БУРДЖЫК ОЛӦМӦ ЭСКӦМӦН
Юаланныд, кутшӧмӧн вӧлі кольысь 1993 воыс? (гороскоп серти кӧ, Петуклӧн во).
Ӧти кывйӧн кӧ вочавидзны — сьӧкыд. Нӧшта окота содтыны: «йӧй» во.
Но тайӧ ӧти кывйӧн. А олӧмтӧ ӧти кывъяд он йӧрт. Сійӧ паськыд и арся поводдя моз век вежласьӧ. То босьтас да меліа малыштас югыд шонді югӧрӧн, то мыссьӧдыштас зэрӧн, а то сідз зутшкас кӧдзыдыс, мый тшӧкмунлан да весиг ойӧстлан дойысла. Чайта, татшӧм вӧлі 1993 воыс.
Дерт, кутшӧм кӧлӧкӧльнясянь на видзӧдлыны, медым сетны дон да характеристика 1993 воыслы. Ме тӧда ӧтиясӧс, кодъяс шуӧны: татшӧм бур олӧмсӧ пӧ эг на и аддзылӧй. Ӧти-кӧ, вӧля лои, мый кӧсъян, сійӧс и вӧч. Мӧд-кӧ, мый кӧсъян, сійӧс и сёй-ю да кӧмав-пасьтав. Магазиныд, майбырӧ, лои быд воськов сайын и вузалӧны сэні мый лолыдлы колӧ.
Татшӧмъясыс со и Сыктывкарад 34 миллионысь вермӧны ньӧбны 3 да 4 жыръя патераяс самӧй кар шӧрсьыс. Но эмӧсь йӧз, и татшӧмъясыс унджыкӧн, кодъяс сьӧд няньсӧ кылӧдӧм могысь оз вермыны ньӧбны быд лун весиг литр йӧв.
И век жӧ, ме чайта, и ӧтиясыслы, и мӧдъясыслы тайӧ во чӧжыс эз вӧв спокойнӧ сьӧлӧм выланыс. Мый виччысьӧ найӧс аскиа лунас, оз тӧдны ни ӧтиясыс, ни мӧдъясыс. Та вӧсна, кӧсъян кӧть он, быть пырӧдчан политикаас. Аслад овмӧс, горт-семья пытшкад щелльӧ моз дзебсьӧмӧн сьӧкыд нин овнытӧ. Быд семьялӧн эм радио да телевизор, кӧть ёна донсялісны газет-журналъяс, век нин кыськӧ лыддян статья-мӧд. А найӧ горзӧны, висьталӧны, мый вӧчсьӧ му шар вылас, Россия-матушка пасьталаын да асланым Коми му вылын. А юӧръясыс воӧны быд пельӧссянь тшӧкыдджыка майшӧдланаӧсь: мунӧны вир кисьтана тышъяс Югославияын, Гаитиын переворот, таджикско-афганскӧй граница вылын бара лыйсьӧны, Кавказын помсявыв зыксьӧм. И беженецъяс, война би пытшкысь пышйӧм йӧз. А сэні наводнение, ойдӧм ваяс тшыкӧдісны уна сё гектар вылысь урожай. А тані землетрясение, сыркъялӧ муыс и бара жӧ жуглӧ кодлыськӧ олӧмсӧ. Шахтаын взрыв. Сьӧм да сырьё тырмытӧмла сувталӧны фабрикаяс да заводъяс, содӧны уджтӧмалысьяс, рекетиръяс, бандитскӧй шайкаяс. Том йӧз ёна ышмалӧны наркотикъясӧн да вина юӧмӧн, петкӧдӧны йӧзлысь патераяс, гусявлӧны автомашинаяс да весиг пышйӧдӧны граница сайӧ самолётъяс.
И тайӧ ставыс мунӧ сёян-юан да тӧваръяс вылӧ быд лунся дон содігӧн.
А сэні нӧшта миян государствоӧн веськӧдлысьяс некыдз оз вермыны воны ӧти кывйӧ, на костын мунӧ гуся, но чорыд тыш. И со октябрь 3 да 4 лунъясӧ Москваын панісны вир кисьтана кось.
Тайӧ ставыс зэв ёна майшӧдлӧ йӧзӧс, мырддьӧ надея аскиа лун вылӧ, повзьӧдлӧ и скӧрмӧдӧ. Унаӧн оз вермыны кутны асьнысӧ да тырӧм гыркнысӧ личӧдӧны ёрта-ёрт вылӧ вувзьысьӧмӧн. Автобусъясын, магазинъясын то и делӧ кылан ёрччӧм да пинясьӧм.
Меным, кыдз гижысьлы, тайӧ зэв ёна пырӧ синмӧ и мӧрччӧ сьӧлӧмӧ. Но кыдз коми мортӧс, век жӧ медъёна майшӧдлӧ менӧ Коми мулӧн аскиа луныс. Оз-ӧ озырмӧдчыны радейтысьяс чашйыны-рӧзӧритны миянлысь Коми муӧс дзикӧдз? Мырддясны и сійӧ медбӧръясӧ, мый кольыштіс на. И водзті, кодлы абу дыш, петкӧдісны миянлысь озырлунъяс, пежалісны му-ва, вӧчлісны ыджыд лагерь да шойна политзаключённӧйяслысь. А ӧні? Кор позьӧ ньӧбны да вузавны му? Кор лоӧны мӧд государствоса войтыркӧд акционернӧй обществояс? Вед нинӧм соссьыны: ичӧтик коми грездъяс век чинӧны, тупкысьӧны сэні школаяс, медпунктъяс, чинӧны коми газет-журнал вылӧ гижӧдчысьяс, этшаджык петӧ коми книга, грӧзитчӧны тупкыны коми изданиеяс. Мат дай сӧмын, ӧткымын пӧль-пӧч кывъясӧн кӧ шуны.
Но век жӧ, ичӧтик би киньяс ломалӧны на, и колӧ чайтны, би киньсьыс бӧр на позьӧ пестыны жар бипур. Дерт, ачыс ас вӧлясьыс нинӧм оз артмы. Колӧ кӧсйӧм да вӧчӧм. Вӧчӧм, а не сӧмын больгӧм.
Октябрь заводитчигӧн вӧлі Комиын финно-угора йӧзлӧн литературнӧй фестиваль. Финскӧй гӧстьяскӧд ме тшӧтш ветлі Сыктыв вожӧ. Мый меным воис сьӧлӧм вылӧ? Водзті кӧ Визинын шоча кывлі коми кыв, шуан кӧ — дивитасны, — то ӧні быдлаын сёрни муніс коми кыв вылын, юргисны коми сьыланъяс да кывбуръяс, и весиг финскӧй гӧстя Паула Кокконен сёрнитіс сӧстӧм коми кывйӧн. Йӧз костын то и делӧ кылісны шуасьӧмъяс: со пӧ ми асьным кедзовтам коми кывсӧ, рочасям, огӧ кужӧй да, а бокӧвӧйяс велӧдӧны на сійӧс да пыдди пуктӧны.
Тайӧ гарыштӧм ичӧтик фактыс висьталӧ: ӧтувъя вынӧн, гашкӧ, доръям рӧднӧй коми кыв да и Коми муӧс тшӧтш.
Морт олӧ надеяӧн. Во помас, декабрь заводитчигӧн лоӧ коми гижысьяслӧн съезд, и сэк жӧ, буракӧ, и коми войтырлӧн чукӧртчылӧм. Дерт, сэні лоӧны пӧсь сёрнияс тайӧ став майшӧдланторъяс йывсьыс. Да и 1993 вося декабрь 12 лунӧ бара пондам бӧрйысьны. Ӧні ог нин парламентӧ, а Государственнӧй Думаӧ. Шуны позьӧ кӧть кыдзи, мед сӧмын налӧн, миянӧн бӧрйӧм ёртъяслӧн, вежсис прӧстӧй йӧз вылӧ видзӧдласыс, мед сӧмын киссьӧм экономика кыпӧдӧм вылӧ сетісны став вынсӧ и кужанлунсӧ. Но век жӧ шуа: коді кӧть власть дорас эз лок, асьным кӧ ми, быдӧн, некод вылӧ надейтчытӧг пондам зільны бурмӧдны олӧмнымӧс, сэки бурторйыс быть нин артмас. Колӧ чайтны, выль 1994 воыс лоас лышкыдджык ми вок дорӧ. Дерт, мойдын моз ӧти здукӧ оз ло ставыс дзик бур. Но, гашкӧ, кӧть дон содӧмъяслы воас пом. Тайӧ лоис эськӧ 1994 волӧн зэв ыджыд вермӧмӧн — экономика кыптӧмлы подулӧн.
Окота ассьым мӧвпъясӧс помавны ӧти пӧрысь пӧчлӧн кывъясӧн:
«Тайӧ нӧ олӧм? Эта выйӧдз воимӧ! Паськыд рожаа зонъяс базар вылын шӧйтӧны-вузасьӧны! Ассьыныс вӧчӧмсӧ кӧ, мед вузаласны. Да ӧд ылі море сайысь вайӧм тӧвар вӧзйӧны, папирос да вина! Йӧз смек!»
