КУТШӦМА ОЛЫСЬ ШЛЕНЪЯС ВИДЗ-МУ ОВМӦСБЕРДСА КООПЕРАТИВЪЯСЫН

Кутшӧмджык йӧз пырӧмаӧсь видз-му овмӧсбердса кооперативъясӧ Коми обласьтын: уна-ӧ озыръяс, шӧркоддьӧма олысьяс, гӧль йӧз, ёна бура тӧдмавны ми эгӧ на вермылӧй. Бура видлалӧмыс та кузя эз на ло вӧчӧма со мыйяс понда: 1) Тайӧ удж бердас, лючки кӧ сійӧс вӧчны, зэв дыр ковмас уджавны, 2) омӧля на тӧдӧны, кыдзиджык колӧ бура вӧчны татшӧм видлалӧмсӧ, бурджык индӧдъяс та йылысь абуӧсь на, 3) абу миян тырмымӧн видлалысь йӧзыс (инструкторъяс да агрономъяс), оз на найӧ тырмыны весиг, медым бурджыка уджсӧ пуктыны татшӧм кооперативъясас.

1927-ӧд во помӧдз кооперативъяссӧ план серти видлалӧм, кутшӧмджык шленъяс сэтчӧ пырӧмаӧсь, миян Коми обласьтын некутшӧм государственнӧй учрежденньӧ: Видз-му управленньӧ ни, Сельпромкредитсоюз ни, РКИ, Статотдел эз вӧчлыны. Обласьтувса видз-му управленньӧ эськӧ 1925–26 воӧ босьтчыліс тайӧ удж бердас агрономъяс вынӧн, сӧмын пӧльзаыс некутшӧм жӧ эз ло. Некутшӧм учрежденньӧ сэсся оз вӧлі тӧд, кутшӧм йӧз видз-му овмӧсбердса кооперативъясын ӧтувтчалӧмаӧсь.

Сӧмын 1927-ӧд во помас да 1928-ӧд во заводитчигас Обласьтувса Видз-му управленньӧӧн лои видлалӧма видз-му овмӧсбердса кооперативъястӧ, код серти лючкиджыка позяс тӧдмавны, кутшӧмджыка олысь йӧз видз-му овмӧсбердса кооперативъясад.

Улынджык лыдпасъясыс петкӧдлӧны, кымын мӧска-вӧлаӧс видз-му овмӧсбердса кооперативъясын шленъясыс Коми обл. (прӧчентӧн).

Вӧв лыд серти:	44 видз-му овмӧсбердса удждысян кооперативын, найӧ гижӧдъяс сертиыс 1927-ӧд вося октябр 1-ӧд лун кежлӧ.	Обвидз-му управленньӧӧн видлалӧм серти сійӧ жӧ кадӧ.	Мӧс лыд серти:	44 видз-му овмӧсбердса удждысян кооперативъясын 1927 вося октябр 1-ӧд лун кежлӧ.	Обземуправленньӧӧн видлалӧм серти сійӧ жӧ кадӧ.
Вӧвтӧмъяс.	4,4 прӧчент	6,9%	Мӧстӧмъяс	4,0 прӧчент	2,75%
1 вӧла	77,0 «	84,15 «	1 мӧска	41,0 «	54,29 «
2 вӧла	8,0 «	8,69 «	2 мӧска	37,0 «	34,88 «
3 да унджык вӧла	1.0 «	0,26 «	3 мӧска	18,0 «	6,35 «
			4 да унджык мӧска		1,73 «
	100 «	100 «		100 «	100 «

Кӧдза серти (прӧчентӧн): Уна-ӧ кӧдзӧны.	Видз-мубердса удждысян 44 кооператив гижӧдъяс серти.	Обземуправленньӧ видлалӧм серти.
Ньӧти оз кӧдзны	1,0 прӧчент	0,87 прӧчент
1 гектарӧдз кӧдзысьяс	79,0 «	83,20 «
1–2 « «	18,0 «	14,35 «
2-сянь да унджык местаӧ кӧдзысьяс	2,0 «	1,58 «
	100%	100%.

Видз-мубердса кооперативъясын медуна шленыс шӧркоддьӧма олысьяс пиысь, кодлӧн овмӧсас ӧти-кык вӧв, сымда жӧ мӧс да гектар пасьта кӧдза. Шӧркоддьӧма олысьясыд ӧд сиктад медунаӧн, сійӧ и прӧчентыс налӧн вылӧ кайӧ видз-му овмӧсбердса кооперативъясад. Гӧля да озыра олысьяс татшӧм кооперативъясад зэв этшаӧн шӧркоддьӧма олысьяс сертиыд. Став обласьт пасьтаын крестьяна кост торъялӧм йывсьыс лючки лыдпасъясыс абуӧсь на, висьтавны торйӧн, кутшӧм олысьясджык да ёна-ӧ пырӧмаӧсь видз-му овмӧсбердса кооперативъясӧ огӧ вермӧй. Сӧмын колӧ шуны: став сиктса крестьяна пӧвстсьыс (торйӧн кӧ лыддьыны гӧля, шӧркоддьӧма да бура олысьяссӧ) гӧльяс медъёна видз-му овмӧсбердса кооперативъясӧ пырӧмаӧсь. Гӧля олысь пытшкӧ пырӧны: кодлӧн мӧс ни вӧв абу либӧ ӧти вӧв да мӧс да кӧдза муыс гектар пасьтаысь уна абу. Миян Коми обласьтад муыд этша да, кӧдза сертиыд оз позь гӧля да озыра олысь вылад юкнытӧ. Озыра, бура олысьӧн колӧ шуны, кодлӧн овмӧсас эм 2–3 вӧв, 3–4 мӧс да гектар 2–4 пасьта кӧдза му.

Видз-му овмӧсбердса кооперативъяс гижӧдъяс сертиыс да Видз-му управленньӧ видлалӧм сертиыс прӧчентыс гӧля олысьяслӧн оз ӧткодя кай: видз-му управленньӧса видлалӧм сертиыс этшаджык прӧчент кайӧ, сэтчӧ мукӧд сикас ӧтувтчӧмъяс тшӧтш пырӧны да. Гӧля олысьясыд медъёнасӧ пырӧны удждысян тӧвариществоӧ. Найӧ ёнджыка быдторйӧн йӧрмӧны, ёнджыка налы ковлывлӧ удждӧм сьӧмыд, сы понда сэсся удждысян тӧвариществоад ёнджыка и пырӧны мукӧд сикас кооперативъясӧ дорысь. Мукӧд сикас кооперативъясӧ пырӧны бурджыка олысь йӧз — кодъяс скӧтаӧсьджык, видз-му бердын уджалан кӧлуйыс унджык — шӧркоддьӧма да шӧркоддьӧмася бурджыка олысьяс. Дерт, оз жӧ позь шуны, мый тані гӧльыс ньӧти абу. Гӧля да шӧркоддьӧма олысьясыдлӧн лыдыс унджык жӧ, бура олысьяс дорсьыд. Сідзкӧ, позьӧ шуны: миян видз-му овмӧсбердса кооперативъясын кыз шленыс шӧркоддьӧма олысьяс (55–65%) да гӧля олысьяс (25–30%). Озыра олысьяс кооперативъясад этшаӧн, сӧмын 5–7 прӧчент.

Со кутшӧм кооперативъясӧ кутшӧм овмӧса шленъяс пырӧмаӧсь:

Кооперативъяслӧн сикасыс (виды).	Гӧля олысьяс (прӧчентӧн).	Шӧркоддьӧма олысьяс (прӧчентӧн).	Озыра олысьяс (прӧчентӧн).	Ставыс (прӧчентӧн).
45 машиннӧй тӧвариществоын	37,5	56,7%	5,8%	100%
30 видз-му овмӧсбердса тӧвариществоын	26,1%	67,5 «	6,4 «	«
36 удждысян тӧвариществоын	39,7	49,7 «	10,0«	«
28 ӧтувйӧн видз-му уджалан артельясын	40,9	59,1 «	—	«
42 мукӧд сикас кооперативъясын да тӧвариществоясын (Вый вӧчан артельяс, мӧд местаӧ овмӧдчыны мунысь артельяс да сідзи водзӧ)	34,3	58,8	6,9 «	«

Гӧль йӧзлӧн медыджыд прӧчентыс ӧтувйӧн видз-му овмӧсын уджалан артельясын да удждысян тӧвариществоясын. Озыра олысьясыд ӧтувйӧн видз-му бердын уджалан артельясад ньӧти абуӧсь. Гӧльыдлӧн абу тырмымӧн уджалан скӧтыс дай уджалан кӧлуйыс, сы понда найӧ ӧтувтчӧныджык сэтчӧ, ӧтлаалӧны уджалан кӧлуйсӧ, скӧтсӧ. Бара жӧ колӧ шуны: гӧля олысьясыд медэтшаӧн видз-му овмӧсбердса (сельскокӧзяйственнӧй) тӧвариществоясын. Татшӧм тӧвариществоясад шленъясыс вӧчалӧны нин вый вӧчан, дьӧгӧдь пуан, сир пуан пачьяс да мукӧд сэтшӧмторъяс. Татӧні сэсся пырана взносыс ыджыд да — 15–20 шайт, гӧльыд сэтчӧ озджык вермы пырнытӧ, сійӧн и гӧльясыд медэтшаӧн. Татшӧм тӧвариществоясас медся унаӧныс шӧркоддьӧма олысьяс.

Машиннӧй тӧвариществоясын, мӧд местаӧ овмӧдчыны мунан тӧвариществоясын, сідзжӧ ӧтувъя овмӧсъясын шӧркоддьӧма олысьяслӧн прӧчентыс чинӧ, гӧльяслӧн содӧ. Мед нин ичӧт налӧн прӧчентыс удждысян тӧвариществоясын. А озыръяслӧн прӧчентыс удждысян тӧвариществоясын медыджыд (10%), медічӧт — производственнӧй. Ӧтувъя овмӧсъяс миян обласьтын мунӧны бур туй кузя, сэтчӧ медвойдӧр кыскӧны гӧля олысьясӧс. Сідзжӧ колӧ ёна зільны и мукӧд сикас тӧвариществоясӧ, артельясӧ, ӧтувтчӧмъясӧ сюйны, кыскыны унджык гӧля да шӧркоддьӧма олысь крестьянаӧс.

Агроном-кооператор Бутырев И.