ЗАРНИА БИСЕР

Эжва берег пӧлӧн сулалӧны веськыдысь веськыдӧ козъяс, кыдзьяс, пожӧмъяс.

Лыдсӧ налысь весиг морт оз тӧд. Вой шӧр бӧрын тувсов лысва дзоридзьясӧс пожъялӧ, мичмӧдӧ. Шлыньгӧ зэв лӧня саридзӧ Эжва матушка. Гӧгӧр шы ни тӧв. Ставыс чӧскыд унмӧн узьӧ. Ва шӧрті сӧмын Ласьӧй Ӧльӧш да Чипыль Иван пур кылӧдӧны.

Квайтӧд лун да квайтӧд вой нин найӧ ва вылынӧсь. Пӧсьныс чужӧм вывсьыныс шор моз визувтӧ. Чом бокын рунялӧ бипурныс, тшыныс гартчӧ вывлань сюръя моз.

Кыркӧтшсянь кылӧ кодкӧ горӧдіс:

— Кодлӧн вӧрыс?.. Кытчӧдз кылӧдад?.. — ягын юрӧстлас да юрӧстлас йӧлаыс. Недыр мысти кызджык гӧлӧса морт горӧдіс:

— Сынӧй шуйгавывныдджык!.. Шуйгавывныд сынӧй!

— Матын тані полой!.. Полой матын!

Юрсӧ чатӧртыштіс Ласьӧй Ӧльӧш. Тошсӧ лэптыштіс да воча лывкнитіс:

— Комилеслӧн!

— Кодар кивыласджык, бур йӧз, сыннысӧ шуанныд?

— Кӧн нӧ Комилесыслӧн стоянкаыс?

— Ылын-ӧ татысянь?

Увӧбтӧны пур вывсянь кыркӧтшлань Ӧльӧшлӧн да Иванлӧн гӧлӧсъяс. Нӧшта нин лӧсьыда кылӧ, кор кинысӧ вомдорас ваясны, дзик быттьӧ труба пыр кодкӧ горзӧ.

— Шуйгавывныдджык! Шуйгавывныд зільӧй!..

Бара мӧд морт содтӧд пыдди горӧдіс кыркӧтшсянь:

— Сьӧд кыркӧтшын, Сьӧд кыркӧтшын Комилеслӧн стоянкаыс!..

Зэв зіля кыкнанныс заводитісны шуйгавылӧ сынны. Грекыд вылӧ нарошнӧ петіс небыдик тӧв да кутіс паныдавны пурсӧ. Неуна эськӧ бергӧдчыштіс пурныс, сӧмын некыдзи оз кӧсйы мунны шуйга кыркӧтшланьыс. Йӧткӧ тӧлыс, йӧткӧ тшӧтш визулыс веськыдвыв кыркӧтшлань.

Паськыд Эжва, чепйыв пон моз, лэбӧ увлань. Неылын тыдалӧ ва вылын пӧнар. Лӧзӧн да гӧрдӧн дзирдалӧ сылӧн югӧрыс. Тайӧ лӧсьӧдӧма нарошнӧ пур кылӧдысьяслы туй индӧд пыдди. Поньталӧмаӧсь, тыдалӧ, дзик полой вом дорас. Ньӧжйӧник матыстчӧ пурныс билань. Мый вынсьыс эськӧ сынӧны Ласей Ӧльӧш да Чипыль Иван, сӧмын некыдзи оз вермыны пурсӧ вештыны полойӧ пыран визув нырысь. Асьныс мӧвпалӧны: „Джуджыд-ӧ бара полой вомдорыс-а“. Паръяснысӧ быдӧн курччӧмаӧсь да мый вынъясьыс сынӧны. Сӧмын Эжва веськыда кульӧ найӧс полой вомӧ. Кыкнаныслӧн мышкуясыс брӧдва кӧтасисны, дӧрӧмъяснысӧ кӧть пыдзрав.

Матыстчыны пондісны полой вом дорӧ. Дзик, дзик пурныс воис пӧнар бердӧ. Эжва жулькйӧ, быдӧн кыркӧтшсӧ кырӧдӧ, сьӧрсьыс нуӧ лыасӧ, паськӧдӧ полойлысь вомсӧ. Гӧгӧр шы ни тӧв, сӧмын эзысь кодь тӧлысь тыдалӧ енэжын. Ӧти морт матын оз кыв. Сьӧлӧмъяснысӧ кывтысьяслысь шылаӧн моз кутіс бытшйӧдлыны. Уськӧдчисны зібъясла да пур пельӧссяньыс куимысь кымын йӧткыштчисны, сэсся бӧр джудждаммис. Зібъясыс пом ни пыдӧс эз кутны аддзыны. Бара босьтчисны сынны, медбӧръя вынсӧ зэлӧдісны. Визув Эжва джын выннас полойӧ сюйӧ, джын выннас водзӧ йӧткӧ. Гырысьысь-гырыся гумласьӧны вабергачьяс. Ласьӧй Ӧльӧш сувтіс пур бӧжӧ, кватитіс кузь кыдз пу зіб. Чипыль Иван уськӧдчис пур нырӧ. Кыкнаныс повзисны, мед пурнысӧ эз косяв. Чипыль Иван горӧдіс Ӧльӧшлы:

— Гашкӧ, кыдзкӧ-мыйкӧ мынам; гашкӧ, веськыдвывса полой нырас зурасям да, бергӧдчам визув Эжва вылӧ. Тэ чорыдджыка бӧжсӧ йӧткышт ва шӧрланьыс.

Муртса на удитіс помавны Иван медбӧръя кывъяссӧ, кыдз тай пур нырыс зыркнитас веськыдвывса полой кыркӧтшӧ. Кымынкӧ кляч весиг рутш-ратш ори. Ӧльӧш мый вынсьыс пур бӧжсӧ ва шӧрланьыс йӧткыштіс. Кватитіс налысь пурсӧ визув Эжва. Полой вом дорысь пурсӧ визулыс пондіс ва ньылыдыс бергӧдны, пурйыс нырнас заводитчис гурйыны Эжва кыркӧтш пӧлӧнсӧ.

Чикыль Иван зібйӧн ва шӧрлань йӧткасьӧ. Отсӧг вылӧ уськӧдчис сы дінӧ Ӧльӧш. Нимкодьысла пырысьтӧм-пыр выныс кыкнаныслӧн соді. Регыд нырсӧ пурныс бергӧдіс ва шӧрлань.

Кокньыдджыка лолыштіс Ӧльӧш да кинас чужӧмсьыс пӧсьсӧ чышкигмоз шуис:

— Бара кыдзкӧ мынім ӧти поромысь.

Пестісны бинысӧ, пуксисны би дорӧ да пондісны куритчыны. Вель дыр ас костаныс варгисны полой йылысь.

Бадьяс пӧвстын тивӧстісны кайяс. Вӧр юр вывті кутіс неуна гӧрдӧдны — восьтіс синсӧ асъя кыа. Ылын ва шӧрын югъялӧ зарниа бисер. Чипыль Иван картузсӧ лэптыштіс, балябӧжсӧ гыжйыштіс да шуӧ:

— Дерт, кӧнкӧ пуръя кывтӧ.

— Кӧнкӧ миян моз жӧ пессисны! — Недыр мысти содтыштіс: — да, Ӧльӧксей, тэа-меа полой вом доръясад уна пӧсь нин вермылім кисьтны.

— Пӧсь кисьттӧгыд нинӧм оз артмы. Быд удж корӧ пӧсь петӧм. Пӧсьысь нинӧм повны. Челядь миян быдмасны да бурджыка кутасны овны. Со видзӧд. Кӧть ылын зарни бисерыс тыдалӧ, кӧть ылын югӧрыс сылӧн сявкйӧ — налӧн том синмыс регыдджык судзӧдас зарни югӧрсӧ. Уна пором да полой на миян син водзын сулалӧ, сӧмын матын нин зарниа бисерыс, сійӧ лэптӧ сьӧлӧмтӧ.

— Пӧрысьмысьӧма нин миян, тыр синмӧн ог нин вермӧй аддзывны тыр биӧн дзирдалан югӧрсӧ.

Сувтісны кыкнаныс. Видзӧдӧны водзӧ Эжва вылӧ. Енэж вежӧсас век на тыдыштӧ зарниа бисер.

Ӧльӧш мӧвпыштӧмӧн шуис:

— Да, кӧть ылын дай дзоляник на, сӧмын коркӧ паськыда ӧзъяс, югдӧдас став мусӧ зарниа бисерӧн.