МЫЙ ЙЫЛЫСЬ ДА КЫДЗИ КОМИ ГИЖЫСЬЯСЛЫ КОЛӦ ГИЖНЫ
Кодыр пондан видлавны коми художествоа литература, аддзан, мый уна гижысьяс на оз тӧдны мый колӧ гижнысӧ, оз кужны босьтны гижанторсӧ ӧнія кадсьыс. Мый йылысь нӧ унджыксӧ коми гижысьясыс гижӧны? Гижӧны уна: кыдзи муса коми зон радейтӧ мича коми нылӧс; гижӧны войпукӧм йылысь да сьӧкыд олӧм йылысь, сьӧлӧм шог йылысь да с. в. Босьтам „Ордым“ журналысь (1928 вося 5ʼ №).
Сэні гижӧма:
„...Сьӧлӧм миян гажмылас,
Виръяс ӧні ворсӧ на.
Огӧ ышмӧй важ вылас...
Вӧчлам быдсяторсӧ на“.
„...Гудӧк шыыс кылыштас,
Сьӧлӧм менсьым жутыштлас,
Гора гӧлӧс сьылыштас.
Муса зонмӧй кутыштлас...“
............................
„Рытын зонкӧд сёрмылан,
Веж луг вылын окасьлан...“
“...Кутчысьлӧны бердысь бердӧ,
Окасьӧны ныв да зон“.
(Биа ӧгырлӧн „Тувсов рыт“)
Татшӧм гижӧдыс уна сюрӧ коми художествоа литератураысь. Ме ногӧн кӧ, татшӧм гижӧмсьыс колӧ дугдыны, эновтчыны. Колӧ мӧдтор йылысь гижны. Мый мӧдтор йывсьыс гижнысӧ — эмӧсь нин „Ордымын“ статтяяс („Колӧ сетны пролетариат нога литература,“ „ВКП(б) Обкомлӧн Агитпроп — „Ордым“ йылысь, 5ʼ №-ын да с. в.). Комиӧн гижысьяслы да гижны босьтчысьяслы колӧ заводитны выль ногӧн гижны, выль овмӧс йылысь. Ӧні куш радейтӧмнад да сьӧлӧм шогъяснад ылӧдзтӧ ог воӧй. Колӧ гижны, кыдзи уджыс мунӧ сиктъясын, каръясын, кыдзи сэні лэптӧны овмӧссӧ, кыдзи мунӧ озыр да гӧль йӧз костын вермасьӧмыс, кыдзи мунӧ колхозъяс лӧсьӧдӧм, кыдзи вежсьӧ комилӧн олӧм-вылӧмыс — бытыс.
Меным вермасны шуны, коми художествоа литератураас абу жӧ ставыс радейтӧм йылысь гижӧма. Дерт, абу. Бӧръя №-ясас „Ордымын“ эм зэв бур висьтъяс да кывбуръяс ӧнія удж йылысь. Сӧмын быт йывсьыс зэв на этша гижӧны. Быт йылысь позьӧ гижны зэв унатор: кыдзи коми уджалысь йӧзыс петӧны ен вера улысь, кыдзи сыкӧд вермасьӧны, кыдзи лӧсьӧдӧны-лэптӧны ассьыныс овмӧснысӧ, кыдзи нывбабаяс ассьыныс уджсӧ нуӧдӧны, кыдзи вичко местаӧ лӧсьӧдалӧны школаяс, лыддьысян керкаяс. Татшӧм гижӧдъясыд донаджыкӧсь лоасны мусукасян гижӧдъяс дорсьыд.
Художествоа литератураыдлы оз сӧмын ков протоколируйтны куш пасьтӧм олӧмсӧ. Колӧ видзӧдлыны водзӧ олӧм вылас, гижны колӧ мичаа, мед эськӧ лӧсьыд вӧлі лыддьынысӧ. Сэсся литератураыс велӧдӧ, кыдзи колӧ овны, кыдзи колӧ лӧсьӧдны олӧмсӧ, сы вӧсна оз позь мыйсюрӧтӧ гижны. Быд гижысьлы колӧ тӧдны, лыддьысьыд ӧд мый гижӧны ставсӧ оз лыддьы. Сійӧ лыддьӧ, мый сылы сьӧлӧм вылас воӧ, кыдзи бурджыка лӧсьӧдны олӧмсӧ. Сідзкӧ, гижнысӧ колӧ сідзи, мед эськӧ лыддьысьысь сэтысь аддзис олӧмыслы отсалантор, мед гижӧдыс сылы отсалӧ вӧлі мунны водзӧ, культуралань, выль нога олӧмлань.
Сэсся коми гижысьяс (медсясӧ гижны босьтчысьяс) зільӧны гижны кывбуръясӧн. Тайӧ абу дзик веськыд. Колӧ ёнджыка босьтчыны гижны прозаӧн. Висьтыд ньӧти абу лёкджык кывбурсьыд, весиг бурджык овлӧ. Том гижысьяслы колӧ велӧдчыны тшӧтш гижны прозаӧн: висьтъяс, очеркъяс да с. в. Босьтам кӧ роч художествоа литературатӧ, сэні ӧні унджыкыс гижӧны прозаӧн: ыджыд романъяс, висьтъяс да с. в.
„Ордым“ журналлы колӧ босьтчыны нуӧдны том гижысьяссӧ тайӧ туйӧдыс. Важджык гижысьяслӧн та кузя налы колӧ петкӧдлыны пример.
Мед эськӧ гижӧмыс лӧсьыдджыка да бурджыка артмас, колӧ бура велӧдчыны гижнысӧ, колӧ лыддьыны коми да роч художествоа литература. Миян гижысьяслы колӧ велӧдчыны сэтысь гижан текникасӧ бурмӧдны, колӧ велӧдчыны гижнысӧ Максим Горкӧй да мукӧд моз жӧ. Сэсся эмӧсь нигаяс „Кыдзи колӧ гижны висьтъяс да кывбуръяс“. Сэтшӧм нигаяссӧ колӧ вуджӧдны коми кыв вылӧ да на кузя пондыны велӧдчыны.
Пырысьтӧм-пыр Горкӧй ни некод эз воны ыджыд гижысяд. Найӧ зэв дыр велӧдчисны. Уна удж да вын налӧн пуктӧма асланыс гижӧдъяс вылӧ. Шуӧны, Толстой пӧ „Война и мирсӧ“ ӧкмысысь лӧсьӧдлӧма да перепишитлӧма. Ӧкмыс пӧв колӧ мӧвпыштлыны асланыд гижӧд вылын, лӧсьӧдавны сійӧс да вӧлисти сетны печатӧ. Ӧнія роч гижысьясыд велӧдчӧны важ гижысьяс вылысь, текникасӧ да гижанногсӧ на вылысь босьтӧны. Миян коми гижысьяслы на вылысь жӧ колӧ велӧдчыны.
Коминад гижнытӧ нӧшта на сьӧкыд, миян абу на гижан теорияыс да. Рочыдлӧн быдсяма индӧдъяс, литература кузя научнӧй уджъяс эмӧсь. Миянлы колӧ босьтчыны лӧсьӧдны ассьыным индӧдъяс, код кузя эськӧ позис велӧдчыны гижнысӧ.
