ИВАНЛӦН МАРЪЯКӦД ОВЛӦМ

Олӧ Иван гӧтырыскӧд квайтӧд во нин да ӧти лёк кыв на гӧтырлысь эз кывлы. Иван эськӧ гӧтырсӧ нӧйтӧ и, видӧ и, да гӧтырыслы быттьӧ дзик веськодь, быттьӧ оз и кывлы.

— Бур жӧ менам гӧтыр! Сэтшӧм ӧд и колӧ, — нӧйтӧм-видӧм бӧръясын мӧвпавлылас Иван.

Некод оз тӧд Иванлысь да Маръялысь аскостса олӧмсӧ.

Ӧтчыд Иван кытыськӧ удж вылысь локтіс. Пырис керкаӧ — некод абу. Гӧтырыс весиг кытчӧкӧ мунӧма. Иван ӧдйӧ бырскӧбтіс посводзӧ да кутіс чуксавны гӧтырсӧ:

— Маръя, Маръя!

Гӧтыр некӧн оз шыась. Ӧдйӧджык петіс ӧшинюлӧдз, шаркъялӧ, корсьӧ, гӧгӧр нёджъясигтырйи кытшовтіс — некӧн абу. Быттьӧ абу и вӧвлӧма.

— Кытчӧ бара воштысьӧма-а?

Чорыда нин Иван пузис, скӧрмис, быдӧн тіралӧ, чужӧм вылас лёк вирыс кайис.

— Кутшӧм мор йылӧ бара мунӧма? Некӧн тай нӧ абу? Воас да петкӧдла ме сылы пуж!

Бӧр пырис керкаӧ. Удж вылысь воӧма да кынӧмыс сюмалӧ, а ӧтнаслӧн оз ужнайтсьы, век Маръясӧ виччысьӧ. Пыр тай нӧ уджъяс вылысь воигӧн гортас овлӧ гӧтырыс, виччысьӧ сійӧс, а талун абу. Быттьӧкӧ абу и вӧвлӧма. Водлас лабичӧ — оз узьсьы, ӧтарӧ тупыльтчылас, мӧдарӧ, некыдз оз вермы ланьтны. Быттьӧкӧ мыйкӧ вошӧма да мӧвпавсьӧ.

— Кытчӧ и сылӧма? Кузьясыс кӧ нин нуӧмаӧсь-а?..

Эз вермы Иван виччысьны. Пасьтасис, кӧмасис, мӧдӧдчӧ корсьны мунны. Петіс посводзӧ да буретш Маръяыс локтӧ. Эз весиг видзӧдлы Иван вылӧ, пырис керкаӧ. Иван бӧрсьыс вӧтчис да юаліс Маръялысь:

— Кытчӧ нӧ тэнӧ, Маръя, омӧльясыс нӧбавлісны!?

— Тэ, Иван, эн горзы ме вылӧ! Менӧ некод эз нулы, ме ачым ветлі.

— Тэ абу кӧ Маръя-а?.. Квайт во нин ӧтилаын олім да, татшӧм лёкысьсӧ ӧти кыв на весиг эн шулы... Дзик кӧ тэ абу менам гӧтыр-а?

Иванлӧн вирыс дзикӧдз пузис. Синъясыс быдӧн вежӧн-котшӧн ветлӧны. Мый вӧчны, ачыс нин оз тӧд. Кӧсйӧ бабаыслы кулакнас пызьныштны. Кисӧ лэптӧмӧн матыстчӧ Маръялань. Маръя кутчысис Иванлы киӧ да шуис:

— Тэ, Иван, менӧ кинад эн вӧрӧд, дугды, тырмас нин важ рунад овныд. Квайт вонад ёна нин эштін гымӧдны менӧ понйӧс моз. Ӧти бурджык кыв ӧд эг на кывлы. Сӧмын пуран, — нӧйтан да видан, сэсся нинӧм. Талун ме ветлі нывбабаяс котырӧ исполкомӧ да сэні ӧти велӧдчӧм нывбаба миянӧс эз тшӧкты повны. Оз пӧ лысьтны верӧсъясныд киӧн вӧрӧдны. Тэ, Иван, ньӧтчыд кинад эн вӧрзьӧд. Вӧрзьӧдан кӧ, бур оз ло!

— Мый тайӧ лоӧма, мый? — мӧвпалӧ Иван. — Ньӧтчыд воча кыв эз шулы, а видзӧдтӧ талун кутшӧма тшетшӧдчӧ.

Иванлӧн синъясыс дзик нин каньлӧн моз дзирдалӧны, вомыс вӧрӧ, киясыс тіралӧны.

— Омӧль ру, тыдалӧ, талун Маръялы пырӧма. Бура ме сійӧс войнас жугӧда. Дзикӧдз жугӧда дай сэсся нинӧм. Ланьтас регыд бӧр, эн пов, оз ылӧдз пышйы. Вай корсь ӧдйӧджык ужнайтны, кынӧм сюмалӧ!

Маръя важ моз на корсис, сэсся пуксисны сёйны. Мӧда-мӧдыслы дыр кывсӧ эз шулыны, сӧмын синнаныс видзӧдчыштласны. Иван лёкысь зэв арыштлас синсӧ, сӧмын тай Маръялӧн гусьӧникӧн шпыньыс петлӧ. Сэсся, недыр мысти, Маръя нор сьӧлӧмӧн шуӧ:

— Иван! эн лёкав ме вылӧ. Дугды нин пон туйӧ пуктӧмсьыд. Вай бурджыка ов мекӧд! Эн нин, Иванушко, нӧйт менӧ. Ёна ӧд сьӧкыд кыдзсюрӧтӧ овны. Талун ӧд ме ветлі нывбабаяс чукӧртчылӧм вылӧ. Бура овны сэні тшӧктӧны, оз тшӧктыны косясьны. Нӧшта пӧ колӧ велӧдчыны, юртӧ югдӧдны быд мортлы. Велӧдчӧм мортыдлӧн пӧ ӧд, кӧть кытчӧ мунӧ, век синмыс восьса. Збыль ӧд, Иван, сідзи?

Иван нинӧм оз шу, сӧмын кывзӧ гӧтырлысь нӧдӧмсӧ, шочиника паньыштчылас да курччыштас нянь. Сэсся тай кыдзи ырӧстас:

— Кутшӧмкӧ велӧдчӧм нин ковмис тэныд!? Шӧйтан собранньӧяс вылын! Быттьӧ уджыд нинӧм абу! Войдӧр тай эг велӧдчылӧ ни эг ветлывлӧ собранньӧ вылас да овлім. Ӧні пӧрысьӧ-нэмӧ кысь нин велӧдчӧм... Чеччы, вольсась, колӧ водны! Ӧдйӧнджык вай вольсась, ун зэв ёна локтӧ! Колӧ шойччыны.

Иванлӧн гӧтырыс чеччис пызан сайысь, вольсаліс вольпась, идраліс пызан вылысь куш тасьті-паньсӧ да пуксис лабичӧ. Мыйкӧ мӧвпалӧ. Иван чеччис пызан дорысь, куритчис, пӧрччысис, сэсся водіс вольпась вылӧ. Гӧтыр оз вод.

— Мый нӧ тэ, Маръя, он вод? Вай, вод ӧдйӧнджык, колӧ ӧд узьыштны.

Маръя пӧрччысис, водіс Иванлань мышкӧн.

— Бергӧдчы мелань, Маръя! — ачыс бергӧдчӧ, пельпомас кутчысьӧма да. — Вод, шуӧны, талань банӧн! Он кӧ, ныр-вомтӧ разя!

— Эн вӧрӧд менӧ! Кыдз мем окӧта, сідзи и вода. Эн, шуӧны, каттьысь, он, мися, талун ков.

Иван лёкӧн нинӧм керны эз вермы, пондіс мелі кывйӧн нин нин шуавны:

— Мый нӧ, Маръя, лоин? Вай, бергӧдчы мелань.

— Эн, мися, вӧрӧд менӧ, узьыштны колӧ. Ӧтчыд долыдджыка он лэдзлы узьны. Дугды, эн вӧрӧд, узь!

Иванлӧн вирыс пузис бара, нырнас чушкӧ, лолалӧ, ускыс тіралӧ.

— Аттӧ, мокасьт, он кӧсйы кывзыны мужиклысь.

Шаркнитіс бабаӧс юрсиӧдыс, сэсся шняпкис кулакнас, быттьӧ нӧшкӧн шлёпкис. Маръя чирӧстіс гораа да чашнитіс кань моз Иванӧс.

— Тэ эн вӧрӧд менӧ ньӧтчыд!

Пуксисны кыкнаныс лабичӧ, нинӧм оз шуны мӧда-мӧдлы. Иванӧс дзикӧдз шен босьтіс:

— Кутшӧм бура вӧлі кывзысьӧ, а ӧні ньӧти... Мый тайӧ лои?

Ывлаын гажаа ветлӧны ныв-зон. Гудӧк шы да нывъяслӧн гора гӧлӧс сідзи и дзольгӧны, йӧлаыс пырӧ Иванлы керкаӧдз, быттьӧ Иван гозъяӧс бурӧдӧ, ланьтӧдӧ.

Сиктын мукӧд керкаясын быдӧн нин битӧмӧсь, чӧскыд унмӧн узьӧны. Сӧмын Иван гозъя оз узьны, пукалӧны мӧда-мӧдсьыс ыджыд коластӧн. Бырӧма налӧн унмыс, шыньвидзӧны.

Иван мӧвпаліс, мӧвпаліс мыйкӧ да бара на гӧтырлысь юаліс, быттьӧкӧ вунӧдӧма нин Маръялысь собранньӧ вылӧ ветлӧм йылысь висьталӧмсӧ.

— Кытчӧ нӧ тэ талун, Маръя, вошлін?

Маръя шпыньялігмоз Иванлы шуӧ:

— Мусук корсьны ветлі! Кӧсъя выль мужикӧс корсьны.

— Юртӧ ме регыд кушта тэнсьыд. Ёна тай вывті ышнясян, мутитчан.

— Вӧрзьӧдлы, эськӧ ме асьтӧ крапӧда мыйӧнсюрӧ.

Иван эз вермы терпитны бабалысь тшӧтшыдчӧмсӧ, дай мӧдіс сійӧс тракӧдны. Гӧтырыс горзӧ:

— Эн вӧрӧд, дугды! Ёнджыка кӧ кутан вӧрӧдны, ме регыд аддза оланінсӧ, ушимгайта дай босьт менӧ. Кужан кӧ бурасӧ овны, ов.

— Кытчӧ ӧд нӧшта мунан? Коді тэнӧ корсьӧм пызанӧн виччысьӧ? Весь став кеслысьӧмыд лоӧ.

— Кытчӧ муна? Кытысь локті, сэтчӧ и бӧр муна. Мамӧлӧн кесйылӧсыс абу жӧ, уджавнысӧ некодлы. Муна сэтчӧ дай уджала. Оз кӧ кутны видзны, мӧд керкатӧ ломта да сэтчӧ локта. Он ёна ӧні тышкась мекӧд. Сӧвет власьтыд оз важ мозыд кушнад шыблав нывбабаястӧ.

— Мамыд тэнӧ лэдзас? Мунан кӧ, эськӧ нӧшалас бура. Мӧд керка кӧсъян ломтыны? Гашкӧ сэсся ачымӧс вӧтлан да? Мунлан кӧ, он ёна менам керка гӧгӧр гартчы! Матӧ ог сибӧдлы. Кытчӧ мунан, сэні и ов. Тэ, гашкӧ, менам мышку помысь кӧсъян овны да?

— Мый ог овыс! Ола дай сымында и эм. Ме ӧд татчӧ квайт во нин уджалі. Шӧри став овмӧстӧ юкам. Он кӧ бурӧн сет, суд перъяс, оз ӧд сідз шыбитны.

Иван пиньсӧ йирыштіс да уськӧдчис Маръя вылӧ, кӧсйис эськӧ повзьӧдны, да Маръятӧ он повзьӧд. Весиг синсӧ эз лапнитлы. Нӧшта Иванлы вильшыштчис:

— Меным талун висьталісны нывбаба чукӧрын: оз пӧ ков важся моз верӧсыдлысь нартитӧмсӧ видзӧдны. Тырмас! Ме ог нин кут водны тэныд кок улад. Ӧтыджда ӧні чинным тэнад кӧть менам.

Иван нинӧм эз вермы керны. Некыдз эз вермы ланьтӧдны. Зумыштчис да мӧвпыштіс:

— Виа! Виа кӧ, ачымӧс пуксьӧдасны тюрмаӧ. Ог кӧ ви, овмӧсӧс нуасны. Олӧм жӧ тайӧ! Власьт жӧ пуксис кутшӧмкӧ. Весиг аслад гӧтырлы кывтӧ нин он лысьт шуны. Ок, ок, ок олӧм жӧ ӧд со. Мый и сэсся керны?

Дыр на тадзи Иван мыйсюрӧ мӧвпаліс, пукаліс. Сэсся вольпась вылӧ уськӧдчис кымынь, пырысь-пыр жӧ унмовссис.

Маръя нӧшта на дыр пукаліс, нӧшта на уна мӧвпъяс сылӧн вежласис юрас. Кӧсйылас юксьыны, мӧдарӧ мӧвпыштлас водзӧ Иванкӧд олӧм йылысь. Дыр вежлаліс юрысь мӧвпъяссӧ, сэсся помӧн нин орӧдчис юксьыны Иванкӧд да мунны мам ордӧ. Ачыс лабичӧ нёрӧдчис дай унмовссис. Узьӧ нин-а, ачыс ун йывтіыс мӧвпалӧ век ӧтиӧс.

Югдӧ нин, воӧма асыв. Иван чеччӧма да жугыля пукалӧ, видзӧдӧ Маръя вылӧ. Маръя пачсӧ ломтіс, сэсся заводитіс кӧлуйяс чукӧртавны, гартны. Инаысь кытчӧкӧ мӧдӧдчӧ уна кӧлуйӧн. Иван оз нин ёна скӧрав, Маръялы нораа кайтӧ:

— Дугды, Маръя, эн мун. Шыбит сійӧ думтӧ. Ӧтлаын кутам овны. Ог нин кут водзӧ видны ни нӧйтны. Ланьт, Маръя, эн янӧд йӧзсьыс.

Маръялӧн сьӧлӧм чорзьӧма, оз вермы шыбитны юрсьыс юксян думсӧ. Оз нин кӧсйы Иванкӧд овны.

— Ӧні менӧ он бергӧд. Войдӧрсӧ кӧ бура олін, ме эг и кӧсйыв мунныс. Ачыд ӧд тшыкӧдін олӧмсӧ.

Регыд Маръя доддяліс вӧв да кыскис мамыс ордӧ став кӧлуйсӧ ассьыс. Иван пыр шензис, пукаліс жугыля да мӧвпаліс.

Маръя вайис бӧр вӧвтӧ, лэдзаліс да бӧр муніс мамыс ордӧ. Иван сӧмын мышсӧ аддзыліс.

Вежон кык мысти локтісны Иван ордӧ: Исполкомын юралысь, милиционер да селисполнительяс. Иванлысь став овмӧссӧ, эмбурсӧ, скӧтсӧ и видз-мусӧ шӧри юкисны, керкаыслысь джынсӧ гӧтырыслы жӧ сетны. Ӧні Иван да Маръя олӧны торйӧн.