ВИДЗ-МУ ВОТ 1928–29 ВО КЕЖЛӦ

Коймӧд во нин видз-му вот крестьяна овмӧс вылӧ кутіс тэчсьыны докод серти. Сӧмын тайӧ воӧдз эз на жӧ став докодыс крестьяналӧн учёт вылӧ босьтсьыв, дай учётӧ босьтан докодъясыс омӧля на вӧлі босьтӧма лыд вылӧ. Таво кежлӧ бара лӧсьӧдісны выль закон. Выль законсӧ сідзи лӧсьӧдӧма, медым эськӧ сполнӧйджыка босьтны лыд вылӧ став докодсӧ крестьяналысь, мед вотсӧ унджык мынтіс озырджык крестьянин. Мед шӧркоддьӧма олысьлӧн вотыс таво колян вося ыджда жӧ лоис, а гӧль йӧз медым дзикӧдз мынісны вотсьыс.

Кутшӧм докодъяс да кыдзи кутасны лыддьыны вот лӧсьӧдігӧн.

Колян вося закон серти лыдӧ (учёт вылӧ) босьтсьыліс сӧмын гырысь скӧт: вӧвъяс да мӧсъяс. Тайӧ во кежлӧ шуӧма лыдӧ босьтны да вот улӧ сюйны и посни скӧтӧс (порсьясӧс квайт тӧлыссянь да ыжъясӧс колян арӧдз чужӧмаясӧс). Обисполком корӧ Центральнӧй правительстволысь посни скӧтсӧ тані не лыддьыны, миян обласьтын посни скӧтыс докодсӧ этша вайӧ да.

Мӧс босьтсьӧ лыдӧ куканясьӧмсянь, вӧв — колян вося моз жӧ (нёль арӧссянь). Страхуйтӧм ради кутасны босьтны лыд вылӧ тшӧтш и томджык скӧтӧс (мӧс страхуйтчӧ 1½ арӧссянь. Вӧлыд кутас таво страхуйтчыны Сыктыв да Кулӧмдінса уездъясын — 2½ арӧссянь).

Видз-му вылӧ, скӧт вылӧ миян обласьтлы со кутшӧм шӧркоддьӧм докоднӧй нормаяс лӧсьӧдӧма: 1 десятина му вылӧ — 54 шайт, 1 десятина видз вылӧ — 20 шайт, вӧв вылӧ — 22 шайт, мӧс вылӧ — 16 шайт. Колян вося серти таво чинтӧмаӧсь докоднӧй нормасӧ вӧв вылӧ да мӧс вылӧ (колян во вӧлі: вӧв вылӧ 25 шайт, мӧс вылӧ — 18 шайт). Тайӧ нормаяс сертиыс Обисполком пуктіс быд вӧлӧсьтлы торъя нормаяс: кытчӧ гырысьджыкӧс, мукӧдлаас ичӧтджыкӧс, абу ӧткодь бурлуныс быд вӧлӧсьтын видз-муыслӧн да скӧтыслӧн да. Кутшӧм нормаяс кутшӧм вӧлӧсьтъяслы лӧсьӧдӧма сы йылысь, петіс «Югыд туй»-кӧд торъя таблица. Норма серти овмӧс вылӧ докодтӧ тэчигӧн он вермы сполнӧя лыддьыны озырджыка олысь крестьянинлысь вот улӧ пырӧм став докодсӧ. Озыра олысь крестьянинлӧн видз-муыд бурджык, ыджыдджык докод сетӧ, мӧсъясыс йӧладжыкӧсь, вӧвъясыс бурджыкӧс гӧля олысь крестьянинлӧн дорысь. Мед бура олысь крестьянинлӧн вот улӧ пыран став докодыс вот улас сюрис, медым бур видз-мусьыс да бур скӧтсьыс ыджыдджык вот мынтіс, выль закон серти, бура олысьяслы норма серти тэчӧм докод вылас пуктыссьӧ кымынкӧ прӧчент содтӧд докод (надбавка). Кутшӧм овмӧслӧн вот улӧ сюран став докодыс лоӧ 400 шайт либӧ унджык, да воӧ кӧ быд сёйысь вылӧ 50 шайтӧн либӧ вылӧджык, сылы и пуктасны содтӧд докодтӧ (надбавкатӧ).

Миян обласьтлы центр тшӧктӧма со кутшӧм докода овмӧсъяслы да мый ыджда содтӧд докод сюйны:

Уна-ӧ вот улӧ пыран докодыс.	Кымын прӧчент содтӧдыс пуктысьӧ.	Уна-ӧ став докодыс	Кымын прӧчент содтӧдыс пуктысьӧ.
400-сянь 450 шайтӧдз	5 прӧч.	700-ысь в-джык 750 ш-ӧдз	14 прӧч.
450 « 500 «	6 «	750 « « 800 «	16 «
500 « 550 «	7 «	800 « « 900 «	19 «
550 « 600 «	8 «	900 « « 1000 «	22 «
600 « 650 «	10 «	1000-ысь вылӧджык	25 «
650 « 700 «	12 «

Кулакъяслысь, йӧз уджӧн олысь йӧзлысь (самӧкур вузалысьяслысь, вузасьысьяслысь да мукӧд сэтшӧм йӧзлысь) закон шуӧма став докодсӧ (норматӧг) лыддьыны.

Кутшӧм бокыса докодъяс (нажӧткаяс) кутасны таво босьтны лыд вылӧ да сюйны вот улӧ?

Выль закон тшӧктӧ босьтны лыд улӧ став во гӧгӧрся нажӧткасӧ, кодӧс кӧзяиныс да сылӧн семьяыс босьтӧмаӧсь колян вося май І лунсянь тавося май І лунӧдз. Колян во миян обласьтын эз босьтсьы лыдӧ докод вӧралӧмысь (звер-пӧтка кыйӧмысь). Таво тайӧ докодыс пырас жӧ вот улад.

Быд крестьянинлы учётсӧ вӧчигас колӧ лючки висьтавны учёт нуӧдан комиссияыслы докодъяссӧ. Медым эз дзебны крестьяна ассьыныс докоднысӧ, налогсӧ тэчтӧдз докодъяссӧ медвойдӧр видлалас контрольнӧй комиссия. Сы бӧрын видлалас вӧлӧсьтувса налогӧвӧй комиссия. Вӧлӧсьтувса налогӧвӧй комиссия оз став во гӧгӧрся докодсӧ босьт лыд вылӧ. Валӧвӧй докодсьыс чинтас нажӧвитігас став вӧчӧм рӧскодсӧ. Кольӧ сӧмын чистӧй докодсӧ. Тайӧ чистӧй нажӧткаысь нӧшта оз на ставыс пыр вот улас. Пырас сӧмын кымынкӧ прӧчент, мыйта шуӧма Обисполком. (Гижӧма «Югыд туй» газетӧ, 68 номерын).

Служащӧйяслысь босьтсьӧ налог улӧ: гортас кӧ служитӧ, — 15 прӧчент во гӧгӧрся жалӧванньӧсьыс, бокын кӧ (мукӧд вӧлӧсьтын либӧ карын) служитӧ, босьтсьӧ — 10 прӧчент.

Бокын медӧн уджалысьяслӧн (шуам, Комилеслы, либӧ Уралса заводъясын уджалысьяслӧн) вот улӧ пырас нажӧткасьыс 10 прӧчент. Мукӧд откодникъяслӧн нажӧткаыс (вурсьысьяслӧн, чоботаръяслӧн, пильщикъяслӧн, пач вӧчысьяслӧн да мукӧдлӧн) вот улӧ пырӧ нажӧткасьыс 35 прӧчент либӧ вылӧджык. («Югыд туйын», 68 нумерын).

Кодлӧн эм завод (кучик вӧчан завод, мельнича), сэтысь чистӧй докодыс вот улӧ ставнас пырӧ.

Ӧтувтчӧмӧн уджалысь кустаръяслы да мастерӧвӧй йӧзлӧн (артельыс кӧ налӧн пырӧма кооперативнӧй союзӧ, миян обласьтын — Сельпромкредитсоюзӧ) сетсьӧ 25 прӧчент скидка став овмӧсса вотсьыс.

Выль законын шуӧма: гӧль крестьянинлысь вӧлӧсьтувса комиссия бокыса нажӧткасӧ вот улӧ вермас ньӧти не сюйны.

Выль закон серти, оз сюйсьы вот улӧ жалӧванньӧыс со кутшӧм сиктса служащӧйяслӧн да медӧн уджалысьяслӧн: труд повинносьтӧн уджалысьяслӧн, сиктса батракъяслӧн, вӧлӧсьтувса исполкомын да сельсоветӧ, кооперативӧ да мӧда-мӧдлы отсасян комитетъясӧ бӧрйӧма уджалысьяслӧн, йӧзлысь да скӧтлысь дзоньвидзалун кутысьяслӧн, агрономъяслӧн, вӧр стражалӧн, суддяяслӧн, милиционеръяслӧн, челядьӧс да гырысь йӧзӧс велӧдысьяслӧн, избачьяслӧн, вӧлӧсьтувса статистикъяслӧн, письмӧ новлӧдлысьяслӧн, больничаясын, школаясын, исполкомъясын да сельсоветъясын уджалысьяслӧн.

Кыдзи выль закон кузяыс лыддьыссьӧ видз-му вотыс.

Колян во вот лыддьыссис сёйысь вылӧ усян докод серти, торъя таблица кузя. Ӧти да кык сёйыся овмӧслы сетсьыліс скидка. Таво вот кутас лыддьыссьыны мӧд ногӧн. Овмӧсса став докодсьыс войдӧр шыбитчӧ 20 шайтӧн быд сёйысь вылӧ. Мый коляс, сы вылӧ и кутас, торъя таблица серти жӧ, лыддьыссьыны вотыс.

Вот лыддян таблицаыс таво со кутшӧм.

	Быд шайтысь
Овмӧсын медводдза 25 шайт докодысь (20 шайтӧн быд сёйысь вылӧ шыбитӧм бӧрас) босьтсьӧ	4 ур
25 шайт бӧрас 100 шайтӧдз овмӧсса докодысь	7 ур.
100 шайт « 150 шайтӧдз « «	10 ур.
150 шайт « 200 шайтӧдз	15 ур.
200 шайт « 250 шайтӧдз	20 ур.
250 шайт « 300 шайтӧдз	22 ур.
300 шайт « 400 шайтӧдз	25 ур.
400 шайт « 600 шайтӧдз	28 ур.
600 шайт « овмӧсса докодысь босьтсьӧ	30 ур.

Тайӧ таблица кузяыс быд крестьянин вермас лыддьыны ассьыс вотсӧ. Сӧмын колӧ тӧдны — ыджыдӧс-ӧ Обисполком пуктӧма докоднӧй нормасӧ вӧлӧсьтыслы видз-му вылӧ да скӧт вылӧ да кымын прӧчент шуӧма вот улӧ пыртны бокыса нажӧткаясысь.

Шуам, кутшӧмкӧ вӧлӧсьтлы лӧсьӧдӧмаӧсь докоднӧй нормаяссӧ: десятина му вылӧ — 54 шайт, десятина ойдлана видз вылӧ — 25 шайт, десятина ойдлытӧм видз вылӧ — 18 шайт, мӧс вылӧ — 16 шайт, вӧв вылӧ — 20 шайт, ыж вылӧ — 1 шайт. Крестьянин вӧдитӧ 2 десятина му, 1 десятина ойдлана видз, 3¼ дес. ойдлытӧм видз, видзӧ 1 вӧв, 2 гырысь мӧс, 4 ыж. Кӧзяиныс уджалӧма Северолеслы, нажӧвитӧма 120 шайт. Пиыс плӧтничайтӧмӧн нажӧвитӧма 100 шайт. Обисполком шуӧма сортовка уджалӧмысь нажӧткаысь пыртны вот улас 10 прӧчент, плӧтничайтӧмысь 35 прӧчент.

Арталам став докодсӧ:

2 десятина му вылӧ (54 шайтӧн десятинаысь)	108 шайт
1 дес. ойдлана видз вылӧ (25 шайтӧн десятинаысь)	25 шайт
З¼ дес. ойдлытӧм виддзысь (18 шайт. десятинаысь)	58 ш. 50 ур
1 вӧлысь	20 шайт
2 мӧскысь	32 шайт
4 ыжысь	4 шайт
Сортовка уджалӧмысь (120 : 100 × 10)	12 шайт
Плӧтничайтӧмысь (100 : 100 × 35)	35 шайт
Вот улӧ сюран став докодыс	294 ш. 50 ур

Крестьянинлӧн, шуам, 5 сёйысь. Сідзкӧ, шыбитчас (20 × 5) — 100 шайт. Коляс вот улӧ пыран докодыс — 194 шайт да 50 ур.

Ӧні лыддям уна-ӧ лоӧ вотыс татшӧм крестьянинлӧн:

Медводдза 25 шайтысь босьтсьӧ (4 урӧн быд шайтысь)	1 шайт
25 шайт бӧрас 100 шайтӧдз (7 урӧн быд шайтысь)	5 ш. 25 ур
100 шайт бӧрас 150 шайтӧдз (10 « « « )	5 шайт
45 шайтсьыс босьтсяс (15 урӧн быд шайтысь)	6 ш. 75 ур
Тайӧ крестьянинлӧн вотыс лоӧ	18 шайт

Кутшӧм кокньӧдъяс сетӧ выль закон.

Кокньӧдъяс таво колян вося кодьӧсь кымын жӧ. Сӧмын таво племеннӧй кӧбылаясысь да племеннӧй мӧсъясысь докодыс вот улӧ босьтсьӧ жӧ-а. Коммунаяслы, сельскокӧзяйственнӧй артельяслы да тӧвариществояслы кокньӧдсӧ содтӧма. Выль закон серти сетсьӧ скидка ичӧтджык докода коммунаяслы 60 прӧчент, артельяслы 40 прӧчент; ыджыдджык докода коммунаяслы — 30 прӧчент, артельяслы — 25 прӧчент.

Гӧрдармееч семьяяслы, уджавны вермытӧмъяслы, кыткӧ торксьӧма овмӧсъяслы, выль местаӧ овмӧдчысьяслы колян вося кодь кокньӧдъяс жӧ сетсьӧны.

Став гӧль крестьянаӧс мездыны вотысь.

Выль законын шуӧма таво вылӧ вотысь дзикӧдз мездыны став овмӧс пиысь 35 прӧчент овмӧссӧ. Обласьт кузя лоӧ мездыны вотысь 14.000 кымын овмӧс.

Обисполком аслас постановленньӧас шуӧма вотсӧ не босьтны со кутшӧм овмӧсъяслысь: ӧти да кык сёйыся овмӧсъяслысь, абу кӧ налӧн докодыс 80 шайтысь уна; куим да нёль сёйыся овмӧсъяслысь, абу кӧ докодыс 110 шайтысь уна; вит да унджык сёйыся овмӧсъяслысь, докодыс кӧ сылӧн оз кай 120 шайтысь вылӧ. Шуам, крестьянинлӧн кӧ став во гӧгӧрся докодыс 105 шайт, а овмӧсас сылӧн куим сёйысь, сійӧ крестьянинсӧ вотсьыс мездасны.

Та серти оз на вермыны став гӧль крестьянаыс мынны вотысь. Медым мездыны став гӧль крестьянаӧс, нӧшта лоӧ кокньӧд сетан фонд. Сійӧ сьӧмнас вӧлӧсьтувса налогӧвӧй комиссия мездас став гӧль овмӧсъяссӧ, сетас кокньӧдъяс (скидка вӧчас) гӧльджыка олысьяслы.

Кутшӧм строкъясӧ позьӧ сетны норасьӧмъяс, шыӧдчӧмъяс вӧлӧсьтувса комиссияӧ.

Видз-му да скӧт нелючки лыд вылӧ босьтӧмысь да нажӧтка вот улӧ нелючки сюйӧм вылӧ позьӧ сетны норасьӧм волісполком пыр налогӧвӧй комиссияӧ окладнӧй листсӧ мынтысьыслы сетӧм бӧрын тӧлысь тыртӧдз (колян вося моз жӧ). Кутшӧмкӧ кӧ причча, ускӧттьӧ суас крестьянинӧс, кокньӧд корӧм йылысь шыӧдчӧм колӧ сетны тӧлысь тыртӧдзыс жӧ овмӧс торксьӧмсяньыс.

Кутшӧм строкъяс лӧсьӧдӧма вотсӧ мынтыны.

Центральнӧй правительство 1928–29 во вылӧ вот мынтыны сетӧма куим строк: ноябр 15 лун, декабр 15 лун да февраль 1 лун. Тайӧ срокъяс кежас и колӧ мынтыны вотсӧ. Обисполком ыстӧма центрӧ шыӧдчӧм, — корӧ строкъяссӧ нюжӧдны.

Крестьяна, отсалӧй видз-му вот лӧсьӧдны.

Мед вот лӧсьӧдӧм бура мунас, колӧ крестьяналы со мый вӧчны: бӧрйыны учётнӧй, контрольнӧй да вӧлӧсьтувса налогӧвӧй комиссияясӧ сюсьджык, бурджык уджалысь йӧзӧс. Оз ков дзебны, веськыда ставыслы колӧ висьтавлыны став докодтӧ (уна-ӧ видз-му да скӧт, уна-ӧ воис во гӧгӧрӧн бокыса докод). Повтӧг колӧ явитны коді дзебӧ (таитӧ) ассьыс докодъяссӧ. Ветлывлыны вот йылысь вӧчӧм собранньӧяс вылӧ да беседаяс вылӧ, лыддьыны вот йылысь газетъясысь дай аслыныс крестьяналы колӧ гижны газетӧ исполкомӧн да налогӧвӧй комиссияӧн вӧчӧм нелючкияс йылысь.

Му, скӧт да бокыса докод дзебӧмысь (таитӧмысь) выль закон кузя волісполком вермӧ штрапуйтны.

Щетинин.