МЫЙӦН ГӦРНЫ-АГСАВНЫ МУЯС

Мыйла гӧрам-агсалам муяс.

Гӧрӧм-агсалӧмӧн ми рӧшкӧдам (небзьӧдам) мутӧ. Рӧшкӧдны колӧ сы вӧсна, мед бурджыка муыс шоналас, медым бурджыка сэтчӧ сынӧдыс пырас, кокниджык лои быдтас вужъясыслы муас пырны. Муӧ кӧ бурджыка сынӧдыс пырӧ, муыс шоныдджык, вынаджык, сэки бурджыка да ӧдйӧджык быдтасъяс воӧны. Гӧрӧмӧн жӧ бырӧдам эжа да воддза быдтасъяслысь колясъяссӧ: вужъяссӧ да идзассӧ. Гӧрӧм пластсӧ бергӧдӧм бӧрын тайӧ сісьманторъясыс лоӧны му пытшкын, улисаинын. Сэні найӧ ӧдйӧджык сісьмӧны, мусӧ вынсьӧдӧны. Чорыд муын сісьманторъясыс дай куйӧдыд зэв ньӧжйӧ сісьмӧны.

Сэсся гӧрӧм-агсалӧм бӧрын рӧшкыд муӧ зэр ва ёнджыка пырӧ дай озджык косьмы топыд муыд серти. Рӧшкыд му вылын быдтасъясыд озджык повны засукасьыд.

Гӧрӧм-агсалӧмӧн вермасям ёг турункӧд, гаг номыръяскӧд (личинки насекомых).

Гӧрӧм-агсалӧмӧн жӧ кӧдзӧм кӧйдыссӧ муас тыртӧны, дай кӧдза быдмигас нин небзьӧдӧны мусӧ, мед бурджыка вужъясас, ёнджыка муас сынӧдыс пырас.

Кутшӧм плугӧн бурджык муяс гӧрны.

Бур плугӧн гӧригӧн му рӧшкалӧ дай пластыс бергӧдчӧ. Медбур плуг — кык вӧлӧн гӧран плуг. Сійӧн позьӧ пыдӧджык гӧрны, ыджыдджыка пластсӧ босьтӧ, дай бурджыка и путкыльтӧ. Ӧти вӧлӧн гӧран плуг кык вершӧк да джынйысь пыдӧ оз вермы босьтны. А та судта гӧрӧмӧн бура рӧшкавны му оз вермы.

Колӧ босьтны кык вӧлӧн гӧран плуг — «Сакка» плуг, мед позьӧ вершӧк нёль либӧ вит пыдна мутӧ гӧрны. Доныс сылӧн (кык вӧлӧн гӧран плугыдлӧн) эськӧ и ыджыдкодь — шайт 35 гӧгӧр сулалӧ. Сӧмын ӧд сійӧн позьӧ вӧдитчыны кык крестьянинлы дай дас во тырмас. А ӧти вӧла плугыд нёль-вит воӧн и киссьӧ. Дас вонас кык плуг ковмас. А кык плугйыс комын шайтыд сувтас жӧ.

Кодісюрӧ шуасны: кык овмӧсыд пӧ оз вермы ӧти плугнад уджавнытӧ, вермас пӧ ӧд кыкнан овмӧсыслы ӧти лунӧ ковмыны плугйыд.

Мед ковмас кӧ. Ӧтиыдлы ӧти лун джынсӧ гӧран, а мӧдыдлы — мӧдсӧ. Кык вӧлӧн гӧран плугнад ӧд лун джыннас гӧран сымда жӧ, мыйта ӧти вӧвнас лунтыр тырмӧ гӧрны. Сэсся кык вӧлӧн гӧран плугнад и гӧрнысӧ зэв кокни. Бура кӧ лӧсьӧдан плугтӧ, весиг сійӧс кутнысӧ оз ков, сӧмын вӧвтӧ вӧтлы. Прӧста ӧд оз шуны плуг «Сакка»-тӧ самоходӧн.

Кутшӧм агас колӧ лӧсьӧдны.

Мутӧ бура уджавны плугысь кындзи нӧшта колӧ бур агас (пиня). Агаснас ми гӧрӧм мусьыс глызасӧ (корӧгсӧ) варӧдам, ёг турунсӧ бырӧдам, кӧдзӧм кӧйдыссӧ тыртам, топалӧм му вылыссӧ рӧшкӧдам (небзьӧдам). А кӧрт пиня агасыд вӧлӧмкӧ агсасьнытӧ омӧля туйӧ. Сэтшӧм агасыд му кузяыд оз рӧвнӧя мун, чеччалӧ. Муыд кос дырйиыд вывті ёна, бус кодьӧдз поснялӧ. Вывті ёна поснялӧма, бусӧ пӧрӧма мулӧн вылысыс зэв ӧдйӧ топалӧ, коркаӧ пӧрӧ. Сы вӧсна татшӧм муас оз бура сынӧдыс дай ваыс пыр, ӧдйӧджык и косьмӧ муыс. Дерт, татшӧм му вылад омӧльджыка и быдтасъясыд быдмӧны.

Медся бур «зигзаг» агас. «Зигзаг»-ыс эм кык сикас: кокньыдджык дай сьӧкыдджык. Кокни «зигзаг» агасыс медсясӧ овлӧ куим торйысь (звеноысь), сьӧкыдыс — кык торйысь. Куим торъяыс бурджык кӧйдыс тыртӧм вылӧ. Сӧмын сійӧ омӧльджыка рӧшкӧдӧ мусӧ. Кык торъя, сьӧкыд «зигзаг» ёнджыка рӧшкӧдӧ гӧрӧм мусӧ, пыдысьджык ёг турун вужъяссӧ перъялӧ, бурджыка гырысь глызаяссӧ (корӧгъяссӧ) варӧдӧ. Кыкнан сикас «зигзаг» агасыс зэв рӧвнӧя чеччавтӧг гӧрӧм му вывтіыд мунӧны.

Кӧні крестьяна агсалӧны муяссӧ «зигзаг» агасӧн, сэні ёг туруныд муяс вывсьыд зэв нин ёна чині, муясыс небзисны дай вынсялісны. Мыйла нӧ куш бура агсалӧм понда вермисны вынсявны муясыс? Войдӧрсӧ лёка агсалӧмнад унджык выныс вӧлі мунӧ ёг турунлы либӧ гырысь глызаясӧ кольӧ.

Бура агсалӧмнад ёг турун чиніс, налы этшаджык мӧдіс выныс мунны дай гырысь глызаяс поснялісны, муыс лои рӧшкыдджык, ёнджыка мӧдіс сынӧдыс ветлыны, — ёнджыка кутіс шонавны муыс. Бурджыка кутісны сісьманторъясыс муас сісьмыны. Сы вӧсна муас унджык лои быдтасъяслы выныс, кӧдза пуктасъясыс бурджыка мӧдісны быдмыны.

Быд крестьянинлы бура колӧ тайӧс ставсӧ тӧдны да заводитны муяссӧ уджавны му уджалан кӧлуйӧн.

Кык вӧлӧн гӧран плуг да «зигзаг» агас позьӧ лӧсьӧдны ӧтвыв кык-куим крестьянинлы.