СОТЧӦМЫСЬ ВЕРМАН ПОМӦДЗ ГӦЛЬМЫНЫ
Тулыссянь да арӧдз тшыналӧ Коми му: сотчалӧны керкаяс, мукӧддырйи быдса сиктъяс, сотчӧны уна сё, уна сюрс гектар вӧръяс. Крестьяналӧн да государстволӧн уна миллион шайт дон овмӧс, кӧлуй кайӧ тшын йылӧ. Быд во миян крестьяна мынтӧны вывті уна вот билы.
Коді нӧ медся мыжа сиктъяс, вӧръяс сотӧмысь? Оз-ӧ нӧ позь кыдзкӧ бырӧдны либӧ чинтыны пӧжаръяссӧ? Медся мыжа став тайӧ лёк лоӧмсьыс, дерт, миян пемыдлун, эновтчӧм, ӧтувтчытӧм. Босьтам сиктъясын олӧм. Стрӧйбасӧ сэні лэптӧмаӧсь кыдзсюрӧ, чукӧрӧн; керка вылӧ амбар, сэні пывсян, бара керка, да сідзи водзӧ коставлытӧг. Керка костъясын зэв уна чаг-ёг, кос турун. План серти керка-карта пуктӧм пӧшти некӧн на абу. Крестьяниныд планъяснад зэв омӧля лыддьысьӧ: лэдзасны кӧ, аслыс керкасӧ сусед керка бердас дзик пуктас, оз нин думышт, вермас пӧ ӧд тадзи сотчыны ли мый ли.
Сӧвет власьт быд ногыс тӧждысьӧ крестьяна овмӧс кыпӧдӧм вӧсна. Сійӧ отсалӧ мыйӧн вермӧ: индӧдъяс сеталӧ пӧжарысь видзчысьӧм понда, законъяс лэдзалӧ, кусӧдчан кӧлуй судзӧдалӧ да сідз водзӧ. Сӧмын тайӧ ёна на этша. Кытчӧдз йӧзыс асьныс дзикӧдз оз гӧгӧрвоны пӧжаръяслысь став омӧльлунсӧ да кытчӧдз асьныс оз кутчысьны зіля водзсасьны пӧжаръясыскӧд, сэтчӧдз пӧжаръяскӧд водзсасян удж оз вермы мунны бура. Сиктъясын ковмас паськыдджыка заводитны югдӧдчан удж нуӧдысь организацияяслы дай став культурнӧй силаыслы нуӧдны удж пӧжаръясысь видзчысьӧм да водзсасьӧм могысь.
Видзӧй сиктъястӧ биысь.
Пӧжар лоӧмысь кокньыдджык видзчысьны сыкӧд водзсасьӧм дорысь. Сідзкӧ, крестьяналы ёна колӧ мӧвпыштны пӧжаръясысь видзчысьӧм могысь. Дерт, сэні туйдӧд колӧ сетны бара жӧ югдӧдчан удж нуӧдысь организацияяслы. Сэсся ӧні волісполкомъяслы сетӧма права лӧсьӧдавны обязательнӧй постановленньӧяс. Сійӧ правасӧ волісполкомъяслы оз ков вунӧдны. Пачьяс, трубаяс сиктъясын зэв омӧльӧсь. Водзын шулі нин — стрӧйба вывті сук, уна быдпӧлӧс ёг, лӧп туплясьӧ. Чигарка шыбитӧмысь, медунаысь челядь дуригӧн, либӧ пач ломтысигӧн пӧжарыд и лоӧ. Татысь видзчысьӧмыд миян ас сайын. Дерт, медуна та серти вермас вӧчны сиктъясӧс бура видзӧм вӧсна тӧждысьысь секция. Сылы и колӧ бурджыка кутчысьны тайӧ уджас. Медбур лоӧ, трубаяс, пачьяс бӧрся, ӧшинювъяс бӧрся видзӧдны кӧ сиктъясын лоӧ бӧрйӧма торъя йӧзӧс.
Мед нин омӧля миян сувтӧдӧма пӧжаръяскӧд водзсасян удж. Сэні миян крестьяналӧн эновтчӧм вывті нин ыджыд. Шоч вӧлӧсьтын бура уджалӧны машинаяс, этшалаын дзоньӧсь рукавъясыс, бӧчкаясыс, телегаясыс, сарайясыс. Уналаын оз тырмы мукӧд кусӧдчан кӧлуй. Кымынлаын сиктъясын пӧжар абу вӧлӧма — некӧн на, буракӧ, кусӧдчан кӧлуйыс абу вӧлӧма справаын. Паджгаын куим ли нёль во помся вӧлі пӧжар. Пӧжарыд кык вотӧ лои да колӧ нин эськӧ вӧлі мӧвпыштны кусӧдчан кӧлуйтӧ бурмӧдӧм вӧсна. Абу тай сідзи вӧлӧма. Таво бара сотчис керка. Пӧжар дырйиыд кватитчасны да машинаясыс пыр на вӧлӧмаӧсь пу доддьынӧсь, бӧчкаяс косьмӧмаӧсь, тулысбыдӧн некод абу видзӧдлӧма кусӧдчан кӧлуй вылас. Тадзи водзӧ оз шогмы. Быдлаын ӧні жӧ колӧ кутчысьны пӧжарнӧй дружинаяс лӧсьӧдавны. Ӧнӧдз эськӧ уналаын нин кӧнсюрӧ дружинаясыс вӧліны, сӧмын уджсӧ эз вӧв бура сувтӧдӧма. Партия ячейкаяслы да комсомол ячейкаяслы чорыдджыка ковмас кутчысьны тайӧ уджас. Дружинаяслы медвойдӧр колӧ лӧсьӧдны кусӧдчан кӧлуйтӧ. Сэсся зэв бур эськӧ вӧлі, вӧчавлісны кӧ беседаяс кусӧдчӧм йылысь да велӧдчисны кӧ кусӧдчыны (ӧтчыд-мӧдысь велӧдчӧм могысь вӧчавлісны быттьӧ пӧжар вылӧ ветлӧмъяс).
Ӧні нуӧдісны аскостса вот. Тайӧ вотыс мунӧ сиктса овмӧс бурмӧдӧм вылӧ. Сэтысь эськӧ вывті бур вӧлі тшӧтш торйӧдны кусӧдчан кӧлуй вылӧ, медся нин — машинаяс вылӧ (а уджӧн позьӧ вӧчавны пӧжарнӧй сарайяс да мукӧд кӧлуй).
Быд крестьянинлы колӧ гӧгӧрвоны: кусӧдчан кӧлуй вылӧ сьӧм весьшӧрӧ оз вош, сійӧн крестьяниныс асьсӧ, ассьыс овмӧссӧ видзӧ. Сӧмын бур кусӧдчан кӧлуй лӧсьӧдӧмӧн да бура сійӧс видзӧмӧн-дӧзьӧритӧмӧн позьӧ видзны сиктъясӧс сотчӧмысь.
Миян обласьтын керкаяс ставсӧ страхуйтӧма обяжитана страховкаӧн. Сӧмын страхуйтӧмсьыс этша босьтӧны да сотчас кӧ стрӧйбаыд, уна сьӧмтӧ оз жӧ вермыны сетнысӧ. Мӧд ног кӧ шуны, ичӧт страхӧвӧй премияыс. Миян мӧд туй эм, лоас кӧ нин пӧжар да сотчас керка, босьтны ыджыдджык отсӧг. Сійӧ — ас окотаӧн содтӧд страховкаӧн овмӧс страхуйтӧм. Сӧмын ёна на уна крестьяна керка-картанысӧ абу страхуйтлӧмаӧсь содтӧд страховкаӧн, пыр эновтчӧны, пыр надейтчӧны сотчытӧм вылӧ да. А сотчас да бӧрыннас балябӧжнысӧ гыжъялӧны.
Быд крестьянинлы асьсӧ ыджыд лёкысь мездӧм кузя колӧ страхуйтны овмӧссӧ тыр дон вылӧ. Сэки и пӧжарыд, лоӧ кӧ, оз сэтшӧма кучкы крестьянинтӧ.
Вӧр сотчӧмыд быд во уна убытка вайӧ.
Нӧшта на унджык лёк вайӧны вӧр сотчӧмъяс. Ассьыс керкасӧ кӧть омӧлика да крестьянаыд ещӧ на видзӧ. А вӧр вылад миян ёна нин омӧля видзӧдӧны — быттьӧ вӧрыд кодлӧнкӧ йӧзлӧн да помтӧм. Унджыкысьсӧ вӧр сотчӧмыд лолывлӧ кыдзсюрӧ биӧн вӧдитчӧмысь да наросьнӧ сотӧмысь. Татшӧм ногӧн вӧркӧд вӧдитчӧмысь колӧ дугдыны. Вӧр помын миян, комилӧн, став озырлуныс: нажӧткаыс, пескыс, керкаыс, ыджыд ваа юясыс (сідзкӧ, и черияс), нянь воӧм, пӧтка, звер да сідзи водзӧ. Вӧр кӧ бырӧ, бырӧ тайӧ став озырлуныс.
Государстволы вӧр сотӧмыд вывті жӧ ыджыд убытка вайӧ. Вӧрыс миян мунӧ заграничаӧ. Сы пыдди сэтысь ми машинаяс да мукӧд тӧваръяс ньӧбалам. Вӧрыс кӧ бырӧ, ми и тӧваръяссӧ сэтысь этшаджык вермам пыртны ас государство пытшкӧ дай аслыным ӧд вӧрыд быдлаӧ колӧ.
Вӧлӧсьтъясын югдӧдчан удж нуӧдысь организацияяс крестьяналы вӧр видзӧм йылысь омӧля на висьтавлӧны. Тайӧ уджӧ ковмас ёнджыка кутчысьны.
Государство вӧр видзӧм кузя ёна зэв тӧждысьӧ, сӧмын крестьянаыс кӧ оз кутны асьныс тӧждысьны вӧръяс видзӧм вӧсна, вӧръястӧ сьӧкыд лоӧ видзнытӧ.
Вӧръяс видзӧм кузя ӧні Обисполком лэдзис торъя постановленньӧ.
Тайӧ постановленньӧыс индалӧ став Коми обласьтувса войтырлы вӧр сотчӧмъясысь видзчысьӧм йылысь да лои кӧ пӧжарыс пӧжарсӧ кусӧдӧм йылысь.
Постановленньӧ серти став вӧрыс юксьӧ торъя участокъяс вылӧ. Быд участок индӧны матысса сиктъяслы, мед найӧ и тӧждысьӧны кусӧдӧм понда, лоас кӧ пӧжарыс.
Гожӧмын, май 15-ӧд лунсянь сентябр 1-ӧд лунӧдз, вӧр лэдзны да петкӧдны оз позь (оз кӧ вӧрсӧ весалӧм могысь керавны). Оз жӧ позь вӧрын дьӧгӧдь да сир пуны юнь 1-ӧд лунсянь арӧдз. Обисполком постановленньӧас тшӧктӧ ёна дӧзьӧритны вӧрсӧ. Кос гожся поводдя дырйи вӧръясын оз позь биасьны. Быть кӧ нин лоӧ биасьны, колӧ биасьны кытчӧкӧ ваяс бокӧ да бӧрас кусӧдны. Тулысъясын муяс-видзьяс вылын уджавтӧдз крестьяналы весавны лесничӧйӧн индӧм вӧр участокъяссӧ ёгысь, лӧптысь вӧрӧн дон босьттӧг пӧльзуйтчӧм вылӧ. Юяс йылысь турун кылӧдны крестьяналы вӧлі лэдзӧны сукостой. Мед эськӧ крестьянаыс наросьнӧ вӧрсӧ эз ӧзтавны, лэдзны крестьянаӧс турун вайӧм вылӧ пӧрӧдны тшӧтш уль вӧр.
Дас вит километрысь кӧ вӧрыс матынджык сотчӧ, маті сиктса крестьяналы быть мунны кусӧдчыны дон босьттӧг, кер да пес прӧста сетӧм вылӧ. 15 километрысь кӧ ылынджык, кусӧдчыны быть жӧ мунны, сӧмын кусӧдчӧмысь мынтыссьӧ дон, ӧти шайтӧн 8 час уджысь.
Мед эськӧ вӧр видзӧм кузя крестьянаыс ёнджыка тӧждысисны, Обисполком постановленньӧас индӧ Видз-му управленньӧлы со мый: кутшӧм сиктъяс дінын матын вӧр сотчӧмъяс оз лоны, либӧ ӧдйӧ кӧ пӧжаръяссӧ крестьянаыс кусӧдасны, сійӧ сиктса крестьянаыслы лэдзны вӧр ыджыдджык кокньӧдъясӧн. Кутшӧмкӧ сиктъяс гӧгӧр кӧ вӧръясыс ёна кутасны сотчыны, казяласны кӧ ещӧ наросьнӧ вӧрсӧ сотӧм крестьянаӧн да сотысьясыс кӧ оз сюрны, сійӧ сиктыслы норма сертиыс лэдзны сӧмын сотчӧм вӧрсӧ быртӧдзыс. Вӧр видзӧм кузя тӧждысьӧны милицияысь да лесничествоса служащӧйясысь кындзи нӧшта вӧръяс сотчӧмысь видзӧм вӧсна тӧждысьысь тройкаяс. Найӧӧс лӧсьӧдӧны обласьтувса карын, уездъясын, вӧлӧсьтъясын да сиктъясын, сиктыс кӧ вӧлӧсьтсьыс дас километрысь ылынджык.
Постановленньӧын тшӧтш индалӧма, кыдзи колӧ тӧждысьны волісполкомъяслы да мукӧд учрежденньӧяслы вӧр сотчӧмысь видзӧм кузя.
Вӧр сотӧмысь да сотчӧмсьыс видзтӧмысь мыжа йӧзсӧ сетӧны судӧ.
Югдӧдчан удж нуӧдысь организацияяслы колӧ ёна висьтавлыны став крестьянаыслы тайӧ постановленньӧ йывсьыс. Тӧдмӧдны колӧ став крестьянасӧ, кутшӧм бур вайӧ вӧрыс, мый вайӧ вӧр сотӧмыс да бырӧдӧмыс крестьянаыслы дай государствоыслы да мукӧдтор.
Ставсӧ тайӧс, дерт, колӧ нуӧдны сиктъясын пыр. Ӧні уналаын мунӧны «Вӧр лунъяс» (День леса). Медся нин колӧ вӧр видзӧм, дӧзьӧритӧм йылысь висьтавлыны «Вӧр лунсӧ» нуӧдалігӧн.
