НЕЛЮЧКИЯС МИЯН СИКТСА УДЖЫН

Крестьяна пӧвстын уджъяс нуӧдӧм кузя ӧні миян водзын со кутшӧм могъяс сулалӧны: гӧль крестьянаӧс котыртны да на пӧвстын уджсӧ бурмӧдны; крестьяна овмӧс кыпӧдӧм вылӧ уджйӧзӧн сьӧм сеталӧм ладмӧдны, гӧль йӧзлы сійӧн ёна отсавны; вот лӧсьӧдан удж шыльыда пуктыны; ӧтувъя (коллектив) овмӧсъяс паськӧдны, уджсӧ сэнъясын вынсьӧдны.

Миян партия важӧн тӧдӧ: сиктын овмӧс кыпӧдан удж, политика лӧсьӧдан-нуӧдан удж вермас бура мунны сӧмын гӧля да шӧркоддьӧма олысь крестьяна кӧ ӧтвыв босьтчасны кулаккӧд вермасьны, кутасны кӧ отсавны мӧда-мӧдныслы, вештасны асланыс дінысь кулакъясӧс. Гӧля олысь крестьяналӧн шӧркоддьӧма олысьяскӧд йитӧдыс вермас лоны, гӧль крестьянаыс кӧ ас костаныс котыртчӧмаӧсь.

Кор гӧль крестьяна организуйтчӧмаӧсь да уджалӧны партияса ячейка индӧдъяс серти, сэки повны налы нинӧм нин — вӧлӧсьтувса учрежденньӧяс да организацияяс кужасны, вермасны найӧс сэки дорйынытӧ. Сӧмын тайӧ абу на ставыс. Шуам, гӧль йӧзыд котыртчисны (организуйтчисны), сӧмын эз кужны ас берданыс сибӧдны шӧркоддьӧма олысь крестьянаӧс. Мый нӧ сэки лоӧ? Лоӧ со мый: гӧль йӧз (шӧркоддьӧма олысьястӧг) сиктын этшаджыкӧнӧсь. Найӧ оз вермыны собранньӧяс вылад асланыс колӧм серти синны мукӧдӧс. Найӧ ворссьыны кутасны, шӧркоддьӧма олысьясыс оз кутны дорйыны да. Со, шуам, сӧветӧ кооперативӧ бӧрйысигӧн гӧль йӧзтӧ пыкисны: Пӧддельнӧйын, Вочын (Кулӧмдін у.), Селибын (Емдін у.). Сэні гӧль йӧз эз кужны бура висьтавлыны, медым шӧркоддьӧма олысь крестьяна гӧгӧрвоисны сӧвет власьтлысь да партиялысь политикасӧ, сылысь бурлунсӧ гӧля да шӧркоддьӧма олысь крестьянаыслы. Сідзнад, дерт, сэсся шӧркоддьӧма олысьяс эз и дорйыны бӧрйысигас гӧль йӧзӧн индалӧм кандидатъяссӧ. А кулакъясыд ӧд сійӧ и видзӧдӧны. Омӧльджык кӧ йитӧдыс гӧля да шӧркоддьӧма олысьяс костад, найӧ зільӧны дзикӧдз орӧдны, асланыс пӧльза вылӧ кыскӧны.

Партияса ячейкаяслы оз ков вунӧдны ассьыныс уджсӧ матыстны шӧркоддьӧма олысь крестьяна бердӧ.

Гӧль йӧз пӧвстын удж

Оз на быдлаті шыльыда мун уджыс гӧль йӧз костад, гырысь нелючкияс на овлӧны. Собранньӧяс вылас пуктӧны унджыкысьсӧ сёрнияс, коді нинӧмтор оз сет гӧля да шӧркоддьӧма олысьяслы. Колӧ собранньӧяс вылад сэтшӧм сёрнияс пуктыны, медым сы пыр кокниджыка, регыдджык гӧль йӧзлысь овмӧссӧ бурмӧдны. Шуам, сёрнитны гӧль йӧзӧс кооперация пыригӧн отсалан фонд юкӧм йылысь, лючки ногӧн удждысян тӧвариществоясысь гӧль йӧзлы удждӧм вылӧ индӧм сьӧмсӧ юклӧм йылысь, гӧль йӧзӧс вотысь мездӧм йылысь, аскостса вот лӧсьӧдӧм-нуӧдӧм йылысь, крестьяна овмӧс бурмӧдӧм вылӧ удждысьӧм йылысь, сідзи водзӧ.

Тшӧкыда казявлан: сиктын вотсӧ зільӧны лӧсьӧдны ставыслы ӧткодьӧс. Гӧль йӧзӧс омӧля кокньӧдӧны вотсӧ мынтӧмысь. Со тай, Час вӧлӧсьтын сетӧмаӧсь кокньӧдъяс да мездӧмаӧсь вот мынтӧмысь 91 прӧчент овмӧс.

Оз жӧ вермы лоны — быд 100 крестьянин пиысь 91 гӧль крестьянин. Тані налогӧвӧй политикатӧ чукыльтӧмаӧсь. Колян во налогӧвӧй политикатӧ абу лючки нуӧдӧмаӧсь, вотсӧ лӧсьӧдігӧн ставсӧ ӧткодявны зільӧмаӧсь (сідзкӧ, гӧль йӧзӧс сьӧктӧдӧмаӧсь) 33 вӧлӧсьтын, — став вӧлӧсьтъяс письыс 43% вӧлӧсьтас.

Крестьяна овмӧс бурмӧдӧм вылӧ уджйӧзӧн сьӧм сеталӧмыс абу быдлаын бура мунӧма. Кулӧмдін уездын медуна сьӧмыс мунӧ шӧркоддьӧма^?/^ олысь крестьяналы. Со кыдзи сьӧмсӧ юкӧмыс лоӧма: гӧль овмӧс вылӧ воӧма 46 шайт, шӧркоддьӧма олысь вылӧ — 64 шайт да бура олысь вылӧ — 85 шайт. Тайӧ ыджыд нелючки. Татшӧмторъясыд эмӧсь и мукӧд уездъясын. Тайӧ чукыльсӧ колӧ веськӧдны, дзикӧдз тайӧ нелючкисӧ бырӧдны. Колӧ вӧчны сідзи, медым медуна сьӧмыс муніс гӧля олысьяслы, этшаджык шӧркоддьӧма крестьяналы. Бура олысьяслы уджйӧзӧн сьӧмсӧ ньӧти оз ков сетны.

Татшӧм нелючкиясыс артмӧны, — кооперативса, удждысян тӧвариществоса правленньӧясас этшаӧн на гӧль (водзмӧстчысь) крестьяна пытшкысь уджалысьясыс да, сы понда. Абу на миян гӧль крестьяна группаяс сиктса организацияясын. Татшӧм группаяссӧ колӧ ӧні жӧ лӧсьӧдавны.

Батракъясӧс абу на жӧ котыртӧмаӧсь. Лыд вылӧ босьтӧма сӧмын 800 мортӧс. Региструйтӧма сӧмын 290 договор. Мукӧдыс уджалӧны некутшӧм договортӧг, медалысьясыс найӧс нартитӧны: мынтӧны этша, уджӧдӧны ёна. Кӧрткерӧсса важ купеч Казаков, Ужъяса важ купечьяс Кармановъяс, Ношольса кулакъяс видзисны слуга-казакъясӧс, меда уджалысьясӧс зэв омӧля. Найӧс абу страхуйтлӧмаӧсь, медӧн уджалӧмсьыс мукӧддырйиыс абу и мынтылӧмаӧсь. А Кӧрткерӧсса Казаковлӧн уджалысьсӧ весиг нӧйтлывлӧмаӧсь.

Весиг партияса ячейка ни, видз-му да вӧр бердын уджалысьлӧн союзыс ни абу сувтӧмаӧсь на дор. Ньӧти абу мӧвпыштлӧмаӧсь найӧс дорйӧм вӧсна. Профсоюзӧ батракъяс пырӧмаӧсь сӧмын 111 морт. Во джынйӧн партияӧ пырӧма сӧмын ӧти батрак. Тані со вывті небыда ми уджалам. Ковмас чорыда видзӧдлыны батракъяс пӧвстын удж пуктӧм понда.

Ӧтувъя овмӧсъяс йылысь.

Ӧтувъя овмӧсъяс миян быдмӧны ӧдйӧ. Бӧръя кык тӧлысьнас лӧсьӧдӧмаӧсь 20 выль ӧтувтчӧм. Сӧмын найӧ ёна на улын сулалӧны бур ӧтувъя овмӧс сертиыд. Этша на мунӧ ӧтувъя уджыс. Колӧ вынсьӧдчыны на, медым ӧтувъя овмӧс лӧсьӧдан-кыпӧдан уджсӧ пуктыны бура. Сэсся ӧд нӧшта ӧтувъя овмӧсъясыд (дерт, абу жӧ ставыс-а) оз аддзыны, оз тӧдны, кыдзи-мый ставыс кутас налӧн мунны водзӧ. Тайӧ, дерт, бара жӧ индӧ: ячейкаяс омӧля туйдӧдӧны найӧс. Гӧль йӧз оз вермыны петны омӧль олӧмысь, сьӧкыд уджысь ас кежаныс, налы колӧ ӧтувтчавны. Сы вылӧ колӧ лӧсьӧдавны, велӧдны кооператоръясӧс-организаторъясӧс. Кыпавны-ёнмыны, бурмыны уджыс кутас сэтшӧм кооперативъяслӧн — ӧтувтчӧмъяслӧн, кодъяс ӧтувйӧн, шуам, машинаяс ньӧбалӧм кындзи, ӧтувйӧн сійӧясӧн пондасны уджавны. Тайӧ нӧшта этша на. Налы колӧ тайӧ туйӧдыс пыдӧджык пырны. Унджык уджалан кӧлуй ӧтувйӧн лӧсьӧдны, паськыдджыка ӧтувъя уджъяссӧ нуны. Ӧд сэки выныс ыджыдджык лоӧ, бокысса отсӧг озджык ковмы. Ӧтувъя овмӧстӧ лӧсьӧдны куш уджйӧза сьӧм вылын оз жӧ позь, налы асланыс пытшсьыс ёнджыка колӧ вынсӧ корсьны.

Сиктса ячейкаяслы да став Сӧвет дор сулалысь крестьянапытшса водзмӧстчысьяслы колӧ босьтчыны гӧль крестьяна группаяс лӧсьӧдавны, медым веськыда нуӧдны вотъяс лӧсьӧдан удж, уджйӧзӧн сьӧм сеталӧм, медым котыртны батракъясӧс, ёнмӧдны йитӧдсӧ шӧркоддьӧма олысь крестьянакӧд да вынсьӧдны, бурмӧдны лӧсьӧдӧма ӧтувъя овмӧсъяссӧ.

Иголкин.