ОЛӦНЫ ШАНЬ ГОЗЪЯ

Куратово сикт.

Паськыда да вӧльнӧя жӧ, майбырӧй, шевкнитчӧма-пуксьӧма сійӧ! Видзӧдны кутан Вичко чой йывсяньыс да синмыд паськалӧ: кымын и грезд быд мыльк вылын тёпвидзӧ! А нимъясыс налӧн кутшӧм мичаӧсь! Чоййыв, Расчой, Выльгрезд, Руч, Картасикт... Лыддьӧдлынытӧ ставсӧ он вермы, комын гӧгӧр лоӧ татшӧм грезд нимыд. И олӧны сійӧ грездъясас удж вылӧ зіль да олӧм радейтысь войтыр. Ӧти зіль да пӧсь сьӧлӧма ань йылысь да сылӧн семья йылысь ме кӧсъя висьтыштны тайӧ гижӧдас.

Олӧ сійӧ аньыс Ждановчи грездын, уджалӧ Ягыбса фермаын дояркаӧн. Шуӧны тайӧ аньсӧ Екатерина Петровна Митюнинаӧн. Куратовосаяс, дерт, тӧдӧны сійӧс ёнджыкасӧ Сенӧ Катьӧ ним улын.

Медпервойысь локтіс тайӧ аньыс фермаӧ, кор сылы и вит арӧсыс на эз вӧв. Скӧтнича-мамыс вайис сьӧрсьыс. Отсасьысьӧс.

— Тӧлӧ, матушка, тӧлӧ... Сулав, эн вийсьы! — кылӧ лысьтысьысь мамыслӧн гӧлӧсыс.

— Тӧйӧ, матуска, тӧйӧ! Суяв! — мам бӧрсяыс шуалӧ и ичӧтик Катюк да зільӧ, мый вермӧ, вийсьысь мӧскӧс лӧньӧдыштны, то боксӧ татьӧлысь гыжйыштӧ, то сьылісӧ.

— А аски, мамӧ, байа йоктам татьӧястӧ йысьтыны? — юалӧ ичӧт нывка, кор нин найӧ, эня-ныла, скӧтӧс идралӧм бӧрын восьлалӧны гортас.

Гожся рыт ыркыдкодь нин, логъяс кузя ру кыпӧдчӧ. Ичӧтик Катюк кӧмтӧм кока, тірӧдӧ-котӧртӧ мамыскӧд орччӧн да тольӧдӧ:

— А, мамӧ, бая йоктам?

— Бара, ыджыд ныв, бара. Быть лок, общӧй скӧттӧ он эновт. Аддзан ми тэкӧд кыкӧныд кутшӧм ӧдйӧ эштӧдчим...

Колины вояс. Ӧні сійӧ вит арӧса нывкаыс ветымынысь нин петӧма.

— Екатерина Петровна, ме тӧда: ті дыр нин уджаланныд скӧт дорас, колӧкӧ, сысянь пыр на и фермаынӧсь да? — юала ме.

— Абу, — окотапырысь вочавидзӧ нывбаба. — Менӧ ӧд ФЗУ-ӧ нулісны. Седьмӧй класс помалі да ачым кӧсйи пырны кукань видзны. Велалі нин, мися, скӧт дорас, кажитчӧ уджыс, ӧтлаын, мися, мамӧкӧд и уджавны кутам. Да ФЗУ-над ылӧдісны. Сэки тай, война кадад, мырдӧн сорӧн ыстылісны ФЗУ-ясад. Нювчим заводӧ ме веськалі. Кыдзкӧ ӧдйӧ и велалі чугун кисьтан уджад. Ошкыны кутісны, молодеч пӧ. Сӧмын эз мем, сиктса нывкаыдлы, сьӧлӧм вылын вӧв сійӧ олӧмыс и уджыс. Помалан заводад сменатӧ, гортад локтан — а олі ме патераын ӧти бур эня-ныла ордын, заводас жӧ уджалісны — и ки кресталӧмӧн пуксян, вӧчны нинӧм. «Ӧмӧй миян гортын пуксьыштлыны тадзитӧ удитлан?» — думышта ме дай шогӧ уся мамӧс жалитӧм вӧсна. Кыдзи, мися, сэні мамӧ дай и ӧтнас вийсьӧ? Сёр рытнас локтас скӧтнӧй дворсьыд да войбыд, пӧдикӧ, тарзьӧ, коньӧрӧй. Гортын ӧд скӧт жӧ да ичӧт пи. Верӧсыд война вылын, юрсиыд пыр сулалӧ: а друг да усьӧм юӧр воас? А сэні ещӧ и кык пӧрысь, оз нин вермыны, ас кежас торйӧн олӧны, колӧ и на дорӧ котӧртлыны, видлыны кӧть, ловъяӧсь абу нин. Миян керка, помнита, сэк сулаліс грездсянь торъякодь, вель ылын. Кыдзи сэні гортын, кыдзи? Сӧмын и думайта вӧлі. Кык во сідзи мучитчи, кык пельӧ сьӧлӧм и думъяс юкӧмӧн. А сэсся ӧд кыдзкӧ лэдзисны Нювчим заводсьыд. Мун пӧ инӧ гортад, вермытӧм пӧрысь дед-бабтӧ дӧзьӧрит, шуисны лэдзигас. Рӧдимӧй батьӧй менам эз вӧв, ой, тӧлка зон вӧлӧма да нулӧмны Ленинградӧ велӧдчыны менсьым батьсӧ. А мамӧ, неграмотнӧйыд, абу окотитӧма сылы мешайтны велӧдчынысӧ. Сідзи и торъялӧмны. Батьтӧг, дядь дорын, быдми ме. Та вӧсна мамӧлӧн ай-мамыс, пӧрысь бабӧ да дедӧ, менӧ гижӧдлӧмны аслыныс наследникӧн. Сы вӧсна, гашкӧ, и лэдзисны менӧ заводсьыд. Сӧмын колхозыд эз жӧ сет пӧрысь баб-дед дорад пукавны. Сійӧ арнас жӧ и сортовитны ыстісны. Войнаыс эськӧ помасьӧма нин вӧлі, да мужичӧй лолыд абу, коді вӧрсӧ пӧрӧдас, не кӧ ми, нывъяс да том ичмоньяс? А вӧрыд, асьныд тӧданныд, сэки войнаӧн жугласьӧм сиктъясыдлы да каръясыдлы уна коліс. Квайт во чӧж ветлі сортӧвӧй да сплавъяс вывті. Тӧвнас рубитам, тулыснас моль бӧжӧн. Арнас мукӧд дырйиыс лымъя нин локтан. Кылӧ жӧ тай, бобӧ, ӧні сійӧ кынмалӧмъясыс! Имитӧма жӧ тай! Кокъясӧн дзик ог вермӧдчы, висьны кутісны...

— Кыдзкӧ ещӧ ветлан на фермаад. Ягыбӧдзыд ӧд ылынкодь, — шыася ме татчӧ.

Екатерина Петровна шлап кучкысьӧ кияснас:

— Быд лун кыкысь колӧ мунны-локны, кутшӧм кӧть поводдя, — шуӧ сійӧ да содтӧ: — Комын кык во нин ветла, комын кыкӧс!

А сэсся нюмдыштӧ да тӧдчымӧн варовмыштӧ:

— Ӧні мый нин он ветлы! Ӧні ӧд ёна кокни воддза дорысь! Машинаӧн лысьтысямӧ! А кызь кык во ки помысь лысьтыси. Дзужкъян да джужкъян мӧс нёньтӧ, киыд дасысь дубавлас. А мый керан, кодлы кӧ колӧ лысьтысьны. Ӧні... Ӧні кӧрымыд кӧ эм, майбыр! Кӧрымъяссьыд тай пырджык дзескыд. Торъя нин таво. Гожӧмыс эз вӧв турунсӧ пуктыны, пыр зэрис. Нёль кило турун лысьтысь мӧслы сетам. А нёль килоыд нӧ сійӧ мый? Силос да мыйсюрӧ, дерт, шуам, сетамӧ жӧ, да бур туруныд мӧскыдлы медся на жӧ лӧсялӧ. Фермаын уджалысьясыд миян ёна старайтчӧны. Лыс пызьтӧ вӧчӧны, пӧжӧны лёкджык кӧрымтӧ. Техникаыд ӧні эм нин совхозад. Век жӧ кӧсъям скӧтӧс бурджыка тӧвйӧдны да унджык йӧв лысьтыны. Социалистическӧй обязательство ӧд босьтімӧ. А обязательствоястӧ, мый босьтламӧ, пыр на жӧ вевтыртлімӧ. Вот доярка пӧдругаӧс менсьым, Парначева Марияӧс босьтам, петіс нин пенсия вылӧ, а век уджалӧ, дай лысьтӧ медся уна на, оз сетчы том йӧзыслы. Кичигина Елена либӧ... Ме эськӧ эг на жӧ сетчывлы, водзын мунысь пыр на жӧ вӧвлі, да ӧні курортасьӧмнад... Ставныс нин фермаын зэв ёна старайтчӧны, сьӧлӧмсяньыс уджалӧны. Кӧкъямыс доярка. Ставныс нин олӧмакодьӧсь да эсся...

— А совхоз руководствоыд? Тӧждысьӧны тіян вӧсна, отсалӧны?

— Отсалӧны эськӧ мортъясыс, висьӧны жӧ скӧт вӧснаыд, зоотехник кӧть, управляющӧй. Колян воясӧ бригадирӧн миян Ягыб бригадаас вӧлі зэв прамӧй мужик — Котов Николай Григорьевич. Куратовскӧй отделениеас ӧні управляющӧйӧн индӧмны. Кутам надейтчыны — миянӧс оз вунӧд, дояркаясӧс. Уджалам ми пока лунтырӧн и выходнӧй ог аддзылӧ. Мукӧд фермаясас, газетъяссьыд лыддян да, сменаӧн пӧ уджалӧны и выходнӧйясӧн, а миян абу на сійӧ, абу. Веськыда кӧ шуны, абу миян уджалысьыс, оз тырмыны. Том йӧзыд ӧні ӧд оз кольччыны сиктад, велӧдчыштасны да пыр и пышйӧны кытчӧкӧ. Менам быдӧн сьӧлӧм висьӧ, шог, мунам, мися, ми пӧрысьяс скӧт дорсьыд да коді и накӧд лоӧ? Мӧсъясыд ӧд, велалан на дорӧ да, быттьӧкӧ рӧднӧйяс, жальӧсь. Кывтӧм пемӧсыд мед эськӧ бур киӧ жӧ веськалас, бур киӧ жӧ мед эськӧ... Ме со ӧні Серегово курортӧ коктӧ лечитны ветлі — пассибӧ совхозыд куим во нин путёвкатӧ сетӧ — сэні курортас и то ог вермы инасьны, кыдзи, мися, сэн татьӧяс менам? Шойччысь пӧдругаяс нин ме вылын серавны кутісны, тэ пӧ лечитчӧм йывсьыд думайт, а эн мӧсъяс йывсьыд. А кыдзи он думайт, думайтсьӧ кӧ?..

— Екатерина Петровна, а кыдзи ті чайтанныд, мыйла том йӧзыс оз кольччыны сиктад? — юася ме.

— Мыйла? — кайтыштіс нывбаба да думыштчис, ланьтіс.

Сылы пыр и отсыштіс верӧсыс, Александр Петрович, коді ӧнӧдз на пыр чӧв олігтыр кывзіс миянлысь Катьӧкӧд сёрнисӧ да эз суитчыв.

— Мӧд фермаын эз жӧ тырмыны йӧзыс, а сетісны нывъяслы патера да пыр и лоины лысьтысьысьясыд, — шуис сійӧ да недыр мысти содтіс: — Ме думысь, бур оланінӧн, бур патераӧн обеспечитны колӧ том йӧзтӧ. Найӧ оз нин кӧсйыны овны миян моз песка пачӧн да сьӧд укват-коколюкаӧн. Карын кодьӧсь жӧ кӧ тан лоӧны патераясыд — и тась некытчӧ оз кутны мунны том войтырыс, — эскӧдана шуис Александр Петрович да бара на содтіс: — Ме ӧд ӧти луннас удита быдлаӧ волыны, ставсӧ кывла и аддзыла. Слесарь-наладчик пыдди ме ӧні совхозас. Кӧні мый, фермаясын либӧ котельнӧйын жугалас кыткӧ, пыр и чукӧстасны, лок пӧ ӧдйӧджык, Васька Ӧльӧк, вӧч! Матайтчим! Муна, вӧчышта, сэтшӧм уджыс... Трактористалі армияысь воӧмсянь, 18 во, — висьталӧ ас йывсьыс Александр Петрович. — Почётнӧй грамотаястӧ уна жӧ сетлісны, эг жӧ лёка уджав трактор дорад. А сэсся ӧні выль специальностьӧ тай со велӧдчи — слесарала совхозас.

Мед сёрниыс миян оз ор, ме тэрмыштчи шыасьны сэтчӧ ӧдйӧджык, со тай, мися, ті гозъя, кутшӧм колана йӧз кыкнанныд совхозас. Зэв жӧ тай и бура оланныд зіль гозъяыд. Керкаыд туйӧ бур йӧзлы видзӧдлыны ывла вывсянь, и пытшкӧсыс пельк да сӧстӧм. Кад на сюрӧ ӧкуратитнысӧ керка пытштӧ Екатерина Петровналы и.

— А коді миян ёгӧсьтас и лякӧсьтас, асьным со гозъя куш кыкӧн колимӧ да, — ышловзьӧмӧн шыасьӧ гӧтырыс да заводитӧ лыддьӧдлыны челядьыслысь нимъяссӧ:

— Миколай, ичӧт пиыс, армияын. Васька локтіс армияысь, гӧтрасис да гӧтыр дорас Пажгаӧ овмӧдчис, сэні ӧні совхозас трактористалӧ. Сашук, ичӧт нылыс, тӧргӧвляӧ сетчис, техникум помаліс да Чухломӧ индісны магазинас вузасьны. А Марьюк мамыс моз скӧт дорын. Марьюшка миян сельхозтехникум помаліс да нёльӧд во нин тані «Куратовскӧй» совхозас Выльгрездса коймӧд номера фермаын бригадиралӧ. Сэні и олӧ патеранас, ветлыныс ылын да корсюрӧ сӧмын гортӧ воыштлӧ. Со тай газетъяссӧ и журналъяссӧ гортӧ на жӧ выпишитӧ-а...

Збыльысь, пызан выв тырыс Екатерина Петровналӧн да Александр Петровичлӧн газетъяс да журналъяс. «Маяк Сысолы», «Сельская жизнь», «Советская женщина»...

— Асьным ми комиӧнджык лыддьысям! — шуӧ кӧзяйка. — «Чушканзітӧ» ок, ёна радейтам! И «Войвыв кодзувтӧ» лыддьывлам. Ӧні на со лыддимӧ бӧръя номерсӧ... Суседъяс, кӧнкӧ, петкӧдісны. Лыддьысьӧны жӧ ӧд йӧзыс тані. Ӧта-мӧдыслысь босьтӧны журналтӧ да лыддьӧны.

Ме кывза тайӧ варов гозъясӧ да нимкодьӧй босьтӧ. Быдтор удитӧны тайӧяс вӧчны, быдлаӧ налӧн тырмӧ кадыс и киподтуйныс судзсьӧ. Абу ӧд весьшӧрӧ сетлӧмны тайӧ гозъяыслы сы мында Почётнӧй грамотаяссӧ. Стенас мича рама пытшкынӧсь и пызан йӧрас чукӧрӧн.

Эм Екатерина Петровналӧн и Ленинскӧй юбилейнӧй медаль и «30 лет победы в Великой Отечественной войне 1941–45 гг.» Эм районнӧй Сӧветса депутатлӧн удостоверение.

Олӧны сиктын гозъя, зэв бур гозъя, зіль да уджач йӧз, паськыда оз нимавны, но кор тӧдмасян татшӧм йӧзыскӧд, думыштчан: а ӧд татшӧмъясыс миянӧс йӧвнас да яйнас вердӧны, татшӧмъяс вылас олӧмыс сулалӧ.