КОМИ ЛИТЕРАТУРАЛӦН МОГЪЯСЫС
Октябрса революциялы дас ӧтикӧд во тырӧм кежлӧ коми уджалысь йӧзлы лои сетӧма выль козин — коми литературалы паськӧдчанін. „Ордым“ журнал ӧнісянь лои куш художествоа литература журналӧн.
Эз кокни вӧв коми гижӧдлы та выйӧдзсӧ кыпӧдчыны. Важ, гегдана олӧмсьыд миянлы воӧмъясыс эз лэдзны сылы пырысьтӧм-пырсӧ вынйӧртчыны. Сьӧкыда, ньӧжйӧник коми литература паськӧдчӧмлы весавсисны туйясыс. Сьӧкыда эськӧ да збоя, ньӧжйӧник эськӧ да зумыда воис ӧнія выйӧдзыс коми художествоа гижӧд.
Медвойдӧр машинка вылын печатайтӧмӧн... Коркӧ сэсся торъя посньыдик нигаясӧн... Тыдовтчыліс „Парма ёль“... Поздысьліс „Коми муӧ“... Сэсся вуджны лои „Коми сиктӧ“. Медбӧрын лои ыджыдджык юкӧд „Ордымын“... Ӧні „Ордым“ дзоньнас лои... Со кыдзи кавъясис коми художествоа литература ӧнія выйӧдзыс.
Коми уджалысь йӧзлӧн корӧмъясыс вежӧрсӧ югдӧдны Октябрса революция бӧрын кыптісны. Налы важ олӧмас кималасӧн мунӧмыд да кор ещӧ вӧлі личкӧны-пӧдтӧны весиг кынӧмнур корсян олӧмсӧ, мустӧммис. Югыдлунсӧ кыпӧдӧм могысь коми уджалысь йӧз босьтчисны тшӧтш ас кывъя художествоа литератураӧ. Медъёна нин корӧны сійӧс томджыкулов войтыр. Сы вӧсна и збоя да зумыда пыр ӧтарӧ сӧвмӧдчис коми художествоа литература, сы вӧсна коми гижысьяс сьӧлӧмсьыныс босьтчисны тайӧ уджас. Сы вӧсна и „Ордым“ дзоньнас вуджӧдӧма художествоа литература журналӧ.
Ӧні кежлӧ коми литература вель ёна нин сӧвмӧма, вель уна бур гижӧдъяс сетіс. Мед ӧдйӧджык нуӧдны водзӧ коми литература паськалӧмсӧ, бурмӧдны сылысь сюрӧссӧ, коми гижысьяс котыртчисны пролетариат нога гижысьяс ассоциацияӧ. Сӧмын коми литература, миян могъяс серти, сулалӧ улын на, жеб на.
Кутшӧм миянлы колӧ коми художествоа литератураыс? КАПП-лӧн мӧд конференцияыс та йылысь веськыда шуис. Сійӧ шуис — колӧ пролетариат идеология нога литература. Коммунист партия чуйдӧдӧмӧн, пролетариат мунӧ коммунизма обществоӧ, ас бӧрсьыс нуӧдӧ став уджалысь йӧзсӧ, тшӧтш и крестьянаӧс. Пролетариат водзын сулалӧ мог — ӧтув, ӧтсӧглас овны уджалысь крестьянакӧд да вочасӧн, ньӧжйӧникӧн бергӧдны крестьяналысь мӧвпъяссӧ пролетариат идеологиялань. Мед тайӧ могсӧ нуӧдны, мед ёнмӧдны социализм нога овмӧс тэчӧм (ӧні ӧд пролетариат ӧтув крестьянакӧд паськыда нин босьтчисны социализм нога овмӧс тэчӧмӧ), колӧ став уджалысь йӧзлысь югыдлунсӧ кыпӧдны. Ӧні партия сетіс лозунг — культуралӧн революция. Культуралӧн революция нуӧдӧмыд — абу куш „югдӧдчӧм“ удж, сійӧ эм социализм нога олӧмӧ велӧдӧмыд, крестьяналысь вежӧртассӧ социализмлань мунӧм дор бергӧдӧмыд (социалистическое перевоспитание масс), социализм нога культура лӧсьӧдӧм.
Мед эськӧ крестьяна пӧвстӧ сэтшӧм выль нога культурасӧ пыр ӧтарӧ сюйны, зэв ыджыд удж сувтӧ став важыскӧд, буржуазияса сяма олӧмысь дай уджысь кольӧмторъясыскӧд вермасьны (енлы эскӧм, важ олан сям, вина юӧм, няйт олӧм, сідзи водзӧ), весиг ичӧтиктор коляссӧ оз позь бокӧ эновтны. Медъён колясыс важыслӧн крестьяна пӧвстын — ас вӧснаыс тӧждысьӧм, сӧмын аслыс чӧжӧм, сӧмын аслас йӧртӧдӧ унджык сюйны видзӧдчӧм (собственнические отношения). Тайӧ важсянь коляссӧ медсьӧкыд, меддыр ковмас бырӧдны. Тайӧ медыджыдторйыс крестьяна идеологияын.
Со кутшӧм могыс пролетариатлӧн крестьянаӧс нуӧдны социализмад велӧдӧм боксяньыс. Та нога и колӧ лоны пролетариат нога коми художествоа литератураыд, крестьяналы гижӧмнад. Та ногӧн и колӧ коми гижысьяслы сетны крестьяналы ассьыныс гижӧдъяссӧ. Коми гижысьяслы колӧ чуксавны уджалысь крестьянаӧс выль олӧмлань мунны. Сэки сӧмын коми художествоа литератураыд кутас сӧвмыны. Коми гижысьяс кӧ эновтчасны таысь, налӧн мунӧмныс оз ло ӧтсяма олӧм мунӧмыскӧд. А сэкитӧ налӧн гижансямныс кусӧ, некод сійӧс оз кут пыдди пуктыны. Быд пролетариат нога гижысьлы быд гижӧд сетігӧн колӧ медвойдӧр мӧвпыштны, мый сійӧ сетӧ бурсӧ ас гижӧдас выль олӧмлань мунӧмысла.
Кымын ми водзӧ мунам, кымын венам важ нога олӧмсӧ, сюям сиктӧ социализм нога овмӧс дай выль олӧмсям, сымын ёнмӧ важыслӧн выльыскӧд косясьӧмыс, сымын капитализм нога олӧмыс овмӧс боксянь дай идеология боксянь чорыдджыка кутас тышкасьны выль нога олӧм пырӧмыскӧд. Сідзкӧ, овмӧс боксянь дай идеология боксянь классъяслӧн вермасьӧмыс пыр ӧтарӧ ёнмӧ, миянлы воча мунысь йӧз ярджыка босьтчӧны пыкны выль нога олӧм лӧсьӧдӧмыслы. Тайӧ вермасьӧмыс, дерт, тӧдчӧ и литератураын. Миян коми литератураад эм жӧ дай водзӧ на лоӧ крестьяна идеологияланьыд, важ нога идеологияланьыд кыскӧмыс, важ нога олӧмсӧ ошкӧмыд.
Литература пыр социализм нога олӧмӧ коми уджалысь йӧзӧс кыскыны, важ нога олӧмӧс литератураын ошкӧмкӧд вермасьны, бырӧдны вочасӧн гижысьяс пӧвстысь крестьяна идеология — со кутшӧм медвойдӧръя могсӧ пуктӧ ас водзас „Ордым“.
Художествоа литератураыдлы бурмыны ёна отсалас критика. Критикаыс миян войдӧр зэв омӧля вӧлі лӧсьӧдӧма. Мукӧддырйиыс вӧлі сӧмын ошкам гижӧдсӧ, бур кӧть омӧль сэсся сійӧ. „Ордым“ ас вылас литература критикуйтӧм бара жӧ босьтӧ.
Ми чайтам, „Ордымын“ ӧні унджык местаыс лои да, выль гижысьяслӧн петӧмыс ӧддзас, коми гижысьяс кутасны содны. Водзджыктӧ „Ордымӧ“ художествоа гижӧдыд зэв этша тӧрліс. Уна гижӧд печатайттӧг лоӧ вӧлі кольны. Торъя нигаясӧн Коми нига лэдзанін уна художествоа литературатӧ оз на вермы лэдзны. Дай гижны босьтчысьясыдлысь (выль гижысьяслысь) торъя ниганад лэдзны оз на туй, абу на налӧн гижӧдъясыс зэв бурӧсь да, ещӧ нин ичӧтторъястӧ лэдзны. „Ордымын“ уна кутам лэдзны гижӧдъяссӧ выль гижысьяслысь, отсавны налы бурмӧдны ассьыныс гижансямнысӧ. А тайӧ, дерт, коми поэтъяс лыдтӧ содтыны отсалас.
„Ордым“ пыр коми гижысьяс кутасны зільны шыльӧдны коми литература кыв. Тайӧ кокньӧдас нуӧдны бура комиӧдчан удж.
Коми школаын велӧдчысь челядьлы нинӧм мында абу художествоа литератураыс. Тайӧ вывті колӧ челядьлы. Художествоа литература челядьлы колӧ сетны, медым сійӧ отсаліс налы паськӧдны вежӧртассӧ. Сы вӧсна „Ордым“ ассьыс торйӧдӧ вель ыджыд юкӧн челядьлы художествоа литература печатайтны.
Со кутшӧм гырысьджык могъяссӧ босьтӧ ас вылас „Ордым“ художествоа литература уджын. Ми чайтам, став коми уджалысь йӧз отсалӧмӧн, „Ордым“ ассьыс могъяссӧ бура вермас нуӧдны. „Ордым“ аслас уджӧн ӧддзӧдас коми литературалысь водзӧ паськалӧмсӧ да бурмӧмсӧ, мича кыв пыр коми уджалысь йӧзӧс выль олӧмлань чуксалӧмсӧ.
