд корабльяс берег пӧлӧныс бок выв туплясьӧны, сімӧны. Саридзыс гудыр. Корабльяс вывсьыд оз нин лыйсьыны ракетаяснад — чӧв-лӧнь гӧгӧр.

Лэччис деревняӧ. Коркӧ сійӧ деревняас сійӧс бура гӧститӧдісны... Йӧръяссӧ керка костъясас зэв джуджыда кыпӧдӧмны. Йиркӧдчис дзиръя ӧдзӧсӧ:

— Мый колӧ? — юалісны.

— Юасьны кӧсъя, мыйла сы джуджда потшӧса йӧрыд?

— Он кӧ потш, тшыг йӧзыс ӧти войӧн став граднымӧс ректасны, асьным тшыг колям.

Водзӧ лэбис пӧль Модӧст. Видзӧдӧ — джуджыд гӧра вылын ичӧтик грезд. Шӧрас зэв мича вичко. Пырис вичкоас... Йӧз том и пӧрысь Енлы юрбитӧны. Юрбитіс Модӧст да петіс. Ичӧтик грездад Ентӧ абу на вунӧдӧмаӧсь. Вӧлӧн на гӧрӧны и му. Косаӧн ытшкӧны, нянь вартӧны да изӧны. Ен ногӧн войтырыс олӧны. Локтысь морттӧ корисны пажнайтны.

— Меным зэв любӧ лои, — шуӧ Модӧст, — тіян кӧть кольӧма на сӧстӧмӧн оланіныд. Енсӧ абу на вунӧдӧмныд ни.

— Ентӧ кӧ вунӧдам, олӧмыд помасяс. Ми тӧдам: кӧні Енсӧ вунӧдӧмны, сэні и рӧзӧр. Машинаяслӧн нэмлы со пом воис. Войнаясыс помалісны олӧмсӧ и. Эз кӧ воюйтны, кузя на да шуда вӧлі позьӧ мирыслы овны. Ломтас-мавтас вель дыр кежлӧ на эськӧ тырмис. А войнаясыс ставсӧ сотісны-сёйисны тшӧтш и му пытшсьыс. Йӧзыс ӧта-мӧд пӧвстсьыныс вель унаӧс виалісны. Колӧ, мед эськӧ регыдъя кадӧн святӧй морт чужис свет вылас, му выв олӧмсӧ бурмӧдіс, мичлунсӧ сылысь, мый колис на, бӧр мыччӧдіс.

— Эм нин сэтшӧм мортыс. Локтас регыд, — шуис Модӧст, да лэбис аслас оланінӧ.

Паньӧ пӧльлы воча нин ӧдзӧс дорӧдзыс воис.

— Пӧль Модӧст, ме чайті, тэ он нин и лок.

— Эн шогсьы Паньӧ, ме кӧсйыси да локті. А мый эськӧ тэ кӧсъян?

— Меным нинӧм оз ков. Сӧмын бать-мам висьӧны, да мед эськӧ бурдасны. Да мед эськӧ му выв олӧмыс бергӧдчас бурланьӧ.

— Сідзкӧ, Пантилей, ме тэд сета святӧй пу крест. Кутшӧм ловъя лов дінӧ инмӧдчан, сійӧ и бурдас. А быдмӧгъяс вылӧ кӧ крестсӧ пуктылан, кык мында лоӧны... Но тайӧ пӧртсьыны олӧмӧ кутас сэки, кор ачыд он дышӧдчы. Но и сэки ӧти нэмӧн ставсӧ вӧчны он удит. Кольӧ на и внукъясыдлы, пра-правнукъясыдлы тэнад уджыд.

Босьтіс Паньӧ пу крест, воис гортас, пернапасасис, да и инмӧдіс крестсӧ батьыслы, а сэсся и мамыслы, найӧ и бурдісны. Енмыслы юрбитіс, петіс гортсьыс, кресталіс му, и муыс чужтіс-быдтіс кык мында быдтас. Ю кресталіс — юыс сӧстӧммис, черияс синвидза содісны. Некымынысь инмӧдчис пожӧм, кыдз да коз пуяс дорӧ — мича, тшӧкыд сывтыръя вӧр быдмис. Турун дорӧ инмӧдчис Пантилей — туруныс сукмис, джудждаммис.

Сэсся кутшӧм пемӧс дорӧ оз инмӧдчы, сылӧн и кык мында чужӧ пияныс. Саридзӧ лэдзліс крест — саридзыс сӧстӧммис, чериыс чужны-рӧдмыны кутіс унджык и унджык.

Пантилей пӧрысьмис нин и пиыс босьтіс сылысь пу крестсӧ... Быдлаын виччысьӧны йӧзыс святӧй крестсӧ Пантилейлысь. Ен ног сьылӧмӧн крестӧн локтысь мортӧс паныдалӧны. Кӧні Пантилейлӧн пиыс волас, сэні и олӧм бӧр бурмӧ-ладмӧ. Крестыс, дерт, крестӧн, но мортыс вежӧра, водзӧ вылӧ мӧвпавны сяммӧ.