МӦСЪЯСӦС ТЫРСЬӦДӦМ ЙЫЛЫСЬ

Порозъясыд кӧ (кодзтӧм ӧшъясыд) ветлӧны мӧсъяскӧд тшӧтш вӧля вылын, мӧсъяс ёнджыка куканясьӧны тулысын. Бурджык мӧсъясыд кӧ куканясьӧны арын. Арын куканясьӧма мӧскыд йӧвсӧ унджык сетӧ, дай тӧвбыд йӧладжык лоӧ. А тулыснас, вӧля вылӧ лэдзӧм бӧрын, арся куканясьӧм мӧс йӧвсӧ вайӧ куканясьӧм бӧрас кодя жӧ.

Сідзкӧ, арын куканясьысь мӧс йӧвсӧ вайӧ унджык, дырджык лысьтӧ, ыджыдджык пӧльза крестьянинлы сетӧ.

Сыысь кындзи, арся куканясьӧм бур сійӧн, арнас тулысын да тӧлын серти кокниджыка куканясьӧ да, озджык торксьы куканясигас да.

Арын куканясьысь мӧс тыра дырйиыс бура сёйӧ (а сэки ӧд сёяныд сюрӧ вӧля вывсьыс), унджык ветлӧ вӧля вылын, оз кынмав, оз ов дурк да дука гидын. А сы вӧсна мам рушкуас куканьыс бура быдмӧ, ён лоӧ.

Арын чужӧма куканьыд, тӧвнас йӧлӧн сійӧс юкталан-вердан да, тулыс кежлас удитас прамӧя нин ёнмыны. Тулыснас сійӧс позьӧ нин лэдзны мӧсъяскӧд вӧля вылӧ ветлыны. Вуджӧдны мӧсъясӧс арын куканясьӧм вылӧ кокни. Мӧс кӧ куканясьӧ февраль тӧлысьын, сійӧ мӧссӧ колӧ тырсьӧдны мартын, сэки мӧс куканясяс декабр тӧлысьын. Декабрса куканясьӧм бӧрын сійӧс ковмас тырсьӧдны январын. Сідзнас мӧс мӧдас куканясьны октябр тӧлысьын нин. Тадзикӧн кык во чӧжӧн позьӧ став мӧсъястӧ вуджӧдны арся куканясьӧм вылӧ.

Мӧсъяслӧн нӧйтчӧм.

Куканясьӧм бӧрас мӧсъяс заводитӧны нӧйтчыны коймӧд вежон помасигас либӧ нёльӧд вежон заводитчигас. Эз кӧ мыйкӧ понда тырсяв первой нӧйтчигас, вежон куим-ӧ-нёль бӧрын выльысь (мӧд пӧв) заводитӧ нӧйтчыны. Кукань мӧсъяс (кодъяс абу на куканясьлӧмаӧсь) заводитӧны нӧйтчыны арӧссянь кымын. Сӧмын сійӧ каднас, том пондаыс оз ков на тырсьӧдны, колӧ тырсьӧдны кык арӧс тыригӧныс кымын, медым куканясяс кык арӧс да джын тырӧм бӧрас нин, кор кежлӧ бура нин вермас ёнмыны.

Нӧйтчӧ мӧс суткиӧн-джынйӧн кымын, порозӧс сибӧдӧ ас дінас сутки 3–4.

Мӧс тырсялӧм йылысь.

Казялан кӧ — мӧс нӧйтчӧ, корӧ порозӧс, оз ков нюжӧдчыны, регыдджык и колӧ вайӧдны порозтӧ, либӧ мӧстӧ нуны пороз дінас. Тырсьӧдӧмсӧ (случкасӧ) колӧ нуӧдны сӧстӧм сарайын либӧ вӧля вылын, шыльыд, лӧсьыд местаын.

Самӧй тырсялӧмыс (кор порозыс мӧс вылас чеччыштас) мунӧ зэв регыд, сӧмын 2–3 секунд. Сы бӧрын порозыс ачыс бӧр лэччӧ мӧс вывсьыс. Оз кӧ лэччы мыйкӧ понда, колӧ сійӧс мӧс вывсьыс кыскыны. Тайӧн и помасьӧ мӧстӧ тырсьӧдӧмыд. Арӧсӧн-джынйӧнся томджык порозъясӧн оз ков тырсьӧдны, а куканьясӧс тырсьӧдны колӧ 1¼–2 арӧссянь. Бур порозъясӧс вӧля вылын видзтӧг мӧсъясӧс тырсьӧдалӧм понда позьӧ видзны ар 7–8-ӧдз.

Мӧсъяс вермӧны тырсявны 12–14 арӧсӧдз. Сӧмын пӧрысь мӧсъясыд вайӧны нин омӧлик, жебиник куканьясӧс, сьӧкыдджыка куканясьӧны дай, сэсся озджык нин том мӧсъяс кодя тырсявны.

Кыдзи тӧдны, тыра абу мӧс.

Нӧйтчигӧн ӧш дінӧ нулӧм бӧрын кӧ вежон 3–4 мысти мӧс оз кут бара нӧйтчыны, позьӧ чайтны — мӧс тыра. Оз кӧ нӧшта сійӧ кад бӧрас нӧйтчы, веськыда позьӧ шуны: мӧс тырсялӧма.

Тыра мӧс зэв рам, йӧвсӧ лунысь лунӧ пыр ӧтарӧ чинтӧ. Тырсялӧмсянь нёльӧд-витӧд тӧлысьяссянь тӧдчымӧн нин ыджыд рушкуыс, а квайтӧд тӧлысь бӧрын позьӧ нин киӧн малалӧм-видлалӧмӧн казявны куканьсӧ рушкусьыс.

Мӧс новлӧдлӧ рушкуас куканьсӧ 9 тӧлысь да джын гӧгӧр (40 вежон да джын кымын).

Й.