СЬӦД ВӦРЫН

І.

Топыд сирӧд мыр кодь жӧ ён быдмӧ Шыгыр Степанлӧн Сергей нима пиыс. Арлыдыс эськӧ этша на, да туша-рожаа мортыс, нинӧм ай-мам вылӧ норасьны. Емӧн кӧ чужӧмас чуткан, пувваыс вит сыв сайӧ прысьнитас. Кабыръясыс неыджыд нӧш кодьӧсь, юрсиыс чорыд — лёк пӧ тайӧ лоӧ быдмас да, гӧгиньыс вӧлі шулывлӧ. Синъясыс Сергейлӧн зэв мичаӧсь, сьӧд кумаӧсь, пӧлӧзнича кодь лӧзӧсь, визув ва кодь югыдӧсь, бурӧсь, сӧмын зэв ёсьӧсь.

А сюсь зонкаыс быдмӧ, нинӧм шуны. Вӧрад мунас да туйястӧ сылы оз ков небось индавнытӧ. Вӧр-ватӧ зэв паськыда тӧдӧ, кӧть ачыс дас куим арӧса на и эм-а. Вотӧсъясыд кӧ кӧнкӧ быдмӧны, оз гашкӧ ков Сергейыдлы висьтавны, йӧзсяыс водзджык ставсӧ шарӧдӧ-видлалӧ. Оз радейт сійӧ йӧз борд улын вотчыны. Чеччас асывводзын, кӧтіасяс, лазъясяс, чукӧстас ичӧтджык воксӧ, босьтасны пестеръяс, наберушкаяс, мунасны кытчӧкӧ мӧдлапӧлӧ либӧ давйӧ, сьӧд парма шӧрӧ. Оз повны ай-мамыс челядь вошӧмсьыд.

Видзӧдан, пажын гӧгӧр либӧ сёрджык бӧр нин воӧны, зэв сьӧкыда мыйкӧ вайӧны. Энькаяс паныдасясны, сӧмын шензьӧны:

— Ельдӧг нин вотӧмаӧсь! Быд вотӧс йӧз водзас удитӧны вотны! Сюраясыс нин кӧ тіянӧс новлӧдлӧны-а?! Уна-ӧ нӧ кӧть сюрис ельдӧгыд?

Сергей зэв збыльысь моз сёрнитӧ, неуна вомулас сералыштӧ. Пестерыс эськӧ тыр, чукйӧн тэчӧма, наберушкаас нарошнӧ этша вотӧма, озджык пӧ кутны сёрнитны. Тувччалӧ сійӧ кокниа, — мышкас быттьӧ гӧн тубрас и нуӧ.

— Кока морттӧ ӧд оз жӧ вӧрса новлӧдлы!.. Ельдӧгыд этша сюрис. Даньӧ ыж мында сӧмын...

Энькаяс вак-вак сералӧны, Сергей тшӧтш... Тӧдӧны энькаясыд, — Даньӧ гозъя нэм чӧжыс ӧти ыж кежысь олӧны.

ІІ.

И велӧдчыны Сергейыд зэв сюсь вӧлі. Велӧданіныс эськӧ вӧлӧсьтас ӧти и вӧлі, дай сійӧ нӧшта пӧла бока. Велӧдысьыс арлыда нин, поп гӧтыр (бурджыкъясыс оз вӧлі овны сьӧд вӧр шӧрад. Вӧлі ӧти том ичмонь, да бӧрдӧмӧн-сорӧн бӧр пышйис — гажтӧм пӧ). Бура велӧдчӧ вӧлі Сергейыд, сӧмын поп гӧтырсӧ вывті ёна дӧзмӧдлывліс — быд лун скӧрысла лӧз печенча кодь. Шоч лун эз норасьлы велӧдысь Сергей вылӧ айыслы. Сергейӧс гортас нӧйтасны кучик потлытӧдзыс, нинӧм оз отсав. Аскинас велӧдчыны мунас да бара нин важ кодьыс, юр вылас ветлӧ. Сэсся велӧдысь кӧсйис нин сійӧс вӧтлыны, вӧлись Сергейлы лоис садьсялыштны.

Сартӧ шыбитӧм бӧрын во мысти кымын воис вӧлӧсьтӧ ыджыд тушаа том морт; чужӧмыс воймӧма, кучик кышана, зэв кузь юрсиа. Чукӧртіс став йӧзсӧ, томӧс и пӧрысьӧс, да мӧдіс висьтавлыны — сяргӧ сӧмын анькытш моз. Висьталіс зэв унатор: мыйысь сартӧ шыбитісны, кыдзи водзӧ сартӧг кутасны олӧмсӧ нуӧдны. Мед пӧ ставныдлы лӧсьыд вӧлі овны, колӧ ӧтувтчыны. Зэв шыльыда да мичаа висьтавліс. Пӧрысьяс шуисны сійӧс рай пос посйысьӧн, эз кутны кывзыны да пышйисны.

Сы бӧрти сійӧ кутіс гижавны том йӧзӧс комсомолӧ. Висьталіс ставсӧ лючки, мый сійӧ лоӧ комсомолыс. Оз вӧлі гижасьны том йӧзыд, полӧны ай-мамсьыс. Сергей букыштчӧмӧн медводз муніс гижалысь дінас:

— Вай, зон, гиж менӧ!..

Гижис.

Том йӧз пырысь-пыр жӧ висьталӧмаӧсь айыслы: тэнад пӧ пиыд ӧні абу нин пи, а комсомол пӧ... Сергейлӧн айыс порышсис.

— Мыйла гижсин? Мый тэ сэні кутан вӧчны?

— Тшӧктӧ гижсьыны, ме и гижси. Ме ӧд ог тӧд, мый кута сэні вӧчны.

Кучик потласьтӧдзыс гезйӧн нӧйтіс батьыс Сергейӧс, сэсся тойыштіс керкасьыс и мун пӧ кытчӧ гажыд... Сергейлы нинӧм... Босьтіс пищальсӧ, чукӧстіс понсӧ, нянь тупӧсь кватитіс да гортас вежон чӧж эз волы. Корас пӧ, уджавныс ковмас да...

ІІІ.

Во чӧж нин Сергей уджалӧ комсомолын. Сергейлӧн гӧгиньыс зэв нин пӧрысь вӧлі. Век ветлӧдлӧ да кашкӧ, шогсьӧмӧн быдӧнлысь юасьӧ: веськала ог пӧ ме райӧ, босьтасны оз менӧ сэтчӧ? Висьталӧмаӧсь сылы серамӧн моз: сьӧмыд кӧ пӧ эм унджык, сет поп-дяклы. Найӧ пӧ тэныд кабалатор сетасны. Сійӧ кабаланас пӧ сэсся раяд зэв регыд лэдзасны.

— Сьӧмыд эськӧ эм да, — шапӧдӧ ньӧжйӧник пиньтӧм вомнас. — Дас шайт эм, джодж улӧ дзебӧма. Лоӧ тай инӧ сідзкӧ сетны попъясыдлы...

Кывлӧма Сергейыд гӧгиньыдлысь сёрнитӧ — гажыс петӧма пӧръявны сылысь сьӧмсӧ. Гижис зэв ыджыд кабала вылӧ гырысь гижӧдӧн: тайӧ пӧрысь мортыс пӧ зэв бур, шань, ньӧти абу мыжа, сійӧс позьӧ райӧ лэдзны. Сійӧс (гӧгиньсӧ) мусяньыс райӧдзыс кайӧдны колӧ ыстыны енвевтсяньыс паныд кык вӧв...

Гижӧм бӧрын Сергей гӧрд краскаӧн кабала гӧгӧрсӧ мавтіс, печат вӧчис сійӧ красканас жӧ, ёнджык пӧ кабалаыс лоӧ. Сетас гӧгиньыдлы кабалатӧ, мӧд сымда вывтіыс пӧръялас. Пӧрысь мортлы зэв нимкодь лоӧма райӧ веськалӧмыд. Пырысь-пыр Сергейлы дас шайттӧ сетіс, ачыс муніс поп ордӧ мыччӧдлыны райӧ каян кабалатӧ. Вомыс весь оз топав нимкодьысла.

Поп гозъяыд висьталісны, Сергейыд пӧ тэнӧ ылӧдӧма, тайӧ кабалаӧн некутшӧм райӧ он веськав. Гӧгинь мӧдіс ымзыны-бӧрдны. Муніс пиыс ордӧ (Сергей ай ордӧ), висьталіс ставсӧ сылы. Сергейлысь сьӧмсӧ бӧр мырддисны.

Батьыс шензьӧ сӧмын — мый пӧ сэсся такӧд кутан вӧчны. Сьӧвзис кок улас дай муніс.

Кык во мысти Сергей муніс Гӧрд армияӧ. Батьыс зэв рад, мед пӧ сэні сійӧс песыштасны, велӧдасны овнысӧ, менсьым ӧд оз жӧ нин кывзы-а.

ІV.

Вой. Ме пета вӧлӧн гортӧ. Корӧмаӧсь вӧлі, уджалысь пӧ абу да. Муна Сергейяс вӧлӧсьт пыр. Сергейӧс ме куим во нин Гӧрд армияас мунӧмсянь эг аддзыв. Ог и тӧд, кӧн нин бур юрсӧ новлӧдлӧ. Кӧсъя вӧлі шойччыштны пыравны кытчӧкӧ, куимлаӧ нин вӧзйыси да некод эз восьты, ставыс нин узьӧны. Ямщикӧй менам зэв ёна видчӧ. Вӧчны нинӧм. Мӧдӧдчим водзӧ. Неылын, туй дорын тыдовтчис би югӧр. Мунім сэтчӧ. Воим зэв омӧлик ыджыд керка дінӧ. Пельӧсас тувъялӧма пӧв. Пӧвъяс гырыся гижӧма: „Лыддьысян керка“. Ӧшинь водзас вӧлі дзӧрӧ ӧтка вуджӧр. Ме пыри керка пытшкӧсас.

— Видза оланныд!

Пызан дорсянь лэптіс юрсӧ кутшӧмкӧ морт.

— Но, мокосьтӧ, Сергей! Олан-вылан!

Ми сетім ӧтик-мӧдлы киясӧс. Сергей зэв ёна вежсьӧма; омӧльтчыштӧма, быдмыштӧма; синъясыс чорыдджыка видзӧдӧны...

— Мый нӧ тэ тані вӧчан?

— Уджала. Ме тані избач, Гӧрд армияысь воӧм бӧрын татчӧ пуктісны. Аски со тані праздник, попъяс кутасны ветлыны. Ме тэрмася найӧс панйыны, кӧсъя лэдзны стенӧ ӧшӧдан газет. Быдтор йылысь гижи: поп-дяктӧ тракниті, самӧкур пуӧм йылысь пасйи, кооперацияӧ тшӧкта пырны. Унатор гижи! Сьӧкыд сӧмын, ӧтнам да кадыс оз тырмы, войнас лоӧ уджавны.

Ме видзӧдлі газетсӧ. Газетыс зэв мича артмӧма. Ним инданінас рисуйтӧма шонді петӧм. Шонділаньыс мунӧ нопъя морт, кинас индӧ.

— Кытчӧ нӧ сійӧ мунӧ? — юалі ме Сергейлысь.

— Югыдлань! Газетыслӧн сідзи и нимыс.

Сьӧлӧмӧй менам быдӧн бурмис, долыд лоис. Сергейыд йӧзад ветлӧма да бурлань вежсьӧма. Уджалас татшӧмыд.