ШАБДІ ВӦДИТӦМ ВЫЛӦ ЗАДАТКИЯС СЕТАЛӦМ ЙЫЛЫСЬ
(Контрактация)
Государство тшӧктӧ крестьяналы ёнджыка кутчысьны шабді вӧдитны. Шабдіыд колӧ, ӧти-кӧ, асланым пабрик-заводъяслы сырьё вылӧ, мӧд-кӧ, сійӧс уна позьӧ вузавны заграничаӧ. Заграничакӧд тӧргуйтігӧн, налысь тӧваръяс ньӧбалігӧн миян колӧ сетны налы зарни либӧ кутшӧмкӧ тӧвар. Медсясӧ, дерт, лоӧ тӧварӧн мынтыны.
Революцияӧдз, сідзжӧ и ӧні, вузалам нянь, вӧр, сэсся шабді. Куш шабдісӧ войнаӧдз вӧлі нуӧны заграничаас 100 миллион шайт дон кымын. Война дырйи да революция дырйи шабдіыд заграничаӧ эз мун. Сэки сэсся шабділӧн доныс усьлі. Уна губерняясын дугдылісны шабдітӧ вӧдитӧмысь. Ӧні бара босьтчисны шабдітӧ вузавны.
Мед эськӧ шабді вӧдитӧмсӧ паськӧдны — медым сійӧс заграничаӧ унджык позис вузавны, асланым пабрикъяслы тырмымӧн сетны, государство шуис нуӧдны шабді кӧдза контрактируйтӧм: шабді кӧдзысьяслы водзвыв сетны задатки, медым шабді вӧдитысьясыс сійӧ сьӧм вылас лӧсьӧдісны вузӧс шабді.
Шабді контрактуйтӧм бурмӧдас-паськӧдас Коми обласьтын шабді вӧдитӧм.
Кӧдзаяс контрактуйтӧм йылысь миян обласьтын сӧмын на ӧні кутісны сёрнитны. Обласьтувса видз-му управленньӧ бердса совещанньӧ вылын шуисны: колӧ пӧ контрактуйтны шабді. Таво видлӧг вылӧ контрактуйтны кӧсйӧны 108 тонна шабді кудель да 20 тонна шабді кӧйдыс. Шуисны шабдісӧ контрактуйтны Лузабердса районысь 300 гектар местаысь да Айкинасаысь — 25 гектар местаысь.
Быд гектар контрактуйтӧм места вылӧ сетсьӧ шабдісӧ кӧдзысьяслы задатки: шабді сі вылӧ — 50 шайт, шабді кӧйдыс вылӧ — 5 шайт да 60 ур. Сідзкӧ, лоӧ сетӧма став задаткиыс — 16.698 шайт.
Районсӧ бӧрйигӧн лои видзӧдлыны — кӧні ёнджыка шабдісӧ вӧдитӧны, кӧні да уна-ӧ вузалӧм вылӧ кӧдзӧны. Миян обласьтын шабдітӧ ёна позьӧ вӧдитны (Изьва-Печӧра уездысь кындзи), дай крестьяна пӧшти быдлаын сійӧс аслыныс вылӧ кӧдзӧны. Сӧмын совещанньӧыс шуис — оз пӧ первой вотӧ уна ков контрактуйтны. Ӧд контрактуйтӧм шабдіыд кутас мунны вузалӧм вылӧ. А вузалан шабдіыд колӧ бур, мича. А миян тані шабдіыд абу быдлаын ӧткодь, сэсся омӧль, оз на кужны бура дӧзьӧритны-чередитнысӧ да. Эм, дерт, и бур шабдіыс, туйӧ да босьтӧны асланым пабрик-заводъясӧ дай заграничаӧ. Сӧмын мукӧддырйиыс мукӧдласьыс крестьяна зэв на омӧль шабді вузавнысӧ вайлывлӧны, весиг асланым пабрикъясӧ оз ньӧбны туйтӧм пондаыс. Сы вӧсна сэсся первой вонас шуисны контрактуйтны шабді кӧдзасӧ, кутшӧм районъясын крестьяна кужӧны нин шабдісӧ вӧдитны вузалӧм вылӧ, кӧні бур шабді вӧчӧны.
Водзӧ вылӧ ковмас бурджыка видзӧдлыны шабді вӧдитӧм паськӧдӧм-бурмӧдӧм вылӧ. Нӧшта нин обласьтувса видз-му управленньӧлы да сельскокӧзяйственнӧй кооперациялы лоӧ ёнджыка тӧждысьны.
Миян Коми обласьтын, мукӧд губерняяс да обласьтъясын моз жӧ ёна вермас бурмыны-паськавны шабді вӧдитӧмыд. Миян ӧд тані шабдіыд заграничаын кодь жӧ бур вермӧ быдмынысӧ. Сӧмын миян обласьтпытшса шабді вылӧ донсӧ ичӧтджыкӧс сетӧны заграничаад, омӧля, лёк ногӧн ми сійӧс керам да.
Миян обласьтын шабдітӧ ёна позьӧ вӧдитны, сійӧ ёна бура вермӧ быдмыны. Эм миян уна косӧд (турунтӧм) видзьяс. Сійӧясӧс позьӧ гӧрны, сэні шабді вӧдитны. Видзьястӧ бурмӧдігӧн видз вылад шабдітӧ позьӧ кӧдзлыны. Сійӧ ӧд гӧрӧм видз вылад бура быдмӧ. Став рӧскодтӧ вештас да нӧшта докод сетас, бур нажӧтка сыысь воас.
Косӧд видзьясысь кындзи, миян уна эм важ тыла местаяс. Сэтчӧ быдмӧ рас, кутшӧмсюрӧ, омӧлик вӧр. Оз ӧмӧй позь сэні шабдітӧ вӧдитны? Дерт, позьӧ. Вилядьса район (сэтчӧс шабдіыс ӧд зэв бурӧн лыддьыссьӧ РСФСР-ын дай заграничаын) сэтшӧм — важ тыла местаяснас и выналӧ^Вӧдитӧны шабдітӧ важ тылаяс вылад и миян Луза районын. Вилядьын шабді вӧдитӧм йылысь гижӧма «Ордымын» 1928 вося мӧд (февральса) номерын./^. Миян тані колӧ жӧ видзӧдлыны та вылӧ.
Айкинаса сельскокӧзяйственнӧй тӧварищество тайӧ уджас босьтчӧ нин. Сійӧ корӧма Вилядьса крестьянинӧс, мед сійӧ велӧдас, кыдзи татшӧминас бурджыка шабдісӧ вӧдитны, кыдзи бур шабді босьтны.
Ми тӧдам — шабді вӧдитӧм тані ёна позьӧ паськӧдны, ыджыд докод позьӧ сыысь босьтны. Сӧмын, дерт, ӧтпырйӧ, ӧтырышйӧ тайӧ уджсӧ паськӧдны босьтчыны сьӧкыд, медся нин, — крестьянаыс омӧля кужӧны шабдісӧ керны да. Сы понда, обласьтувса видз-му управленньӧлы колӧ мӧвпыштлыны крестьянаӧс шабдісӧ керны велӧдны — сы могысь инструкторъясӧс лӧсьӧдны. Крестьяниныд вермас бур шабді быдтыны, а керигас сэсся тшыкӧдны. А ӧд лёк ногӧн, кыдзсюрӧ, кужтӧг керӧма шабдіыд вылӧ донсӧ ичӧтӧс сетӧны, вермас и некытчӧ туйтӧмӧдз пӧрны. А ичӧт кӧ лоӧ доныс, дерт, шабді вӧдитысьыд бӧр дугӧдчас шабдітӧ вӧдитӧмысь.
Контрактация ёна отсалӧ бур кӧдзаяс паськӧдны. Контрактациятӧ нуӧдӧмыд бура мунас, кутасны кӧ крестьяна кужны бура, агрономъяс велӧдӧм серти овмӧснысӧ нуӧдны, кӧдза пуктасъяссӧ вӧдитны. Важ ногӧн уджалӧмӧн контрактация уна бур сетны оз вермы.
В. Исаков.
