КОЛИС ШУДТӦМ ОЛӦМЫС

Шонді муртса на петӧма, а Пиля Прокӧ важӧн нин ноксьӧ ӧшинь улас, гӧр да телега лӧсьӧдӧ.

Но, зонмӧ, ёна нин тай омӧль менам гӧрйыд, гӧгӧр пазалӧма. Зэв жӧ нин ӧд и важ да, дедӧ на, буракӧ, тайӧс лӧсьӧдліс. Да ӧд и вӧлӧй со сэтшӧм жӧ омӧлик, кӧрымтӧм пондаыд ӧдва асьсӧ новлӧдлӧ. Кыдзи со таво кӧдзнысӧ кутам-а. — Дыр тадзи Прокӧ мӧвпаліс, ньӧжйӧникӧн гӧрсӧ лӧсьӧдіс. Ӧтилаті тувйыштас, мӧдлаті кӧртыштас.

— Мыйкӧ мындасӧ ӧд бара на гӧра. Мӧд во кӧть мый, а лӧсьӧда нин гӧртӧ.

— Бать, тьӧткаыд сёйны корис, ӧні жӧ лок, кӧдзалӧ пӧ шыдыс, — чукӧстіс ӧшинь пырыс батьсӧ ичӧтик нывка.

— Локта, локта. Ӧні жӧ пыра.

Прокӧ пырис, пуксис сёйны. Вайисны азя шыд.

— Ме ог тӧд, мый нин и керны, кӧйдысыд оз тырмы, сьӧмыд абу, водзсавны некытысь. Савӧ Кузьмалӧн эськӧ, дерт, эм да, сійӧ ӧд, морыд, оз сет. Тэ, Ӧдя, ветлы, кодлыськӧ юав, — шуӧ гӧтырыслы Прокӧ.

— Мый нӧ нывъястӧ кытчӧкӧ он ысты, кодлыкӧ слугаӧ ли, кага видзысьӧ он сет ли. Мед Маръяыд гортӧ коляс уджалысь пыдди, а Аннатӧ да Настатӧ позьӧ на и сетны.

Прокӧ нинӧм эз шу. Жальӧсь ӧд аслад челядьыд. Сідз нин коньӧръяслӧн мамыс абу. Сёйсис, пызан сайысь чеччалісны. Прокӧ доддясис, босьтіс аскӧдыс ичӧт нывсӧ, мунісны гӧрны. Луныс зэв жар, лӧнь. Весиг кымӧр чир абу. Ёна лои пессьыны Прокӧлы омӧлик гӧрнад, жебиник вӧвнад да, быдсӧн пӧсьыс лэччӧ.

— Но, ерӧмакань, Карко, ветлӧдлы зільджыка, регыд нин эштас. — Гӧрйыс жугавлӧ, вӧлыс сувталӧ — дзик мат. Рытъявылыс Прокӧ мӧдӧдчис гортӧ. Боръяс кузя зептас кисӧ сюйӧма да локтӧ Сава Кузьма.

— Здорово, Кузьма Саввич. Кытчӧ ни мӧдін?

— Сідзи, муяс вылӧ тай кая. Тэ со гӧран нин-а.

— Гӧра эськӧ да, сӧмын омӧлик гӧрнад да вӧвнад ньӧти оз сод уджыс. Кӧйдысӧй оз тырмы ни. Менам эськӧ тэ дінӧ зэв ыджыд мог эм да — он-ӧ кӧйдыстӧ меным сетышт, мыйӧнкӧ ӧд кыдзкӧ мынта.

— Кӧйдыстӧ... Ог тӧд. Абу жӧ ӧд унаыс... Вот мый, Прокӧ. Меным колӧ слуга. Сет Аннатӧ ме ордӧ слугаӧ, кӧйдыстӧ сетышта.

Прокӧ гыжйыштіс юрсӧ, зумыштчис. Жаль эськӧ да, том на ӧд, сӧмын 17 арӧс на и эм. Нэр на, ёна жугӧдасны, а мӧдарӧ кӧ, няньыд, кӧйдысыд, туруныд — нинӧм со абу.

— Но, мый юртӧ гыжъялан, висьтав кодарӧкӧ.

— А сетны, тыдалӧ, лоӧ, он ӧд рушкутӧ тув йылӧ ӧш. Сӧмын кӧйдысыд регыдджык ковмас-а.

— Донсьыд артмам, сыысь эн пов. Ысты инӧ Аннатӧ аски, уджыс ӧд менам эндӧ.

— Ладнӧ нӧ, ыста. Но, Карко! — Прокӧ мӧдӧдчис водзӧ. Шондіыс лэччан кад нин. Прокӧ воис гортӧ, лэдзис вӧвсӧ, юкталіс.

— Маръя, петав, телегасӧ вештам, — чукӧстіс Прокӧ. — Аннаыд нӧ гортын абу?

— Гортын. Мельниклы сійӧ мыськасьны ветліс, — шуис Маръя.

— Гортын. Кыдзи и висьтавны слугаас ыстӧм йылысь. Ёна жӧ эськӧ жаль коньӧрӧс слугаад мӧдӧднытӧ да, мый керан, — мӧвпалӧ Прокӧ. Сэсся пырис керкаӧ, видзӧдліс гӧгӧр, синваыс доршасис.

— Талун паныдасис Савӧ Кузьма да зэв ёна Аннатӧ слугаӧ корис. Сета пӧ кӧйдыстӧ... Аски жӧ пӧ и ыстӧй. Анна, инӧ тэ мун слугаад.

— Бать, найӧ ӧд зэв тешкодьӧсь, лёкӧсь, — полігтырйи ньӧжйӧникӧн шуис Анна.

— Ещӧ мый лысьтан шуны. Зэв прамӧй йӧз, лысьӧмтӧ тэнсьыд оз чегъявны. Йӧзас олыштан да, сюсьджык лоан, — чорыда шуис, быттьӧ изйӧн пуӧ татшкис Анналӧн тьӧтыс.

— Мый нӧ керан, Анна. Тӧдан ӧд миянлысь олӧмтӧ, — некыдз ог судзсьы, быть мун. Сӧмын бура ов, эн ылӧдчы... — Небыдика, жаль сьӧлӧмӧн шуис батьыс.

Босьтіс Аннаӧс шогыс, чужӧмыс кельдӧдлӧ, гӧрдӧдлӧ, сьӧлӧмыс пуӧ, тірзьӧ, синваыс доршасьӧ. Сьӧкыд сылы лои керкаын, бӧрдсьӧ. Ывлаӧ петіс, пуксис сад бокӧ. Дум вылас усис, син водзас сылы воис став лёк олӧмыс тьӧтка дінын. Ньӧжйӧникӧн бӧрдӧ: — Мамӧй, матушӧй, мыйла тэ миянӧс колин, водза-водз кулін. Тэ дырйи ӧд ми шоныд борд улын моз олім. Кузьма дӧвеч ордӧ лоӧ мунны.

Дыр на шогсис Анна, шонді петігӧн сӧмын бӧр пырис керкаӧ.

ІІ.

Гажа асывводз. Видзьяс вылын ӧтилаын-мӧдлаын тыдалӧны ытшкысьяслӧн тшынторъяс. Шонді водзас ывлаыс сералӧ-радлӧ. Турун вылысь лысваыс абу на дзикӧдз косьмӧма, уна пӧлӧс мича рӧмӧн югъялӧ веж турун вылын. Кайяс чользьӧны, чуксалӧны мӧда-мӧднысӧ. А ваыс, ваыс кутшӧм мича! Ӧти быгӧр абу, шонді улас кельыдлӧзӧн дзирдалӧ. Ставыслы долыд, быдсӧн радлӧны. Сӧмын Анналы ӧтнаслы сьӧлӧм вылас ӧшйӧм ыджыд шог. Сійӧс быттьӧ сьӧкыд из личкӧ. Чужӧмыс вежсьӧма, вирпасыс вушйӧма, син гуранъясыс вӧйӧмаӧсь. Сӧмын нин сьӧд синмыс да тасъясыс мичмӧдӧны чужӧмсӧ. Сьӧкыд, ёна сьӧкыд сылы овны Кузьма ордын.

— Сёйис менсьым Савӧ Кузьмаыд став том олӧмӧс, том гажӧс. Кытчӧ ме ӧні воштыся каганад? Коді менӧ виччысьӧ? Мый шуас меным батьӧ? А йӧзыс?.. Тӧдіс ӧд тайӧс менам сьӧлӧмӧй, тӧдіс.

Нуис Кузьма вӧрӧ керасьны. Сэні шуӧ: вая пӧ ме тэнӧ. А со тай, мӧдӧд тӧлысь вылӧ нин сьӧкыд, а век на ог лысьт висьтавнысӧ. Талун висьтала нин. Ӧд быдлаті висьӧ, доймӧ, а век лоӧ лун и вой уджавны. Со и воӧ нин лёк мисьтӧм Кузьмаыд. Ӧтнас воӧ.

— Аннуш, шойччышт, мудзин ӧд нин. Талун ме ӧтнамӧн локті, старикъясӧс ысті мӧд видз вылӧ куртны. Мыйкӧ тай нӧ тэ, Анна, зэв жугыль?

— А висякодь талун...

Ытшкисны пажынӧдз. Анналы зэв сьӧкыд лои. Пуксисны пажнайтны.

— Кузьма, ме ӧд тэныд мыйкӧ кӧсъя висьтавны, — ёна полігтырйи гусьӧникӧн шуис Анна.

— Мый нӧ? Висьтав.

— Ме ӧд, Кузьма, тэсянь мӧд тӧлысся кага нин новлӧдла.

— Месянь? Кага? — Кузьма скӧрмис, пузис, синъяссӧ чашкӧдіс, Анна вылӧ ярышмуніс. — Тэ, гашкӧ, сёкӧд ветлӧдлін да, сэсся ӧні ме вылӧ кӧсъян вештыны...

— Сёкӧд? Тэ... тэ ӧтнад, яндысьтӧм бугыль, сёйин менсьым том олӧмӧс.

— Талун жӧ мед эн вӧв менам керка помын. Мун кытчӧ гажыд!

— Тэ жӧ та выйӧдз менӧ воштін да ӧні вӧтлан.

— Меным тэӧдз некутшӧм мог абу. Мун, мися, убирайтчы.

Анна ньӧжйӧник чеччис, чышъянасис, мӧдӧдчис шатлалігтырйи мунны. Кытчӧ сійӧ мунӧ, ачыс оз тӧд.

ІІІ.

— Эн бӧрд, бобӧӧй, эн бӧрд, дитяӧй. Регыд нин, регыд воам. Батьыд тэнад озыр, няньыс сылӧн уна.

Воисны Сава Кузьма керка дінӧ.

— Со тай батьыд ӧшинь улад мыйкӧ вӧчӧ... Мед эськӧ некод жӧ оз аддзыв.

— Видза олан, Кузьма! — ньӧжйӧникӧн, полігтырйи шыасис Анна.

— Тэ бара нин тані, менам син водзын. Мый нӧ тэныд немуджтӧмлы месянь колӧ. Мун, весась ме дінысь, — лёкысь горӧдіс Кузьма.

— Быть ӧд ветлы. Каганад, тэнад пиӧн менӧ некод оз видз... Жалитышт ассьыд питӧ, эм кӧ ас пытшкад кутшӧмкӧ морт сьӧлӧм. Вердышт миянӧс, босьт миянӧс ас дінад.

— Менам тіян кодьясыслы абу няньсӧ заптӧма. Мун бӧр кытысь локтін, а то понмӧс усьӧда. Коркӧ кӧ нӧшта локтан, ловтӧ и босьта.

Анна ньӧжйӧникӧн бӧрыньтчис. Чужӧм кузяыс гӧгыльтчис зарава кодь югыд синва. Шогысла тырис сылӧн гыркыс.

— Ӧні кытчӧ мунан? Бать дінӧ? Ог. Кӧть тшыг ола-а, из кодь чорыд сьӧлӧма тьӧтка дінӧ ог мун. Муна, кӧні кыкнаннымлы лӧсьыд лоӧ. Со кытчӧ мунам.

Морӧс бердас топӧдіс кагасӧ, котӧрӧн мӧдӧдчис вадорлань.

— Со тані, Ванюк, кутшӧм лӧсьыд, кутшӧм мича ваыс. Зэв долыд лоӧ миянлы тэкӧд овны.

Усис сылы дум вылас бур батьыс, дона чойясыс. Сувтіс кыр йылӧ, видзӧдліс бутвидзан ю вылӧ, сы кості кыліс гӧлӧс:

— Сулав, эн на.

Анна видзӧдліс мышкӧ, сы дінӧ зэв ӧдйӧ котӧртӧ Степан Семӧ.

— Анна, мый нӧ тэ вӧчан. Эн ӧмӧй нӧ кут вӧльнӧй светас тӧрны. Лок, каям миянӧ, — кутіс сойӧдыс Аннаӧс.

— Мыйла нӧ тэ, Семӧ дядь, локтін?

— Лок, лок, миянӧ каям. Сэсся батьыд ордӧ нуа.

— Ог лысьт ме гортӧ мунны. Тьӧткаӧй вӧтлас...

Анна мӧдӧдчис Семӧкӧд. Аннаӧс кагаыскӧд вердісны-юкталісны. Аскинас батьыс ордӧ, Пиля Прокӧӧ мунісны.

— Мыйла нӧ тэ сы дырасӧ ветлін, Аннуш. Мый лоӧма, лоӧма нин, мый нӧ керан. Кыдзкӧ ӧд быдтам жӧ.

Анна радысла кывсӧ шуны оз вермы. Сійӧ чайтіс видасны, бӧр гортсьыс вӧтлас батьыс. А вӧлӧмкӧ, корсьны нин сійӧс кӧсйӧны мунны. Личӧдіс Анна ассьыс шогсӧ.

ІV.

Колис 7 во. Ваня пионер нин. Батьыс, Сава Кузьмаыс, быд лун найӧс мамыскӧд корӧ гортас овны. Найӧ эз мунны. Зэв чӧла олӧны эня-пиа. Кузьма мынтӧ 8 шайтӧн тӧлысь. Ёна жӧ эськӧ петитчӧ вӧлі суд вылад да, быть ӧд мынты, быть верд ассьыд питӧ.

Н.