ДӦЗЬӦРИТӦЙ ВӦР

Вӧрыд Коми обласьтувса овмӧслы сетӧ ыджыд пӧльза. Пуяснас пӧльзуйтчӧмысь кындзи, вӧр помысь босьтӧны мукӧд пӧлӧс пӧльзаяс: вӧралӧмӧн (кыйсьӧмӧн) да мукӧд ногӧн. Обласьтувса бюджетӧ медуна докодсӧ сетӧ вӧр; сы сайын жӧ медъёнасӧ и коми йӧзлӧн озырлуныс.

Вӧр овмӧс бурмӧдӧм пыр ӧтарӧ водзӧ мунӧ. Вӧр лӧсьӧдлӧм — (лесоустройство) вылӧ правительство видзӧ бура уна сьӧм. Заграничаӧ нуӧм вылӧ вӧр лэдзӧм воысь воӧ паськалӧ.

Босьтам ас обласьтын стрӧитчӧмъяс: воысь воӧ пыр унджык стрӧиталӧны выль школаяс, больничаяс, скӧт бурдӧдан да агрономическӧй пунктъяс, шоныд скӧт видзанінъяс, обществоса нянь видзан жытникъяс, пӧжарнӧй сарайяс, электрическӧй станцияяс; кутчысьӧны кустарнӧй кӧлуй вӧчалан уджӧ.

Ёна стрӧитчалӧны и крестьяна. Мукӧдлаын крестьянаыс асьныс шуӧны: «Выль керкаяс пӧ быдмӧны тшак моз жӧ».

Сідзкӧ, вӧр лэдзӧмыд содӧ и обласьт пытшкын пӧльзуйтчӧм вылӧ.

Вӧр овмӧсысь докодъяс ыдждӧдны оз позь сӧмын унджык вӧр лэдзӧмӧн. Вӧр овмӧс бурмӧдӧмтӧ колӧ нуӧдны сы выйӧдз, мед вӧрысь весьшӧрӧ нинӧм оз вош, мед быд ув, быд мыр мунісны пӧльза вылӧ, мед бур ногӧн кыйсьӧм-вӧралӧмысь воис унджык докод, сідзи водзӧ. Тадзи вӧр овмӧсысь докод позяс зэв ёна ыдждӧдны.

Ӧні миян 15 лесничествоын гырысь пилитан вӧр сеталӧны (лэдзысьяслы вузавлӧны) мыръяссӧ лыддьӧмӧн нин. Босьтысьыс мый колӧ сэтысь вӧчӧ. Та ногӧн босьтӧм путӧ ставнас позьӧ инавны пӧльза вылӧ.

Сэсся вӧчалӧны видлӧгъяс обласьтын скипидар да канифоль вӧчан уджъяс лӧсьӧдӧм могысь. Тӧдмалӧны сирӧд (сирӧда мыр) запасъяс, скипидар да канифоль вӧчан гырысь заводъяс стрӧитӧм могысь. Лӧсьӧдчӧны стрӧитны кабала вӧчан завод. Эм миян кык вӧр пилитан завод дай водзӧ на кӧсйӧны сэтшӧмъяссӧ вӧчавны. Кустарнӧй уджъяс паськӧдӧм могысь сетӧны бура гырысь кокньӧдъяс ӧтувтчӧмӧн сир да дьӧгӧдь вӧчысь кустаръяслы (кокньӧдӧны сирӧдсӧ ньӧбны). Нуӧдӧны вӧралан овмӧс (вӧралӧм) бурмӧдан да пушнӧй звер рӧдмӧдан уджъяс. Сы могысь таво Изьваын да Усва вомын (Усть-Усаын) восьтӧны кык пушнӧй звер быдтанін (кыньяслы да ручьяслы). Сыысь кындзи тӧдмалӧны, ёна-ӧ барыша лоӧ да оз-ӧ позь босьтчыны миян вӧръясын чукӧртны заграничаӧ нуӧм вылӧ пу кӧйдысъяс да еджыд нитшъяс (яла).

Шуны кӧ, вӧр овмӧс да вӧр промышленносьт Коми обласьтын самӧй кыптан-паськалан туй вылынӧсь. Оз нин ков дыр виччысьны сійӧ кадсӧ, кор вӧрыс и вӧрпытшса эмбурыс (ставыс, мый эм вӧрас) дзоньнас кутасны мунны пӧльза вылӧ да сетны докод.

Вӧрыд коми йӧзӧс вердӧ-юкталӧ, отсалӧ кыпӧдны овмӧснысӧ. Сӧмын йӧзыс оз на бура гӧгӧрвоны вӧрыслысь татшӧм буръяссӧ да, вӧдитчӧны лёк ногӧн.

Кольӧм воӧ ме бура паськыдакодь нин висьтавлі вӧр сотчӧмъяс йылысь да кутшӧм гырысь убыткаяс вайӧны найӧ Коми обласьтса вӧр овмӧслы (видзӧд 1927-ӧд вося «Ордым» журналысь).

Ӧні сёрнитышта мукӧд ногӧн вӧр жугӧдӧмъяс йылысь.

Вӧрӧдыд мӧдӧдчан да зэв уна аддзан лӧсалӧм да тшуплӧм пуяс. Мыйла нӧ сідзи? Унджык кадсӧ коми морт колльӧдӧ вӧрын. Быд вӧрын олысь ылалӧмъясысь да мый да вӧчалӧ аслыс пасъяс (шуам, туй пасъялӧ) пуясӧ лӧсышталӧмӧн, тшупышталӧмӧн, а мукӧддырйиыс весиг пусӧ пӧрӧдас. Сідзи мунӧ воысь воӧ. Кутшӧм пу паныдасяс сылы и черӧн сапкӧны, некутшӧм бӧрйысьӧм оз овлы. Пожӧмлы омӧлика лӧсыштӧмыд нинӧм на: пуыс сы вӧсна оз тшык. А ёнджыка лӧсыштӧмысь либӧ тшупыштӧмысь тшыкӧ (пӧрӧ фаутӧ) и пожӧмыд. Коз пу тшыклывлӧ весиг чер тышкӧн кучкӧмысь. Черӧн дойдӧма коз пуыд тыр нин лоӧ фаут.

Ӧнія правилӧяс серти фаута путӧ зэв донтӧг лыддьӧны: бур пулы лӧсьӧдӧм такса серти, фаута пулы пуктӧны донсӧ сӧмын дасӧд юкӧнсянь нёльӧд юкӧнӧдзыс (1 ён пукӧд вочаасьӧ 4–10 фаута пу).

Дерт, оз жӧ дзик став фаутыс ло мортӧн тшыкӧдӧм помысь. Фаутӧ вермӧны пӧрны мукӧддырйи и асныс пуясыс: ёна кӧ увъясӧсь, пинёлӧсь, тшакаӧсь, кӧдзыдӧн тшеллясьӧмаӧсь да сідзи водзӧ.

Уна-ӧ нӧ эськӧ государство да Коми обласьт босьтӧны быд во убыткасӧ фаута пуяссӧ вузавлӧмысь?

Лыддьыны кӧ фаута пуяс мукӧд местаясысь 60%-ӧдз (а сымдаыд овлӧ) да босьтны кӧ Обласьт пасьта шӧркоддьӧма вӧр вузалӧм 3 миллион шайт дон, позьӧ шуны: мортӧн тшыкӧдӧм помысь фаутӧ пӧрӧм пуяс быд во вайӧны убытка сё сюрс шайт дон. А бур ногӧн кӧ эськӧ вӧдитчыны вӧрӧн, татшӧм ыджыд убыткасьыс позьӧ мынтӧдчыны.

Колӧ висьтавны нӧшта со мый йылысь: тулысъясын ёна кырссьӧны том пожӧмъяс сувтсӧннас дай пӧрӧдӧмӧн — перйӧны ли. Лиасьлӧны ёнджыкасӧ челядь, нывбабаяс да пӧрысь йӧз. Оз ӧд тшыгъялӧм понда лиасьны, дзик кутшӧмкӧ «чӧсмасьӧм» понда жугӧдӧны лиасигас зэв уна вӧрсӧ. Оз мӧвпыштны, кутшӧм ыджыд убытка воӧ сэтысь государстволы.

Гӧгӧрыс кырссьӧм бӧрын пуыс косьмӧ. Лиасьӧ кӧ, шуам, став йӧз пытшсьыс витӧд юкӧныс (20%) да ӧти морт кӧ быд во шӧркоддьӧм мында лиалӧ 10 пу, ӧти вонас обласьт пасьта жугӧдӧны 400 сюрс пу.

А сійӧ вӧрыс эськӧ кымынкӧ во бӧрын туйис стрӧитчыны, пилитӧм вылӧ лэдзны.

Сідзкӧ, быд во миянлы воӧ не ӧти сё сюрс шайт дон убытка и лиасьӧмӧн вӧртӧ жугӧдӧм помысь. Татшӧм лёк уджъяссӧ вӧрлы вӧчны ӧні абу нин эськӧ кад да, колӧ нин быдӧнлы ӧвсьыны кыдзсюрӧ вӧр жугӧдӧмысь да!

Матысмӧны тулыс да гожӧм. Тулыс-гожӧмын бара вермасны лоны вӧр сотчӧмъяс, сэсся йӧз ки помысь вӧр жугӧдӧмъяс. Вӧрӧн лёк ногӧн вӧдитчӧмыд мунӧ, унаӧн на вӧр вылад важ йӧз моз видзӧдӧны да, вӧртӧ чайтӧны помтӧмӧн.

Колӧ чорыда заводитлыны вермасьны вӧр жугӧдӧмкӧд. Колӧ зэв паськыда нуӧдны вӧр йылысь висьтавлӧм (агитация). Колӧ бура йӧзсӧ тӧдмӧдны, кутшӧм пӧльза вайӧ вӧрыс коми йӧзлы да став овмӧслы. Тайӧ уджас колӧ кыскыны вӧр бердын уджалысьясӧс, комсомолецъясӧс, коммунистъясӧс да профсоюзса шленъясӧс, тшӧтш став сиктса водзмӧстчысь крестьянаӧс.

Коркӧ кӧ шулывлісны: «Миян нэм чӧж пӧ вӧрыд тырмас», ӧні вӧр вылӧ сідзи видзӧдны оз позь.

Асьным ми быдӧн аддзам: вӧрыд воысь воӧ сиктъяссянь ылысмӧ. Мукӧдлаас стрӧитчан вӧрла колӧ нин мунны 15–20 километр сайӧдз. Сыысь матыныс туянджык вӧрыс абу нин. Сідзи кӧ кутас мунны водзӧ, кымынкӧ дас во бӧрын ми воам вӧрсьыд тупикӧ.

Вӧр овмӧс колӧ кутны сідзи, мед дугдывтӧг (коставлытӧг) позьӧ вӧлі сійӧн пӧльзуйтчыны. Сідзкӧ, колӧ миян пӧльзуйтчыны вӧрнас план серти, мед быд вося кералӧм вӧрыслысь тӧдам вӧлі лыдсӧ, а сы местаӧ мед вӧлі выль вочасӧн быдмӧ.

Колӧ быдӧнлы эновтчыны вӧр вылын тешитчӧмысь, лёк ногӧн сійӧс жугӧдӧмысь. Мед миян чукӧстчӧм «дӧзьӧритӧй вӧр» збыльысь олӧмас пырас. Сэки бурыс лоӧ аслыныс жӧ крестьяналы дай тшӧтш государстволы.

В. Забелин.