ЛЕЖНӦГ КУСТ

Аръявыв. Сынӧдыс кӧдзыдӧн лолалӧ. Ӧткымын войясӧ вель ёна пужъявлӧ. Муяс вылын шочиниклӧн вундан на леввидзӧ, пидзӧсасьӧма ӧтарӧ-мӧдарӧ, тӧлыс сявкйӧма да. Листа пуяслӧн сера баныс таво кежлӧ вежсьыны нин пондӧма. Листъяс косьмӧмаӧсь, вижӧдӧмаӧсь, пу йывсянь шлывгӧны да вольсасьӧны пу гӧгӧр виж эшкынӧн.

Тайӧ каднас Пома сиктын овлӧ сура праздник. Уна сійӧ луннас йӧз горш пыр мунӧ сур да самӧкур. Весьшӧрӧ ӧд оз шусьы: арся праздник пӧ няня праздник. Арнад эськӧ тадз шуӧны, сӧмын гожӧмыс воас да, мӧд ногӧн сьылӧны: арся праздниксӧ мыждӧны; эз кӧ пӧ сійӧ вӧвлы эськӧ, гожся каднад няняӧсь вӧлім.

Арся праздник вылад юысь мужикъяслӧн да нывбабаяслӧн вомъясныс пельӧдзныс стӧкан вина вылад. Ӧбед кежлӧ сикт тырыс йӧзыд чукӧрмас. Водзджык керкаысь керкаӧ ӧктысясны румкаӧн да стӧканӧн. Кодӧс сетасны — пыдӧсӧдзыс чурснитасны, вермасны кӧ эськӧ, пыдзыртасны, нюласны стӧкансӧ. Пӧттӧдз сюрӧм бӧрын кутасны туй кузя вира номъяс моз жӧдзны. Босьтчыласны горштырнас сьывны, мисьтӧма крукасьлӧмӧн. Оз вун и ёрччӧм-видчӧмыд, зорйыд, паличыд да мукӧдтор. Матьыд сэки медводдза „молитва“.

Ведень Прокӧ тайӧ праздниктӧ виччысьнысӧ оз вермы. Вежон чӧж водзвыв пыр нин лӧсьӧдчӧ. Тошсӧ шыльӧдӧ, юрсисӧ юклӧдлӧ, быттьӧ бурлак морт рытйысьны лӧсьӧдчӧ. Ӧтнасӧн кӧ гортас кольӧ, пыр аслыс репетиция вӧчӧ: то кодкӧдкӧ здоровайтчӧ, то прӧщайтчӧ, ассьыс бура олӧмсӧ висьталӧ, сёрнитны йӧз ордын велӧдчӧ. Весиг тайӧ вежоннас газетъяс лыддьӧ, корсьӧ сэтысь мый кытӧн дивитчӧ, мед эськӧ мунас йӧз дінад да вермас жӧ мыйкӧ висьтавнысӧ.

— Мудер ӧд Прокопей Ӧльӧксеевичыд. Тӧдӧ, праздник дырйиыд мижуйӧн овны абу шань, сідзнад вина румкаыд озджык сюрав.

— Кыдз жӧ... Сійӧ ӧд абу кыйлытӧм кӧч.

— Майбыр, ветлас кӧ, оз йӧз моз тыртӧм рушкунад да веськыднад лок, пыр Льӧни Васька кодь.

Мужикъяс чукӧртчасны скодъяс дырйи да Прокӧлысь юасялӧны:

— Мыйла нӧ тэныд ӧтнадлы пыр йӧзсьыс унджык сюрӧ?

— Менам таті уджалӧ, — индӧ Прокӧ кинас плешсӧ, — ме ӧд водзвыв гортын велӧдча, кыдзи самӧкурсӧ корны. Ог эськӧ кор да, сёрни да тӧдӧм ради юкталӧны.

Мыйкӧ жӧ мужикъяс серавласны Прокӧ висьтасьӧм вылӧ. Дыр на эськӧ, гашкӧ и кувтӧдзыс, Прокӧ тайӧ праздниксӧ зуръяліс Пома сиктын, да морттӧ немторйыс дзугӧма. Ёна жӧ коньӧранӧй вӧлі повзьӧма. Висьтавны йӧзыслы кутас да, быдӧн тір-тірмунлӧ. Дыр ме эг эскы йӧз сёрни вылас Прокӧ повзьӧм йылысь. Мӧвпала вӧлі, мися, немторсӧ больӧдчӧны, мися, мыйла нӧ мужик морт вермис повзьыны. Мыйкӧ ёна сёрнитӧны да, шуи ветлыны да бурджыка тӧдмавны. Горувнас и котӧрті. Прокӧ ордӧ пыри. Чолӧм, мися, тіянлы. Некод эз шыась. Пӧлатьсьыс ружтӧм шы Прокӧлӧн кылӧ.

— Некод ӧмӧй абу? — юала.

— Кодкӧ нӧ воис, — шыасис Прокӧ.

— Ме, Прокӧ дядь, горулавны пыри.

— Лок но... Пуксьы лабичас, кламъяссӧ вештышт да.

Коркӧ ружтіг-лӧвтігтырйи лэччис да, лабичас ме дінӧ пуксис. Ачыс тіралӧ, тыдалӧ пӧкмелляыс абу на петӧма ли, повзьӧмсяньыс ли.

— Висян ӧмӧй, Прокӧ дядь? Мыйкӧ тай ёна ружтан.

— Чӧв нин!.. Тайӧ праздникыд став вынйӧрӧс нэм кежлӧ менсьым нёньыштіс, — пыдісянь муркнитіс Прокӧ да сьӧлыштіс джоджас.

— Нӧйтісны али нӧ мый? — бара юалі, ачым быттьӧ эг на кывлы нинӧм.

— Эз!.. Кутшӧм али нӧйтӧм. Ӧтчыд кӧ зорйӧн шняпкисны, позисджык на терпитны. Повзи ме зэв ёна. Ӧні на со сьӧлӧмӧй ставнас чеччӧ.

— Збыль? Кыдзи нӧ мый вӧлі, вай висьтав?..

— Мый нӧ кыдзиыс, сідзи жӧ и лои. Ветлі ме Пома сиктад праздничайтны да, неуна юышті. Сёрмысьӧма менам локнысӧ, дзик ӧтнамӧн веськалі. Арся войыд пемыд. Локта да, понӧльясыс, майӧгъясыс быдӧн вӧрӧшитчӧны. Ставсӧ мортъясӧн чайта.

Прокӧ чигарка ӧзтіс, ружтыштіс да бара кутіс висьтавны.

— Матысмыны куті поска шорлань да, дум вылӧ уси, мися, таті ӧд зэв гажтӧмӧн местасӧ шуӧны. Аслам кырымын суслан майӧг. Локта туй пӧлӧныс, друг син вылӧ уси: дзик быттьӧ кык морт сулалӧны да вашкӧдчӧмӧн сёрнитӧны. Матысми да, кыдз тай козьнышті налы суслан майӧгнад... Видлі да, кык понӧль вӧлӧмаӧсь. Та бӧрын нӧшта ёнджыка куті повны.

Сэсся поска шор дорас вои да, друг паныдасис зэв мича ныв. Менӧ нимӧн шуис, дай кисӧ здоровайтчыны чургӧдіс. Зэв мича: кык кӧсаа, кӧсаясыс кузьӧсь, кызӧсь. Юалі ме сылысь, кытысь да, кодлӧн ачыд лоан, мыйла нӧ войнас ветлан ӧтнадӧн?.. Нылыд меным воча шуис: тайӧ туйӧдыс пӧ ме гортӧдз мӧдӧдчи. Ме нылӧн и чайті. Сэсся меным сойбордйӧ кутчысис да, шуӧ, ме пӧ тэнӧ гортӧдзыд колльӧда. „Коллян кӧ и — колльы. Мор тэкӧд“, — шусис менам.

Мунны кутім сойбордйӧдным кутчысьӧмӧн. Меным бара шуӧ: „Ме тэнӧ веськыда йӧръяс пырыс гортад нуа. Матынджык таті, дай няйтыс оз сюр“.

Йӧръяс вомӧныс менӧ катӧдіс поска шор йывланьыс. Керӧссӧ кутім кайны да, йывланьыс ӧти здукӧн кык судта, гӧгӧр ӧшиня, керка лои. Нылыс шуӧ: „Вай тані шойччыштам, тайӧ миян керкаыс, окотитан кӧ, узян миян ордын да аски гортӧдзыд мунан.“ Сэсся менӧ вылыс судтаас катӧдіс. Пыртіс да, пыртіс да — кымын жыр сайӧ и нуис.

Кымын пыдӧ пырам, сымын гажаджык керка пытшкӧсыс. Гӧгӧр рӧмпӧштанъяс, стеныс шпалера, пызанъяс уна, пызандӧраясыс либӧ кутшӧм мичаӧсь, абу-ӧ миян кодь кыз дӧра плавгӧмаӧсь. Улӧсыд, диваныд, шкапыд — лыдтӧм. Керка пытшкас ставыс садъяс. Чӧскыд жӧ дукыс! Горничаас пыртіс да пружиннӧй улӧс вылӧ пуксьӧдіс, лолыштан кӧ и, лайкнитӧ. Сэсся мамсӧ чукӧстіс. Мамыс, ныв кодьыс жӧ мича да том, пырис. Сэтшӧм жӧ кӧсаа, мичаа пасьтасьӧма, джуджыд сапожкиа. Зэв улӧдз копыртчыліс ме водзын да, нӧшта на вичаліс, аттьӧ пӧ пырӧмыд вылӧ, Прокопей Ӧлексеевич. Сэсся меным пызан выв тырыс сёян-юан вайисны. Винаыд, ерӧмакань, кымын сорт, няньыд кымын сикас, преникыд, кампетыд, сэсся пӧсь блин вайис да зятьӧн кутіс шуны нылыслӧн мамыс.

Кутшӧм нин юӧм да сёйӧм, сӧмын нин мӧвпала, мый мися лоӧ-а, код мор, мися, тат вайӧдіс менӧ. Ачым повзикодь. Эня-ныла тшӧктісны менӧ сёйны, юны, а асьныс петісны кытчӧкӧ. Друг югнитіс юрын: „татшӧмъяссьыд он и мын, тайӧ гашкӧ нуысьясыд — чӧрт семьяыд да“. Повзьӧмысла палявны куті. Кымынкӧ молитва лыдди, сӧмын эз отсав. Сэсся аддза — ӧдзӧсас розь эм. Сэні кык син ме вылӧ видзӧдӧны. Улӧс вывсьыд чеччи да, ӧдзӧс дорад и муні. Вугъяс кутчыси, йӧткышті ӧдзӧссӧ. Ӧдзӧсыд оз воссьы. Бара куті молитваяс лыддьыны. Коймӧд пӧвсӧ кор лыдди „да воскреснет бог“, мыйкӧ кырымӧй зӧлитны кутіс... Чорыд жӧ, трасичаӧй ме, ӧдзӧс вугсӧ тракниті да пыр и шедіс. Видзӧда да, кырымын лежнӧг позтыр. Ачым пукала Поскашор муяс борйын, лежнӧг куст бокын. Пемыд, некӧн нинӧм оз кыв, весиг понъяс оз увтчыны. Быттьӧкӧ садьми. Тэрыба чеччышті, сэсся ог тӧд, коклябӧрӧй муас инмыліс али эз, котӧрӧн гортӧ. Сэсянь со век на вися...

— Со, видзӧдлы кырымсьыс лежнӧг ёсьяссӧ, ки пасьтала пырӧмаӧсь. Ем йылӧн пыр на перъялі да, оз и быр, — петкӧдлӧ кисӧ ассьыс Прокӧ. Та бӧрын он босьт менӧ Пома сиктад юны муннытӧ... Нэм кежлӧ казьтылантор лои.

Идрасянінысь Прокӧлӧн гӧтырыс пырис. Гусьӧникӧн шпыньялӧ. Сэсся гора, кит-кит серӧктіс:

— Аттьӧ жӧ лежнӧг кустлы, — велӧдіс менсьым мужикӧс...

Сэтісянь Прокӧӧс гӧтырыс пыр шмонитӧ: талун пӧ бара нин, мужикӧй, тэнсьыд пукалан местатӧ видлӧ, кустсӧ гӧн ньылыдыс малышті. Мича нылыс ни, блиныс ни — нинӧм эз сюр, кӧть эськӧ блинсӧ и сёйыштін нин.

Прокӧ пӧ гӧтыр серамсьыс зэв ёна скӧрмӧ.