ГЛАВНАУКАЛӦН КОМИ КЫВ КУЛЬТУРА КЫПӦДАН КОНФЕРЕНЦИЯЛӦН ШУӦМЪЯС

Бур ногӧн кӧ, важӧн нин колӧ вӧлі торъя чукӧртчылӧмӧн тӧлкуйтчывны коми кыв культура кыпӧдӧм йылысь.

Водзсӧ, кор тайӧ удж вылас вӧлі уджалӧны сӧмын кымынкӧ морт, дерт, он вӧлі вермы сы йылысь паськыдджыкасӧ сёрнитны. Ӧні уджыс вежсис. Ӧні коми кывнад мӧдісны уджавны учрежденньӧясын, кутісны петны коми газетъяс. Коми кыв вылас ӧні уджалӧны зэв уна йӧз. Тайӧ уджаланног сертиыс ковмис котырӧн жӧ, чукӧртчылӧмӧн, тӧлкуйтчыны коми культура йывсьыс, видлавны сылысь подувъяссӧ да лӧсьӧдны найӧс сідз, медым водзӧ кежлас коми йӧзкотырыс кыв культура кыпӧдан уджас эз мытшасьны кутшӧмкӧ нелючкиясӧ.

Сэтшӧм нелючкиясыс важысянь нин вӧлі тӧдчӧны. Босьтам кӧть 1925 воын коми шрифт йылысь да терминология йылысь вензьӧм. Сійӧ вензьӧмыс нин аснас ачыс петкӧдліс кутшӧмсюрӧ нелючкиторъяс вылӧ. Дерт, сэки эз на бура мичаа вермыны шуны: сідз али абу, колана али ковтӧм выльнога мӧвпъясыс. Сӧмын сэк нин шрифт йылысь да терминология йылысь вензьӧмнас сувтӧдісны мог: коркӧ да пӧ колӧ видлавны да сёрнитлыны та кузя.

Сэсся бара жӧ, кывтӧдмӧстчӧдана уджыс СССР-ын вежсис, кыдзи и став культура кыпӧдан уджыс. Выль, марксизмлань мунан, теорияяс вужвыйӧныс путкыльтісны став кывтӧдмӧстчӧдан уджаланногсӧ да сетісны вын вежны тшӧтш уджаланногсӧ коми кыв культура кыпӧдан уджын. Босьтам кӧть сійӧ жӧ шрифт йылысь да терминология йылысь. Сэтчӧ жӧ зэв матӧ матысмӧны и мукӧд бердъясыс, шуам, орфография, школаясын коми кыв велӧданног да с. в.

Гижӧда кыв вӧчигӧн кӧ важӧн вӧлі мунӧ уджыс сэкся пӧлитика бӧрсяыс, торъя кывсикаса йӧзӧс мырдалӧмӧн ӧтдортӧмӧн, ӧні ми, кор босьтам став йӧзкотырсӧ гижӧда кыв вӧчысь туйӧ, некыдз огӧ вермӧй гижӧда кывйыслы подулас пуктыны кутшӧмкӧ ӧти, торъя диалект дзоньнас, а мукӧдсӧ эновтны, кольны бокӧ.

Роч гижӧда кыв артмис Мӧскуа ыджыдалӧмӧн. Мӧскуаса баяръяс, ӧксыяс да саръяс мырдӧн, воюйтігтырйи, сюйисны власьтыскӧд тшӧтш ассьыныс кывнысӧ, кывсикаснысӧ, гижӧда кыв туйӧ. Француз гижӧда кыв сідз жӧ артмис парижса буржуй кывсёрниысь, а буржуйыдлысь политикатӧ ми зэв бура тӧдам. Сійӧн ӧні коми гижӧд кыв вӧчигӧн ми огӧ вермӧй торъя кывсикас подула гижӧда кыв босьтны. Миян ӧні век на ӧтмоза культураыс да и экономикаыс паськалӧ став Коми обласьт пасьтаыс. Кӧть шуам Сыктывкарын чукӧрмӧджык, сӧмын сійӧ чукӧрмӧм культураыс ни, экономикаыс оз нуӧдны империализма политика, кыдзи важӧн нуӧдісны мӧскуаса да парижса буржуйяс. Гижӧда кывсӧ сідзкӧ колӧ артавны государствоын ыджыдалысь класслысь пуктас туйӧ. Ыджыдалысь класс сійӧ ачыс дзоньнас вӧчӧ, бурмӧдӧ да шыльӧдӧ. Сійӧн ми и шуам: коми гижӧда кыв вермас вӧчны сӧмын Коми обласьтувса овмӧс да культура социализмлань (активнӧя) нуӧдысь йӧзкотыр, а сійӧ йӧзкотырас вермасны пырны: изьваса и, емваса и, сыктывса и, лузаса сёрнисикаса йӧзкотыр. Сійӧн и колӧ гижӧда кыв подулас пуктыны став коми диалекта кывъяссӧ.

Водзсӧ, коми кыв культура кыпӧдігас, тайӧ бердыс вӧлі вунӧдӧма дзикӧдз. Сы вӧсна и сійӧс ми лыддям кыв культура кыпӧдан уджсьыс нелючкиторйӧн, мый вӧсна медъёнасӧ и тӧлкуйтісны конференция вылын.

Та кындзи ӧнія кад кежлас торъя коми кыв тӧдмӧстчӧдысьяс костын мӧдіс мунны вензьӧм. Колӧ вӧлі сійӧс тшӧтш лыд улӧ босьтны конференциятӧ чукӧртігӧн.

Коми кыв тӧдысь учёнӧйясыд миян зэв на этшаӧн. Сійӧ ичӧт чукӧр пытшсьыс кӧ нӧшта на мӧдасны торйӧдчавны, сэк вермас дзикӧдз кывтӧдмӧстчӧдана уджыд торксьыны. Коми уджалысьяс костын колӧ кутны ӧтнога визь, медым найӧ эз разавны лёкногӧн. Ичӧт чукӧрыдлӧн дзоля и вын-эбӧсыс, а разалігад сійӧ нӧшта на чинӧ да йывмӧ. Ёрта-ёрткӧд вензигӧн унджык выныс весьшӧрӧ вошӧ. Медым сійӧ миян коми кыв тӧдмӧстчӧдысь чукӧрын эз вӧв, ковмис ӧтвылысь чукӧртчылӧмӧн мӧвпыштны вензянінъяс йывсьыс.

Дерт, оз быд вензьӧм лёкӧн овлыв. Некутшӧм удж оз вермы сӧвмыны да ёнмыны, оз кӧ ло сійӧ удж гӧгӧрыс кык нога мӧвпъяс. Кык мӧвпыс диалектически ӧтлаасигас артмӧ коймӧд мӧвп, выльнога, бурджык. Сэтшӧм вензьӧмъясыс коми кыв культура кыпӧдан уджын миян важӧн жӧ нин лоисны. Ӧні колӧ вӧлі торъя мӧвпъяссӧ ӧтлаӧдавны, чукӧртны да системаӧ пӧртны. Сы вылын и уджаліс конференция.

Ӧні видзӧдлам, мый выйӧдз воисны конференция вылын торъя уджалысьяс. Став уджсӧ вӧлі юкӧма со кымын юкӧдӧ:

а) Тӧлкуйтӧма лои гижӧда кыв подув йылысь да коми орфография йылысь. Та кузя вӧлі кывзӧма кык доклад: Илля Васьлысь да Сандрӧ Васьӧлысь.

б) Коми научнӧй терминология йылысь висьталіс И. Разманов ёрт.

в) Коми шрифт йылысь тӧлкуйтӧм муні Сидоров А. С. доклад кузя.

г) Коми кыв школаясын велӧдан программаяс йылысь конференциясӧ тӧдмӧдіс Борисов ёрт.

Торъя юкӧнъяс кузя со мый лои вӧчӧма.

I.

Коми гижӧда кыв лӧсьӧдігӧн конференция шуис ӧткодьӧ пуктыны быд диалекта сёрни. Та йылысь ӧні ёна нин лои тӧлкуйтӧма. Ӧткымынӧн вӧлі шуӧны (С. Васьӧ), колӧ пӧ гижӧда кывсӧ вӧчны диалекта подулӧн. Сэтчӧ пӧ колӧ босьтавны диалектъясысь торъя кывъяс да синтаксис формаяс.

Конференция шуис, сійӧ пӧ абу на ставыс, колӧ пӧ босьтавны торъя суффиксъяс (шуам кӧть: перм.: „ок“, „иньӧй“, „жуг“ да с. в.). Торъя кывъяссӧ босьтавны быд сёрнисикасысь сідз, медым кӧть и ӧти вежӧртаса кывъяс сюрӧны: кодравны, казьтывны; дзоля, пони, посни, ичӧт; кытсавны, чуксавны да с. в. Маті вежӧртаса кывъяс тшӧтш пыртны колӧ гижӧда кывйӧ. Сідз: пашляк, кӧдзыд, сайкыд, йирмӧг да с. в.

Фонетикаын сідз жӧ вермасны лоны торъя формаяс пырны гижӧда кывйӧ. Сӧмын сэн колӧ видзӧдны кыв дифференциация сертиыс. Торъя диалекта фонемасӧ босьтігӧн кӧ кывйыс дифференцируйтчӧ торъя вежӧртасӧ, сэк сійӧ фонемаыс пырӧ гижӧда кывйӧ, а оз кӧ — сэтшӧмсӧ оз сулав босьтны. Сідз: ӧтилаын шуӧны „вочны“, а мӧдлаын сійӧ вежӧртасӧн жӧ „вӧчны“. Гижӧда кывъяс тайӧ дифференцируйтчыны кутас кык вежӧртасӧ: „вӧчны“ — делать, а „вочны“ — починять.

Торъя кывъясын, кӧні быд шы оз ӧтмоза сёрнисикасъясын шусьыны, сэки колӧ подулас босьтны кутшӧмкӧ ӧти говорысь. Сійӧ диалект туяс коми гижӧда кывйын пуктӧма Сыктывкарбердса сёрнисикас. Сідз: оз позь гижны „мӧдар“ (Изьваса) мунэны, мунэні, мунӧнӧ, а колӧ гижны „мунӧны“, мӧдарӧ.

Коми сёрниын эмӧсь уна сэтшӧм кывъяс, кӧні торъя шыяс ӧтног и мӧд ног шусьӧны: „герт“ да „дерт“; „ки“ да „ти“. Сэтшӧм кывъясас колӧ босьтны сэтшӧм диалекта форма, кӧні эськӧ быдлаын шуисны ӧтмоза: „г“ кӧ — быдлаын „г“; „к“ кӧ — быдлаын „к“. Кор вежласьӧны „г — дь“ да „к — ть“, сэн век колӧ гижны „г“ (герт, гид, гез), а оз „г“ да „дь“; быдлаын гижсьӧ „к“ (ки, кепысь, кер да с. в.), а оз „к“ да „ть“ (ки, тепысь, кер да с. в.). Сідзи жӧ босьтӧма лои ӧткодь визя шуана форма сэтшӧм кывъясын, кӧні вежласьӧны йт, йд — ть, дь. Шуам кӧть „квайт“, „нять“. Сэтшӧм кывъясас колӧ выль ногӧн гижны быдлаын „йт“ да „йд“. Сідз: квайт, няйт, койд, дойд, войт, войтыр да с. в.

Сэсся ӧнія коми кывйӧ пырӧма вель уна роч да мукӧд пӧлӧс кыв. Эмӧсь сэтшӧм кывъяс, кӧні шыясыс шусьӧны не коми ногӧн. Шуам кӧть: Фердинанд, Цурюпа да с. в. Татшӧм кывъясас торъя шыяссӧ кӧ вежан комилань, кывйыс кольӧ зэв мисьтӧм, шуам: „Пердинан“, „Сурупа“ да с. в. Сэн быть лоӧ босьтавны тайӧ кывъяссӧ сідз, кыдзи шусьӧны мукӧд сёрниас, кысь найӧ воӧмаӧсь. Сы серти конференция шуис коми алфавитӧ босьтны роч шыпасъяс: „х, ф, ц“. Бокысь пырӧм кывъяссӧ жӧ гижавны сідз, кыдзи гижӧны шуам рочын: „цирк, халва, шрифт, профсоюз“ да с. в., а важысянь пырӧм кывъяссӧ, шуам: кӧзяин, патера, збодер да с. в. гижны сідз, кыдзи ӧні коми йӧзыс шуӧны.

Сэсся конференция шуис: бокысь пырӧм кывъясын медбӧрас кӧ кык небыд шы сулалӧ, быдлаӧ гижны „ӧ“, а не „э“. Сідз: собранньӧ, заседанньӧ да с. в.

Коми орфография (правописание) йылысь тӧлкуйтігӧн конференция медъёна видлаліс дзоля тиреӧн (дефисӧн) гижанног. Ӧтиас вӧлі шуӧны, колӧ пӧ дефисӧн гижны став кывйитлӧсъяс (словосочетания), кодъяс ӧттшӧтш вежласян йывнысӧ вежлалӧны, шуам: „мича-сера-дӧра-дӧрӧм“, „нюдз-сьӧлӧм-му-бердын“, „ай-мам“, „вылӧ-вылӧ“, „вын-эбӧс“, „Иван-нима“, „ӧшинь-дор“, „письмӧ-гижӧм“, „вӧвсӧ-нуигӧн“ да с. в. Татшӧм кывйитлӧсъяссӧ В. А. Молодцов шуӧ „композита“-ӧн да висьталӧ, став композитасӧ пӧ колӧ гижны дефисъясӧн. Мукӧдыс вӧлі шуӧны, колӧ пӧ дефисӧн гижны ӧтлаасьтӧм кыввужъя кывъяс: „ая-пиа, керысь-вотысь, сё-мӧд, лун-лун, быз-баз, ыджыд-ыджыд“ да с. в., сэсся дефисӧн жӧ пӧ колӧ гижны кывйыв да аслыснога кывторъяс: сідз: С.А.С.Ш.-лы, „Югыд туй“-ын да с. в.; да кывторъяс: „мунас-жӧ-кӧ-ӧд-а“, „оз-пӧ-тай“ да с. в. Композитаясын кольны пӧ дефис колӧ сӧмын сэк, кор кывйитлӧссӧ кык ногӧн гӧгӧрвосьӧ, да сійӧ кык ногӧн гӧгӧрвоанлунсӧ кӧ некыдз мӧд ногӧн оз позь гӧгӧртны. Сідз: „мича-сера варыш“ (ястреб с красивым узором), „мича, сера варыш“ (красивый, пестрый ястреб).

Композита пытшкын эм кывйитлӧсъясын аслыс грамматика йитчӧм. Сідз: „фабрик-заводъясын уджалысь йӧз“, — позьӧ композита пыдди пуктыны, сӧмын сійӧ композита пытшкас эм „ фабрик-заводъясын уджалысь“ аслысногӧн грамматика йитчӧмӧн ӧтлаасьӧ; „уджалысь йӧз“ — сідз жӧ грамматика йитчана кывйитлӧс. Ӧтиас кывйитлӧссӧ вӧчӧ падеж форма „ын“, а мӧдас глагол форма „ысь“. Сэтшӧм кывйитлӧсъясыс форма сертиыс век гӧгӧрвоана, сійӧн сэтчӧ нинӧмла дефисъяссӧ пуктавны. Лыддьысьысь йӧзлы дефисъясыс немтор оз висьтавны, эмӧсь кӧть абу найӧ, дзик ӧткодя гӧгӧрвоасны, а быд лишнӧй гижан пасъяс гижигас зэв ёна торкӧны дай лыддьысигад синмыд ёнджыка мудзӧ. Сідзкӧ, дефисъясыд оз отсавны, а торкӧны лыддьысьны да гижны.

Сэсся ӧнія коми гижӧдын зэв уна кык торъякывъяс гижӧны рӧзь. Конференция шуӧ, колӧ пӧ гижны ӧтлаын со кутшӧм кывйитлӧсъяс да лыддьыны найӧс ӧти торъякывъяс туйӧ:

а) Сэтшӧм кывйитлӧс, кӧні кодакӧ торъякывйыс шусьӧ аслысногӧн, кыдзи ӧтнассӧ оз шусьывлы. Сідз: „ӧткымын“, „ӧткодь“ да с. в.

б) Кывйитлӧсъяс, кӧні вежӧртасыс лоӧма кык торъякывъяс вежӧртас сертіыс да кӧні лоӧма коймӧд пӧлӧс вежӧртас. Сідз: „синва, бипур, йӧвва, кыдзпу, тешкодь, нимкодь, майлун, сёянін (столовая), балябӧж, посводз, мырпом, пӧсйыв“ да с. в.;

в) Ыдждӧдана кывтор „мед“ нимтана да урчитана кывъяскӧд, сідз: медыджыд, медъён, медгӧрд, медвылын да с. в.

г) Кык-куим вужъя выль артмӧм торъякывъяс: „сёрникузя, кывтӧдмӧстчӧдӧм, торъякыв, кывйыв“ да с. в.

Татшӧм гижанног шуӧм сертиыс позьӧ зэв унатор гижны ӧтлаын, оз кӧ кывйыс ло зэв кузь да сьӧкыда лыддяна. Лыддьысьысь мортыслӧн синмыс лыддьысигас босьтӧ неыджыд кост. Сійӧ костас лыддьысигас синмыс век сувтовкерлӧ, сэки синмыс босьтӧ, аддзӧ сійӧ костсьыс став торъякывъяссӧ ӧттшӧтш. Сійӧн учёнӧйяс и шуӧны (Мейман — Экспериментальная педагогика), ӧдйӧджык пӧ синмыс босьтӧ ӧтласа гижӧдсӧ, сӧмын медым торъякывъясыс эз жӧ вӧвны син босьтан кост ногысь кузьджыкӧсь-а. Коми грамматика серти кӧ сёрнитны, грамматикаыс коми кывъяс кыв йитлалӧмланьыс оз паныд сувт, а отсалӧ. Коми сёрниад быдӧн тӧдӧны, кымын торъя кыв эм, кодъяс кык-куим кыввужйысь артмӧмаӧсь: „керкаводз“, „ӧшинюв“, „ывлавыв“, „паччышканлыс“ да с. в.

Торъя коми кывтӧдмӧстчӧдысьяс конференция вылын шуӧны, кыдз шулім нин, колӧ пӧ дефисъястӧ композитумъясад быдлаӧ пуктавны, мед пӧ вӧлі мичаа тӧдчӧ дефиса гижан нырвизьыс; сэсся пӧ колӧ кывъястӧ не йитлыны, а торйӧдлыны быд кывтор костӧ дефис сувтӧдлӧмӧн (В. А. Молодцов).

Таысь кындзи, Илля Вась (Лыткин В. И.), Сидоров А. С. да Разманов И. И. кыпӧдлісны сёрни: кӧлӧ пӧ коми сёрнисикасъясын тӧдмавны, уна-ӧ йӧз пӧвстын шуӧны небыд йитӧдантӧм шы бӧрти „и“ да „э“ сійӧ кывъясын, кӧні ӧні гижӧны воддза йитӧд кындзиыс „ӧ“ да „ы“. Шуам: „видзедны“, а не „видзӧдны“; „пышйины“, а не „пышйыны“. Тӧдмалӧм бӧртиыс шуны сідз гижны, кодас шы формаыс унджык йӧз костын эм, — унджыкыс кӧ шуӧны „и“ да „э“, сідзи и гижны.

Татшӧм сёрнияс да шуӧмъяс вӧліны конференция вылын гижанног да гижӧда кыв лӧсьӧдӧм йылысь.

II.

Кузя конференция вылын сёрнитісны коми шыпасъяс йылысь. Сэні шуисны, ӧні шрифтыс пӧ коми сёрни сертиыс зэв ладмӧ. Рочлань пӧ сійӧ вежны оз позь, дай оз сулав.

Тайӧ шрифтсӧ пӧ босьтӧма сӧмын коми йӧз ордын, колӧ пӧ ӧтлаӧдчӧмӧн мукӧд, коми моз жӧ выль гижӧда, йӧзкӧд лӧсьӧдны выль шрифт. Сылы подулас пуктыны интернациональнӧй, латинскӧй шрифт.

Та йылысь сёрниыс муніс со кыдзи. Культура кыпӧдігад пӧ быд посни йӧзлы лӧсьӧдавны аслыспӧлӧс гижан пасъяс сувтӧ зэв донаа, дай сійӧ пӧ бӧртиыс мӧдас ёна торкны культура кыпӧдӧмыслы. Культура кыпӧдӧмсӧ, дерт, ми ог пуктӧ кутшӧмкӧ торъя йӧзкотырлы ӧтнаслы. Культураыс кыптӧ оз ӧти йӧзкотыр пытшкын аснас ачыс, а сійӧ вуджӧ мукӧд йӧз ордӧ, паськалӧ, лоӧ интернациональнӧйӧн. Сійӧн академик Марр и тшӧктӧ посни йӧзлы, шуам, комияслы кодь йӧзлы, кыдз мый позьӧ ӧдйӧнджык йитчыны сійӧ водзӧ кежлӧ лоан культураыскӧд быд ногӧн, а он кӧ пӧ йитчынысӧ водзвыв удит, история кӧлесаыс пӧ личкас посни йӧзтӧ ӧдйӧнджык мукӧд ногсьыс. Кутшӧм ногӧн позьӧ миян коми йӧзлы йитчыны водзӧ лоан культураыскӧд? Позьӧ уна ногӧн. Сӧмын медматыс йитчанногыс кыв культура кыпӧдігӧн лоӧ гижӧд пыр да гижӧдпас пыр. Мед кӧть сійӧс бӧртисӧ оз ковмы вежны, а торъя гижанпасыд миянӧс бокӧ кежӧдӧ, оз коллективизируйт мукӧд йӧзкӧд, а торйӧдӧ наысь, ылӧстӧ интернациональнӧй культура лоӧмсьыс. Дерт, быдӧнлы гӧгӧрвоанаӧн мӧдас тайӧ кажитчыны, мичаа кӧ мӧвпыштлан.

Не коми сёрни сертиыс туйтӧмла конференция шуис: ӧнія коми шрифтсӧ пӧ колӧ вежны, а колӧ пӧ ӧдйӧнджык матыстчыны ӧтласа, мупасьталаса культураыскӧд да колӧ пӧ сійӧ вӧчны ӧні жӧ тайӧ воясӧ.

Кыдзи сійӧс вочны? Конференция и сійӧс видлаліс. Ӧні жӧ пӧ колӧ лӧсьӧдны Обисполком бердӧ торъя комиссия, кытчӧ эськӧ мед пырисны и коми лингвистъяс-учёнӧйяс, да сувтӧдны та йылысь сёрни лоны кӧсйысян Ставсоюзса угро-финн йӧз тӧдмӧстчӧдан съезд вылын.

Сэсся пырысьтӧм-пыр жӧ пӧ колӧ шыӧдчыны Мӧскуаса Коммунистическӧй Академияӧ да Ленинградса Яфетическӧй Институтӧ, медым найӧ босьтчисны лӧсьӧдны коми сёрни серти, коми научнӧй уджалысьяскӧд ӧтвыв, выль шрифт.

Конференция индіс, подулас пӧ выль шрифтлы колӧ пуктыны ӧтласа тюркскӧй да яфетидологическӧй шрифтъяс.

Медбӧрас конференция шуис, роч культура пӧ ёна пырӧ посни йӧз пӧвстӧ, роч кывнас пӧ сёрнитӧны и СССР-са мукӧд йӧз, а роч гижӧдас аслыснога гижан пасъясыс, шрифтыс. Роч йӧзыдлы, дерт, сійӧ культура кыпӧдӧмсӧ омӧля личкӧ, а посни йӧз пӧвстас сійӧ зэв ёна тӧдчӧ. Сійӧн пӧ колӧ кутчысьны сылань, мед рочьяс тшӧтш ӧдйӧнджык вежисны ассьыныс шрифтнысӧ.

Став тайӧ юасьӧмъяс кузяыс, дерт, позьӧ зэв уна сёрнитны, сӧмын тайӧ шуӧмъяскӧд паныд бура тӧлкуйтӧмӧн оз позь воча нинӧм шуны, мый колӧ — сійӧ колӧ, конференция вылын быдӧн сійӧ гӧгӧрвоисны.

III.

Школа комиӧдігӧн да наука коми йӧз дорӧ сибӧдігӧн дзик ковмас наукасӧ лӧсьӧдны коми кыв вылын, медым наукаыс вӧлі гӧгӧрвоана коми мортлы.

Коми наука лӧсьӧдігӧн медвойдӧр ковмас видзӧдлыны коми кыв лексика вылас да босьтны сэтысь став наукаыслы колана торъя вежӧртас петкӧдлана кывъяс. Сӧмын коми лексикаыд, ӧти-кӧ, омӧля велӧдӧма; мӧд-кӧ, оз вермы обозначитны став ӧнія наука сертиа вежӧртасъяссӧ. Ковмас лӧсьӧдлыны выль кывъяс.

Выль кывъяссӧ лӧсьӧдлігӧн ковмас бура тӧдмавны куимтор: 1) кутшӧм вежӧртас колӧ висьтавны выль кывнас; 2) кутшӧм вежӧртаса кывъяс медматынӧсь сійӧ вежӧртасланьыс коми лексика пиас лоӧны; да 3) кыдзи сійӧ маті вежӧртаса кывсӧ нӧшта матыстны наука вежӧртас бердас (колӧкӧ).

Важысянь нин коми кывйӧн босьтчисны торъя наука бердъяс лӧсьӧдавны. Медводз, дерт, заводитісны грамматика комиӧн гижны. Сэсся босьтчисны юридическӧй да канцелярскӧй сёрни лӧсьӧдлыны. Век сэки лои лӧсьӧдавлыны, кыв лексикаысь бӧрйысьӧмӧн, наука вежӧртас сертиа терминъяс. Сӧмын водзсӧ тайӧ уджыс унджыкысьсӧ мунліс кужтӧма. Уджалысьясыс вӧлі омӧля тӧдӧны коми лексикасӧ да омӧля бӧрйысьӧны — тайӧ ӧти берд; мӧд берд — терминъяссӧ вӧлі лӧсьӧдавлӧны оз наука вежӧртас сертиыс, а роч терминология серти. А быдӧн, дерт, тӧдӧ, роч идеалистическӧй наука терминология да эматоръясыс костыс зэв паськыд. Эматоръяссӧ идеалистическӧй наукаыс петкӧдлӧ не сідз, кыдзи колӧ. Сійӧн миян оз позь важ наука сертиа терминъяс вуджӧдны коми наукаас. Миян ковмас эматорйыслы вуж вылас видзӧдлыны да наукасӧ лӧсьӧдны сійӧ вужсяньыс. Кыв лоан ногыс коми сёрникывъяс сетӧ зэв паськыда вылькывъяс лӧсьӧдлыны.

Позьӧ лӧсьӧдлыны кык-куим вужъя кывъяс, кывйыв содталӧмӧн вежӧртассӧ вежны колана ногӧн да с. в. Сэсся бара жӧ уна терминъяс оз ковмыны, мӧдан кӧ описательнӧя гижны. Сійӧн конференция индіс выль терминъяс лӧсьӧдалан ног да шуис: колӧ терминъяссӧ лӧсьӧдавны не роч терминология серти, а эматор вуж вылас видзӧдӧмӧн лӧсьӧдны выль коми наука. Колӧ пӧ паськыдджыка тӧдмасьны коми сёрнисикаса кыв лексикакӧд да вылькывъяс ӧктӧм могысь быд нига помӧ лӧсьӧдлыны вылькыв петкӧдлан юкӧн да бӧртисӧ сы серти лӧсьӧдны коми терминология словар.

Дерт, коми наука лӧсьӧдігӧн, кор ми шуам наукасӧ да научнӧй терминологиясӧ лӧсьӧдавны эматор вужсяньыс, ковмас ыжыд вын уна коми учёнӧйяслӧн, найӧс ковмас ӧтувтны кутшӧмкӧ учрежденньӧӧ. Сы туйӧд конференция пасйис, колӧ пӧ Коми обласьтын лӧсьӧдны академическӧй центр, медым сійӧ ӧтувтас став коми учёнӧйяссӧ да кутчысяс коми наука лӧсьӧдӧмӧ. Тайӧ, дерт, ыджыд удж. Уналӧн — удмуртъяслӧн, булгаръяслӧн (чувашъяслӧн) да с. в. — сэтшӧм академическӧй центрыс важӧн нин лӧсьӧдӧма. Коми йӧзлы кольччыны оз жӧ позь.

IV.

Медбӧрас конференция аслас уджын сувтліс коми кыв ыджыд школаясын велӧдӧм вылӧ.

Ӧні коми кывйысь бура лӧсьӧдӧм программаыс абу. Быд велӧдысь велӧдӧ сымында, мыйта ачыс сійӧ коми кыв кузяыс тӧдӧ. Сэсся быд выльтор уджалысьяс костӧ зэв сьӧкыда пырӧ, унаӧн ӧнӧдз на оз мичаа гӧгӧрвоны, збыльысь-ӧ сійӧ выльторйыс колана да бур. Сідз жӧ и коми кывйыд школаясад.

Конференция шуис, колӧ пӧ водзджык велӧдан ыдждасӧ коми кывйыслысь тӧдмавны став торъя юкӧнъясын, шуам: этимологияын, синтаксисын, гижӧда сёрни теорияын да с. в.

Локтан велӧдан восянь пӧ колӧ лӧсьӧдавны бур программаяс да сы дінӧ содтыны индӧдъяс, кыдзи колӧ нуӧдны да сувтӧдны коми кыв велӧданногсӧ.

Тайӧ кад кежлӧ пӧ медъёна колантор — сійӧ босьтчыны синтаксис, сёрни теория да гижӧда кыв теория лӧсьӧдны.

Сійӧясӧс лӧсьӧдігӧн Обонолы, дерт, ковмас коми кыв тӧдысь учёнӧйяссӧ корны да налы тшӧктыны босьтчыны коланаторъяс вылын уджавны. Сэсся конференция шуис, колӧ пӧ тавосянь жӧ босьтчыны опыт туйӧ, кутшӧмкӧ ӧти школаын витӧд во вылын комиӧн босьтчыны нуӧдны став велӧдана уджсӧ.

Сэсся конференция сувтліс программа лӧсьӧданног вылӧ. Дерт, тайӧ ыджыд удж. Колӧ вӧлі петкӧдлыны, кыдзи ӧтлаӧдны кывтӧдмӧстчӧдӧм методологиясӧ да кыв велӧданногсӧ (метод преподавания). Сы туйӧд конференция вылын воисны сэтчӧдз, колӧ пӧ велӧданногсӧ сувтӧдны кывтӧдмӧстчӧдӧмыс моз жӧ, медым велӧдчысьяс асьныс вермисны велӧдчигас и велӧдчӧм бӧрас корсьысьны кыв законъясас да сёрни артман законъясас. Сійӧн пӧ велӧдан программасӧ лӧсьӧдны сідз, мед эськӧ велӧдан материалыс петкӧдліс челядьыслы, кыдзи кывйыс быдмӧ, кыдзи сійӧ йӧзкостса удж сертиыс вежласьӧ да ёнмӧ, сӧвмӧ. Колӧ пӧ кыв лоан генезиссӧ петкӧдлыны, мед пӧ велӧдчысьлы гӧгӧрвоана вӧлі, кутшӧм омӧль кывйыс, сёрниыс мортыслӧн вӧлӧма важӧнсӧ; кыдзи сійӧ ёнмӧ олӧм вежласьӧм сертиыс да кыдзи став торъя кывъясыс ӧти мупасьталаса кывлань мунӧны. Сэк пӧ велӧданногыс лоӧ гӧгӧрвоана челядьлы.

Татшӧм могъяс вӧлі сулалӧны коми кыв культура кыпӧдан конференция водзын.

Сэсся конференция вылын кыпавліс сёрни коми йӧз йылысь, кодӧс лыддьыны дзик коми йӧзӧн. Академия наукса КИПС ыстылӧма Госпланӧ гижӧд, кӧні вӧлӧм КИПС-ыс коми пермакъясӧс шуӧ торъя йӧзӧн. Коми конференция протестуйтіс сэтшӧм тӧлкуйтӧмсӧ да Академияса жӧ кывтӧдмӧстчӧдан экспедиция материал серти шуис, коми йӧз пытшкӧ пӧ пырӧны и Камавывса да Иньвавывса став комиясыс, налӧн пӧ сёрниыс зэв омӧля торъялӧ, сійӧ пӧ сӧмын кык пӧлӧс диалектъяс, а абу торъя сёрнияс.