НЁБДІНСА ВИТТОРЛӦН ЮБИЛЕЙ ДА КОМИ КУЛЬТУРАЛӦН МОГЪЯСЫС
Мый понда ми пасъям Нёбдінса Витторлысь юбилейсӧ?
Таво, август тӧлысьӧ, Нёбдінса Витторлы медводдза гижан лунсяньыс тырис дас во, сӧмын дас во. Ноябр тӧлысьӧ тырис сылы нелямын арӧс.
Гижӧмлы дас во тырӧм кузя да гижысьлы нелямын арӧс тырӧм кузя роч литератураын юбилейяс шоча вӧчлӧны. Дас во — ичӧт кад, нелямын арӧса мортӧс шуӧны том мортӧн на. Роч литератураын татшӧм юбилейяс оз зэв пасйыны, а ми, коми йӧз, том гижысьлысь, том Нёбдінса Витторлысь юбилейсӧ мыйлакӧ пасъям? Пасъям сы понда, коми культураыс, коми литератураыс сӧмын на бӧръя дас вонас кутіс вывті ёна лыбны, котыртчыны да. Коми культура да литература сар власьт дырйи пӧшти эз вӧвны. Найӧ кутісны медся ёна быдмыны, ёнмыны, паськавны Октябрса Революция бӧрын.
Октябрса Революция сетіс йӧзлы югыдлун, сетіс паськыд туй лӧсьӧдны аслыным ассьыным олӧм да овмӧс. Дас кыкӧд во вылӧ мӧдӧдчис Октябрса Революция. Унатор вӧчӧма тайӧ каднас коми олӧмын, коми овмӧсын, коми культураын. Нёбдінса Витторлӧн юбилейыс — пас, кор ми видзӧдлам бӧрӧ, видзӧдлам ӧнія кадсянь да тӧдмалам, вылӧ-ӧ ми лыбим, вылӧ-ӧ кыптіс миян коми культура. Мый миянлы вайисны революциядырся вояс, кыптімӧ-ӧ ми, гашкӧ лэччим, усим сар кад дорысь улӧджык да?
Нёбдінса Витторлӧн юбилейыс мыччӧдлӧ коми культуралысь да литературалысь бӧръя дас вонас чорыд лыбӧмсӧ. Уна коми пиян, коми нывъяс уджалісны культура удж вылын, уна бур да лӧсьыд торъяс вӧчисны найӧ тайӧ уджас. Тайӧ уджалысьяс пӧвстын эмӧсь уна сикас уджъяс вылын сулалысь йӧз: учительяс, избачьяс, велӧдчысьяс, врачьяс, агрономъяс, техникъяс, гижысьяс. Быд морт, мый вермӧ, пуктӧ ассьыс пай коми культура лӧсьӧдӧм вылӧ. Быд морт мыйӧнкӧ да торъялӧ мӧд мортысь: уджнас, выннас, лыднас. Сӧмын найӧ пӧвстын ставсьыс торъялӧ, син вылӧ торйӧн усьӧ коми культура кыпӧдысь — Нёбдінса Виттор.
Нёбдінса Виттор ас выннас, вежӧрнас уна буртор вӧчис, ёна кыпӧдіс коми культурасӧ. Жебиник, слабиник культурасӧ миянлысь Нёбдінса Виттор колян дас вонас вӧвлытӧм выйӧдз ёнмӧдіс, паськӧдіс. Сы понда ми вермам, да и колӧ вӧлі нуӧдны Нёбдінса Витторлысь юбилейсӧ. Нёбдінса Витторлӧн гижан юбилейыс — коми культуралӧн да литературалӧн праздник.
Кӧть ёнмис миян культураыс, сӧмын гырысь уджъяс на сулалӧны коми йӧз водзын, медся войдӧр коми вежӧра уджалысьяс водзын. Ӧнія миян культураыд кӧть и ён сардырся культура дорысь, сӧмын колӧм сертиыс культура уджыс, ӧнъя коми культураыс ичӧт на, слаб на жӧ.
Ми огӧ лӧсьӧдӧ коми культурасӧ сӧмын коми культура понда. Ми лӧсьӧдам коми культурасӧ коми йӧзӧс югдӧдӧм понда, коми олӧм да овмӧс лӧсьӧдӧм понда. Миянлы колӧ сэтшӧм коми культура, код пыр коми йӧз вермасны локны бурджык олӧмӧ, кӧн йӧзыс оз кутны торъявны классъяс вылӧ, олӧм сертиыс: буржуйяс вылӧ, рабочӧйяс вылӧ, гӧля олысь, шӧркоддьӧма олысь да озыр крестьяна вылӧ. Мед ӧтувъя овмӧсъяс лоӧны. Мед уджыс мӧд пӧлӧс лоӧ, став овмӧсыс мед кутас пыксьыны вылын текника вылӧ. Неуна кывйӧн — мед коми культура пыр да литература пыр ӧдйӧджык позяс став коми йӧзӧс, медводз гӧля да шӧркоддьӧма олысь крестьянаӧс да уджалысьясӧс, вайӧдны социализм нога олӧмӧ.
Тайӧ коланторсӧ коми культура, коми литература оз на тырмымӧн вӧч. Сійӧ, слаб пондаыс, оз на вермы коми йӧзӧс ӧдйӧ нуӧдны социализм нога олӧмӧ. Коми культура ёнмӧдӧм вылӧ колӧ пуктыны уна вын, уна вежӧр, колӧ сэтчӧ уна уджалысь йӧзӧс кыскыны. Сы понда Нёбдінса Витторлӧн юбилей дырйи ми ёна горӧдам: лӧсьӧдӧй, кыпӧдӧй социалистическӧй коми культура, пролетариат нога коми литература!
Тайӧ лозунгыс мед пырас быд уджалысь морт юрӧ. Тайӧ лозунг сертиыс мед став уджалысь коми йӧзыс кутасны дорны социализм нога олӧм да овмӧс.
Сардырся гижысьяс да коми культура.
Нёбдінса Витторӧс куш асьсӧ да сылысь уджъяссӧ тӧдмавны оз позь. Колӧ сійӧс воча сувтӧдлыны важся, сардырся коми культура кыпӧдысьяскӧд.
Миян эмӧсь ӧткымын велӧдчӧм йӧз, кодъяс миян сардырся коми историяысь кӧсйӧны аддзыны гырысь, вежӧра йӧзӧс, найӧ шуӧмъяс серти велӧдны коми йӧзӧс. Позьӧ-ӧ аддзыны коми историяысь коми йӧзӧс велӧдысьясӧс, коми Чернышевскийӧс, коми Гогольӧс, коми Плехановӧс? Оз позь, татшӧм йӧзӧс, кӧть кутшӧма корсь, оз сюрны.
Комияслӧн историяыс жеб аслас гырысь, учёнӧй йӧзӧн. Ми, дерт, огӧ вермӧ шуны, мый найӧс (коми учёнӧйясӧс) колӧ вунӧдны. Вунӧдны оз ков. Сӧмын мыччӧдлыны найӧс коми йӧзӧс велӧдысьясӧн сідз жӧ оз ков. Татшӧм велӧдысьясӧс ми аддзам сӧмын Коми му ортсыын, а Коми му пытшкысь оз сюрны.
Коми культура бердын сардырся уджалысьяс пӧвстысь миянлы мыйяскӧ колӧ босьтны, сӧмын не ставсӧ. Революциялы коланторсӧ важ коми учёнӧйяслысь колӧ босьтны, ковтӧмторсӧ колӧ жалиттӧг шыбитны.
Мый, шуам, миянлы реакция нога гижӧдъяссьыс Палалей Кальӧлӧн (Калистрат Жаковлӧн)? Мед сійӧ вӧлі прӧстӧй морт, выльгортса крестьянин, ас мырднас воис профессорӧдз, гижис нигаяс да сідз водзӧ, — сійӧ нинӧмтор на оз висьтав. Быд коми профессор вылӧ оз ков юрбитны, оз ков енэжӧ лэптыны.
Палалей Кальӧлӧн эм нига „Сквозь строй жизни“. Илля Вась (В. И. Лыткин) сӧветуйтӧ сылысь нигаяссӧ, тшӧтш тайӧ нигасӧ, лыддьыны. Босьтам тайӧ нигаыслысь мӧд юкӧнсӧ (часьтсӧ). Мый нӧ профессор Палалей Кальӧ гижӧ сійӧ нигаас?
123 лист бокын сійӧ гижӧ: „Новая религия эволюционного наполнит землю и уничтожит вражду народов.
Я гляжу в окно на Господа моего, ибо природа плащ Его. Белые облака поднимаются с горизонта и заволакивают нэбо. Вот он созидает и не спешит, но все достигает, ибо и время ткется им же. Как прекрасен Он, и всегда добр, народы же губят сами себя безумием своим“. (А классъяс костас тышкасьӧмыс нӧ кӧні? И. О.).
Сэсся неуна улынджык гижӧ:
„Плачь, Феофилакт, плачь! (Кывзы, коми лыддьысь, бӧрдысь профессорӧс! И. О.).
Ты ищешь красоты, стран свободных, но рабов встречаешь, всюду бедность, приниженность... Ты ищешь слов огненных, дел великих, а находишь малые сборища напуганных людей...
Плачь, мечтатель!
Да, читать лекции я привык, но не приучен к общественности на бедном севере моем, социально я не развит (тӧдчӧдӧмыс менам. И. О.), дух мой забит, глаза не направлены на то, чтобы видеть явления и отмечать их, да и здоровье растрачено мое в юности. О, трудно подняться человеку. И нескоро поднимемся мы! Ребенок я — вот моя беда! И стал неподвижным и угрюмым. Чтобы выразить великое, надо и в малых вещах быть разумным! Разума-то у меня и нет!“ (Тӧдчӧдӧмыс менам. И. О.).
Сэсся тырмас! Кыдзи рочӧн шулӧны: „ехать дальше некуда!“ Палалей Кальӧ, профессор Жаков, няргысь, бӧрдысь морт. „Вежӧрӧй пӧ менам абу! Кага ме! Ог пӧ вермы гӧгӧрвоны, мый вӧчсьӧ ме гӧгӧр йӧз олӧмас.“
Профессор Жаков оз вермы аслас вежӧра мӧвпӧн да синмӧн аддзыны революциялысь чорыд воськовъяссӧ. А тайӧ ӧд нигасӧ вӧлі лэдзӧма россияса рабочӧйяс топыда кыпалан кадӧ — 1912 воӧ.
Илля Вась аслас „Коми гижысьяс“ нигаас 29 лист бокын гижӧ:
Тайӧ воясӧ (колӧ гӧгӧрвоны Октябрса революция воясӧ. И. О.) Палалей Кальӧ ылысмыліс коми йӧзысь, овліс мӧд государствоын. Гӧтырыс шуӧ (сійӧ Ленинградын): пыр на пӧ коми йӧз понда тӧждысис. Кор пӧ ме сылы мӧдӧді медводдза нумер „Югыд туй“, тӧкӧтьӧ эз лок Россияад. Сӧмын полӧ вӧлі — удж пӧ оз сюр“.
Мый нӧшта татчӧ висьталан? Мыйла татшӧм нимкодя Илля Вась гижӧ Палалей Кальӧ йылысь? Позьӧ-ӧ вӧлі шуны „удж пӧ оз сюр“?
Палалей Кальӧ революциясӧ эз гӧгӧрво, эз примит сійӧс. Революция дырйи белӧйяс пӧвстын гудрасис, буржуазияса государствоын и кулі.
Мыйла нӧ, сідзкӧ, колӧ реакция нога профессорӧс бура казьтывныс, мыйла гижныс „дзик колӧ лыддьыны“ Жаковлысь гижӧдъяссӧ?
Жаков К. Ф. — пемыд морт коми историяын. Вештам ылӧджык сылысь гижӧдъяссӧ^Мед сылӧн гижӧдъяс оласны архивъясын, ӧнія школаясын да лыддьысян керкаясын найӧлы абу места. И. О./^. Мед коми войтыр велӧдчасны важся да ӧнія мукӧд коми гижысьяслысь да роч водзӧ мунысь гижысьяслысь.
Мӧд коми культура кыпӧдысь — Г. С. Лыткин. Лыткинлӧн абу жӧ эськӧ ставыс шань. Лыткин лэдзис коми йӧзлы чукӧстчӧм: „Коми йӧзлы — коми кыв“. Лыткин медводз заводитіс лӧсьӧдны коми литература, коми школа. Сійӧ, кыдзи вермис, тільсис коми культура кыпӧдӧм понда. Сӧмын мед сійӧ коми культураыс вӧлі коми озыр йӧзлӧн, кыдзи шуӧ сы йылысь Сан Антус. Сідзи ли абу ли, а ми вермам шуны: Лыткин заводитіс тэчны подсӧ коми литературалысь, со мый боксянь сійӧ дона миянлы. Сар дырйи тайӧ уджъясыс вӧліны паныд уджъяс важ олӧмлы. Мыйта вермис, Лыткин пуктіс ассьыс вынсӧ коми культураӧ.
Нӧшта сардырся коми историяын вӧлі гижысь Куратов Ӧльӧксей Иван. Куратов неуна озырмӧдіс коми кывсӧ сьыланкывъясӧн. Унджыксӧ сэсся сійӧ эз и вермы вӧчны. Кыз нэмыс сылӧн муніс Туркестанын. Мый сійӧ гижӧ:
Корсям сьыланкыв ас шӧрысь,
Ас му-ва вылысь, ас вӧрысь.
Асланым гӧль грездъясысь,
Юасигӧн ныв-зонлысь...
Тайӧ кывъясын кывсьӧ зэв ыджыд надея комияслы югыд лунъяс воӧм вылӧ.
Куратов коми историяын абу ыджыд морт. Сӧмын нимкодя лоас сійӧс казьтыштны. Уна сылысь виччысьны оз и позь. Сійӧ гижис куш поэзия. Гырысь уджъяс сылысь ми огӧ тӧдӧ.
Со и став вежӧра йӧзыс сардырся коми историяын. Найӧ нигаясысь вывті на этша коми йӧзлы бурсӧ вермам ми перйыны. Ковтӧм нигаяссӧ Жаковлысь оз позь вӧзйыны вежӧрсӧ югдӧдӧм вӧсна коми йӧзлы.
Видзӧдлам ӧнія гижысьяс вылӧ, ӧнія культура кыпӧдысьяс вылӧ. Сэтысь унджык бурторйыс сюрас! Коми историяысь нинӧм видзӧднысӧ, сэні этша велӧдчанторйыс. Комилӧн саръясдырся вежӧра йӧз оз чуксавны коми йӧзӧс:
„Став мувыв пежсӧ дзикӧдз гӧрны,
Лёк вужсӧ бертны — мед оз пет:
Долыд олӧм выльысь дорны:
Код вӧлі тшыг, мед лоас пӧт“.
(„Интернационалысь“ кывъяс).
Нёбдінса Виттор — пролетариат нога гижысь.
Ӧні ми неуна тӧдмалім важся медгырысь коми гижысьясӧс. Позьӧ веськыда шуны: некод на пӧвстысь эз вӧв революционерӧн. Пролетариат нога гижысьясӧн найӧ эз вермыны лоны унатор понда. Революция дор сулалысь, пролетариат нога гижысьяс петісны сӧмын Октябрса революция воясӧ.
Октябрса революция сетіс коми йӧзлы вӧля кыпӧдчыны, вӧчны выль коми культура. Революция эз сет свободасӧ став коми йӧзыслы (кор ми сёрнитам став коми йӧз йылысь, ми вермам кокниа ленинизм туй вылысь кежны). Революция сетіс свобода сӧмын став коми уджалысьяслы, коми гӧль да шӧркоддьӧма олысь крестьяналы, коми рабочӧйяслы. Коми озыръяслы, купечьяслы, поп-дякъяслы да найӧ пипӧвлы революция тупкис туйсӧ буржуазияса культуралань. Сійӧн Коми му вылын и лои ёнджыка медвойдӧр котыртчӧмыс революция дор гижысьяслӧн, сэсся пролетариат нога гижысьяслӧн.
Ӧткымын миян велӧдчӧм йӧз да уджалысьяс став коми гижысьяссӧ сорӧны ӧтчукӧрӧ, быттьӧкӧ ставыс ӧткодьӧсь, ставыс революциялы ӧткодя отсасьӧны, дай ӧткодя дорӧны социализм нога олӧм коми йӧз пӧвстын, Коми му вылын. Тайӧ ёртъясыс усьӧны идеология боксянь зэв ыджыд ӧшыбкаӧ.
Абу ӧд и тадзи збыльвылас. Быд важ кӧть ӧнія гижысьлӧн эм аслас чужӧм, торъялӧ мукӧд гижысьяс дінысь. Ӧти гижысь вермас аслас гижӧдъясӧн ӧти класслысь мӧвпалӧмсӧ, идеологиясӧ мыччӧдлыны, мӧд — мӧд класслысь.
Мый понда лои татшӧмторйыс — став гижысьяссӧ ӧти мера улӧ пуктӧмыс? Ӧти-кӧ, сы понда, коми гижысьяс вӧліны этшаӧн да, коми литератураыс вӧлі слаб да. Мӧд-кӧ, коми йӧз эз вуджлыны (прӧйдитлыны) буржуазнӧй культура пыр. Сэсся ӧд унджык коми йӧзыс крестьяна, рабочӧйяс пӧшти абуӧсь. Сы понда Октябрса революция бӧрас миян сорасисны коми буржуазияса культуралӧн жебиник помъясыс революция да пролетариат нога культураыскӧд.
Ӧні, кор ми веськыда кӧсъям нуӧдны быд уджын, олӧмын да овмӧс кыпӧдӧмын классӧвӧй визь, кад нин кыпӧдны сёрни, кутшӧм литература эм коми йӧзлӧн, кутшӧм гижысьяс эмӧсь, классъяс костын вермасьӧм боксянь. Кодьяс гижысьяс пӧвстысь отсалӧны тэчны выль олӧм, кодъяс кыскӧны миянӧс бӧрӧ, либӧ видзӧдӧны ӧнія олӧм вылӧ прӧста видзӧдысьяс моз да шуӧны: „видзӧдлам, мый налӧн артмас“.
Нёбдінса Витторлӧн юбилейыс мед восьтас коми уджалысь йӧзлы видзӧдлӧм, кыдз шуасны, смотр коми литература вылӧ, коми гижысьяс вылӧ, кыдзи найӧ нуӧдӧны коми уджалысь йӧзӧс социализм нога олӧмлань.
Заводитам видлавны коми гижысьясӧс юбилярсянь, Нёбдінса Витторсянь.
Нёбдінса Виттор сардырся олӧмӧ эз гижлывлы. Сійӧ эз тӧдлы комиӧн гижны заводитігӧн Г. С. Лыткинӧс, К. Ф. Жаковӧс. Нёбдінса Виттор пытшкын пукалӧ роч культураа коми уджалысь морт. Сійӧ дас во саяс ветлӧдліс заводъяс кузя, роч рабочӧйяс пӧвстын. Сійӧ роч рабочӧйяслысь, роч культуралысь мӧвпъяссӧ босьтіс.
Комын арӧсӧдз сійӧ ӧти визь эз гиж комиӧн. Коми олӧм эз вермы сійӧс чуйдӧдны комиӧн гижны. А ветліс роч йӧзӧд, роч пабрик-заводъяс вылад, сэсся бӧр бергӧдчис Коми муӧ дай босьтчис гижны комиӧн. Тайӧс оз ков вунӧдны Нёбдінса Витторлысь гижӧдъяссӧ видлалысьяслы, сы йылысь гижысьяслы. Роч рабочӧй класс сетіс революция нога выль мӧвпъяс коми гижысьлы, Нёбдінса Витторлы.
Ачыс В. А. петіс гӧль крестьяна пӧвстысь, Нёбдін вӧлӧсьтысь, Кулӧмдін уездысь. Нёбдінса Витторлӧн олӧмыс вӧчис сійӧс революционерӧн-гижысьӧн.
Збыль, видзӧдлӧй сылысь медводдза кывбурсӧ , „Гӧрд звӧн“, кодӧс В. А. гижлӧма 1918 воӧ, август 17ʼ лунӧ.
„Тӧварыш! Тэ кылан, кыдз корӧ
Мича слава вылӧ ыджыд звӧн;
Тэ кылан он, кутшӧма горзӧ
Гӧлӧс муса йӧзлӧн, вокъяслӧн?
Чеччы, тӧварыш, да пальӧдчы,
Ассьыд вӧлятӧ дорйыны лӧсьӧдчы:
Лёк йӧз миянӧ матыстчӧ,
Муса чужан му босьтны кӧсйысьӧ...“
Тайӧ кывъясысь ӧні на, Октябрса Революциялы 12ʼ воын, кылӧ сьӧлӧмтӧ кыпӧдан гражданскӧй войналӧн збойлуныс!
В. А. гижӧ „Чолӧм“ Октябрса Революциялы во тыран кад кежлӧ. Гижӧ уна кывбуръяс революция сулалан уджъяс кузя. Став стикыс В. А.-лӧн чуксалӧ пазӧдны важ, пемыд олӧмсӧ да дорны выль олӧм.
Нёбдінса Виттор абу сӧмын поэт, сійӧ драматург. Сійӧ перӧ улысь петіс кызь кымын пьеса.
„Строй жизни“-ыс В. А. вӧлі омӧльджык Палалей Кальӧ дорысь. Палалей Кальӧ гижліс мукӧд гижӧдъяс ас йывсьыс, гудйысис аслас сьӧлӧмын, мӧвпалӧмын, эскис енлы, ен вылӧ кутіс ыджыд надея. Калистрат Жаков эз вермы гӧгӧрвоны коми уджалысь йӧзлысь коланлунсӧ, эз вермы гӧгӧрвоны роч каръясын рабочӧйяслысь буржуйяскӧд тышкасьӧмсӧ.
В. А. эз мун Палалей Кальӧ туй кузя, и зэв лӧсьыда вӧчис. Зэв шань, В. А. эз тӧдлы бӧрдысь коми профессорӧс да! Омӧльысь кындзи сійӧ (Жаковлысь) немтор эз эськӧ аддзы. В. А. веськыда, бергӧдчывтӧг сувтіс Октябрса Революцияӧс дорйыны, ёнмӧдны, паськӧдны.
В. А.-лӧн эм мича, гажа куим торъя теш „Райын“. Уна коми крестьяна гажӧдчигмоз тӧлксялісны, казялісны попъяслысь райясӧн да адъясӧн ылӧдлӧмъяссӧ. „Райын“ пьеса паныда гижӧд Палалей Кальӧса ен кузя гижӧдъяслы. Палалей Кальӧ — енлы эскысь морт, Нёбдінса Виттор — енлы эскытӧм морт.
Д. Я. Поповлы, профессор Налимовлы да ӧткымын „коми культура кыпӧдысьяслы“ став коми йӧзыс ӧткодьӧсь, найӧ эз казявны классъяслысь косьсӧ, эз сувтны веськыда пролетариат революция дорйыны. Нёбдінса Виттор медводдза гижан лунсяньыс мудзтӧг пессьӧ пролетариат революция коми сиктъясӧ сюйӧм понда, коми уджалысь йӧз пӧвстын революциясӧ ёнмӧдӧм понда. Сардырся Жаков да ӧнія Налимов коддьӧм зырӧны ӧти дорсянь, Нёбдінса Виттор мӧдарсянь. Тайӧс ӧні колӧ гораа висьтавны, мед коми уджалысьяслы оз кутны вӧзйыны лыддьыны ковтӧм нигаяс Жаковлысь да нимкодя казьтывны важ буржуазияса Налимов кодь йӧзӧс. Не ошкӧм пыдди, а лоӧ тані висьтавны — пролетариат нога коми художествоа литературасӧ медся ёна мыччӧдлӧ (представляет) Нёбдінса Виттор.
Миян сэсся эмӧсь пролетариат нога коми художествоа зэв бур гижысьяс, шуам, Жугыль (Н. П. Попов), Варыш (А. А. Маегов) да мукӧд.
Зэв матысмӧ пролетариат нога гижӧдъяс дінӧ Илля Вась (В. И. Лыткин). Сӧмын сылы оз ков ылавны коми уджалысьяс дінсьыс, колӧ гижны коми гӧль да шӧркоддьӧма олысь крестьяналы гижӧдъяс. А ылалӧмыс сылӧн тӧдчыштӧ нин. Дерт, сійӧ нуӧ ыджыд удж: чукӧртӧ коми кывъяс, сӧмын коми художествоа литература гижны коми уджалысьяслы оз жӧ ков эськӧ вунӧдны.
Эм миян крестьяна гижысь, Тима Вень. Зэв мича да шыльыд гижӧдъяс лӧсьӧдалӧ М. Н. Лебедев. Быдмӧ выль коми гижысьяслӧн ён котыр.
Заказ серти коми гижысьяс оз вермыны лоны пролетариат нога гижысьясӧн. Неважӧн на Ӧльӧк Ӧндрей (А. Попов) вӧлі шуӧ: „Тима Вень — пролетариат нога гижысь“. Сійӧ абу збыль. КАПП-ын шленын сулалӧм кузя оз на позь шуны пролетариат нога гижысьӧн.
Кодӧс ми лыддям пролетариат нога гижысьӧн? Коді пыдди пуктӧ классъяс костын тышкасьӧмсӧ, коді эскӧ пролетариат вын вылӧ, сулалӧ пролетариатлысь ыджыдалӧмсӧ (диктатурасӧ) ёнмӧдӧм туй вылын, чуксалӧ рабочӧйясӧс, гӧль да шӧркоддьӧма олысь крестьянаӧс (оз став крестьянаӧс, оз став йӧзӧс), батракъясӧс, став уджалысьясӧс дорны социализм нога олӧм да овмӧс.
Классӧвӧй визьыс Тима Вень гижӧдъясын зэв тшӧкыда вошлӧ. Позьӧ эськӧ вайӧдлыны Тима Веньлысь уна гижӧдъяс да вывті нин нюжӧдчӧма лоас. Тима Вень мукӧддырйи кутчысьлас пролетариат нога художествоа кывйӧн гижны, сэсся бӧр орӧ. Нинӧм шуны Тима Вень гижӧд сям йылысь: гижӧд сылӧн вывті мича. Сійӧ веськыда вермас сійӧн водзсасьны Нёбдінса Витторкӧд, сӧмын гижӧд формаясыс сылӧн торъялӧны. Нёбдінса Виттор гижӧдъясас эм уна динамика, Тима Веньлӧн этшаджык. Налысь гижӧдъяссӧ лоӧ ёна на велӧдны, сы вылысь велӧдчыны, медся ёна том коми гижысьяслы.
Тима Веньӧс миян колӧ КАПП пыр матысмӧдны пролетариат нога литература бердӧ. Чорыда колӧ сійӧс критикуйтны, мед сылӧн художествоа кывйыс оз вомӧнась ӧнія олӧмкӧд. Миянлы колӧ коми художествоа литератураын став бокӧ кежысьяссӧ дивитны, бокӧ кежӧмсӧ бырӧдны. Артельӧн, ӧтувйӧн КАПП пыр веськӧдлыны коми литературасӧ.
Дерт, и Нёбдінса Витторлӧн, колӧкӧ, эмӧсь слаб гижӧдъяс идеология боксянь. Сӧмын сійӧяс оз ёна тӧдчыны. Нёбдінса Витторлӧн ёна унджык гижӧдыс — пролетариат нога гижӧдъяс.
ПРОЛЕТАРИАТ НОГА КОМИ КУЛЬТУРА ПЫР ЛОКТАМ СОЦИАЛИЗМӦ.
Мед ӧдйӧджык лоӧны Нёбдінса Виттор кодь унджык йӧз.
Нёбдінса Виттор абу сӧмын гижысь. Сійӧ уна мукӧд сикас уджъясын уджавліс. В. А. вӧліс Сыктывдін уездувса Чекаын юралысьын Октябрса революция медводдза воясӧ. Уджавліс Коммунист партия Сыктывдін уездувса комитетын ӧтв. секретарын. 1918 восянь сійӧ коммунист партияын шлен.
Уна во В. А. вӧлі редакторын обласьтувса газетъясын. Лои сылы гижны статтяяс да фельетонъяс газетӧ: сійӧ публицист, фельетонист.
Редактораліс „Ордымын“. Гижис сэні уна критикаа статтяяс, велӧдіс да и ӧні велӧдӧ коми кыпӧдчысь гижысьясӧс гижны кывбуръяс, висьтъяс, повесьтъяс. Быть лои лоны сылы критикӧн.
Коми культураа кутшӧм уджъяс кӧть сар дырйи и эз вӧвлыны, Нёбдінса Виттор эз шу: ме пӧ ог куж, образованньӧӧй оз тырмы, менам немтор оз артмы. Сійӧ кияссӧ эз ӧшӧдлы. Мыйта вермис, Нёбдінса Виттор зілис кыпӧдны коми культура, самӧй вӧсниинъясӧдыс.
Комияслӧн нэмнас на эз вӧвлы театр. В. А. ачыс гижис пьесаяс да мукӧдӧс тайӧ удж вылӧ чуйдӧдіс. Ачыс кутчысис лӧсьӧдны коми театр. Организуйтіс труппа „Сыкомтевчук“. Лоис актёрӧн, режиссёрӧн, сценаристӧн.
Роч сьыланкывъяс, гӧгӧрвотӧм да лёк ногӧн бертлӧдлӧм кывъяс зэв ёна кутісны пырны коми олӧмӧ, кутісны выживитны коми „Шонді банӧй“-ӧс да сідз водзӧ. В. А. и тайӧ удж бердӧ кутчысис. Гижис кывбуръяс, налы лӧсьӧдіс мотивъяс. Ӧні коми йӧз зэв збоя сьылӧны „Варыш поз“, эмӧсь и нора сьыланкывъяс, и сьӧлӧмтӧ кыпӧдан, томдыртӧ казьтыштан мича сьыланкывъяс, аслас мелодияа выль сьыланкывъяс. Быть лоӧ В. А. шуны коми композиторӧн.
Нёбдінса Виттор заводитіс уна сикаса культура уджъяс. Паськӧдны быдпӧлӧс удж, ёнмӧдны быд юкӧд коми культуралысь колӧ и водзӧ кежлӧ.
Коммунист партия нуӧдӧм улын СССР-са уджалысь йӧз, тшӧтш коми йӧз кутчысисны дорны социализм нога олӧм. Быд пельӧсын гымакылӧ-мунӧ ыджыд удж. Миянлы, коми уджалысь йӧзлы, оз ков кольччыны СССР-са мукӧд йӧзысь. Ӧтвыв накӧд колӧ мунны социализм нога олӧмлань.
Сё воясӧн сарлӧн власьтыс нартитіс коми йӧзӧс. Сё воясӧн пессис бырӧдны коми кыв, коми культура, сё воясӧн сюйис коми йӧз пытшкӧ роч буржуазиялысь культурасӧ, кывсӧ. Омӧля вӧрзис коми йӧз буржуазияса роч культуралань. 420 сюрс коми йӧз сёрнитӧны комиӧн, ас ногныс уджалӧны, аслыс ногӧн вӧдитӧны овмӧс. Кыз пластъяссӧ коми уджалысьясысь ӧні колӧ вӧрзьӧдны выль нога олӧмлань, ӧтувъя овмӧслань. Веськыда роч культура пыр тайӧ удж вӧчны огӧ вермӧ. Кыдзи ми сійӧ ыджыд уджсӧ вермам вӧчны? Коми культура пыр, сӧмын коми культураас колӧ сюйны социализм нога идеологиясӧ.
Колӧ паськӧдны быдсяма сикас культура уджъяс коми йӧз пӧвстын. Ыджыд уджъяс нуӧдіс Виктор Алексеевич. Ӧні сійӧ оз нин некытчӧ тырмы. Колӧны дас, сё, сюрс Нёбдінса Виттор коддьӧмъяс. Ӧтиясӧс нарадитны быдсяма сикас коми поэзия лӧсьӧдны. Мӧдъясӧс индыны нӧшта ёнджыка лӧсьӧдны коми драма, комедия, опера да сідз водзӧ. Коймӧдъясӧс ыстыны лӧсьӧдны коми театр, коми композиция, публицистика да сідз помтӧг.
Коми уджалысьяс пӧвстысь сюсьджык да вежӧраджык войтырлы колӧ кутчысьны коми культура кыпӧдны, мед коми социалистическӧй культура пыр ӧдйӧджык воам выль, долыд олӧмӧ.
Мед Нёбдінса Виттор, Жугыль, Тима Вень да мукӧдъяс быд боксянь кутасны велӧдны быдмысь, социализм нога олӧм дорысьясӧс, лӧсьӧдны, паськӧдны, джудждӧдны (пыдӧдны) да ёнмӧдны социалистическӧй коми культура.
Сиам пролетариат нога медводдза коми гижысьлы, Нёбдінса Витторлы, дырджык овны да коми уджалысь йӧзыслы уна буртор вӧчны!
