КОММУНИСТ ПАРТИЯ ЦЕНТРАЛЬНӦЙ КОМИТЕТЛӦН ДА КОНТРОЛЬНӦЙ КОМИССИЯЛӦН АПРЕЛЬСА ӦТУВЪЯ ПЛЕНУМ
Апрель квайтӧд лунсянь апрель 11-ӧд лунӧдз муніс коммунист партияса Центральнӧй Комитетлӧн да Контрольнӧй Комиссиялӧн ӧтувъя пленум. Сійӧ пленум вылас медъёнасӧ сёрнитісны таво нянь чукӧртӧм йылысь да сійӧ уджсӧ локтан воӧ нуӧдӧм йылысь, сэсся Донбассын контрреволюция организацияӧн лёк удж вӧчӧм йылысь да сэні став мыччысьӧм нелючкияссӧ бырӧдӧм йылысь.
Тайӧ пленум уджаліс сьӧлӧмсянь вывті ӧтвылысь. Пленум вылын оппозиция эз вӧв, уджсӧ некод эз торкав.
Таво нянь чукӧртӧм.
Нянь чукӧртӧм удж таво первойсяньыс эз мун шыльыда. Воддза тӧлысьясас нянь лои чукӧртӧма вывті этша. Государствоӧн лӧсьӧдӧм планыс матын вӧлі ставнас торксьыны. Лоӧ вӧлі повны — мый няньтӧг кольӧны каръяс, пабрик-заводъяс, Краснӧй армия дай заграничаӧ петкӧдны огӧ вермӧ (няньыс зӧлӧта кодь жӧ. Сы вылӧ вермам пыртны миянлы колан тӧвар). Мый вӧсна нӧ виччысьтӧг тайӧторйыс лои?
Медъёнасӧ сы вӧсна: сиктыд ӧні лои важ серти ёна озыр да, медся нин кулакъяс. А тырмымӧн колан тӧваръяссӧ крестьяналы судзӧдны эз вермыны, пабрик-заводъясыс эз на вермыны вӧчнысӧ тырмымӧн. Сэсся пабрик-заводса тӧваръяс вылас доныс пыр чинӧ, а крестьяна тӧвар вылӧ содӧ дай крестьяналӧн бокыса нажӧтка ёна пыр содӧ. Сэсся лоины ещӧ мукӧд пӧлӧс ӧшыбкаяс. Нянь вылӧ доныс вӧлі улынджык мукӧд кӧдзаяс вылӧ дон серти дай налогыс нянь вылас мукӧд сертиыс вӧлі вылынджык (шабді, пыш да мукӧд), колан тӧваръясыс разӧдӧма вӧлі неладнӧ, кулакъяслы да озыр крестьяналы налог вӧлі пуктӧма этша на, налогъяссӧ эз жӧ ло кадын перйӧма да мукӧд сэтшӧмтор. Нянь чукӧртысь-ньӧбалысь организацияяс уджсӧ эз жӧ бура нуӧдны, эз ӧтвылысь уджавны. Мед быдӧнлы унджык нянь чукӧртны, найӧ мӧда-мӧдыслы вӧлі торкӧны уджавнысӧ, донсӧ лэптӧны, сійӧн сӧмын вӧлі отсалӧны кулакъяслы да спекулянтъяслы нянь чукӧртӧм уджсӧ торкны. Тайӧ став нелючкияссӧ, ӧшыбкаяссӧ асланьныс бергӧдісны кулакъяс да спекулянтъяс. Найӧ быд ногыс зілисны лэптыны нянь вылӧ дон, ньӧбалісны ас кианыс няньсӧ, кутісны крестьянаӧс государстволы нянь вузалӧмысь. Коммунист партиялӧн унджык выныс вӧлі мунӧ партиялы паныд мунысьяскӧд (оппозициякӧд) вензьӧм вылӧ да кадын эз жӧ вермы бурджыка видзӧдлыны нянь чукӧртӧм удж вылӧ, кулакъяскӧд да спекулянтъяскӧд водзсасьӧм вылӧ.
Нянь чукӧртӧм октябр тӧлыссянь пыр кутліс чинны. Водзӧ тадзи нянь чукӧртӧм уджыс вермис торкны став государствоса овмӧс нуӧдан уджсӧ. Коммунист партия ставсӧ тайӧс арталіс. Нянь чукӧртан удж бурмӧдӧм вылӧ сылы лои пуктыны уна вын. Лои нуӧдны зэв уна выль пӧлӧс чорыд уджъяс. Лои лэдзӧма закон аскостса вот йылысь, крестьяна овмӧс кыпӧдӧм вылӧ удждысьӧм, сиктӧ пыртӧма унджык тӧвар, тӧвар вӧчӧмсӧ содтӧма, налогъяс лои чорыдджыка строкъясӧн перйыны, сэсся кулакъясӧс да спекулянтъясӧс лои топӧдны чорыдджыка (уголовнӧй закон чук. 107 стаття серти судитны унаӧс); нянь чукӧртан организацияясӧс тшӧктыны уджсӧ нуӧдны ӧтвылысь, ӧткодя, вӧтлавны лёка уджалысьясӧс да мукӧдпӧлӧсторъяс нуӧдны. Тайӧ уджъясыс ыджыд пӧльза вайисны. Январ тӧлыссянь нянь чукӧртӧм вывті ӧдйӧ содіс. Колян во серти таво нянь да мукӧд крестьяна кӧдзанторъяс чукӧртӧма лои унджык нин (колян во 617 миллион пуд, таво 644 миллион пуд). Колян во серти сӧмын нянь этшаджык неуна чукӧртӧма. Локтан тӧлысьясас сӧмын ковмас на чорыда нуӧдны уджсӧ, мед план серти лоӧ вӧчӧма.
Пленум ошкис партиялысь ӧнӧдз нуӧдӧм уджъяссӧ, шуис — сійӧ уджъястӧгыс пӧ эз вермы бура мунны нянь чукӧртӧм, сӧмын партия организацияяслы пӧ ёна на ковмас кутчысьлыны тайӧ удж бердӧ, эновтчыны пӧ оз на позь.
Пленум индӧ, кулакъяслӧн пӧ крестьяна пӧвстын выныс кутіс чинны, партиялӧн пӧ удж сиктъясын бурмис, чорыдджыка кутіс мунны удж гӧль крестьяна пӧвстын. Сӧмын пӧ эмӧсь на нелючки уджъяс кӧнсюрӧ. Уналаын мырдӧн босьтавлӧмаӧсь лишнӧй няньяс судтӧг, дугӧдавлӧмаӧсь кӧнсюрӧ ас костын нянь вузавлӧмысь, мырдӧн заём облигацияяс сетавлӧмаӧсь да мукӧд сэтшӧм нелючкияс. Пленум шуӧ: татшӧм нога уджыс пӧ абу партиялӧн удж. Пленум тшӧктӧ чорыда водзсасьны татшӧм нелючкияскӧд, пырысьтӧм-пыр бырӧдны. Тайӧ нелючкиясыс вермасны ёна торкны рабочӧй да шӧркоддьӧма олысь крестьяна кост ӧтувтчӧмсӧ. Пленум шуӧ, кулакъяслӧн пӧ сӧвет власьтлысь уджсӧ торкӧмыс абу сӧмын тавося удж. Найӧ тайӧ лёк уджсӧ кутасны нуӧдны и воан воясӧ. Сы вӧсна ковмас накӧд чорыда водзсасьны и водзӧ Коммунист партия 15-ӧд съезд шуӧм серти. Кулакъяскӧд водзсасьӧмыслы колӧ мунны со кутшӧм туйясӧд: пыр кулакъяс вылӧ налог содтӧмӧн, гӧль крестьянаӧс кулакъясӧн дзескӧдӧмлы паныд закон лэдзалӧмӧн (муяс арендаӧ босьталӧм кузя, батракъясӧс видзӧм кузя, видз-му вӧдитӧм кузя да мукӧд). Мӧд-кӧ, быд ногӧн отсавны крестьяналы ӧтувтчыны ӧтувйӧн крестьяна кӧзяйство нуӧдӧм кузя, машинаяс ньӧбалӧм кузя да сідз водзӧ, ӧтувтны гӧль крестьянаясӧс, ёнджыка, план серти нуӧдны вузасян уджсӧ крестьянакӧд.
Мӧд во нянь чукӧртӧмыс мед бурджыка мунас, пленум бара индаліс уна туйяс. Миян тӧвар вӧчӧм пабрик-заводъясын ӧдйӧ содӧ, сӧмын быд гожӧм тӧвар вӧчӧмыс чинлывлӧ. Пленум шуис: мед гожӧмнас тӧвар вӧчӧм ньӧти эз чин; сэсся шуисны лӧсьӧдны торъя тӧвар запас нянь чукӧртан кад кежлӧ.
Государство быд во сетӧ крестьяналы зэв уна кӧйдыс (таво сетӧма 29 миллион пуд), зэв уна сетӧ уджӧн крестьяна овмӧс кыпӧдӧм вылӧ (717 миллион шайт) да мукӧд ногӧн отсалӧ крестьяна овмӧс паськӧдны (коллективнӧй кӧзяйствояс паськӧдны сетӧма таво 65 миллион шайт, хлопок, шабді да мукӧд кӧдза паськӧдӧм вылӧ сетӧма 135 миллион шайт гӧгӧр). Тайӧ ставыс отсалӧ крестьяна овмӧс кыпӧдны. Пленум тшӧктӧ Политбюролы быд ногыс зільны, нуӧдны удж урожай кыпӧдӧм могысь, видз-му уджалан машинаяс судзӧдӧм могысь, крестьяналы ӧтувйӧн видз-му уджалӧм могысь да сідз водзӧ.
Мед эськӧ нянь чукӧртӧм удж водзӧ кутіс мунны бурджыка, пленум шуис лӧсьӧдны сӧмын ӧти нянь чукӧртысь организация — «Союзхлеб». Кооперация кутас уджавны торъя лӧсьӧдӧм договоръяс серти.
Пленум чуксалӧ став партия организацияясӧс чорыда водзсасьны быдпӧлӧс нелючкияскӧд нянь чукӧртан удж нуӧдігӧн, зільны чинтыны ёнджыка лишнӧй рӧскодъяс.
Шахтинскӧй делӧ.
Мӧд сёрни вӧлі пленум вылын Политбюроса Комиссия доклад кузя Донбассын Шахтинскӧй делӧ йылысь.
Воддза тӧлысяс Донбассын ГПУ рабочӧйяс отсалӧмӧн аддзис революциялы паныд удж нуӧдысь зэв ыджыд организация. Сійӧ организацияыс вӧлӧмкӧ кӧртасьӧма мукӧд государствоса капиталистъяскӧд, революция дырйи Россияысь пышйысь революциялы паныд мунысь йӧзкӧд, да мукӧд государствоса военнӧй штабъяскӧд. Сійӧ организацияас унаӧн вӧлӧмаӧсь важ (сар дырйи) шахтаса кӧзяевасьыс. Найӧ кольччылӧмаӧсь СССР-ӧ да вӧлӧм уджалӧны кутшӧмсюрӧ учрежденньӧясын. Сэсся сэні зэв унаӧн вӧлӧмаӧсь важ белӧй инженеръяс, техникъяс. Организацияыслӧн вӧлӧмаӧсь асланыс йӧз Мӧскуаын, Карковын да мукӧд каръясын.
Тайӧ организацияыс уджсӧ нуӧдӧма сӧвет власьт шыбитӧм могысь да капиталистъяслы власьтсӧ бӧр сетӧм могысь. Донбассысь став из шом перъянінъяссӧ найӧ босьтӧны вӧлӧм бергӧдны важ кӧзяеваыслы.
Быд ног, кыдзи сӧмын вермӧма, тайӧ организацияыс нуӧдӧма лёк удж, зільӧма торкны из шом перйӧм. Вӧлӧмкӧ инженеръяс судзӧдӧны пабрик-заводъяс вылӧ ковтӧм машинаяс, колан машинаяссӧ нуӧны мукӧд пабрикъяс вылӧ туплясьны прӧста, тупкалӧны вывті бур, ыджыд докод сетысь из шом перъянінъяс (шахтаяс), уджсӧ нуӧдӧны лёкинъясын. Уна сьӧм вӧлӧм видзӧны кытчӧсюрӧ, ковтӧминӧ да сідз водзӧ.
Весиг вывті колан машинаяссӧ мукӧддырйиыс вӧлӧм взорвиталӧны. Рабочӧйясӧс быд ногыс дзескӧдӧмаӧсь, лёк ногӧн некутшӧм законъяс вылӧ видзӧдтӧг уджӧдӧмаӧсь. Мӧд ногӧн кӧ шуны: кӧсйӧмаӧсь миянлысь торкны став овмӧс кыпӧдан уджсӧ.
Революциялы паныд мунысь организациялӧн тайӧ лёк уджыс дай мукӧд татшӧм нога лёк уджъяс петкӧдлӧны: кутшӧм сьӧкыд рабочӧйяслы да крестьяналы нуӧдны социализм стрӧитан уджтӧ. А миян кӧ овмӧс кыпӧдан удж пыр кыптӧ, ёнмӧ — сійӧ петкӧдлӧ сӧмын уджалысь йӧзлысь вынсӧ, миян сӧвет власьтлысь вынсӧ. Донбассын со кутшӧма торкалӧмаӧсь уджсӧ нуны, сӧмын тай из шом перйӧм пыр содӧма, бӧръя кадас вӧлі нин перйӧны войнаӧдз дорысь нин уна.
Мӧдарсяньыс, революциялы паныд мунысь организациялӧн удж нуӧдӧмыс петкӧдліс миян сӧвет да партия организацияяслысь, учрежденньӧяслысь уналаті лёк нога уджалӧмсӧ, уна нелючкияс. Медъёна нин со кутшӧм нелючкияс вӧлӧмаӧсь дай мукӧдлаын уналаын эм. Уналаын миян пабрик-заводъясын либӧ мукӧд пӧлӧс предприяттьӧясын юралысьясыс ассьыныс уджсӧ лыддьӧны войдӧръя военнӧй комиссаръяс удж кодьӧн жӧ — сӧмын видзӧдны да, кыдз шуасны, «общӧй руководство» сетӧны. Став пабрик-заводса уджнас тӧдмасьӧм пыдди да спецъяслысь уджсӧ бура гӧгӧрбок видлалӧм пыдди, юралысьяс веритчӧны найӧ кыв вылӧ. Унаысь юралысьяс оз видзӧдлыны, лӧсьӧдӧм план серти спецъясыс мыйкӧ вӧчӧмаӧсь абу. Бура уджалысь, сӧвет власьт дор сулалысь инженеръясӧс да мукӧд удж нуӧдысьясӧс тӧдмӧдӧм пыдди да налы быд ногӧн отсалӧм пыдди, юралысьяс зэв тшӧкыда волысьӧны-гӧститчӧны кутшӧмсюрӧ «спецъяскӧд». Татшӧм ногӧн удж нуӧдны ӧні, дерт оз позь. Промышленносьт паськӧдӧм, стрӧитчӧм миян ӧні вывті ӧдйӧ мунӧ. Пабрик-заводъясса, предприяттьӧясса юралысьяслы колӧ став уджас аслыныс пырны, ставсӧ видзӧдны да артавны аслыныс. Том йӧз пиысь велӧдчӧм йӧз пабрик-заводъяс вылӧ этша на жӧ локтӧ дай унаысь важ спецъясыс на вылӧ омӧля видзӧдӧны. Инженеръяслӧн да техникъяслӧн профсоюзъяс дзик бокын сулалӧны рабочӧй профсоюзъясысь. Инженеръяс, техникъяс профсоюзъяс вылын веськӧдлӧмсӧ пуктӧма омӧля.
Рабочӧйясӧс пабрик-заводса уджъяснас тӧдмалӧм зэв омӧль. Профсоюзъяс оз вӧлі ёна зільны кыпӧдны тайӧ уджсӧ. Сэсся профсоюзъяс омӧля жӧ дорйӧны рабочӧйясӧс, кор найӧс ӧтдортӧны.
Партийнӧй организацияяс омӧля жӧ видзӧдӧны удж нуӧдӧм вылӧ. Кутшӧмсюрӧ индӧдъястӧ эськӧ и сетавласны, а кутшӧма нуӧдӧны олӧмас сійӧ индӧдъяссӧ — оз тӧдмавны. Профсоюзса уджӧн веськӧдлӧм омӧля жӧ мунӧ пабрик-заводъясын. Рабочӧйясӧн индалӧм нелючкияс вылӧ оз лючки видзӧдны. Уджалысьясӧс босьталӧны бура тӧдмавтӧг да сы вӧсна веськалӧны быдсяма пӧлӧс омӧль йӧзыс. Гырысь уджъяс вылӧ унаысь пуктӧны рӧдняяссӧ, тӧдсаяссӧ, кӧть найӧ кыдзи уджалӧны. Пабрик-заводъяс да мукӧдтор стрӧитан планъяссӧ вынсьӧдӧмыс вывті жӧ ёна сёрмӧ. Сэтысь мыжаӧсь центрса учрежденньӧяс нин. Сійӧ бара жӧ вывті ёна падмӧдӧ уджсӧ. Уна на ещӧ таысь ӧтдор эмӧсь быдсяма нелючкияс. Став тайӧ омӧльторъясыс отсалісны революциялы паныд мунысь организациялы зэв дыр нуӧдны ассьыныс лёк уджсӧ.
Пленум индаліс, мыйяс колӧ вӧчавны тайӧ став нелючкияссӧ бырӧдӧм кузя.
Медвойдӧр пленум ёнджыка тшӧктіс видзӧдны спецъяс удж вылӧ. Колӧ пӧ видлавны налысь вӧчӧм уджсӧ — лючки-ӧ ставсӧ вӧчӧны, чорыда мыждыны лёка уджалысьяссӧ, ошкыны да отсавны быд ногӧн, бурмӧдны олӧмсӧ бура уджалысьяслысь, колӧ ёнджыка видзӧдлыны выль спецъясӧс лӧсьӧдӧм, велӧдӧм вылӧ. Ёнджыка кыскыны спецъясӧс мукӧд государствоясысь. Сӧмын бура бӧрйӧмӧн коравны да сюся видзӧдны найӧ удж бӧрся. Велӧдчыны ассьыным спецъясӧс ёнджыка ыставны мукӧд государствоясӧ, медся нин бура велӧдчысьясӧс гырысь школаясысь да бура уджалысь том спецъясӧс. Профсоюзъяслы колӧ жӧ зільны отсавны спецъяслы бурмӧдны уджсӧ, отсавны налы быд ногӧн, ёнджыка нуӧдны на пытшкын профсоюз удж.
Пленум тшӧктіс ёнджыка видзӧдлыны рабочӧйясӧс выліджык удж вылӧ йӧткӧм-пукталӧм вылӧ (выдвиженньӧ вылӧ). Сійӧ уджас пӧ колӧ кыскыны профсоюзса да партияса организацияясӧс. Колӧ пӧ найӧс велӧдны аслас удж вылӧ торъя курсъясын, техникумъясын. Сӧмын колӧ удж вылас йӧткыны тӧлка, бура уджалысь рабочӧйясӧс. Бурджык велӧдчӧм рабочӧйясӧс ыставны велӧдчыны мукӧд государствоясӧ.
Сэсся пленум индіс рабочӧйясӧс пабрик-заводъясса удж бердас сибӧдӧм вылӧ. Колӧ пӧ кадын бура тӧдмӧдны став рабочӧйясӧс планъяснас, уджнас, кывзыны налысь индалӧмъяссӧ да лючки кӧ найӧ индалӧны — зільны вӧчны сійӧ индӧдъяс сертиыс. Бурджыка пуктыны рабочӧйяс костын дисциплина, бурджыка сувтӧдны уджсӧ налысь. Бурджыка пуктыны удж производственнӧй совещанньӧяслысь, кыскыны на пыр да мукӧд комиссияяс пыр рабочӧйясӧс пабрик-заводса уджнас веськӧдлыны.
Пленум сёрнитіс да уна индӧдъяс сетіс Донбассын рабочӧйяслысь олӧмсӧ бурмӧдӧм кузя. — Медвойдӧр тшӧктіс бырӧдны став нелючкияссӧ уджсьыс: дугӧдны рабочӧйясӧс праздникъяс водзын дыр уджӧдӧмысь, дугӧдны нывбабаясӧс шахтаясын уджӧдӧмысь да мукӧд сэтшӧм нелючкияс, бурмӧдны оланінъяссӧ рабочӧйяслысь. Медым бурджыка кутас мунны профсоюзса уджыс, медым сибаласджык рабочӧйяс дінас да на дор ёнджыка кутасны тӧждысьны, пленум шуис мӧд ногӧн сувтӧдны уліса профсоюз организацияяслысь уджсӧ.
Партия организацияяслы удж нуӧдӧм кузя пленум уна бур индӧдъяс жӧ сетіс. Тшӧктӧ сюся видзӧдны спецъяс удж бӧрся, мед найӧ лючки уджсӧ нуӧдасны, кыскыны рабочӧйясӧс пабрик-заводса удж бердас, кыскыны веськӧдлыны пабрик-заводса уджнас, отсавны бура удж нуӧдысь спецъяслы уджсӧ нуӧднысӧ да сідз водзӧ. Сэсся тшӧктіс партия организацияяслы войдӧръя нелючкияссӧ аслас уджсьыс бырӧдны, весавны учрежденньӧяс лёка уджалысьясысь, бурджыка кутчысьны веськӧдлыны став овмӧс кыпӧдан уджнас.
Учрежденньӧясысь, организацияясысь, пабрик-заводъясысь дай став овмӧс кыпӧдан уджсьыс тайӧ нелючкияссӧ индалігӧн пленум медъёна индіс ӧтитор вылӧ. Омӧля на пӧ ми кывзам рабочӧйяслысь нелючкияс индалӧмсӧ, омӧля на ми асьным зілям тӧдмавны став омӧльторъяссӧ уджсьыс. Сы вӧсна пӧ сӧмын лёк йӧз вермӧны вӧчны ассьыс лёк уджсӧ. Пленум медъёна тшӧктӧ видзӧдны быд боксянь миян уджысь нелючкияссӧ индалӧм вылӧ дай бырӧдны став нелючкияссӧ.
