КЫДЗИ МУНІС 1927–28 ВОЫН АСКОСТСА ВОТ МИЯН ОБЛАСЬТЫН
Миян обласьтын аскостса вот (самообложенньӧ) нуӧдӧм таво сёрмис. Законыс сёр петіс да, сэсся выль уджтӧ кыдзкӧ ньӧжйӧджык жӧ нуӧдісны. Медъёнасӧ тайӧ кампанньӧыс муніс март тӧлысь помасигӧн да апрель тӧлысьын.
Кыдзи муніс таво (первойя вонас) аскостса вот лӧсьӧдӧмыс? Обисполком шуис чукӧртны аскостса вотсӧ 1927–28 воын, медым эськӧ эз жӧ кай 30 прӧчентысь вылӧ видз-му вот серти.
Аскостса вот лӧсьӧдӧм муніс со кыдзи (сведенньӧясыс май 15 лун кежлӧ):
| Ыджыд-ӧ видз-му вотыс. | Уна-ӧ примитӧмаӧсь скодъяс вылын аскостса вот. | Кымын прӧчент лоӧ вот сертиыс. | |
| Сыктыв уездын | 76.910 шайт. | 16.231 шайт. | 21,1 прӧчент. |
| Кулӧмдін уездын | 55.200 « | 21.056 « | 38,0 « |
| Емдін уездын | 29.957 « | 11.607 « | 38,8 « |
| Изьва-Печӧра уездын | 42.000 « | 14.529 « | 34,6 « |
| Ставыс | 204.067 шайт. | 63.423 шайт. | 31,1 прӧчент. |
Став обласьт пасьта скодъяс вылын шуӧмаӧсь чукӧртны 63.423 шайт. Май 15-ӧд лун кежлӧ чукӧртӧма сӧмын на 14.452 шайт.
Медуна шуӧмаӧсь крестьяна чукӧртны аскостса вотсӧ Кулӧмдін да Емдін уездъясын (38 прӧчент вот сертиыс). Медомӧля мунӧма аскостса вот удж нуӧдӧм Сыктыв уездын. Сэні крестьяна примитӧмаӧсь сӧмын 21 прӧчент видз-му вот серти. Тайӧ уездас мукӧд вӧлӧсьтъясас крестьяна аскостса вотсӧ ньӧти абу примитӧмаӧсь (Кӧдзвылын, Слӧбӧда вӧлӧсьтъясын, Кажымын).
Мыйла сэтшӧм на этша чукӧрмӧма аскостса вотыс? Унджык сиктъясас шуӧмаӧсь аскостса вотсӧ мынтыны натураӧн (кыскавны), либӧ уджӧн, а унджык сэтшӧм уджъясыс кутасны мунны гожӧмланьыс. Сідзкӧ, сэки и мынтыссяс тайӧ — аскостса вотыс.
Мый вылӧ шуӧмаӧсь крестьяна аскостса вотсӧ видзны?
Эмӧсь сведенньӧяс куим уезд кузя: Сыктыв, Кулӧмдін да Емдін уездъясысь. Сэтӧні со мыйяс кӧсйӧны вӧчны аскостса вотнас:
Выль школаяс, нардомъяс, гӧрд пельӧсъяс, радио, пельшӧрскӧй пунктъяс да больничаяс стрӧитӧм вылӧ да важъяссӧ дзоньтавлӧм вылӧ — 27.233 шайт (55 прӧч.), туйяс лӧсьӧдӧм вылӧ — 10.603 шайт (21 прӧчент), пӧжарнӧй сарайяс стрӧитӧм вылӧ да машинаяс ньӧбӧм вылӧ — 11.320 шайт (23 прӧчент), сиктъясын бур олӧм лӧсьӧдӧм вылӧ (телепон нюжӧдӧм вылӧ, москияс да мукӧдтор лӧсьӧдӧм вылӧ) — 750 шайт (1 прӧчент). Ставыс 3 уезд кузя — 49.897 шайт.
Этша на шуӧмаӧсь аскостса вот мынтыны сьӧмӧн, ёнджыкасӧ шуӧмаӧсь аскостса вот нуӧдны натураӧн да уджӧн: керъяс ваявны, туйяс, посъяс лӧсьӧдавны да мукӧд пӧлӧс уджъяс нуӧдны.
Аскостса воттӧ крестьяна унджык вӧлӧсьтас примитӧмаӧсь бура. Сідз ӧд и колӧ вӧлі. Сиктъясыд миян ёна на пемыдӧсь, культурнӧй нуждаясыд ыджыдӧсь. А государство оз на вермы быд нуждасӧ крестьяналысь ас вылас босьтны. Крестьяналы ассьыныс нуждасӧ аслыныс колӧ тшӧтш отсавны бырӧдны.
Мукӧд вӧлӧсьтъясын аскостса вотсӧ пуктӧмаӧсь Обисполком шуӧм серти нӧшта унджык на (Уисполкомлысь разрешенньӧ корӧмаӧсь да). Босьтам кӧть Пажгаӧс. Сэні шуӧмаӧсь чукӧртны аскостса вотсӧ 47 прӧчент видз-му вот сертиыс. Палаззя вӧлӧсьтын — 39 прӧчент, а Чуклӧм вӧлӧсьтын примитӧмаӧсь 2110 шайт (122 прӧчент видз-му вот сертиыс).
Быть мынтана аскостса вот нуӧдӧм — выль удж на, нуӧдсис таво выль закон кузя. Неыджыд самообложенньӧыд и войдӧр вӧлі. Сӧмын сэки вӧлі лӧсьӧдӧны сёйысь серти: озыр кӧть, гӧль кӧть, ӧткодьӧс вӧлі аскостса воттӧ пуктӧны. Выль законас правительство шуӧма нуӧдны аскостса воттӧ выль ногӧн. Видз-му вот нуӧдӧм моз жӧ — озырджыклы унджык мынтыны, гӧльджык овмӧслы — этшаджык, либӧ скод вермас дзикӧдз мездыны аскостса вотысь. Татшӧм законыд, дерт, эз кажитчы озырджык, кулак кодь йӧзлы. Мукӧд вӧлӧсьтъясас, кӧні гӧль йӧзыс ӧтувтчытӧгджык олӧны да собранньӧяс вылас шочджыка волӧны, таво скодъяс вылас шуӧмаӧсь аскостса вотсӧ чукӧртны сёйысь серти. Тадзи вӧчны, дерт, оз позь.
Кутшӧм нелючкияс вӧліны аскостса вот нуӧдігӧн?
Мукӧд вӧлӧсьтъясын крестьяналы омӧля висьтавлӧмаӧсь аскостса вот кузя выль закон йывсьыс. Сы понда крестьяна неокотапырысь примитӧмаӧс аскостса воттӧ.
Мукӧд вӧлӧсьтъясас гӧльджык йӧзлы (видз-му вотысь мездӧма овмӧсъяслы) пуктӧмаӧсь аскостса вотсӧ куим пайысь унджык, а законыс лэдзӧ налы лэптыны сӧмын куим пайӧдз.
Ӧти вӧлӧсьтын (Емдін уездын) аскостса вотсӧ пуктӧмаӧсь, да некутшӧм списокӧ абу гижӧмаӧсь-лӧсьӧдӧмаӧсь. Сідзнад некод оз и тӧд, кодлы уна-ӧ колӧ мынтыны либӧ мыйта колӧ уджавны. Тадзнад он вермы нинӧм вӧчны, дай лоӧ ӧткодявны вот мынтысьястӧ, а сідзи вӧчны закон кузя оз позь.
Воан бюджетнӧй воӧдз волісполкомъяслы колӧ перйыны став аскостса вотсӧ, мыйта крестьяна скодъяс вылын примитӧмаӧсь (шуӧмаӧсь). Мӧд во нелючкияссӧ колӧ нин бырӧдны, ковмас бурджыка крестьяналы висьтавлыны тайӧ закон йывсьыс общӧй собранньӧяс вылын, гӧль крестьяна пӧвстын собранньӧяс вылын дай мӧда-мӧд костын сёрнияс нуӧдігӧн.
Тш.
