ТУНДРАЫН

Кӧдзыд вой тӧв шутьӧбӧн лэбалӧ паськыд эрд вывті, ӧтилаысь мӧдлаӧ новлӧдлӧ лым чиръяс, содтӧ-чинтӧ толаяс. Топӧдчӧмаӧсь, йӧжгыльтчӧмаӧсь ӧтилаӧ кӧръяс, оз кӧсйыны сетчыны тыртны пурга улӧ; на костӧд ыджыд маличаа, сы вывті паркаа ветлӧдлӧ да сюся видзӧдӧ кӧр видзысь, мед оз матыстчыны кӧр чукӧр дінӧ кӧинъяс, кодъяслысь татшӧм поводдяыс вевттьӧ мыжсӧ.

Чумйын.

Кӧр чукӧр дінсянь неылын сулалӧ ёсь йыла чум. Пурга вӧснаыс он вермы аддзыны, ылын-ӧ и эм сійӧ, кутшӧм местаын сулалӧ. Чум пытшкын гажаа трачкӧдчӧ би. Би вылын ӧшалӧны тшайникъяс, пӧртъяс. Энькаяс лӧсьӧдӧны рытъя сёян-юан семьялы. Би гӧгӧр лата^Лата — джодж плакаыс./^ вылын пукалӧны гырысьяс морт вит кымын, пельӧсын дӧзмӧдӧ понъясӧс дзоляник Иван. Гырысьяс сёрнитӧны важ олӧм-вылӧм йывсьыс, ӧнія власьт йылысь. На костын сюся висьталӧ важ лёксӧ озыръяслысь Логей дядь, код вывті мунлӧма быдсяматорйыс. Сійӧ ветлӧма колян во Сыктывкарӧ Сӧветъяс съезд вылӧ. Уна выльторъяс висьтавліс семьяас. Гарыштіс тшӧтш и школа йылысь, тундраын пӧ яранъяслы восьтӧны велӧдчанін, кӧсйӧны пӧ сюсьмӧдны яранъясӧс, мед некод найӧс важ моз эз кут ылӧдлыны, мед найӧ велалісны асьныс дорны выль олӧм, вермасьны спекулянтъяскӧд да озыр кӧраяскӧд.

Иван окотитчӧ велӧдчыны.

Батьыслысь висьталӧмсӧ дзоляник Иван ставсӧ тэчис юрас, вывті нин вӧлі муса да любӧ кывзыны школа да велӧдчӧм йывсьыс сёрнисӧ. Иванлы кӧть вӧлі 11 арӧс на, сӧмын сійӧ унатор нин кывліс озыр вузасьысьясӧн яранъясӧс ылӧдлӧм йылысь, унаысь нин кывзывліс батьыслысь висьтавлӧмсӧ.

Коркӧ, важ дырйи на, ӧти купеч вӧлі юктӧдӧма винаӧн бать-мамсӧ да пышйӧдӧма став кӧрсӧ. Сэтісянь сарӧс шыбиттӧдз Логейлы лоӧма овны озыр кӧра ордын казакын пӧшти кынӧмпӧтсьыс (сетлісны вонас 4 кӧрӧн). Сӧмын революцияыд мездӧма озырлы уджалӧмысь. Ӧні сылӧн 200 кӧр нин. Ичӧтик Иван сійӧ и мӧвпалӧ: „велӧдчытӧгыд бара озыръясыд помаласны кӧртӧ, найӧ ӧд сюсьӧсь“.

Школа воссис.

Эз зэв дыр ковмы виччысьны власьтлысь шуӧмсӧ — сійӧ тӧвнас жӧ воӧмаӧсь тундраӧ велӧдысьяс, восьтӧмаӧсь школа да чукӧртӧны велӧдчысьясӧс. Тайӧ юӧрсӧ Логӧй чомйӧ вайис ыджыдджык вокыс Иванлӧн, коді лэччылӧма Мадорӧ^Мадор — Яран сикт, Колва ю бокын./^ ньӧбасьны. Ыркмуні сьӧлӧмыс Иванлӧн. Ӧдйӧнджык колӧ лэччыны велӧдчыны... Сӧмын тай эз на ставыс другӧн сідз ло: кутшӧмкӧ висьӧм топӧдіс Иванлысь батьсӧ да куим лун мысти Логей кувсис. Уна синва кисьтіс Иван: ӧти-кӧ — бать вӧснаыс, а медсясӧ сійӧн, мый мамыс оз вӧлі мӧд сетны велӧдчынысӧ, пыр вӧлі пинясьӧ батьыскӧд, кор вӧлі пансяс сёрни Иванӧс школаӧ сетӧм йылысь.

Иван пышйӧ школаӧ.

Вежон-мӧд нин коли батьӧс дзебӧмсянь, а школаӧ лэдзӧм йылысь мамыс оз и кывзыны кӧсйы, сылы тшӧтш отсалӧ вокыс — Семӧ дядь. Тайӧ шог вӧснаыс Иванлӧн оз узьсьы войыс, пыр школа йылысь мӧвпалӧ.

Иванлӧн дзикӧдз быри надеяыс школаӧ лэдзӧм вылӧ. Сійӧ кутіс мӧвпавны, кыдз эськӧ позяс пышйыны чумйысь школаӧ. Ӧтчыд гортсаыс ставныс мунісны мӧд чумйӧ гӧститны. Колисны Иванӧс вокыскӧд кӧр дінӧ. Эз зэв дыр мӧвпав Иван — куталіс ассьыс кӧръяссӧ (быд мортлӧн семьяын эмӧсь аслас кӧръяс) да лямкааліс (доддяліс). Босьтіс харей, пуксис доддьӧ да кутіс тӧвзьыны Мадорӧ. Ачыс мӧвпалӧ: „Мед эськӧ эз жӧ суны школаӧ вотӧдз“.

Мыйӧн казялісны Иванлысь пышйӧмсӧ гортсаыс, пыр и ыстісны вӧтчыны Иван бӧрся. Эз на удит сійӧ мунны ӧтик даддя кост, видзӧдлас да — бӧрсяньыс вӧтӧдӧ даддя. Майышмуні сьӧлӧмыс Иванлӧн, сійӧ ӧддзӧдіс кӧръясӧс, икӧстіс — турӧб моз кутіс лэбны, сӧмын вӧтчысьыслӧн кӧръясыс ӧдйӧджык вӧлӧм мунӧны — регыд Иванӧс суис дай ордйис, сэсся паныдаліс. Иванлы лои сувтӧдны кӧръяссӧ. Видзӧдліс да — Семӧ дядьыс вӧлӧм вӧтчӧма. Иван бӧрдны кутіс, сӧмын Семӧлы веськодь: кӧрталіс Иванлысь кияссӧ да шыбитіс лымъяс. Сэсся босьтіс Иванлысь кӧръяссӧ да тӧвзис чумлань (яранъяслӧн тшӧкыда овлӧ тундраӧ мыжаясӧс кольлӧм, дерт, матіникӧ).

Иван куш вылын ӧтнас.

Куйлӧ Иван лым вылын, видзӧдӧ сӧстӧм енэж вылӧ, шогсьӧ батьыс понда: „Сійӧ кӧ эськӧ вӧлі, важӧн нин школаад велӧдча, а ӧні со мый мекӧд вӧчӧны“. Тюрӧбӧн кутіс лэччыны синваыс Иванлӧн.

Рытъядорӧдзыс пессис Иван, мынтӧдчис кӧрталӧмысь. Сӧмын пемдігас вермис мездысьны тасма кӧртӧдысь. Кытчӧ мунан подӧнтӧ. Мадорӧдз ылын. Бӧр лои чумлань кыссьыны. Гортас сійӧс мамыс зэв чорыда нӧйтіс да шыбитіс пельӧсӧ. Сӧмын Иванлӧн пыр вӧлі ӧти мӧвп: мунны велӧдчыны да велӧдчӧмӧн кокньӧдны ассьыд да став яранъяслысь олӧмсӧ.

Мамыс Иванӧс ыстӧ школаӧ.

Коли нин тӧлысь-мӧд школа восьтӧмсянь, а Иван пыр на чумйын гусьӧникӧн синвасӧ лэдзӧ да мӧвпалӧ, кыдз эськӧ бурӧдны мамсӧ, мед лэдзас школаӧ.

Коркӧ мамыс мӧдӧдчӧ лэччыны Мадорӧ ньӧбасны. Даддьӧ пуксигӧн нин Иванлы уси мӧвп вылас тшӧктыны мамыслы видлыны школаын велӧдчӧмсӧ, мед аддзис мамыс, мый школаас велӧдӧны, оз-ӧ сэки сьӧлӧмыс небзьы да Иванӧс лэччӧд сэтчӧ.

Ньӧбасьӧм бӧрын мамыс эз вунӧд пиыслысь тшӧктӧмсӧ да пыраліс школаӧ, кӧні челядьяс зэв сюся вӧлі кывзӧны висьталӧмсӧ велӧдысьлысь. Дыр кывзіс Иванлӧн мамыс сійӧ висьталӧмсӧ, бӧрыннас велӧдысь кутіс сёрнитны Иван мамыскӧд да юасьны кутіс, эм абу сылӧн велӧдчан арлыда пиыс. Мамыс ставсӧ висьтавліс пиыс йылысь да сэн жӧ шуис лэдзны Иванӧс школаӧ.

Кык лун мысти Иван вӧлі школаын нин.