ТӦДТӦМ САЯД ОГ МУН

Вежон чӧж шувгис вой тӧв. Кӧдзыд саридзсянь вайис Коми му вылӧ кӧдзыд лёк зэр. Талун шондӧдӧма, небыдик тӧв пӧльтӧ лунвывсянь, енэжсянь сералӧ шонді. Вежон чӧж Бӧрӧ грездчи олісны гортаныс, эз ветлыны весас-пашняяс дінӧ, уджалісны кипод удж.

Чинин Митрей лун нёль нин зумыштчӧма, шогсьӧ. Думыштӧма сійӧ гӧтрасьны, бӧрйӧ аслыс пӧвсӧ сиктса нывъяс пиысь. Вель дыр нин Митрей зонмаліс. Бура олысьлӧн эськӧ вӧліс да, сӧмын нывъяс мыйлакӧ эз радейтлыны сійӧс.

Талун асыв Митрей ыджыд сёрни паніс.

— Мамӧ, меным ӧд гӧтрасьны нин кад. Ветлы тэ талун корасьны.

— Кытчӧджык нӧ, сёшайт, ыстан, ва катыдыс, али ва кывтыдыс? Муна, муна, муса пи. Уджалысьыд тай со абу жӧ. Гожӧмнад гӧтыртӧгыд аслыд жӧ сьӧкыд лоӧ уджавнытӧ.

— Ва кывтыдысь, мам, кокньыдджык. Ветлы юав Ёгор Ӧльӧксанлысь Машӧсӧ.

— Ветла, ветла, сьӧлӧмшӧрӧй.

Лун шӧр кадын кымын Матрӧн тьӧтка пасьталіс ас кыӧм медбур сарапансӧ, сера чулкиасис дай мӧдӧдчис Ӧдьӧ тьӧткалысь ӧтка нывсӧ, Машуксӧ коравны.

Маръяӧс коралӧм

— Видза олан, Ӧдьӧ. Пыр со тэ мыйкӧ уджалан-мырсян.

— Эн нин сёрнит, Матрӧн, ог буди удж бердас сибавлӧ-а, ноксигад и луныс кольӧ... Пуксьы, шойччы, — шуӧ Ӧдьӧ, Машӧлӧн мамыс.

— Кӧнӧсь нӧ тэяд челядьыд? Бур ай-мамыдлӧн со пыр уджалӧны.

— Эн нин сёрнит. Сідзи кыдзсюрӧ и олам. Ыжнымӧс омӧлик кӧзяйкаясыд воштім. Талун Маръюшӧс ысті Шлапкинӧ, оз-ӧ, мися, сэтысь сюр... Кутшӧм бур ен нӧ тэнӧ, волытӧм гӧстяӧс, миянӧ вайис?

— Ме ӧд, Ӧдюк зэв ыджыд мога. «Бальӧӧс» жӧ корсьны петі. Висьталісны ва кывтыдысь, веськыд ки вывсьысь, Ёгор Ӧльӧксанын пӧ олӧ.

— Мыйкӧ тай нӧ, Матрӧн, ме эг гӧгӧрвоышт. Сьӧкыдакодь талун кыла, лёк вой тӧлыс тӧрыт мӧс корсигӧн пельӧ шувгис да.

Аслас эськӧ вомдорыс юмбурасьӧ нин. Гӧгӧрвоис, кутшӧм «бальӧӧс» Матрӧныд корсьӧ.

— Митрей Маръятӧ тшӧктіс юавны. Ачыс ӧд сійӧ миян кӧзяин-юрыс ӧні. Вит воӧн куим пельӧ нин юксим. А олӧмыд миян ыджыд на, уджалысьыд оз тырмы. Мужикӧй менам, сарство небеснӧ сылы, ёна видз-пашнятӧ вӧчис, ичӧтджык пиыдлы унджыксӧ со и колис.

— Со мый йылысь тэ сёрнитан. Зэв эськӧ бур места да, нылӧй тай ӧні абу гортын. Ме ӧтнам некодарӧ шуны ог куж. Воксӧ буди чукӧстла.

Ӧдьӧ зэв ӧдйӧ петіс.

— Омӧля жӧ эськӧ олӧны да, нылыс бара лӧсьыд, сымда-мында козинтӧ ӧд кӧнкӧ сетасны жӧ, — мӧвпалӧ Матрӧн.

Ӧдзӧсыс дзуркмуніс-воссис. Пырисны эня-пиа. Пиыс таво тӧв на воис Гӧрд армияысь. Ӧні босьтчӧма лэптыны аслыс выль керка. Ачыс гӧтыртӧм на.

— Видза олан, Матрӧн тьӧтка, — шуис кыз гӧлӧсӧн Иван.

— Здорово, муса пи, мыйкӧ тэ пыр мырсян-уджалан.

— Мый нӧ тэ шуан, Иван, Матрӧн тьӧткаыс Маръятӧ Митрей саяс коралӧ да. Ме ӧтнам некодарӧ эг куж кыв кутны.

— Меным нӧ мый. Мунас кӧ, сетам. Кутны сійӧс он вермы. Ме ногысь кӧ, зэв бур места, — шуис Иван.

— Ме тай сідз жӧ мӧвпала-а. Митрей мортыс зэв чӧв, олӧны бура, некор сійӧс он аддзыв кодӧн, матькӧм он кывлы ни. А Маръяыд тӧлка жӧ бара да. Сӧмын на ӧд дас кӧкъямысӧд вылӧ мӧдӧдчис. Зэв эськӧ аслым жаль, ӧстатки ныв нин дінын да. Татшӧм бур жӧниксӧ, гашкӧ, сэсся енмыс оз нин мӧдӧдлы да. Сэсся ӧд кӧнкӧ ті зэв уна кутанныд козинтӧ коравны. Томиник нылыдлы да, козинтӧ чукӧртны ме эг на и удитӧ. Краскаясыд со эз жӧ вӧвны дай, — тадзи кайтіс Ӧдьӧ.

— Козинсьыд артмам. Ме лыдди да, колӧ сӧмын гоз дас кымын кепысь, сымда жӧ чулки, дӧратӧ пома нёль кымынкӧ сетанныд и. Кӧнкӧ ӧд гӧрд сунисаясыд абуӧсь жӧ-а?

Вель дыр донъясисны-артмӧдчисны. Кӧкъямыс гоз кепысь-ӧ ӧкмыс гоз чулки-ӧ да нёль пома дӧраӧ сувтісны.

Аскомысь кикутны шуисны воны.

Кикуттӧдз.

Коркӧ сёрӧник рытнас воис гортас Маръя. Зэв ёна мудзӧма. Лунтыр бальӧӧс корсьӧма, да абу и сюрӧма.

— Мый нӧ, Машук, ыжыд сюрис эз, — пыригкостіыс и мамыс юалӧ.

— Эз сюр, мамӧ. Лунтыр корси. Быдлаысь юаси, некод эз и висьтав.

— Мед нӧ, гашкӧ ачыс воас. Талун Иваныдкӧд, Маръюш, тэнӧ юрнад и кокнад, став эмбурнад вузалім, — сералігмоз шуис Ӧдьӧ тьӧтка нылыслы.

— Эн серав, мамӧ. Вай жӧ ме мыйкӧ сёйышта, кынӧм сюмалӧ.

— Тэнӧ сетам Чинин Митрей сайӧ. Талун мамыс корасьны воліс.

— Дугды серавныд, немтор сёрнитнытӧ да, сӧран жӧ тэ, — скӧрапырысь шуис Маръя.

— Дыр жӧ, Маръя, ыжтӧ корсин, — пыригкостіыс шуис Иван. — Мамӧ, вай ужнайтыштам. Маръяыд ӧд кӧнкӧ сёйтӧм на жӧ.

Ужнайтігас пызан сайын мамыс бара паніс сёрни корасьӧм йылысь.

— Маръяыд, Иван, оз верит Чинин Митрейыдлысь корасьӧмтӧ.

— Ме ог мун. Веськыда шуа, ог мун. Чинин Митрейыд меным дзик на тӧдтӧм. Ми сыкӧд весиг некор на эг сёрнитлӧ.

— Мый нӧ тэ, Маръя, лоӧмыд. Эндӧдчыны али мый кӧсъян. Ме тай нӧ батьтӧ кикутан лунӧдзыс жӧ эг тӧдлы да, нэм ӧтиклаын олімӧ. Ӧтлаасянныд да, тӧдмасянныд. Кысь нӧ сэсся сэтшӧм бур жӧниксӧ аддзан?

— Мед энда кӧ, а Митрей саяд, кӧть мый ло, ог мун. Нылалыштны на ещӧ кӧсъя. Митрейыд ӧд ме кодьтӧ унаӧс на аддзас.

Маръя пасьтасис да петіс войпукны: сьылыштны, гажӧдчыштны югыд гажа тувсов войӧ, голькнитлы ворсан бӧрся нывъяскӧд коми йӧзлысь муса сьыланкывсӧ: «Шонді банӧй олӧмӧй». Некодлы сійӧ эз висьтав корасьӧм йылысь. Аскинас Ӧдьӧ тьӧтка корасьӧм йывсьыс бара сёрни паніс.

— Кыдз нӧ, Маръя, тэ он кӧсйы мунны. Сэсся ӧд вокыд гӧтрасяс да тэнӧ, ая-нылӧс, ӧтдортны кутасны. Мун, мун, зэв бура сетам. Талун со ме юм нин гудрышті вина вылад. Сетам вежаньыдлы вӧчны. Вежай-вежаньтӧ сэсся юӧртам, мед аски рыт кежлӧ локтасны кикутны.

Бӧрдтӧдзыс Маръялы забеднӧ лои, — кӧть мый, мамӧ, а ог жӧ нин мун. Онӧ кӧ видзӧ, слугаӧ муна, а сы сайӧ ог мун. Ме сыкӧд некор эг ветлӧдлы. Мӧда-мӧдтӧ тӧдтӧгыд гӧтрасьлывлісны да, вель унаӧн нин бӧр торйӧдчалісны. Тэ нӧ, мамӧ, сы вылӧ жӧ радлан. Ме вылӧ кӧ сылӧн окота вӧлі гӧтрасьны, мыйла эз водзджык мекӧд тӧдмась. Мода-мӧднымӧс кӧ ӧд огӧ кутӧ радейтны, сьӧкыд лоӧ нэмтӧ колльыны.

— Кӧть мый, а ме тэнӧ, Машук, сета жӧ нин. Иваныд со тшӧтш шуӧ и: бур места пӧ, сетам сэтчӧ.

Дыр сэні эня-ныла вензисны. Сӧмын эз воны ӧти кывйӧ.

Кикутӧм.

Кикутан лунӧ Маръюш асывсяньыс инас эз ӧшйы. Сьӧлӧмсяньыс ыстіс мамсӧ бӧр орӧдчыны свадьбаысь. Мам эз мун. Луннас дыр Маръя бӧрдіс-жугӧдчис, син доръясыс весиг пыктӧмаӧсь. Мамыс рыт кежлас кораліс рӧдвужсӧ, лӧсьӧдіс козинпу: чулки-кепысь, дӧра да. Лунтыр жӧдзис, лӧсьӧдчис кикутігкежлӧ. Иван мукӧд лун моз жӧ уджаліс, коськӧм пинёвтны ветліс. Лун шӧр бӧрын, рытъя веськыдаын кымын воисны кикутны. Медводзас воис вежайыс, топыда шымыртӧма четвертнӧй сулея. Сы бӧрся жӧникыс, сэсся вежаньыс, медся бӧрас жӧниклӧн чой-вокыс да став матын рӧдвужыс пырисны. Чӧвтісны пернапас, вомгоруланыс шуышталісны — здоровоте, видза оланныд. Вежайыс ӧдйӧ горӧдіс: «Оланныд-выланныд. Примитӧ бур гӧсьтъясӧс». Сэсся пуктіс кисьыс ыджыд дозсӧ пызан вылӧ.

Лэптысисны мольгыны бабаяс — выль рӧдвужыс, куделясьӧм йылысь, челядь йылысь. Бокынджык мужикъяс баитӧны ӧзимъяс йылысь, тавося нажӧткаяс йылысь. Сӧмын Маръя ӧтнас выль керкаас бӧрдӧ, ассьыс синвасӧ кисьтӧ. Вежаньыс ньӧжйӧникӧн сійӧс ланьтӧдіс — абу пӧ лӧсьыд, жӧникыд кӧ аддзылас.

— Иван Ӧльӧксандрӧвич, вай инӧ буди китӧ кутам, шондіыс со улысмис. Кор шӧрасясны да мый да, шондіыд сы кості лэччас.

Коркӧ и кикутісны.

Кикутӧм бӧрын вежай босьтіс четвертнӧй вина сулеятӧ, бласлӧвитӧмӧн кисьтіс стӧканӧ да сетіс том жӧниклы — Митрей Ӧльӧксеевичлы. Сы бӧрын радйӧдіс жӧниклысь став рӧдвужсӧ, сэсся ставнас сетіс жӧниклы.

— Пет, Маръя Ӧльӧксандровнатӧ ыдждӧдлышт, — шуис вежай.

Митрей кисьтіс стӧканӧ, петіс мӧд керкаӧ невестасӧ ыдждӧдлыны. Кыв йылас лӧсьӧдӧ, кыдзи эськӧ мичаджыка шуны ассьыс том бабапусӧ.

Пырис выль керкаӧ. Корсьӧ синнас Маръяӧс. Невеста быттьӧ сэні абу и вӧвлӧма. Шай-паймуні Митрей, мый нӧ пӧ тайӧ, кӧні Маръяыс? Петіс да пондіс юасьны, — кӧн нӧ пӧ Маръяыд? Некод оз тӧд. Митрей дзугыля пуктіс вина стӧкантӧ. Воши сылӧн весьшӧрӧ бура лӧсьӧдлӧм ыдждӧдлан кывйыс: «Маръя, мича дзоридз, свет Ӧльӧксандровна, юышт ме ордысь». Вежай сетіс вина сулеясӧ Иванлы, юктӧдны ассьыс рӧдвужсӧ.

Коркӧ-некоркӧ юӧм бӧрын Ӧдьӧ тьӧтка амбарсьыс вайис козинъяссӧ. Сэні вель дыр юксисны-лӧсьӧдчисны козиннас. Энькалы — Матрӧн тьӧткалы вундісны дӧрасӧ юр вывсяньыс кок улӧдзыс дӧрӧм вылӧ. Шӧрасиг-помасигкежлӧ кутісны чукӧртчыны том войтыр грездъясысь, кывлӧмаӧсь кикутӧмтӧ да.

Бабаяс йӧктыштісны, сэсся чукӧрӧн сьылігтырйи мунісны жӧник ордӧ. Ёна на сэні гажӧдчисны. Митрей кольччис вечеравны.

Вечерасьӧм, нылӧс колльӧдӧм.

Митрей вель дыр виччысис Маръяӧс. Ёна том войтыр йӧктісны. Маръя локтіс вечерасьӧм помасигкежлас. Сійӧ кикутігас пышйӧма гортсьыс пӧдруга ордас. Сэні и пыр пукалӧма.

Мыйӧн воис, Митрей кутіс нуӧдны йӧктыны: — «Мунам, Машук, йӧктыштам».

— Ог вермы, юр менам висьӧ, — шуис Маръя Митрейлы. Митрей быдӧн повзьыштіс. Тайӧ войсӧ тай нӧ невеста ордын нин узьлӧны, а узьнысӧ эз нуӧд. Недыр мысти невестаыд вошис, Митрей юрсӧ ӧшӧдӧмӧн дзугыля довгис гортас.

Аски рытнас, шонді лэччӧм бӧрын том войтыр бара чукӧртчисны вечеравны, колльӧдны Маръяӧс.

Тарыт локтӧмаӧсь том йӧз вель ылысь. Маръя водза-водз пӧдлыштіс, игналіс кильчӧтӧ, мед некод эз пыр, да кодкӧ восьтӧма. Локтіс и Митрей. Зэв бура пасьтасьӧма. Кутіс йӧктыны нывъяскӧд, а синмыс корсьӧ Маръяӧс. Эз аддзы. Петіс оланінас, сэні абу жӧ. Иванкӧд ужнайтісны, юыштісны роч вина, мед гажаджык лоӧ. Митрей бара петіс йӧктысьяс дінӧ — эз-ӧ пӧ лок нин Маръюшыс. Сӧмын век на абу.

Гашкӧ ывлаас да, — думыштіс. Петіс ывлаӧ. Муні гоз-мӧдысь сикт кузя. Видзӧдӧ, кодъяскӧ кыкӧн мунӧны. Муніс бӧр Маръя керка водзӧ. Пуксис ӧшинь увтас лабичӧ, виччысьӧ, ачыс полӧкодь.

Вель дыр на том йӧз керка пытшкын гажӧдчисны, сьылісны, йӧктісны-ворсісны. Маръя бара эз кольӧд Митрейӧс, некодлы эз висьтав да водза-водз ӧтнас водіс.

Регыд бӧр кусіс.

Аскинас Маръя лэптіс сёрни свадьба орӧдӧм йылысь.

— Ме ӧні жӧ пасьтася да ветла бӧр козиныдла. Сы сайӧ, кӧть мый ло, ог мун.

— Йӧй ныв, мый нӧ тэ вӧчан, йӧз серам улӧ нӧ кӧсъян пырны, али мый?

Маръя пасьтасис, муніс Митрей ордӧ. Чорзьӧдчӧ, мед эськӧ оз повзьы.

Воис Чинин Митрей ӧшинь увтӧ, зэв ёна сьӧлӧмыс чеччалӧ. Кыдзкӧ-мыйкӧ асьсӧ такӧдіс, сэсся пырис керкаас.

— Видза оланныд, — шуыштіс Маръя. Сэсся сувтіс ӧдзӧс дорас.

— Волытӧм гӧстяӧс ен вайӧ. Волы, волы. Пуксьы, шойччы, — шуӧ Митрейлӧн мамыс.

Маръя ӧдйӧджык паніс сёрни.

— Ме, тьӧтка, вои козинла. Ог кӧсйы верӧс саяд мунны.

Пыригас тайӧ сёрнисӧ кыліс Митрейыс, эз здоровайтчы ни нинӧм. Муніс да енув пельӧсас пуксис.

— Ме тай первойсяньыс, кикутігад эг мун, пышйи. Ӧтар ни мӧдар эн дугдӧ. Ӧні ачым орӧда свадьбатӧ.

— Миян нылалігӧн тай нӧ эз жӧ юавлыны невестаыслысь, мунан он. Мам-батьыд кӧ вӧлі сетӧны, нылыд мунас нин. Бӧрдыштас нылалӧмсӧ дай мунас. Ме со сідз жӧ мунлі, эгӧ юксьылӧ, эг торйӧдчӧ верӧскӧд, пыр бура олім. Кодкӧ буди инӧ кусӧдӧ жӧ-а?

— Некод оз кусӧд, ачым орӧда. Кыдзи нӧ ме верма мунны тӧдтӧм сайӧ.

Сідзи Маръя орӧдіс свадьбасӧ. Эз мун тӧдтӧм сайӧ, корсис ачыс верӧспусӧ.

Сюпи Кольӧ.