СӦВЕТЪЯСӦ БӦРЙЫСЬӦМ
Центральнӧй Исполнительнӧй Комитетлӧн Президиум Коми Обисполком корӧм кузя, сӧветъясӧ бӧрйысян уджсӧ Коми обласьтын индіс нуӧдны сентябр да октябр тӧлысьясӧ. Сэки миян коми уджалысьяс прӧстджыкӧсь. Видзьяс вылын да муяс вылын уджъясыс сэк кежлӧ эштӧны нин. Крестьяна тайӧ каднас уджалӧны горт гӧгӧрса удж.
Тӧлысь-мӧдӧн сёрджык сӧветъясӧ бӧрйысьӧм мунас став СССР кузя.
Мый ми виччысям сӧветъясӧ бӧрйысьӧм помысь?
Сӧветъясӧ бӧрйысьӧм — зэв ыджыд удж. Ставмувывса буржуйяс ёна видзӧдӧны, кыдзи мунӧ олӧмыс Сӧветскӧй Союзын: лӧсялӧны оз ас костаныс миян Союзын рабочӧйяс да крестьяна. Оз кӧ лӧсявны, буржуйяс радлӧны. Найӧ виччысьӧны сӧвет власьтлысь пӧрӧмсӧ, миян выль олӧм лӧсьӧдӧм уджлысь дзугсьӧмсӧ.
Бӧръя тӧлысьясӧ капиталист государствоса газетъясӧ вӧлі гижӧны: СССР-са крестьяна пӧ няньсӧ оз вузавны государствоыслы; рабочӧйясыс да крестьянаыс пӧ сы понда зыкӧ воӧмаӧсь; промышленносьтыс пӧ налӧн оз вермы паськавны, овмӧсыс оз кыпав, сувтіс ӧти местаӧ.
Со кутшӧм сёрнияс нуӧны миян йылысь буржуазнӧй государствоясын.
Тайӧ сӧветъясӧ бӧрйысьӧмлы колӧ петкӧдлыны му пасьтаса став йӧзыслы: Сӧветскӧй Союз вына, рабочӧйяслӧн да крестьяналӧн ӧтувтчӧмыс, йитӧдыс пыр ӧтарӧ ёнмӧ. Тавося сӧветӧ бӧрйысьӧм нӧшта на ӧдйӧ йӧткас водзӧ, паськӧдас, бурмӧдас став Сӧвет Союзса овмӧснымӧс.
Видлавны гӧгӧрбок сӧветлысь став уджсӧ.
Сӧветъясӧ бӧрйысигӧн СССР-са став уджалысь йӧз видлаласны, тӧдмаласны, бура-ӧ мунісны уджъясыс исполкомъяслӧн да быдсяма пӧлӧс учрежденньӧяслӧн да организациялӧн. Вӧчӧмаӧсь абу уджсӧ воддза наказъяс сертиыс. Абу кӧ вӧчӧма — мый понда абу вӧчӧма. Рабочӧй да крестьяна тайӧ тӧлысьясӧ кывзасны асланыс делегатъясныс пыр отчёт исполкомъяслысь медулісянь (вӧлӧсьтсянь) медвыліӧдзыс (центрӧдз).
Рабочӧй да крестьяна бӧръясны сельскӧй, вӧлӧсьтувса, уездувса, обласьтувса да центрса сӧветъяс пыр выль исполкомъяс, сюясны сэтчӧ медбур да вежӧра йӧзсӧ, кодъяс вермӧны, кужӧны нуӧдны рабочӧйяслысь да крестьяналысь ӧтувтчӧмсӧ Ленинӧн индӧм туй кузя, кодъяс зільӧны тэчны социализм ногса олӧм, дорйыны СССР-ӧс капиталистъясысь, став выннысӧ пуктыны СССР ёнмӧм вылӧ.
Мед рабочӧйяс да крестьяна вермасны став уджсӧ исполкомъяслысь гӧгӧрбок видзӧдлыны, мед выль исполкомъясӧ сюрасны прамӧйджык йӧз, Ленин индӧм туйяс кузя мунны вермысьяс, — быд исполком бердын лӧсьӧдалӧны бӧрйысян (избирательные) комиссияяс. Сэтчӧ пырӧны представительяс: вылысса комиссияысь (вӧлӧсьтӧ кӧ, уездысь; уездӧ кӧ, обласьтысь), комсомолысь делегаткаяс пиысь, профсоюзъясысь, исполкомсьыс да мӧда-мӧдлы отсасян комитетысь.
Бӧрйысян комиссияясыс ас водзаныс сувтӧдӧны мог: мед бӧрйысян удж муніс закон серти, лӧсьӧдӧ план бӧрйысян уджсӧ нуӧдны, план сертиыс и став уджсӧ нуӧдӧ. Видлалӧ норасьӧмъяс, кодъяслысь бӧрйысян правасӧ мырддьӧмаӧсь да сідз водзӧ.
Корӧй отчёт исполкомыдлысь.
Сӧветъясӧ бӧрйысян кампанньӧыс торъялӧ кык гырысь уджӧ: отчётъяс вӧчалӧм, сы бӧрын сӧветъясӧ бӧрйысьӧм нуӧдӧм. Отчётъяс вӧчалан кадӧ бӧрйысян комиссия став вӧлӧсьтсӧ торйӧдлӧ торъя бӧрйысян участокъяс вылӧ. Быд участокса собранньӧяс вылын исполкомлӧн шленъясыс вӧчӧны исполком удж кузя отчётъяс, мый найӧ вӧчисны колян вося бӧрйысьӧмсяньыс. Бӧрйысян собранньӧяс вылӧ колӧ локны став верстьӧ, бӧрйыны вермана йӧзыслы. Миян шуӧм — медым став 100% бӧрйысьысьясыс воасны собранньӧяс вылӧ. Собранньӧяс вылын медым ставыс шыасясны, сёрнитасны, кыдзи уджаліс налӧн исполкомыс, кутшӧм омӧльторъяс вӧліны, мый колӧ водзӧ кежлӧ вӧчны. Став олӧм кузяыс, исполкомса став уджъяс кузяыс позьӧ дай колӧ сёрнитны. Медым уджалысь йӧз ӧдйӧджык велаласны веськӧдлыны асланыс государствоӧн, бырӧдны став нелючкияссӧ уджысь, — колӧ налы сетны вӧля сёрнитны.
Вӧлӧсьтувса организацияяс сӧветъясӧ бӧрйысигӧн.
Профсоюзъяс, комсомол, делегаткаяс зэв ёна кутчысьӧны бӧрйысян уджӧ. Найӧ, дерт, висьталасны, кутшӧм омӧльторъяс вӧліны сӧвет уджын, кыдзи бырӧдны омӧльторъяссӧ, водзӧ не вӧчны. Быд шленлы тайӧ организацияясысь колӧ воны отчётнӧй да бӧрйысян чукӧртчӧмъяс (собранньӧяс) вылӧ. Коммунистъяслы, комсомолечьяслы, профсоюзникъяслы колӧ нуӧдны зэв ыджыд удж крестьяна костын, висьтавны налы сӧветъясӧ бӧрйысян удж кузя, кутшӧмджык сёрнияс кыпӧдны собранньӧяс вылас да мукӧдтор.
Колӧ гӧль йӧзӧс котыртны.
Гӧль йӧзлы колӧ котыртчыны (организуйтчыны). Гӧль йӧз сӧмын ӧтувйӧн вермас дорйыны ассьыс правасӧ, бурмӧдны олӧмнысӧ, кыпӧдны ассьыныс овмӧснысӧ. Гӧль йӧзсӧ колӧ котыртны коммунистъяслы да комсомолечьяслы. Чукӧртны гӧль йӧзлысь торъя собранньӧяс. Пуктыны сэні сёрнияс: кутшӧм наказ сетны выль исполкомлы, кодъясӧс сюйны сӧветса шленӧ да исполкомӧ, кыдзи озыръясӧс вештыны бокӧ бӧрйысьӧмысь да став вӧлӧсьтувса уджысь: исполкомысь, кооперацияысь да мукӧд учрежденньӧясысь да организацияясысь. Став гӧль йӧзлы колӧ ӧтувйӧн, ӧти сяма мӧвпӧн петны отчётнӧй да бӧрйысян собранньӧяс вылӧ. Сэки унджык гӧль йӧз сюрас сӧветӧ.
Нывбабаясӧс сӧветӧ.
Миян зэв на этшаӧн шленын исполкомъясын нывбабаяс. Найӧ омӧля на сибӧдчӧны сӧвет уджас. Сӧветъясӧ ӧнія бӧрйысигӧн нывбабаяслы колӧ чорыдджыка кутчысьны, асланыс пиысь сюсьджыкъяссӧ сюйны шленӧ волсоветӧ, либӧ сельсоветӧ, сэсся исполкомса шленӧ. Мед бабаяссянь уездувса сӧвет вылӧ мунас ӧти нывбаба быд вӧлӧсьтысь.
Сӧветӧ бӧрйысигкежлӧ лӧсьӧдчӧм могысь медвойдӧр колӧ нывбабаяслы чукӧртчывны асланыс собранньӧяс вылӧ. Сэні сёрнитны сӧветӧ бӧрйысьӧм кузя. Сэні лӧсьӧдны выль исполкомлы наказ, шуам, челядь велӧдӧм кузя, кагаясӧс видзӧм кузя, няръясян машинаяс лӧсьӧдӧм кузя, сідз водзӧ.
Став верстьӧ нывбабалы колӧ локны отчётнӧй да бӧрйысян собранньӧяс вылӧ дорйыны ассьыныс наказсӧ, мед пыдди сійӧс пуктасны. Гӧлӧсуйтны нывбаба кандидатъяс вӧсна.
Нывбабаяс, ёнджыка кутчысьӧй сӧветса удж бердӧ!
Коммунистъяс, видзӧдӧй, мед бӧрйысян уджыс бурджыка муніс.
Коммунист ячейкаяс вылӧ усьӧ зэв ыджыд мог: ёна видзӧдны, кыдзи кутас мунны сӧветъясӧ бӧрйысян уджыс, лысьтӧны оз крестьяна сёрнитны исполкомса став удж кузяыс, кутшӧм вопросъяс сюйны наказӧ, кодъясӧс сӧвет вылын бӧрйыны исполкомӧ да исполкомса президиумӧ. Партъячейкалы тайӧяс йылысь колӧ водзвыв сёрнитны асланыс собранньӧяс вылын. Сэсся унджыкысь колӧ нуӧдны гӧль крестьяналысь собранньӧяс, сэні тшӧтш тайӧ сёрнияссӧ лэптыны.
Коммунистъяс сідзжӧ организуйтӧны и комсомолечьясӧс, нывбабаясӧс, профсоюзса шленъясӧс, да на пыр индалӧны, нуӧдӧны сӧветъясӧ бӧрйысян уджсӧ. На пыр жӧ партъячейка нуӧдӧ сӧветъясӧ бӧрйысян удж помасьӧм бӧрас став вӧлӧсьтувса уджъяссӧ.
Сетӧй сӧветлы бурджык наказ.
Кор быд организация эштӧдас (вевъялас) выль сӧветӧ бӧръян уджсӧ нуӧдны лӧсьӧдчӧмсӧ, быд участокын чукӧртчӧны мӧд собранньӧяс.
Сійӧ собранньӧ вылас пуктысьӧ кык вопрос: 1) наказ сетӧм да 2) сӧветӧ шленъясӧс бӧрйӧм.
Наказсӧ водзвыв видлалӧны партъячейкаын, сэсся профсоюзса да комсомол ячейкаясын. Сэні гижӧны наказас медколанторъяссӧ. Сійӧ наказсӧ участокса уполномоченнӧй вӧзйӧ бӧрйысян собранньӧлы. Собранньӧ сэтчӧ содталӧ ассьыс пунктъяс-тшӧктӧмъяс. Собранньӧ вылӧ локтысь йӧз: комсомолсянь, профсоюзсянь, делегаткаяссянь вӧзйӧны ассьыныс тшӧктӧмъяс. Собранньӧ гӧгӧрбок став наказсӧ видлалӧ: вермас кытъястікӧ вежлавны, содтыны, либӧ дзикӧдз шыбитны. Сӧветӧ бӧръян собранньӧыслы некод оз вермы мырдӧн тшӧктыны примитны, а сӧмын вӧзйӧны ассьыныс наказсӧ, сӧмын корӧны примитны.
Наказас колӧ сюйны вӧлӧсьтувса став удж кузяыс: исполкомса удж кузя, кооперация удж кузя, школаяс кузя, туйяс вӧчӧм кузя да уна мукӧдтор кузя. Выль сӧвет, исполком наказъяс сертиыс и пуктӧны ассьыныс уджсӧ сӧветъясӧ выльысь бӧрйысян кадӧдз.
Бӧръямӧй сӧветъясӧ медбур да вежӧра йӧзӧс.
Наказ примитӧм бӧрын собранньӧ бӧрйӧ сӧветӧ шленъясӧс. Быд организация (профсоюз, комсомол, делегатка чукӧр да мукӧд) вермӧ ассьыс йӧзӧс вӧзйыны бӧрйыны сӧветӧ шленӧ. Собранньӧлы некод жӧ оз вермы мырдӧн тшӧктыны быть бӧрйыны вӧзйӧм йӧзӧс.
Сӧветӧ колӧ бӧрйыны, дерт, кодъяс вермасны наказас шуӧмъяссӧ пӧртны олӧмӧ. Сӧветса шленӧ мед сюрасны вежӧра, тӧлка йӧз, медъёнасӧ гӧль йӧз да бурджык шӧркоддьӧма олысь крестьяна. Мед найӧ кужасны ас пиысь бӧрйыны бурджык шленъяссӧ исполкомӧ шленӧ, мед кужасны йӧткыны водзӧ бур туй кузя став уджсӧ исполкомъяслысь.
Сӧветса став шленъясыслы бӧрйысьӧм бӧрас колӧ отсавны уджавны исполкомын. Налы колӧ пырны исполкомбердса секцияясӧ. Сэтчӧ жӧ сюйны мукӧд организацияясысь мӧдӧдӧм представительясӧс да ӧтвылысь дӧзьӧритны, нуӧдны водзӧ став вӧлӧсьтувса овмӧссӧ; тӧждысьны, бурмӧдны уджсӧ школаясын, лыддьысян керкаясын да сідз водзӧ.
Медым сӧветса став шленъясыс кутасны уджавны секцияясын. Ловзьӧдны секцияяслысь уджсӧ — зэв ыджыд удж.
Вӧлӧсьтувса сӧветъяс вылын бӧрйыссьӧ выль исполком. Став участокса наказъясысь вӧчсьӧ ӧти наказ. Сэні жӧ бӧрйыссьӧны делегатъяс уездувса съезд вылӧ. Налы сідзжӧ сетсьӧ наказ, мый колӧ дорйыны уездувса съезд вылын. Сэтчӧ пуктыссьӧны (сюйсьӧны) гырысьджык вопросъяс — уездувса да обласьтувса овмӧс олӧм кузя.
Сӧветъясӧ тавося бӧрйысьӧм мед сетас исполкомъяслы медбур крестьянаӧс, коммунистъясӧс, комсомолечьясӧс, служащӧйясӧс, бырӧдас став омӧльторъяссӧ, паськӧдас бурторъяссӧ исполкомса уджысь.
В. Лузин.
