ВКП(б) КОМИ ОБЛАСЬТУВСА КОМИТЕТЛӦН КОЙМӦД ПЛЕНУМ

Обласьтувса комитет бюролӧн отчёт.

Обкомса секретар Козлов ёртлӧн доклад^Роч вылысь лӧсьӧдӧма./^.

Ёртъяс, ме чайта, оз ковмы тіянӧс тӧдмӧдны став колян уджнас, мый вӧчис Обкомлӧн бюроыс кӧкъямыс тӧлысь чӧжӧн. Сійӧ уджнас ті тӧдмасинныд нин миян печатнӧй отчёт серти, кодӧс вӧлі водзвыв разӧдӧма тіян пӧвстын, да менам доклад тезисъяс серти. Ӧні ме тіянлы висьтала сӧмын медся коланаджык уджъяс йывсьыс; тшӧтш ковмас сёрнитыштны и предложенньӧяс йылысь, кодъяс актив пӧвстын кыпӧдлывлісны, дай ӧні на мукӧддырйиыс кыпӧдлӧны вензьӧмъяс.

Медводзын лоӧ тӧдмавны, кутшӧм удж вылӧ медъёна миянлы колӧ кутчысьлыны тайӧ кадас? Бурджыка кӧ ми видзӧдлам йӧз настроенньӧ вылӧ, местаяссянь воӧм гижӧдъяс вылӧ да политшколаясын вензьӧмъяс вылӧ, тайӧ тӧдӧмыс миянлы ньӧти оз ло лишнӧй.

Медгырысь да колана торъяс миян партия уджын.

Быдӧн гӧгӧрвоӧны — миянлы колӧ зіля, мый вынысь паськӧдны, ӧддзӧдны социализм нога олӧм лӧсьӧдӧм. Тайӧ кывъясыс зэв паськыдӧсь. Векньыдджыка кӧ шуны, колӧ:

Ӧти-кӧ, зільны индустриализация лэптӧм вӧсна. Кор миян ёнмас промышленносьт (гырысь пабрикъяс да заводъяс), сэки вӧлисти ми вермам кыпӧдны став овмӧссӧ миян государстволысь. Миян обласьтын индустриализация кыпӧдӧм могысь мунӧны сэтшӧм уджъяс: быд во вӧр нуны чукӧртӧм, звер ку чукӧртӧм да, кӧть неыджыд, заводъяс стрӧитӧм;

Мӧд-кӧ, миян сиктъяс зэв ёна бӧрӧ кольӧмаӧсь кар серти ас пемыдлуннас, ас гӧль овмӧснас да ас важ уджалан кӧлуйнас да уджаланногнас. Колӧ зільны, мед сиктыс суӧдас карсӧ культураӧн, бурджык овмӧсӧн да бур уджалан кӧлуйӧн. Тайӧ уджсӧ нуӧдӧмланьыс эськӧ неуна мыйсюрӧ вӧчыштӧма нин (паськалӧ кино, радио, челядь видзан ясли, удждысян кооперация, видз-му уджалан машинаяс судзӧдӧм да мукӧдтор). Сӧмын тайӧ зэв на этша, тайӧ уджсӧ ёна на колӧ нуӧдны водзӧ;

Коймӧд-кӧ, миян колӧ зільны посни крестьяна овмӧсъяс вочасӧн ӧтувтны, лӧсьӧдны ӧтувъя гырысь овмӧсъяс; сэки вӧлисти крестьяна овмӧсъясыд кыптасны, сэки вӧлисти найӧ кутасны вермыны лӧсьӧдны машинаяс да заводитасны машинаясӧн уджавны; сэки ӧнъя гӧльлуныс крестьяналӧн бырӧ;

Нёльӧд-кӧ, миянлы колӧ зільны сиктъясысь бырӧдны кулакъясӧс. Медым ӧдйӧджык бырас кулакъяслӧн паськалан туйыс, сы вӧсна ёнджыка лоӧ отсавны гӧль крестьяналы, зільны кыпӧдны да ёнмӧдны гӧля-шӧркоддьӧма крестьяналысь кооперация.

Позьӧ-ӧ шуны кооперацияӧс социализм туйӧн.

Унаысь миян удж нуӧдігӧн да велӧдчигъясӧн лыблывлӧны ёртъяс костын сёрнияс, весиг венъяс — позьӧ-ӧ кооперацияӧс шуны социалистическӧй торйӧн (элемент). Ме ногӧн, тайӧ тӧдмалӧмыс миянлы зэв колӧ. Кооперация миян лыддьыссьӧ сиктса овмӧсъясӧс кыпӧдан туйӧн. Промышленность отсӧгӧн да став миян власьт отсӧгӧн, кооперация вермас бергӧдны сиктса овмӧсъяссӧ социалистическӧй овмӧсӧ. Дерт, миян кооперация абу на ставнас социалистическӧй ногса; эмӧсь на сэні и капиталистическӧй торъяс. Ми тӧдам, вӧвліны ӧтувъя овмӧсъяс кулакъяс кипод улын. Татшӧмыс, дерт, эз жӧ вӧв уна-а. Сэсся ми пыр жӧ зілям татшӧмторъяссӧ бырӧдны. Кооперацияӧс миянлы колӧ шуны, дай лоӧ шуны, ыджыд коланторйӧн социализм лэптігӧн, сытӧг ми социализм лӧсьӧдны огӧ вермӧй.

Кооперация йылысь Ленин гижліс:

„Миян ӧнія оланногын кооперативъяс торъялӧны частнӧй капиталистическӧй предприяттьӧясысь, кыдзи ӧтувъя предприяттьӧяс. Кооперативнӧй предприяттьӧяс, восьтӧмаӧсь кӧ найӧс уджалысь йӧз государство му вылын да уджалӧны кӧ сійӧ уджалан кӧлуйӧн, оз торъявны социалистическӧй предприяттьӧясысь“.

Водзӧ нӧшта гижӧма: „кооперация быдмӧм миян ӧткодь социализм быдмӧмкӧд; сы понда миянлы быть лоӧ дзикӧдз вежны ассьыным видзӧдӧм социализм вылӧ“.

Государственнӧй аппарат мед вӧлі уджалысь йӧз син водзын.

Витӧд-кӧ, колӧ донтӧммӧдны да бурмӧдны сӧветскӧй да кооперативнӧй удж нуӧданінъяс, медым сӧветскӧй аппаратыс вӧлі гӧгӧрвоана прӧстӧй уджалысь йӧзлы, дай донтӧм.

Квайтӧд-кӧ, колӧ ёнмӧдны уджалысь йӧзлысь власьтсӧ (диктатура пролетариата). Сиктса уджалысь йӧзлысь колӧ кыпӧдны культурасӧ да водзмӧстчӧмсӧ культуралань, велӧдчӧмлань, овмӧс кыпӧдӧмлань да сӧветскӧй учрежденньӧясын удж нуӧдны отсалӧмлань.

Сизимӧд-кӧ, миянлы колӧ бырӧдны учрежденньӧясысь бюрократизм. Сы вӧсна колӧ, мед уджалысь йӧз асьныс лёкторсӧ сэтысь индаласны да висьтавласны, кыдзи позьӧ бурджыка лӧсьӧдны. Тайӧ уджыс медым водзӧ мунас, колӧ уджалысьяс крестьяна пӧвстысь бӧрйыны йӧзӧс да велӧдны уджавны сӧветъясын да общественнӧй удж вылын, мед найӧ вермасны вежны удж нуӧдысьясӧс улысса учрежденньӧяссянь выліӧдз (обласьтувсаӧдз).

Кутшӧмӧн колӧ лоны водзмӧстчысь удж нуӧдысьлы.

Сэтшӧм мортыс мед вӧлі:

Ӧти-кӧ, уджалысь йӧз пиысь, абу юысь, абу сьӧм лотайтысь, и сійӧ мед вӧлі тӧждысьӧ Сӧветскӧй казна вӧсна;

Мӧд-кӧ, медым общественнӧй уджсӧ вылӧджык пуктіс аслас удж дорысь. Бухарин ёрт шуліс: „Сьӧм лотайтысьӧс, лёк мортӧс, казна вӧсна тӧждысьтӧмӧс колӧ быд ногӧн янӧдны, весиг медым и йӧзыс тшӧтш ӧтдортісны да лӧгалісны сэтшӧмыс вылӧ, коді омӧльтӧ партияӧс да Сӧвет власьтӧс“. Татшӧм веськыд кывъяссӧ миянлы колӧ бура тӧдны;

Коймӧд-кӧ, мед оз ӧтдорт сійӧ сьӧд йӧзӧс, оз ыджыдӧ пуксьы, мед вӧлі йӧзланьыс кывзысь да шыасьысь.

Нёльӧд-кӧ, мед вӧлі грамотнӧй, кужӧ уджсӧ нуӧдны, дай удж вылас сямсӧ петкӧдлыны мукӧд уджалысьяс водзын. Ми воддза уджалӧмъяс серти (туй вӧчӧмъясӧн да промышленносьт лэптігӧн) тӧдам, кутшӧм лёка инмӧ уджыслы сям нуӧдны кужтӧмыс. Быд удж вылын колӧ тӧдны аслысногса сям: кутшӧма колӧ сяммыны ас удж вылын волісполкомын юралысьлы, сэтшӧма жӧ колӧ ас уджлысь тӧдны сямсӧ ячейкаса секретарлы, кооперацияын уджалысьлы, овмӧс лэптан сям кутысьлы.

Кыдзи колӧ гӧгӧрвоны — кужны уджлысь сям нуӧдны, уджӧн веськӧдлыны?

Та йылысь Сталин ёрт гижӧ:

„Уджӧн веськӧдлӧм лоӧ — уджыслысь артмӧмсӧ водзвыв аддзӧм. Тайӧ оз ло куш гижалӧм нарадъяс-тшӧктӧмъяс. Уджӧн веськӧдлӧм лоӧ — тшӧктӧм серти вӧчӧмсӧ дай тшӧтш индӧдъяссӧ-тшӧктӧмъяссӧ видлалӧм“.

Колӧ тӧдны, кыдзи ставмувывса йӧзлӧн олӧм содӧма-паськалӧма, йӧзкӧд овны ӧтвылысь.

Витӧд-кӧ, сылы колӧ бура тӧдны да велӧдны ассьыс уджсӧ, кутшӧм удж вылӧ сійӧс сувтӧдӧма партия, Сӧвет власьт да бӧрйысь йӧз. Мед удж вылын сійӧ вӧлі зіль, весьшӧрӧ кад эз видз. Мед уджаліс вежӧрӧн, медым выль пӧв сылысь уджсӧ эз ковмы уджавны.

Воддза уджъяс серти тӧдам — ми зэв тшӧкыда собранньӧяс вӧчлывлам, мукӧд вежоннас быд лун, весиг мукӧд луннас кымыныськӧ. Матеръялъяс собранньӧяс кежлӧ кыдзсюрӧ, омӧлика лыддьылам да решенньӧяссӧ вӧчлывлам бара жӧ кыдзсюрӧ, бура лӧсьӧдтӧг. Колӧ татшӧм ногсӧ дзикӧдз вежны. Этшаджык мед вӧліны собранньӧяс да мед ёнджыка вӧлі матеръялсӧ на кежлӧ видлалӧма да лӧсьӧдчӧма.

Квайтӧд-кӧ, мед сійӧ вӧлі водзмӧстчысьӧн общественнӧй уджын. Мед вӧлі социализм стрӧитысьӧн не куш кыв вылын, а удж вылас.

Выльторъяс миян партияса да йӧзпытшса олӧмын.

ЦК да ЦКК шуӧмъяс йылысь да миян нелючкияс йылысь.

Тайӧ колян каднас миян государство вывті муніс уна лёктор: нянь чукӧртігӧн тырмытӧмъяс, шахтинскӧй делӧ, артемовскӧй, смоленскӧй делӧяс да мукӧд. Мый найӧ висьталӧны? Найӧ висьталӧны: миян абу на бырӧмаӧсь Сӧвет власьтлы паныд мунысьяс, дай сэтшӧм йӧзыс век на нӧшта содӧны. Миян учрежденньӧясын зэв на уна шогмытӧмторйыс, лёк йӧзыс, уна на нелючкиыс. Найӧ миянлы пыр тшӧктӧны видлавны ассьыным партийнӧй радъяснымӧс, абу-ӧ тшӧтш миян пӧвстӧ кольӧмаӧсь сэтшӧм лёк сісьмӧдан гагъясыс. ЦК да ЦКК сэтшӧмторъясыс кузя вӧчӧма чорыд бур индӧдъяс:

1) Партийнӧй мортӧс, вӧчис кӧ сійӧ кутшӧмкӧ прӧступка, да позьӧ на кӧ сійӧс кольны партияӧ, мӧдӧдны ыджыд партийнӧй удж вылысь уліса удж вылӧ ас уджалан сям сертиыс;

2) Ответственнӧй удж нуӧдысьясӧс сідз жӧ ыстывлыны уджавны уліса удж вылӧ;

3) Кутны чорыд дисциплина овмӧс лӧсьӧдан планъяс нуӧдігӧн. Вермасьны кыдзсюрӧ уджалӧмъяскӧд, ас вӧсна да ас служитанін вӧсна (местничество, ведомственность) сулалысьяскӧд;

4) Лӧсьӧдны удж йылысь йӧз костын сёрнитӧмъяс (массовая критика) да мукӧдтор.

Мый петкӧдлӧ миянлы смоленскӧй делӧ.

Смоленскӧй делӧ йылысь ЦКК сетіс партийнӧй организацияяслы бур индӧдъяс (выводъяс). Ӧнісянь сійӧ индӧдъяс кузяыс колӧ вермасьны быдсяма нелючкияскӧд.

Тайӧ индӧдъясыс со мый висьталӧны:

„Туй вылысь кежысьяскӧд, тшыкны заводитӧм йӧзкӧд медся бур вермасян ногъясӧн колӧ лыддьыны: внутрипартийнӧй демократия паськӧдӧм, улісянь массӧвӧй контроль содтӧм, тшыксьысь йӧзсӧ уліса удж вылӧ ыстӧм. ЦКК-лӧн президиум индӧ партийнӧй организацияяслы, кутшӧм лёкторъяс вермасны лоны юӧмысь да лёк ногӧн олӧмысь; сэтшӧм лёкторъясыс весиг уна важ партиецъясӧс кежӧдісны уджалан туйсьыс. Татшӧм йӧзыс зэв ёна пыкӧны быдтыны дзоньвидзаа большевистскӧй том йӧзӧс. Контрольнӧй комиссиялӧн президиум оз тшӧкты некутшӧма шыблавны сэтшӧм партиецъясӧс ӧтик ӧтветственнӧй удж вылысь мӧд ӧтветственнӧй удж вылӧ, кытчӧдз сэтшӧмъясыслӧн морттуйыс бӧр оз бурлань веськав да оз ло дӧверйӧ. Сэтшӧм вежлалӧмъясыс ӧтик удж вывсянь мӧд удж вылӧ, йӧзыслысь морттуйсӧ тӧдтӧг, мукӧдсӧ сӧмын ёнджыка бергӧдӧ туй вывсьыс. Татшӧм йӧзсӧ, позьӧ на кӧ виччисьны налысь бур вылӧ бӧр вежсьӧм, колӧ мӧдӧдны уліса удж вылӧ асланыс сям сертиыс, мед сійӧ удж вылас бара вермисны найӧ корсьны дӧверйӧсӧ партиялысь да уджалысь йӧзлысь“.

Тайӧ индӧдъясыс миянлы сетӧны зэв веськыд выль матыстчан ног быдсяма нелючкияскӧд вермасян уджӧ. Нелючкиясыс миян зэв на уна.

Миян ӧнӧдз на омӧль йитӧдным уджалысь йӧзкӧд.

Миян тайӧ кӧкъямыс тӧлысся уджным петкӧдліс уна пӧлӧс нелючкияс на:

1) Ми зэв на омӧля йитчӧмаӧсь пабрик-заводын уджалысь йӧзкӧд да крестьянакӧд. Сійӧ тыдалӧ со мый серти: миян партийнӧй органъяслӧн оз на судзсьы выныс уджалысь йӧз пӧвстысь бӧрйыны выль партияса уджалысьясӧс;

2) Омӧля на уджалам ми гӧль крестьяна пӧвстын да беспартийнӧй актив пӧвстын, торъя омӧля батракъяс пӧвстын. Ми ӧні на сӧмын арталім ассьыным уджнымӧс гӧль крестьяна пӧвстын; корсьны кӧ, кӧні бурджыка удж нуӧдӧма на пӧвстын — оз сюр. Эмӧсь кутшӧмсюрӧ гижӧдъяс на пӧвстын собранньӧяс вӧчӧм йылысь, сӧмын уджсӧ нуӧдӧм йылысь зэв этша сэтысь аддзам.

Огӧ кужӧ бӧрйыны бур уджалысьясӧс.

3) Зэв ньӧжйӧн, дышапырысь, ми бӧръялам йӧзӧс общественнӧй удж вылӧ. Овлывлӧ унаысь, ми бӧрйывлам-индывлам удж вылӧ юысьясӧс да ӧтарӧ-мӧдарӧ шӧйтысьясӧс, кодъяс сӧмын вӧчлывлӧны быдсяма ковтӧмторъяссӧ. Вежлалам ӧтик удж вывсянь мӧд удж вылӧ. Овлывлӧ весиг, мукӧддырйи казна сьӧм лотайтысьлы сетам ыджыдджык удж, донӧнджык мынтам и. Дерт, тайӧ ставыс оз вермы лоны парторганъяс вӧсна. Уна йӧз эмӧсь, кодъяслы партияӧдз некутшӧм мог абу, кодъясӧс партия эз пуктыв удж вылас, сӧмын и сэтшӧмъяс вӧснаыс, найӧ лёк нога уджалӧмсьыс мыжсӧ лоӧ тшӧтш нуны партиялы. Ме верма индыны, ковмас кӧ, сэтшӧм йӧзсӧ бура унаӧс. Да ӧд сэтшӧмъясыс оз яндысьны йӧзсьыс асланыс лёк морттуйыс вӧсна. Асьнысӧ век правдайтӧны, асьнысӧ некор оз лыддьыны мыжаӧн. Татшӧм лёксӧ ӧдйӧджык колӧ помавны. Шуӧны, миян пӧ абу йӧзыс, некодӧс пӧ пуктыныс, индыныс. Абу сідзи. Татшӧм шуӧмыс сӧмын петкӧдлӧ ассьыным вын судзсьытӧмлуннымӧс.

4) Партиецъясӧн вӧчӧм лёкторъясыс вылӧ ми видзӧдам небыда, кокньыдика. Шуам: ми пӧ пельӧсын олам, культураысь кольӧм обласьтын да сьӧкыд пӧ миянын уджавны, этша пӧ бура уджалысь йӧзыс.

ОКК-лӧн воддза пленум татшӧм помкаяссӧ (причины) шуліс пыдди не пуктыны, тшӧктыліс вермасьны прӧступкаяскӧд чорыдджыка.

Ме ногӧн, та йылысь пленумкӧд колӧ сӧгласитчыны. Сӧмын миян, дерт на, ӧткымын прӧступкаяс видлавны лоӧ татшӧм мотивъясыскӧд лыддьысьӧмӧн.

5) Миян ас йӧз этша, сӧмын ми некор на эгӧ шыасьлӧ ЦК дорӧ, мед сійӧ миянлы удж нуӧдны ыстас содтӧд йӧзӧс. Тайӧ ме тшӧтш лыддя нелючкиӧн. Миян кодсюрӧ вӧлі шуӧны: миянлы пӧ оз ков бокисьыс йӧзыс. Ӧні, буракӧ, сыланьӧ некод нин нинӧм оз шу. Миян удж нуӧдысьяслы эськӧ зэв бур вӧлі уджалыштны промышленнӧй районъясын, а сэтысь уджалысьяссӧ кымынӧскӧ ыстывлыны миян Обласьтӧ.

Ловъя удж кабалаӧн ноксьӧм пыдди.

6) Миян зэв на уна бюрократизмыд. Сійӧ оз ло сӧмын учрежденньӧясын скӧра да лёкысь сёрнитӧм могӧн волысьяскӧд да вывті дыр делаяс нюжӧдӧм. Бюрократизмӧн тшӧтш лыддьыссьӧ зэв шоча сиктъясӧ йӧз водзӧ отчётъясӧн волывлӧм. Тӧвбыдӧн ми сӧмын куимысь ветлім уджалысь крестьяна пӧвстӧ, дай сійӧ ветлӧмъяснас этша йӧз дорӧ лои волӧмыс. Уліса уджалысьяс унаысь шулывлӧны: бюрократизмыс пӧ обласьтувса роботникъяслӧн. Сійӧ абу сідзи. Бюрократизм уна эм тшӧтш вӧлӧсьтъясын. Со, босьтны кӧ: став волісполкомъяс пытшкын 44% (100 пышкысь 44 волісполком) селькозналогысь кокньӧдъяс сеталӧмаӧсь нелючки; сеталӧмаӧсь весиг озыръяслы, а гӧль мукӧд крестьянаыслы эз ло весиг законыс серти колана кокньӧдыс. Ми унаысь арталам сиктса олӧм йылысь канцелярскӧй гумагаяс кузя да отчётъяс серти. Колӧ эськӧ видлавлывлыны, кыдзи йӧзыс думайтӧ да сы серти и артавны. Да и тайӧ на нӧшта зэв этша.

ЦК шуӧмсӧ ответственнӧй уджалысьясӧс мӧдӧдлывлыны тӧлысь 2–3 кежлӧ уліса удж вылӧ колӧ эськӧ вӧлі тані тшӧтш пӧртны олӧмӧ. Дерт, миянын сьӧкыд лоӧ тайӧ уджсӧ нуӧдны, уна кад та вылӧ мунас паськыд места вӧснаыд, сӧмын сыысь миянлы оз ков повны.

Кутшӧм нелючкияс эмӧсь миян пӧвстын.

7) Миян сӧветса, кооперативса да мукӧд актив пиын ёна на овлӧны юӧмъяс, ёна на ми пемыдӧсь, овлывлӧ нывбабаяскӧд кыдзсюрӧ олӧм. Мукӧддырйиыс коммунистлысь судӧн перйӧны кага кӧрым, весиг судитлывлӧны нывбабаӧс мырдӧналӧмысь. А мыйта на овлывлӧ сьӧм лотайтӧмыд, нӧшта нин тӧргуйтан удж нуӧдысь, кооперативса организацияясын. Татшӧм лёк уджъясыс ёна лёкӧдӧны, дӧзмӧдӧны крестьянаӧс. Татшӧмъяссӧ миян ёна колӧ зільны бырӧдны.

Со тайӧ лыдпасъясыс висьталӧны тайӧ лёк йывсьыс. Обсоюзлӧн став Обласьт пасьтаыс 1926–27 воын вӧлі лотайтӧмаӧсь сьӧмсӧ 13 сюрс шайт. Тайӧ медбӧръя нёль вонас лотайтӧмаӧсь 60140 шайт. Йӧзыс Обсоюзлы уджйӧзаӧсь 284 сюрс шайт. Тайӧ сьӧмыс оз бергав Обсоюзса оборотас, Обсоюзыс вайис убытка 2 сюрс шайт. Сельпромкредитсоюзын лотайтӧмаӧсь 13 сюрс шайт; во гӧгӧрнас Сельпромкредитсоюзлӧн убыткаыс кайис 76 сюрс шайт. Инвалиднӧй кооперация ассьыс уджсӧ помаліс 76 сюрс шайт убыткаӧн. Обпайторг вайис убытка 6170 шайт. Крайсоюзлӧн вӧлі лотайтӧмаӧсь 5470 шайт. Госторгын лотайтӧмаӧсь 180463 шайт.

Хлебопродукт сьӧм лотайтӧмъяс йылысь нинӧм эз висьтав, сӧмын позьӧ чайтны и сэні вӧліны сьӧм лотайтысьясыд. Бара йӧзсяньыс уджйӧзыс сылы уна — 163441 шайт воӧ.

Юӧм понда тайӧ каднас строк тыртӧдзыс вӧліны выльысь бӧрйӧмаӧсь бюрояссӧ кык укомысь. Сэсся сы вӧсна жӧ лои ӧткымын ёртъясӧс вӧтлӧма ӧтветственнӧй уджъяс вылысь обласьтувса учрежденньӧясысь да организацияясысь.

8) Парторганъяслӧн гижӧдъясыс ас удж йывсьыс, отчётъяс кампанньӧяс нуӧдӧм йылысь сёрмывлывлӧны 3–5 тӧлысьӧдз, да сійӧ на нӧшта оз петкӧдлы уджсӧ став ячейкаясыслысь. Сы вӧсна сэсся он вермы кадын примитны колан мераяс, и бюрояслӧн висьталӧмъясыс уджъяс мунӧм йылысь местаясын омӧльджыкӧсь.

9) Ми ог на вермӧ бура, кужӧмӧн пуктыны туйдӧдсӧ овмӧс лӧсьӧдан-кыпӧдан уджын Обласьтын. Тайӧ медъёна тӧдчӧ строительство уджын.

Ёртъяс, кодсюрӧлы гашкӧ эз ло лӧсьыд, омӧлинъяссӧ, нелючкияссӧ уна висьтавла да. Ме тані медъёна нелючкияс йывсьыс и сёрниті, этшаджык висьталі достиженньӧяс йылысь, медым ӧдйӧджык вермам бырӧдны омӧльторъяссӧ, огӧ кӧ чорыда кутӧ вермасьны нелючкиторъясыскӧд, найӧ кутасны пыкны миян социализм нога олӧм лӧсьӧдан уджсӧ. Миянлы оз ков дзеблавны ассьыным тырмытӧмъяснымӧс, колӧ найӧс кыдз вермам корсявны, петкӧдны вӧля вылӧ, вермасьны накӧд.

Миян овмӧс йылысь да партиялӧн уджӧн веськӧдӧм йылысь.

Выль стрӧительство уджлӧн омӧльторъясыс.

Тайӧ кадӧн Обласьтувса 8-ӧд партконференция тшӧктӧм серти ми видлалім, кутшӧма мунӧ миян стрӧительство уджыс. РКИ-сянь да овмӧс кыпӧдӧм вӧсна тӧждысьысь организацияясса гижӧдъяс висьталӧны: оз зэв бура мун миян стрӧительство уджын; уна нелючкияс ми аддзам. Шуам, сы вылӧ бура артавтӧг сметаяс вӧчӧма, сэсся рӧскодыс ыджыдджык кайӧ воддза арталӧм сертиыс. Сэсся ми аддзам — абу миян тырмымӧн бур удж нуӧдысьяс, туйдӧдалысь-индӧдалысьяс тайӧ уджъяс вылас. Судзӧдны найӧс бокысь зэв сьӧкыд. Судзӧдан кӧ, — налы ковмас унджык мынтыны, сы понда стрӧительство уджыс сувтӧ дона. Сэсся миян стрӧительство уджын он бура тӧд, кодіджык сійӧ удж вӧснаыс мыжсӧ кутӧ.

Стрӧительство удж бӧрсьыс омӧля видзӧдӧны да видлавлӧны веськӧдлысьясыс-туйдӧдысьясыс. Мукӧддырйиыс зэв лёк нога уджалӧны. Производственнӧй сӧвещанньӧяс зэв омӧля уджалӧны, улісяньыс индалӧмыс пӧшти абу. Профсоюзса да партияса организацияясыс эз бура йитчыны стрӧительство уджсӧ нуӧдысь рабочӧйяскӧд. Со кутшӧм нелючкияс петісны син водзӧ строительство уджсӧ видлалігӧн.

Ме чайта, сэсся тіянлы нинӧмла нин висьтавлыны лыдпасъясӧн лёкторъяс йылысь, сійӧ ті тӧданныд нин менам тезисъяс серти. Кымынкӧ делӧ ми ыстім прокуратураӧ. Ӧні сійӧ делӧясыс судынӧсь.

Кыдзи ми нуӧдім стрӧительство удж партконференция индӧдъяс кузя.

Тайӧ каднас эштӧдім да лэдзим печӧраса вӧр пилитан завод да Улыс Човса гидростанция.

Кажымса заводлысь уджалӧмсӧ видлалӧм-арталӧм бӧрти аддзим: сійӧ убыткатӧг уджавны оз вермы, шуим сійӧс тупкыны. Сэтысь уджалысьяссӧ (рабочӧйяссӧ) индыны мукӧд удж вылӧ. Налы мӧдлаӧ мунны отсӧг сетны.

Нювчимса заводын уджыс бурджыка мунӧ. Позьӧ надейтчыны — сійӧ вермас паськавны, позьӧ на сійӧс бурмӧдны. Ми шуим бурджыка регыдджык тӧдмавны, медым бергӧдны неуна мӧд пӧлӧс удж вылӧ.

Консерв вӧчан завод, сійӧс чайтам таво эштӧдны. Колан матеръялъяс сылы лои лӧсьӧдӧма. Ӧні миян ыджыд мог ваявны сылы уджаланторъяс (сырьё). Тайӧ уджын эськӧ ёна вермисны отсавны Крайсоюз да Госторг.

Сереговса сов пуан завод бурмӧдӧм вылӧ смета да чертежъяс лӧсьӧдӧм бӧрын ми аддзим: бурмӧдан уджыс важ арталӧмъяс сертиыс вылӧджык сувтӧ. Воддза арталӧм серти колӧ вӧлі 76 сюрс шайт, ӧні обласьтувса инженерӧн вӧчӧм смета серти колӧ 152 сюрс шайт. Матеръялъяс вӧлі лӧсьӧдӧма нин. Нималӧ, и сэки пӧ абу ставыс лючки, шыльыда мунӧма. Ми вӧлі ӧнісянь жӧ кӧсъям строительство уджсӧ нуӧдны. Збыль кӧ, матеръялъясыс абу тырмымӧныс, лоӧ, гашкӧ, уджсӧ эновтлыны локтан воӧдз.

Замша вӧчан пабрик да тӧчила вӧчан завӧд стрӧитӧм таво заводитӧм оз жӧ ло, сьӧмыс абу да. Буракӧ, партконференциялысь индӧдъяссӧ олӧмӧ вайӧдӧмыс тайӧ стрӧительство удж кузяыс нюжалӧ кымынкӧ во чӧж.

Став стрӧительствоыс миян абу зэв ыджыд. Тайӧ уджъясыс мунӧны омӧль условиеясын, ыджыд нелючкиясӧн да. Сӧмын миян овмӧслы тайӧ пабрик-заводъяс вӧчӧмыс да бурмӧдӧмыс — зэв колантор, сытӧг овмӧс миян Обласьтын оз кыпты. Найӧ лэптӧны не куш миян Обласьтлысь уджалан вынсӧ (производительные силы), на вылын велӧдӧны йӧзӧс — лӧсьӧдӧны йӧз пӧвстысь бур сямӧн уджалысьясӧс, стрӧительство уджӧн веськӧдлысьясӧс. Овмӧс лӧсьӧдан удж нуӧдысь органъяслы колӧ водзӧ вылӧ, обласьтувса ыджыд стрӧительство уджъяс кежлӧ, бӧрйыны сяммысь, сюсь йӧзӧс.

Стрӧительство удж петкӧдны йӧз син водзӧ.

Воддза стрӧительство уджным миянӧс велӧдӧ, медым ми бурджыка збыльысь босьтчим бӧрйыны сяммысь йӧзӧс гырысь дай посниджык уджъяс вылӧ. Ёнджыка йитчыны уджалысьяскӧд, нӧшта нин профсоюзъяскӧд, налысь уджсӧ бурмӧдны. Колӧ йӧзӧс чуйдны, тӧдмӧдны миян стрӧительство уджнас да миян обласьтпытшса эмбур чуктӧдан, перъян уджъяснас (эксплоатация природных богатств). Тайӧ уджсӧ позьӧ уна ногӧн нуӧдны: газет пыр, собранньӧяс вылын, съездъяс вылын, сӧвещанньӧяс пыр.

Ленин ёрт та йылысь гаравліс: „Коркӧ пӧ уджалысь йӧз пӧвстын гырысь собранньӧяс вылын ми кутам кывзыны специалистъяслысь докладъяс сиктса овмӧс лэптӧм йылысь, эмбур муысь чуктӧдӧм-перйӧм йылысь“... Ме чайта, татшӧм кадыс миянлы воис нин. Миянлы Ленин ёртлысь шуӧмсӧ колӧ вайӧдны ӧні олӧмӧ.

Сьӧм пуктӧмъяс миян обласьтувса овмӧсӧ.

Таво лои лэдзӧма вель уна сьӧм: гражданскӧй да промышленнӧй стрӧительство удж нуӧдны, туй вӧчӧмъяс вылӧ и. Сиктса овмӧс лэптӧм вылӧ сыысь на нӧшта уна лои сетӧма. Колян 1926–27 воӧ сикта овмӧс лэптӧм вылӧ видзим 483.500 шайт, таво нин сэтчӧ сюйим 1.580.300 шайт. Со мыйта содіс. Бур али абу тадзи сьӧмсӧ юкӧмыс? Ме чайта, бур. Миян ёна унджык йӧзыс олӧны, кынӧмпӧтсӧ перйӧны сиктса овмӧс помысь. Мед эськӧ ӧтвыв крестьянаыскӧд мунны социализмлань (а натӧг нин оз позь), колӧ налысь овмӧссӧ кыпӧдны, кутчысьны бергӧдны крестьяна овмӧссӧ выльногса овмӧсӧ.

Таво ми промышленносьтӧ сюям 590.600 шайт. А став обласьтувса овмӧсӧ лэдзим 3.686 сюрс шайт. Колян во вӧлі 1.969.800 шайт. Ме чайта, тайӧ лыдъясыс неуна ичӧтджыкӧсь, збыльысьсӧ унджык на таысь каяс.

Сиктса овмӧс ӧтувтӧм.

Тайӧ каднас сиктса овмӧс ӧтувтӧм кузя уджсӧ мыйкӧ мында бергӧдім жӧ. Нуӧдім ӧтувъя овмӧсъяслысь медводдза съезд. Ӧтувъя овмӧсъяс вӧсна ёнджыка кутісны тӧждысьны Сельпромкредитсоюз да земельнӧй органъяс. Сӧмын тайӧ уджнас веськӧдлӧмсӧ оз на позь налысь лыддьыны тырманаӧн, бурӧн. Таво ӧтувъя овмӧсъяслы сетсьӧ уджйӧзӧн 85 сюрс шайт, унджыкыс на пиысь ыджыд строк кежлӧ. Гӧль крестьяна фондысь (20 сюрс шайтысь) мыйтакӧ лэдзим гӧль йӧзлысь овмӧс ӧтувтӧм вылӧ.

Лои нуӧдӧма медбур ӧтувъя овмӧс вылӧ конкурс. Конкурс дырйи ассьыныс уджнысӧ петкӧдлісны уна ӧтувъя овмӧсъяс. Гижӧдъяс сертиысь да ОЗУ-ӧн видлалӧм материалъяс серти ми аддзим, миян тыр ӧтувъя овмӧсъяс абуӧсь на. Эмӧсь сӧмын посньыдик котыртчӧмъяс машиннӧй тӧвариществояс, видз-му бурмӧдан артельяс (мелиоративные артели) да мукӧд пӧлӧс ӧтувтчӧмъяс. Зэв нин найӧ омӧльӧсь, зэв этша налӧн видз-муыс, этша асланыс сьӧмыс, эз на бура ёнмыны дай ӧтувъяторъясыс тайӧ ӧтувтчӧмъясыслӧн зэв на этша. Миянлы ёнджыка колӧ тайӧ уджас кутчысьлыны, бурджык ыджыд отсӧг сетны татшӧм ӧтувтчӧмъясыслы, велӧдны бура уджавны, сетны налы унджык сьӧм дай агрономъяслы ёнджыка отсавны. Миянлы колӧ зільны отсавны татшӧм посньыдик ӧтувтчӧмъясыслы паськӧдчыны, медым татшӧм ӧтувтчӧмъяссяньыс позис вуджӧдны гырысь ӧтувтчӧмъяс вылӧ — гырысь ён ӧтувъя овмӧсъясӧ.

Видз-му вӧсна удж нуӧдысь органъяс (земорганы) лӧсьӧдӧмаӧсь план восьтыны видз-му уджалан 133 ӧтувтчӧм. Тайӧ план сертиыс лӧсьӧдӧма тайӧ ӧтувтчӧмъяслы сетны отсӧг уджйӧзӧн сьӧм. Ӧні колӧ сӧмын ӧтувъя овмӧс котыртан удж нуӧдысьяслы да партъячейкаяслы ёнджыка чуйдӧдны йӧзсӧ, мед ӧтувтчаласны. Видз-му вӧсна удж нуӧдысь органъяслӧн таво кежлӧ лӧсьӧдӧма восьтыны 700 видлӧга участокъяс крестьянаса да обществоса видз-му вылын. Тайӧ уджыс кутас мунны агрономъяс туйдӧдӧмӧн. Колӧ миянлы кыдзи вермам отсавны татшӧмторсӧ нуӧдны.

Ёнджыка кыпӧдам сиктса овмӧс.

Кӧдзан-гӧран удж нуӧдан кампанньӧыд бурджыка муніс да, крестьяна пӧвстын лыбис водзмӧстчӧмыс машинаяс лӧсьӧдӧмлань, турун да мукӧд пӧлӧс кӧдза пуктасъяс кӧдзӧмлань, да иза (минеральные) му вынсьӧданторъяс радейтныджык пондісны. Татшӧмторъяссӧ крестьяна ёнджыка кутісны окотитны лӧсьӧдавны, сӧмын миян организацияяс эз на вермыны вайны тырмымӧн. Миян сиктса овмӧсын эм со кутшӧм нелючки: крестьяна зэв этшатор ас овмӧсысь вермӧны вузавны. Важ серти миян сиктса овмӧсысь босьтӧмторйыс вузассьӧ, Обплан висьталӧм кузя, сӧмын 41%, скӧт помысь перйӧмторъяс (вый, йӧв, яй) нӧшта на этша вузалӧны — сӧмын 32,2%. Докодыс крестьяналӧн овмӧсас важ серти содіс, а вузӧсыс чиніс. Сиктын йӧзыс ӧні бурджыка кутісны сёйны.

Ёнджыка колӧ видзӧдлыны сиктса овмӧс вылӧ, зільны крестьяна овмӧсъяссӧ ӧдйӧджык ӧтувтавны. Та серти ми кутам артавны сиктса партъячейкаяслысь уджалӧмсӧ.

Кыдзи миян мунӧ аппарат донтӧммӧдӧм.

Ёна колана уджъясӧн тайӧ кадын вӧліны бюджет лӧсьӧдӧм да партиялысь тшӧктӧмторсӧ олӧмӧ пӧртӧм — учрежденньӧса удж нуӧдан рӧскодъяс 20%-ӧдз чинтӧм. Местнӧй бюджет кузя вермим рӧскодъяс чинтыны 16,8%. Выль рӧскодъястӧг чиніс 21,45%. Рӧскодъяс чинтӧм уджыс неуна бурджыка муніс кӧзяйственнӧй организацияясын. Обкомса бюро медбӧръя заседанньӧ вылын РКИ вӧчліс аппарат донтӧммӧдӧм йылысь доклад. Ми казялім, водзӧ татшӧм ногӧн учрежденньӧяслысь уджалысьяс лыдсӧ чинтыны оз позь. Миянлы колӧ выль пӧв видлавны став сӧветскӧй аппаратсӧ, бырӧдны юкӧдъясысь ӧти пӧлӧс уджъяс (параллелизм), бырӧдны мукӧд юкӧдувъяс. Тайӧ удж бердас ковмас ӧні миянлы кутчысьны.

Миян бюджет.

Обласьтувса бюджет сетӧ зэв ыджыд отсӧг обласьтпытшса овмӧс кыпӧдны. Бюджет пыр ми вермам вынсьӧдны, кыті миянлы колӧ овмӧсысь, вермам отсавны ёнджык культура лэптыны да мукӧдтор. Бюджетӧн ми вермам чинтавны докодъяссӧ кулакъяслысь да озырджык йӧзлысь, сы пыдди ёнджыка отсавны гӧль йӧзлы кыпӧдны овмӧснысӧ да паськӧдны социализмногса олӧм.

Со тай кыдзи мунӧ бюджет юклӧмыс. 1924–25 воын обласьтувса бюджет вӧлі 2.282.900 шайт, 1927–28 воын 4.217.214 шайт нин (185%). Рӧскод учрежденньӧяс видзӧм вылӧ вӧлі 1926–27 воын — 18,5%, 1927–28 воын — 14,2%, культура лэптӧм вылӧ, велӧдчӧм вылӧ вӧлі 47,4%, ӧні лои 50%; овмӧс да промышленносьт кыпӧдӧм вылӧ вӧлі 26%, ӧні лои 28,7%. Гӧль йӧзлы отсӧг вылӧ колян во вӧлі 15 сюрс шайт, ӧні лои лэдзӧма 20 сюрс шайт. Рӧскодъяссӧ юклӧмыс миян бурногса. Сӧмын тай унатор вылӧ на миянлы лоӧ корны сьӧмтӧ содтӧд центральнӧй (государственнӧй) бюджетысь. Сэтысь сьӧм сетӧмыс эськӧ абу омӧльтор, сійӧ зэв бур, сӧмын со мый сэні лёкыс: сьӧмсӧ дыр лоӧ виччысьнысӧ. Таво ми сӧмын январ тӧлысьын вермим примитны (помӧн артавны) став бюджеттӧ. Тайӧ абу шань: октябрсянь январӧдз пыр лоӧ овны мыйкӧ вылӧ надейтчӧмӧн, во джынсӧ олан нин, а мӧд во джын кежлас ковмас векньӧдчыны. Тайӧ некытчӧ оз туй, тадзи овмӧсӧн веськӧдлыны оз позь, он вермы. Колӧ докодъястӧ чукӧртны ёнджыка, содтыны татысь места вылысь. Нӧшта колӧ висьтавны: йӧзыслӧн ёна содӧ культуралань сетчӧмыс, сӧмын ми ас бюджетысь сы вылӧ ог на вермӧ тырмымӧн сьӧмтӧ лэдзны. Ковмас и водзӧ зільны учрежденньӧясса удж нуӧдан рӧскӧдъяс чинтыны, сы пыдди содтыны сьӧм югдӧдчан удж вылӧ. Рӧскодъястӧ колӧ содтыны быд мортлы аслас бюджетын: вина вылӧ видзӧм пыдди сьӧмтӧ колӧ индыны газет вылӧ, нига вылӧ, радио да кино вылӧ. Ми век на важ моз ӧлам: вонас сё шайт видзам вина вылӧ, гривенник газет вылӧ. А колӧ унджык вӧлі видзны газет вылӧ да нига вылӧ, унджык сьӧм овмӧс лӧсьӧдӧм вылӧ, а вина вылӧ весиг ӧти ур не видзны.

Кутшӧмӧсь миян кооперативъяс.

Ми артыштім во гӧгӧрся уджсӧ Обпотребсоюзлысь да Сельпромкредитсоюзлысь (уліса кооперативъясыскӧд). Налӧн кыкнаныслӧн эм ӧти нога со кутшӧм нелючки: асланыс сьӧмныс оз тырмы. Нӧшта нин омӧль да эбӧстӧм Сельпромкредитсоюз — во гӧгӧрӧн сійӧ вайис 76 сюрс шайт убытка. Обисполком эськӧ уджйӧзӧн прӧченттӧг сетіс 163 сюрс шайт, да оз на тырмы сылы сьӧмыс уджсӧ бурмӧдны. Видз-му овмӧсбердса кооперацияӧ Обласьтын 3 лунвыв уездысь (Изьватӧг) став овмӧс письыс пырӧма 52,5 прӧч. Потребительса кооперацияӧ пырӧма 69 прӧч. Кыкнан пӧлӧс кооперативса правленньӧясӧ унджыксӧ бӧрйӧма гӧль да шӧркоддьӧма крестьяна пӧвстысь. Потребительса кооперациялӧн уліса кооперативъясыс ёнджыкӧсь. Сӧмын 24 потребительса кооператив таво вайис убытка, 94 кооператив сетіс прибыль. Ӧтув лыддьӧмӧн кӧ, став потребительса кооперация вайис чистӧй прибыль 39578 шайт. Сельпромкредитсоюзлӧн матӧ джын ӧтувтчӧмыс вайис убытка.

Кооператив удж йылысь сёрнияс нуӧдігӧн ми пыр зурасям со кутшӧмтор вылӧ: нагрузка вылӧ, омӧль аппарат вылӧ да уджалысьяс тырмытӧм вылӧ. Ми шулім: бурджыка тӧдмавны, оз-ӧ позь кыкнан пӧлӧс кооперацияыслысь уджсӧ ӧтлаавны. Сӧмын та йылысь ӧнӧдз на ми веськыда некодарас нинӧм ог вермӧ шуны.

Тӧвар вайӧм, лӧсьӧдӧм да Госторгӧ найӧ пырӧм.

Таво тӧв миян эз вӧв тырмымӧн тӧвар. Оз вӧлі тырмы весиг ёна колан тӧвар, шуам: карасин, истӧг, сов, чери да мукӧдтор. А сійӧяс ставсоюзса рынок вылын вӧліны тырмымӧн, сюрӧны вӧлі ньӧбнысӧ. Мыйла сэтшӧмторйыс лои? Ӧти-кӧ, таво крестьяналӧн нажӧткаыс ыджыдджык вӧлі мукӧд вояс серти вӧр лэдзӧмысь, заводъясӧ ветлӧмысь, бокын уджалӧмъясысь, вӧралӧмысь; сэсся нӧшта таво вӧлі бурджык урожай турун-няньлӧн, сы вӧсна крестьяналӧн ньӧбасян выныс содіс. А тӧвар ваян плантӧ вӧчигӧн ми эг артыштлӧй тайӧс. Сиктын война йылысь сёрнияс понда крестьяна ёнджыка ньӧбасялісны, заптысялісны тӧваръяснас. Мӧд-кӧ, эз жӧ бура сюр тырмымӧн ньӧбны да вайны мануфактура — эз сетны миянлы мыйта ми корлім. Коймӧд-кӧ, вузасян удж нуӧдысь обласьтпытшса организацияяс тӧвар ваян плансӧ эз вермыны ставнас тыртны: план сертиыс Госторг тӧвар вайис 95 прӧч., Обсоюз — 86 прӧч., Пайторг — 62 прӧч., Сельпромкредитсоюз — 67 прӧч., Крайсоюз — 118 прӧч. Обласьтын ставыс тӧвар ваян план лои тыртӧма сӧмын 90 прӧч. вылӧ. Вузасян организацияясын уджӧн веськӧдлысьясӧс ОКК мыждаліс татшӧм уджъясысь. Найӧ, дерт, сыысь абу дӧвӧленӧсь. Ме чайта, ми ставным тані шуам: ОКК бура вӧчис. Ми ог мыждӧ, мый найӧ эз вермыны вайны рынок вылын судзсьытӧм тӧваръяс. Винитам, йӧзыслы колан да рынок вылысь сюран тӧваръяс эз вайны тырмымӧн да.

Та понда миян кыптіс мӧд сёрни госторговля йылысь. Быдӧн тӧданныд — ми гожӧмсяньыс босьтчим друг госторговляӧс векньӧдны, тӧргуйтан уджсӧ нуӧдны, паськыдджыка туйсӧ восьтыны потребительса кооперациялы. Тані миян лоӧма ӧшыбка. Обсоюз да Сельпромкредитсоюз, сьӧм тырмытӧм вӧснаыс, ас кежаныс тӧргуйтан уджсӧ эз вермыны тырмымӧнӧдз паськӧдны.

Ӧні миянлы бӧр лоӧ зільны госторговляысь капиталсӧ кыскыны, медым унджык тӧвар вермим вайны йӧзыслы вузавны.

Парторганъяс кымынысь нин эськӧ эз тшӧктывны тӧргуйтан организацияяслы заготовкаяс дырйи мӧда-мӧд вежмӧн не венасьны (мед эз вӧв конкуренция), да таво на ми аддзылім сійӧ венасьӧмъяссӧ. Торъя нин лёк, венасьӧны асланым жӧ ёртъясным да — Госторгын да кооперацияын уджалысьяс. Частниклы звер ку тӧварӧн вӧдитчыны оз позь.

Сы вӧсна да сэсся медым унджык тӧвар вермим чукӧртны заграничаӧ нуӧм вылӧ, Обисполком пайӧн пырис РСФСР-са Госторгӧ. Обласьтын оптӧвӧй заготовка нуӧдысьӧн кольӧ Госторг. Кооперацияяс вӧчӧны Госторгкӧд жӧ договоръяс пушнина чукӧртӧм вылӧ. Быд районын пушнина ньӧбалӧм вылӧ кольӧ сӧмын кутшӧмкӧ ӧти пӧлӧс ньӧбасьысь, уна вылӧ нин кык. Таво Госторгӧс этшаӧн тӧвар ньӧбалӧмъясысь огӧ на кӧсйӧ дугӧдны; кор кооперативъяс ёнмасны да вермыны кутасны тырмымӧн йӧзлы тӧвар ваявны да ӧтнаныс заготовка вӧчны, сэки вӧлисти Госторгӧс лоӧ посни заготовка уджсьыс дугӧдны, сійӧ уджсӧ дзоньнас сетны кооперациялы. Кодъяс кутасны заготовка дырйи венасьны ньӧбасян донъясӧн мӧда-мӧд вежмӧн, сэтшӧм уджалысьяссӧ ковмас чорыда мыждыны.

Вӧр лэдзӧм да кылӧдӧм.

Ёртъяс, ті зэв бура тӧданныд, кутшӧм ёна колана тайӧ уджсӧ нуӧдӧмыс. Ме ногӧн, тайӧ уджсӧ позьӧ шуны ӧткодьӧн нянь чукӧртӧмкӧд. Вӧр вылӧ ми босьтам заграничаса сьӧм, сы вылӧ миян промышленносьтлы вермам ньӧбны машинаяс да мукӧд пӧлӧс уджалан кӧлуй да сырйӧ. Тайӧ уджыс миян лоӧ социализм кыпӧдан план нуӧдӧм. Тайӧ удж бердас миянлы колӧ торъя ёна кутчысьны.

Медым тіянлы кутас тыдавны, мый ыджда бур вайӧ вӧр лэдзӧмыс обласьтувса овмӧслы, ме висьтала кымынкӧ лыдпас. Став обласьтувса вӧр чукӧртан органъяслӧн колян во вӧлі лӧсьӧдӧма лэдзны 2.221.500 кер, чукӧртӧма лои 1.714.392 кер, 87,5%; вӧлі шуӧма лэдзны — 1.095.100 шпал, лэдзӧма лои 721.506 шпал, 74,4%; баланс вӧлі шуӧма лэдзны 35.000, лои лэдзӧма 9.649, 26,6%; пес — 172.622 куб. метр, чукӧртӧма — 12.825, 84,4%. Комилеслӧн вӧр чукӧртан удж план серти лои нуӧдӧма 89,9%. Вӧр лэдзан условиеяс таво вӧліны кӧть бурӧсь (сьӧм вӧлі сетсьӧ мыйта кор колӧ), век жӧ план серти вӧр чукӧртӧма этша.

Колян тӧлын обласьтувса 15 вӧр чукӧртан организацияяслӧн вӧлі уджалысь 30.425 морт, 30% став обласьтувса гырысь йӧз пиысь; уджаліс 14021 вӧв. Вӧр кылӧдны вӧлі медалӧма 12.457 мортӧс. Лӧсьӧдӧма вӧлі кылӧдны 1.250.000 куб. метр. Нажӧтка тайӧ уджъясысь йӧзлӧн лои, Обплан арталӧм серти, 3.444.000 шайт, 39% став сиктса ньӧбасян донсьыс. Татысь тыдалӧ, кутшӧм ыджыд бур сетӧ миян Обласьтлы вӧр лэдзан уджыд.

Сы вӧсна вӧр лэдзӧм вылӧ да кылӧдӧм вылӧ миянлы колӧ медъёна видзӧдлыны. Медым мӧдысь кежлӧ эз лоны татшӧм нелючкиясыс, миянлы колӧ лӧсьӧдны: 1) мед октябр 1 лун кежлӧ эштас лӧсьӧдчан уджъяс вӧр лэдзӧм кежлӧ, мед вӧлі договоръяс тайӧ удж вылӧ крестьянакӧд вӧчалӧма, октябрын мед позьӧ вӧлі заводитны уджавны; 2) профсоюз мед ассьыс уджсӧ кутіс нуны делянкаясын да уна йӧз уджаланінъясын; 3) мед вӧлі бура лӧсьӧдӧма кыскасян удж; 4) колӧ медавлыны йӧзӧс кер лэдзӧм вылӧ, торйӧн кыскасьӧмысь да кылӧдӧмысь; 5) видлавлыны выль пӧв вӧр лэдзан организацияяслысь удж нуӧдысьясӧс, лёкджыкъяссӧ вӧтлавны, сюйны сэтчӧ удж вылӧ сюсьджык, вежӧра, веськыд бур йӧзӧс, кодъяс мед вӧлі вермӧны ладмыны уджалысь йӧзкӧд. Та вылӧ колӧ бурджыка видзӧдлыны РКИ-лы, профсоюзъяслы: вӧр лэдзысь организацияясын лёк уджалысьяс вӧсна лоліны забастовкаяс уджалысьяслӧн, сэсся вӧвліны уджалысьясӧс ӧтдортӧмъяс (Зӧвсьӧртын, Ношульын да мукӧдлаын). Татшӧмыс водзӧ кежлӧ оз ков лоны.

Селькозналог да мукӧд кампанньӧяс йылысь.

Селькозналог чукӧртӧм, позьӧ шуны, мунӧ шӧркоддьӧма. Вӧвлісны тайӧ уджсӧ нуӧдігӧн сиктъясын и уна нелючкияс. 44% став волісполкомыс неправильнӧ юкисны кокньӧдъяссӧ селькозналогысь, ӧткодя сетісны озырлы и гӧльджыка олысьлы; мукӧд волісполкомъясыс весиг кокньӧдсӧ сетісны куш озыръяслы, а гӧля олысьяслы нинӧм эз сетны. Сэсся омӧлик учёт вӧсна уна докод озырджыка олысьяслӧн эз веськав налог улӧ. Эз сполна мездыны налогысь 35% гӧль крестьяна овмӧс пиысь. Тавося кампанньӧын мед татшӧмторъясыс нинӧм вылӧ эз вӧвны. 35% гӧль крестьяна овмӧсысь мед вӧлі таво быть мездӧма налогысь. Колӧ ыдждӧдны налогсӧ озыръяслы да кулакъяслы, да корсявны дзебӧм-соссьӧм докодъяс. Тайӧ удж вылӧ колӧ кыскыны да чуйдны сиктса гӧль крестьянаӧс да водзмӧстчысь шӧркоддьӧма олысь крестьянаӧс. Видзӧдлам кӧ волісполкомын удж нуӧдысьяс вылӧ, аддзам: на пӧвстын 81% гӧль крестьяна. А видзӧдлам кӧ найӧ удж вылӧ, аддзам мӧд пӧлӧс, не гӧль нога уджалӧм. Сэн кутшӧмкӧ лӧсявтӧмтор: либӧ миян лыдпасъясным абу веськыдӧсь, либӧ удж нуӧдысьясыс ёна кывзӧны озырджыкъяслысь да кулакъяслысь.

Тайӧ кадын ми нуӧдім кымынкӧ кампанньӧяс: индустриализация заём, крестьяна овмӧс кыпӧдан заём, лӧсьӧдім кӧйдыс запас фондъяс, мунӧ уджйӧз чукӧртӧм кооперацияӧ да аскостса вот (самообложение) лӧсьӧдӧм. Ставысь тайӧ отсалӧ овмӧс кыпӧдны. Ми аддзам, йӧз отсалӧ сӧвет власьтлы нуӧдны социализмлань мунан уджъяссӧ.

Партияса уджъяс.

8-ӧд обпартконференциясянь партийнӧй организация содіс 1.473 мортсянь 1.544 мортӧдз. Рабочӧйяс вӧлі 6,9%, ӧні лои 7,4%; крестьяна вӧлі 60,6%, ӧні лои — 62,8%; служащӧй да мукӧд вӧлі 32,5%, ӧні 29,8%. Татысь аддзанныд, партия бурмӧма уджалысь йӧзӧн, ӧні уджалысь крестьяналӧн прӧчентыс содӧма, служащӧй да мукӧд пӧлӧслӧн чинӧма. Перерегистрация нуӧдігӧн партияын уджалысь крестьянаӧн прӧчентыс нӧшта на содас, воддза перепись дырйиыс абу бура тӧдмалӧмаӧсь ставсӧ оланног сертиыс да.

Активӧс ми омӧля велӧдам.

Миянлы колӧ бурджыка видзӧдлыны партияса уджӧ активӧс велӧдӧм вылӧ. Тайӧ уджыс зэв на омӧля мунӧ. Активыс миян зэв омӧля велӧдчӧ, этша лыддьысьӧ, сэсся олӧмсьыс бӧрӧ кольӧ. Политика тӧдӧмлуныс зэв ичӧт. Партияса ячейка секретаръяс пиысь 65% секретарыс слабӧсь. Ми уна сёрниталім сиктӧ литература разӧдӧм йылысь, медым эськӧ сы вылын вермис велӧдчыны миян уліса актив. Ме ӧні тіянлы висьтала, уна-ӧ миян партияса 15ʼ съезд йылысь нига лои разӧдӧма. „Правда“ да мукӧд пӧлӧс центральнӧй газетъяс омӧля ячейкаяс судзӧдалӧны (10–15 ячейкаысь). Партияса 15ʼ съезд йылысь лои ыстӧма сё кымын нига. Татысь кольӧдалісны тшӧтш уездъясӧ, да сиктъясад этша и воис. Водзвыв позьӧ висьтавны: сиктын коммунистъяс партияса 15ʼ съездлысь решенньӧяссӧ омӧля тӧдӧны.

Юӧм пыдди партияса удж ёнджыка нуны, ёнджыка велӧдчыны.

Оз позь чӧлӧн кольны миян партияса организацияын юӧм. Юӧны миян зэв на ёна. Кад нин эськӧ сійӧ сьӧмсӧ видзны культура кыпӧдӧм вылӧ, велӧдчӧм вылӧ. Юӧмкӧд вермасьӧмсӧ нуӧдігӧн колӧ видзӧдлыны, став партиецыс-ӧ нуӧны кутшӧмкӧ удж ячейкаас. Колӧ быдӧнлы индыны уджсӧ.

Миян нӧшта со кутшӧм омӧльтор вӧлі: важ зык бӧрас ӧнӧдз на эз бырны мӧда-мӧд костаныс лӧгалӧмъяс. Вӧля вылас сійӧ эськӧ эз петав, сӧмын организация пытшкас вӧлі. Миянлы лои чукӧртлыны обласьтувса комитетысь да контрольнӧй комиссияысь шленъяссӧ (карын олысьясӧс) да та йылысь пуктывны сёрни. Собранньӧыс шуис: водзӧ кежлӧ пӧ некутшӧм зык огӧ лэдзӧ, сыысь мыжа йӧзсӧ тшӧктіс ОКК-лы ёна топӧдны.

Комсомол уджӧн веськӧдлӧм.

Комсомол миян уджын зэв ыджыд колантор. Комсомол организация партияса организацияысь лыднас матӧ кык пӧв ыджыдджык. Тавося апрель лун кежлӧ вӧлі 221 комсомол ячейка. Сэні вӧлі 3647 шлен.

Сӧмын комсомолысь ёна бӧр петӧны. Медся уна петӧны да вӧтлӧны комсомолысь гӧль пиысь. Тайӧ миянлы тшӧктӧ ёнджыка видзӧдлывлыны комсомол олӧм вылӧ да удж вылас. Сэні ёна паськалӧма юӧмъяс, тшӧкыда овлӧ кулиганитӧм. Актив пӧвстын, медсясӧ интеллигенция челядь пӧвстын, эм жугыля олӧм вылас видзӧдӧм, водзӧ вылӧ некутшӧм надея кутӧм. Общественнӧй удж комсомоллӧн оз бура, оз тырмӧмӧн мун. Эмӧсь, дерт, бур водзмӧстчӧмъяс: сиктса овмӧс кыпӧдӧмлань, сӧмын сэтшӧмыс зэв на жӧ этша.

Ми шулывлам: комсомол уджӧн веськӧдлӧмӧ ӧні ёнджыка кутім кутчысьны. Сӧмын веськӧдлӧмыс найӧ уджӧн миян зэв на ӧти пӧлӧс, ӧти нога. Кывзылам ми докладъяс ставнас комсомол удж йывсьыс, а огӧ торйӧн быд гырысьджык уджъяс йылысь.

Ми чайтам: миян партияса органъяслысь улісянь выліӧдз комсомол уджӧн веськӧдлӧмсӧ колӧ прӧверитны. Веськӧдлӧмсӧ миянлы медся ёна колӧ нуӧдны сідзи, медым комсомоллӧн водзмӧстчӧмыс кыпалас, паськалас гӧль йӧз пӧвстын уджалӧмлань, коллективъяс лӧсьӧдӧмлань да сиктын классӧвӧй политика нуӧдӧмлань. Торъя ёна колӧ комсомолӧс босьтчӧдны вӧр лэдзан уджбердса производственнӧй совещанньӧяс бердӧ.

Сиктлӧн чужӧмыс, классӧвӧй вермасьӧм сиктын, выль оласног лӧсьӧдӧм.

Сикт миянлы петкӧдлӧ ассьыс кык сикас чужӧм, сійӧ кык туйӧд писькӧдчыны кӧсйӧ. Ӧти туйсӧ вӧлі жугӧдӧма Октябрса революцияӧн да бара кӧсйӧ писькӧдчыны, сӧмын ми сылы огӧ лэдзӧй. Тайӧ сиктын озыр йӧз да кулакъяс. Дерт, найӧ абу унаӧн, сомын тшӧкыда кыскӧны ас берданыс шӧркоддьӧма олысьӧс, мукӧддырйиыс тшӧтш и гӧльясӧс. Найӧ зільӧны кыдз позьӧ кольны гӧльджыкъясӧс пемыдӧн, зільӧны аслыныс водзӧ мунан туй восьтыны: челядьсӧ тувъявны школаясӧ. Найӧ кӧсйӧны сиктӧс кыскыны бӧрӧ, капитализмлань, медым кулаклы, йӧзлысь вир юысьлы, вӧлі лӧсьыда овсьӧ. Найӧ быдлаын сувтӧны воча, мед оз мун му юклӧм-лӧсьӧдӧмъяс, аскостса вот лӧсьӧдӧм. Налы оз ков кӧйдыс фондъяс лӧсьӧдӧмыд, дӧзмӧны крестьянаӧс гӧльджыкӧ да озырджыкӧ юклӧмысь; „Ставным пӧ ӧткодьӧсь, ставным пӧ уджалысьяс“, шуӧны озыръяс. Унаысь найӧ сиктын лэдзлывлӧны кутшӧмсюрӧ, лёк сёрнияс. Унаысь повзьӧдлывлӧны, грӧзитлывлӧны сиктъясын партияса да комсомольскӧй ячейкаясысь уджалысьясӧс, а мукӧддырйиыс збыльысь кияснысӧ на вылӧ лэптавлӧны. Кулакъяс, озыра олысьяс оз бӧрыньтчыны и ӧтувтчӧмъясысь асланьыс уджӧ кыскыны.

Мӧд чужӧмыс миян сиктлӧн — сӧвет дор сулалысь йӧз, гӧля да шӧркоддьӧма овмӧса йӧз, медсясӧ налӧн водзмӧстчысьясыс. Сійӧ зільӧ выль ногӧн овмӧс лӧсьӧдны. Сійӧ тӧждысьӧ лэптыны культура, бергӧдны выль ногӧн ӧлӧм, сӧвет власьтлы ногӧн уджавны. Сӧмын найӧ омӧля на котыртчӧмаӧсь партъячейкаяс бердӧ, сӧветъяс дорӧ, кооперацияӧ. Мукӧддырйи омӧля тӧдӧны, кутшӧм уджъяс, кыдзи нуӧдӧ сӧвет власьт. Миянлы колӧ ёнджыка на бердын, накӧд уджавны. Колӧ вынсьӧдлыны удж гӧльясӧс да шӧркоддьӧма олысьясӧс кулак дінысь дзикӧдз торйӧдӧм кузя.

Шӧркоддьӧма олысь крестьянин миянлы отсасьысь, абу сійӧ миянлы враг.

Позьӧ эськӧ вӧлі крестьянакӧд сёрнияс серти да найӧ гижӧдъяс серти уна висьтавны, кыдзи мунӧ сиктас крестьянакӧд мӧда-мӧд костас олӧмыс (социальные процессы), сӧмын дыр лоӧ. Ме тіянлы висьтала Кулӧмдін уездувса ӧти крестьянинлысь гижӧд. Тыдалӧ, сійӧ шӧркоддьӧма олысь. Со мый сійӧ гижӧ газетӧ.

„Тӧдмӧдӧй менӧ дай мукӧд крестьянаӧс со мыйӧн. Меям семья вит мортысь, на пытшкын куимӧныс уджавны вермытӧмъяс, му 1,18 десятина, видз 3,5 десятина, 1 вӧв, 3 мӧс, 5 ыж да 1 бур рӧда порсь. Вика кӧдзӧмӧн турун тырмӧ. Нянь ньӧба мешӧк 2–3 быд во. Ме кӧ верма неуна содтыштны му да кута уджавны агрономъяс велӧдӧм серти, ме верма овмӧс бурмӧдны, докодсӧ муысь босьтны 50%-ӧн унджык ӧнія серти. Кутасны оз менӧ сэки лыддьыны озырӧн? Сідзкӧ мый меным колӧ вӧчны — ӧнія кодь овмӧсӧн кольччыны, сійӧс не бурмӧдны, мед ог кут озыра олысьӧн лыддьысьны, али водзӧ бурмӧдны овмӧсӧс?“

Татысь тыдалӧ сӧвет власьтлысь пӧлитикасӧ тӧдтӧмлуныс. Сӧвет власьт оз пык шӧркоддьӧма олысьясӧс овмӧссӧ бурмӧдӧмысь, сійӧ кыдз вермӧ отсалӧ кыпӧдны налысь овмӧссӧ. Буракӧ, миян уджалысьяс мукӧддырйиыс нелючки вӧчӧны — шӧркоддьӧма олысьӧс кулакӧн лыддьӧны, эськӧ ӧд татшӧм юасьӧмъяс эз вӧвны крестьянасянь. Шӧркоддьӧма олысьясӧс оз позь ӧтдортны, колӧ отсавны налы. Шӧркоддьӧма олысь миянлы отсасьысь, абу враг. Миян врагыс сиктын кулак, коді оз ас уджӧн сӧмын ов, а нартитӧ йӧзӧс, найӧс уджавны медавлӧмӧн, уджйӧзӧн кӧлуйсӧ да сьӧмсӧ сетӧмӧн (вӧлӧн, машинаясӧн, уджалан кӧлуйӧн), либӧ вузасьӧмӧн, сы помысь прибыль босьтӧмӧн.

Гашкӧ нӧ культурнӧя пуктӧм шӧркоддьӧма овмӧслы оз кажитчы, вотсӧ сылы унджык гӧльыд дорысь пуктӧны да. Сійӧ сідзи и колӧ лоны. Ёнджык овмӧслысь гӧль овмӧслысь серти йӧзӧс велӧдӧм вылӧ да бурмӧдӧм вылӧ миянлы, дерт, колӧ унджык босьтны. Ӧд ӧнія вотыд абу сьӧкыд, шӧркоддьӧма олысьяслы абу нин ыджыд.

Сиктса оласног бергӧдан бертӧдъяс.

Ёртъяс, сӧвет нога выль олан сям вӧсна вермасян уджын ми чорыда нин сулалам кок йылын. Миян уна воропъяс нин эмӧсь сиктса олӧм выль ногӧ бергӧдан уджын. Ме ог ёна паськӧдчы та йылысь сёрниӧн, висьтала сӧмын лыддигмоз. Медвойдӧр босьтам челядь видзанінъястӧ. 1925 воын вӧлі 31 ясли, 1927 воын 87 нин, сэні 540 кага. Ӧні нин восьтӧма лои яслитӧ 220 сиктӧ, 1403 кагалы. Тайӧ дзик выльтор миян сиктын. Мӧд-кӧ, миян эм печатнӧй гижӧд: нигаяс, газетъяс, журналъяс.

Ми тӧдам, революцияӧдз сиктын газетъястӧ пӧшти ньӧти эз лыддьывны. Ӧні таво май 1-ӧд лун кежлӧ вӧлі куш Сыктывдінкарӧ судзӧдӧны 2.199 экземпляр газетъяс да журналъяс (татчӧс газетъяс кындзи). Емдін уезд улӧ судзӧдӧны центрысь да татчӧс газетъяс, журналъяс — 1.969 экземпляр. Сыктыв уезд улӧ — 1204, Кулӧмдін уездӧ — 920 экземпляр. Кулӧмдін уездӧ этшаджык воӧ газетыс мукӧд уездъяс серти. Кулӧмдін уездыс культуранас бӧрӧджык кольӧма, улынджык сулалӧ Сыктыв уезд дорысь, этшаджык сэсся и лыддьӧны, этшаджык газет-журналъястӧ судзӧдӧны.

Коймӧд-кӧ, кино да радио. Миян Обласьтын лӧсьӧдӧма 9 кино установка, сы пиысь 6 новлӧдлана (передвижнӧй). Вӧлӧсьтъясын эм радио радейтысьяслӧн 49 ячейка. Сэні 1000 шлен, эм 26 громкоговоритель. Миян Обласьтын 93 лыддьысян керка, 150 гӧрд пельӧс. Быд лыддьысян керкалӧн эм библиотека да нӧшта сыысь кындзи новлӧдлана (передвижнӧй) 150 библиотека. Нинӧм татшӧмыс революцияӧдз эз вӧв. Тайӧ петкӧдлӧ — миян сикт бергӧдчӧ выльногса олан бан вылӧ.

Нёльӧд-кӧ, миян сиктъясын тырыс нин эм йӧз пӧвстын уджалысь, культура кыпӧдысь организацияяс, партийнӧй да комсомол организацияяс. Миян сиктса да уездувса ячейкаясын ставыс 1190 партиец, быд 29 овмӧс вылӧ воӧ ӧти коммунист. Комсомолын ставыс (каркӧд тшӧтш) — 3.647 шлен. Уджалӧ 106 делегатскӧй собранньӧ, сэні 2.505 делегатка да 61 волженорганизатор. Профсоюзын 14.174 морт. Та пиысь 8.688 морт видз-му дорын да вӧр бердын уджалысьяслӧн союзын (союз сельско-хозяйств. и лесных рабочих). Ӧд куш вӧр бердын уджалысьыс 7.488 морт. Политшколаяс, сӧветъяс, кооперация. Обласьтын миян 688 учитель, 58 врач. Ставыс найӧ уджалӧны важногса олӧмсӧ выльногса олӧмӧ бергӧдӧмлань. Дерт, овлывлӧ мукӧддырйиыс, асьныс на найӧ кутчысьӧны чорыда важӧ, сӧмын век жӧ найӧ вочасӧн пыр ӧтарӧ вежӧны сиктлысь чужӧмсӧ: коді грамотаӧ велӧдӧ, коді выль ногӧн овмӧс лӧсьӧдан уджын уджалӧ, мукӧдыс пӧлитикаӧн тӧдмӧдӧ-велӧдӧ, коді ӧтувъя овмӧсъяс лӧсьӧдан удж нуӧ, да сідзи водзӧ. Миян мог — ставсӧ найӧс веськӧдны, мед найӧ ставыс уджалісны культурнӧй революция вылӧ. Медводдза мог миян водзын — став йӧзсӧ грамотаӧ велӧдны. Ӧні ӧд миян грамотнӧйыд сӧмын 39%.

Аппарат комиӧдӧм йылысь.

Ми пленум водзӧ пуктім сёрни комиӧдан удж нуӧдӧм кузя кык тор йылысь. Ӧти-кӧ, ми тшӧктам 1928–29 воын став уліса аппаратлысь уджсӧ, делопроизводствосӧ лӧсьӧдны коми кыв вылӧ. Сійӧ кадсяньыс жӧ заводитны комиӧн лэдзны „Югыд Туй“ газет. Миян комиӧдан уджыс зэв ньӧжйӧ мунӧ. Сылысь помкасӧ корсигӧн ми вожӧдам, огӧ ӧти кывйӧ воӧ. Мукӧдыс шуӧны: комиӧдан удж пӧ ньӧжйӧ мунӧ, миян аппаратным сійӧ уджсӧ паныдалӧ да. Ме ногӧн, абу сідзи, а со мыйла. Миян аппаратын ӧд йӧзӧн бӧрйӧм да пӧшти ставыс коми уджалысьяс. Йӧзлы колана да татшӧм ыджыд уджысь ӧд найӧ оз жӧ кутны пыксьыны.

Сідзи кӧ, комиӧдан уджыс ньӧжйӧ мунӧ мӧд помка понда. Ме ногысь, со кӧні сылӧн медводдза, медыджыд помкаыс: став ӧнія уджалысь активыс да бӧрйӧм уджалысьясыс, грамотнӧй йӧзыс и, велӧдчывлісны грамотаӧ рочӧн. Роч гижӧдъяс серти велӧдчисны уджавнысӧ дай ӧні на роч литература лыддьӧны. Кӧть найӧ сёрнитӧны комиӧн, коми грамотаыд зэв сьӧкыда сетчӧ. Сійӧ миян став уліса да уездувса аппаратын уджалысьяс сёрнитӧны комиӧн, та понда йӧзсьыс янсалӧмыс абу. Колӧкӧ сэсся та вӧсна йӧзыс оз вывті ёнасӧ и зіль делопроизводствосӧ бергӧдны комиас.

Мӧд-кӧ, миян коми литературнӧй кыв вӧлисти на сӧвмыны, артмыны заводитчис, комиӧн литература зэв на этша. Активӧс велӧдан литератураыс вель дыр на лоӧ роч кыв вылын.

Коймӧд-кӧ, миян оз на тырмы сьӧмным дай литература бердын уджалысьяс этшаӧн.

Та вӧсна оз на ков сувтны аппараттӧ комиӧдӧмысь, а колӧ зільджыка уджавны миян грамотнӧй йӧзлы да литература бердын уджалысьяслы коми литературнӧй кыв лӧсьӧдӧм кузя. Бурджыка сувтӧдны ас чужан кывйӧ велӧдӧм первой тшупӧда школаын, мед вӧлі йитӧд мӧд тшупӧда школакӧд. Колӧ бурмӧдны „Коми Сикт“ газет да „Ордым“ журнал.