КЛЁН ПУ КОРЪЯС
Наталья Романовна пӧрччис коксьыс кокньыдик кӧмсӧ да мӧдӧдчис берег пӧлӧныс кӧмтӧг. Еджыд лыаыс шувъяліс кок улас, кокъясыс вӧйласисны коклябӧрӧдзыс, и мунны вӧлі делӧ, но зато кутшӧм лӧсьыда мелуйтіс арся шонді водзас шоналыштӧм лыаыс кок пыдӧсъяссӧ.
Сыкӧд орччӧн восьлаліс сылӧн ёртыс, Семён Данилович, да, буракӧ, мыйкӧ думайтіс ас кежас.
Днепр пӧлӧнса увтасъяс тані тырӧмны муӧдзыс лязьгӧдчӧм вожъяса бадь кустъясӧн. Ылынджык вижӧдны заводитӧм явор пуяс да стройнӧй топольяс гоньгӧдӧмны вылӧ юрнысӧ, быттьӧ кӧсйӧны вылісяньыс видзӧдны эсчаньысь степсӧ.
Сэтчӧ, сійӧ зарни паськӧма шувгысь пуясланьыс и веськӧдчисны тайӧ кыкӧныс.
Ӧвтіс полынь дукӧн, косьмӧм турун дукӧн, лудвывса ӧтава дукӧн — ар.
Друг Семён Данилович сувтовкерис да индіс вижӧдӧм коръяса клён пу вылӧ, коді ылісяньыс кажитчис зарниӧн брызьйӧм кокньыдик кымӧрторйӧн. Каитчыштіс, мый эз босьт сьӧрсьыс мольбертсӧ да краскаяссӧ. Тайӧ мича дивӧнас ылісянь нимкодясьыштӧм бӧрын найӧ мӧдӧдчисны сійӧ пу дорас. Клён пулӧн киссьӧм коръясыс шурӧдчисны на кок улын, и нывбабалӧн невӧляысь петіс горӧдӧм:
— Кутшӧм мичаӧсь этайӧ коръясыс!
Сылӧн ёртыс дзик пыр копыртчис да заводитіс ӧктыны мича коръяссӧ. Нывбаба видзӧдіс сы вылӧ да нимкодясигтыр нюмвидзис: кутшӧм тешкодь, сьӧкыд вӧраса вӧлі сылӧн ёртыс, и таысь ещӧ на матынджык да мусаджык сійӧ быттьӧкӧ лоис.
Гӧрд биӧн ымралысь, кӧнсюрӧ сорласьыштӧм турунвиж рӧмӧн, клён пу коръясысь чукӧртӧм тайӧ зарниа букетсӧ Семён Данилович мыччис нывбабалы.
Мӧдыс босьтіс зэв любӧпырысь да индіс гежӧдӧм коръяса ыджыд топольлань, код улын сулаліс скамья, шуис:
— Вай со этані скамья вылас пукалыштамӧй.
Нывбаба пуксис первойӧн.
Семён Данилович лэччысис сыкӧд орччӧн.
Наталья Романовна быттьӧ ёна мудзис, лёткӧдіс юрсӧ скамья мыш вылас да недыр енэжас видзӧдлыштӧм бӧрын кунис синъяссӧ.
Ӧнтай, кор найӧ восьлалісны паркті, Наталья Романовналӧн юр тырыс жуисны мӧвпъясыс, кодъясӧс окота вӧлі сэки жӧ висьтавны ёртыслы. А ӧні со и ас кежасӧсь, позьӧ сёрнитыштны некод мешайттӧг, да друг быттьӧ сійӧ став мӧвпыс кытчӧкӧ воши. Да сылы лӧсьыд вӧлі пукавны тайӧ мортыскӧд орччӧн и ланьтӧмӧн. Збыльысь, мыйла кывъясыс, кодыр и сідз лӧсьыд?
Тӧдмасьлісны найӧ эз на ёна важӧн, но Наталья Романовналы кажитчӧ, мый найӧ нэмыс нин тӧдсаӧсь, мый Семён Даниловичлы сійӧ вермис эськӧ висьтавны быдтор йылысь, весиг ассьыс гуся думъяссӧ, кодъясӧс эз лысьт восьтыны эськӧ некодлы мӧдлы.
— Кутшӧм лоӧ аски поводдяыс? — друг юаліс, торкис на костысь чӧв-лӧньсӧ нывбабалӧн ёртыс, Семён Данилович да дыркодь видзӧдіс енэжтас вылас, кӧні медбӧръя югӧръяснас дзирдалігтыр прӧщайтчис шонді-мамыс му-ваыскӧд.
«Кор нинӧм йылысь сёрнитны, сэк поводдя йылысь сёрни панӧны», — думыштіс нывбаба и сылы сразу эз ло лӧсьыд, весиг страшнӧкодь.
Нывбабалӧн кӧть куньсаӧсь синъясыс вӧліны, но сійӧ бура аддзис орччӧн пукалысьлысь ставнас мыгӧрсӧ. Лэччысь шонді бура югдӧдіс и сылысь ныр-вомсӧ. Сійӧ чужӧм вылысь нывбаба аддзис сӧмын нимкодясьӧм, вунӧдчӧмӧн нимкодясьӧм став тайӧ гӧгӧрпӧвса мичлуннас да вӧр-ваыслӧн гармонияӧн.
«Художник — сійӧ, коді кужӧ видзӧдны да бура аддзыны ставсӧ», — усис тӧд вылас Наталья Романовналы кытыськӧ лыддьӧм кывъяс. И ас кежас пасйис, мый Семён Данилович ӧні зэв ылын сы дорысь аслас мӧвпъясӧн и кӧсйӧмъяснас. Сійӧс волнуйта ог ме, а природаыслӧн рӧмъясыс и сӧмын найӧ.
«А, колӧкӧ, ме сылы веськодь абу сӧмын ӧні, тайӧ здукас, а вообщӧ?»
Нывбабалӧн дзикӧдз жугыльмис сьӧлӧмыс тайӧ думсьыс и сійӧ шыасис кутшӧмкӧ кӧдзыд гӧлӧсӧн, сетіс воча кыв Семён Данилович юалӧм вылӧ:
— Аски лоӧ мича. — Да сэсся места вывсьыс чуть вӧрзьӧдчыштӧм бӧрын содтіс: — И аскомысь мича лоӧ и ещӧ, колӧкӧ, лун-мӧд. А сэсся локтасны букыш гажтӧм лунъяс...
Нывбаба чужӧм вылысь позис аддзыны кӧдзыд нюм и сы пыр писькӧдчысь курыд сьӧлӧм дой.
«Семён Данилович регыд мунас
— Тӧданныд мый, Наталья Романовна... — Мужичӧй, тыдалӧ, гӧгӧрвоис нывбабаӧс, кӧсйис мыйкӧ вӧзйыны, но мӧдыс эз сет сылы нинӧм шуны, дзик пыр ӧвсьӧдіс сійӧс:
— Пӧжалуйста, Семён Данилович, вай пукалыштам тадзи ланьтӧмӧн, лолалыштам свежӧй сынӧднас. Ме сэтшӧм шоча овла ывла вылас — некодкӧд петнысӧ. Ӧтнад петан — тэ вылӧ, кажитчӧ, видзӧдӧны сэтшӧм синъясӧн, страшнӧ быдӧн лолӧ.
Нывбаба топыдджыка шымыртіс пальто пӧласӧ, кӧні эффектнӧя тыдаліс кык гырысь кизь, и вешйыштіс ёртыс дорӧ матӧджык, быттьӧ друг сылы лоис кӧдзыд и окота лоис корсьны шоныдджыкин.
Семён Данилович пуксис лӧсьыдджыка, топӧдчыштіс, веськыд кисӧ нюжӧдіс скамья мыш вылас — артмис, быттьӧкӧ сывйыштіс нывбабаӧс, и Наталья Романовналы сразу лоис шоныд и лӧсьыд. Пидзӧс вылас сылӧн куйліс зарни чукӧрӧн клён пу коръясысь букетыс и быттьӧкӧ аслас биӧн тшӧтш шонтіс сылысь пидзӧсъяссӧ.
А му вылас гӧгӧр туплясисны татшӧм жӧ вижа-гӧрда коръяс, ворсӧдчис накӧд вильыш тӧв, нӧбӧдіс-нуис кытчӧкӧ берегдорса лыа вылас.
«Коляс кымынкӧ лун, и этайӧ мича коръясыс косьмасны, — жальпырысь думыштіс Семён Данилович да гусьӧник видзӧдліс сы дорӧ дӧверчивӧя ляскысьӧм нывбаба вылӧ, сы чужӧм вылӧ. Сюсь, художниклӧн синъясысь эз дзебсьы нинӧм — ни кӧсича дорас дзормыны заводитӧм юрси сіясыс, ни сингӧгӧрса муртса-муртса тӧдчысь посни чукыръясыс. Чужӧмыс вӧлі шыльыд на и мича, колӧ чайтны, Наталья Романовна ёна чередитӧ ассьыс чужӧмсӧ, но сійӧ свежӧйлуныс, коді томмӧдӧ да мичмӧдӧ нывбабаӧс, эз нин вӧв. А кык синкым костсьыс ӧтка бӧрӧзда аддзӧм бӧрын Семён Данилович гӧгӧрвоис, мый нывбаба частӧ усьлӧ ӧтка сьӧкыд думъясӧ.
Сӧстӧм еджыд ковта воротникыс лӧсьыдика кизялӧма. Сьылі гӧгӧрыс гартыштӧм кокньыдик узора шарфыс стӧча лӧсяліс сійӧ паськӧм дорӧ да висьталіс кӧзяйкаыслӧн бур вкус йылысь, пасьтасьны кужӧм йылысь.
Нывбабалӧн и чужӧмыс, и паськӧмыс, и весиг тайӧ поводдя кежлас кужӧмӧн бӧрйӧм боярышник тусь кодь исергаыс висьталісны, мый тайӧ нывбаба, кодлӧн гожӧмыс кольны нин кутӧма, и коді виччысьӧ ар локтӧм, спокойнӧя, нетшкысьтӧг. Мукӧд нывбабаыс ӧд кыдзи? Став выннас, быд ногӧн, лӧсялӧ кӧть оз, зільӧны ӧтдортны, ылыстны ар воӧмсӧ. А Наталья Романовналӧн татшӧм ковтӧм и кужтӧм зільӧмыс оз тӧдчы, и таысь сійӧ кажитчис ас ногыс мичаӧн. Морт олӧмын абу нинӧм нем виччысьтӧмыс. Олӧмыс ачыс козьналӧ мортыслы то томлун, то верстьӧлун, то пӧрысьлун, вочасӧн, ӧта-мӧд бӧрсяыс. Ставыс сідз, кыдз колӧ.
Семён Данилович тайӧс ставсӧ гӧгӧрвоис живописец синмӧн да художник сьӧлӧмӧн и примитіс сідзи, кыдзи эм. Нывбаба чужӧмӧ видзӧдӧм бӧрын сылы мыйлакӧ лоис жаль, мый гижӧ сӧмын серпасъяс, сылы быть колӧ босьтчыны гижны и портрет.
Наталья Романовна быттьӧ друг садьмис, лэптыштіс юрсӧ, и синъяссӧ кикарнас зырыштӧм бӧрын нюмдіс сэтшӧм меліа, веськыда сьӧлӧмсянь петан паськыд нюмӧн, юаліс:
— Ті коркӧ узьлінныд ӧтнад степын?
— Эг. Вот гӧраясын ӧтнамлы удайтчыліс.
— А меным окота ӧтнамлы степын узьны. Воді эськӧ му вылас и лолалі-лолалі аслыс кӧра чӧскыд сынӧдсӧ, и лои эськӧ таысь ме и мичаджык, и вынаджык, тӧдмалі эськӧ сылысь тайнасӧ.
Ёртыс сылӧн нюмдіс, меліа да сюся видзӧдліс нывбаба вылӧ, со пӧ тэнад кутшӧм кӧсйӧмъясыд, кӧсйис быттьӧ шуны тайӧ видзӧдласнас, но эз шу, а висьталіс ас йывсьыс:
— А мем гӧраясын сэтшӧм страшнӧ вӧлі ӧтнамлы узьныс, — шыасис Семён Данилович. — Коломыйка сьывны вӧлі босьтча, медым полӧмысь мынтӧдчыны. Ыжъяскӧд горӧн сёрнита, налы сьыліас кӧлӧкӧльчик ӧша, медым сылӧн звӧныс торкаліс чӧв-лӧньсӧ. А сэсся лунтырнад ёна мудзӧм бӧрын унмовся жӧ. А асывнас садьман — лысва! Да мый сійӧ лысваыд! Кӧні ещӧ эм сэтшӧм мича местаясыс Карпатын кындзи!
И сылы окота лоис висьтавны тайӧ нывбабаыслы шумӧн ызгысь водопадъяс йылысь, дзольгысь шоръяс йылысь, трембита да сопелкаяслӧн мыла гӧлӧс йылысь, Верховинаса олысьяслӧн мича паськӧм да сьылӧм-йӧктӧм йылысь.
А нывбаба вӧлі дась пукавны тадз кузь вой, югдытӧдзыс да кывзыны гӧлӧссӧ этайӧ муса мортыслысь, но ӧд шондіыс со саяліс, лӧсьыд-ӧ лоӧ водзӧ тадз пукавны, оз-ӧ дивит сійӧс Семён Даниловичыс? И сійӧ вӧчис вӧрасног, быттьӧ кӧсйис чеччыны, да эз вермы.
Семён Даниловичлы жӧ кажитчис, мый Наталья Романовналы дышӧдіс сійӧс кывзынысӧ, и сійӧ кӧсйӧ мунны. Чеччис места вывсьыс, босьтіс нывбабаӧс киӧдыс. Мӧдыс здук эз на вӧрзьы, а сэсся том ныв моз кокниа, ӧдӧбтӧмӧн моз чеччис скамья вывсьыс.
...Гашкӧ, сӧмын мича розаысь букет тадзи кутӧны. Нывбаба вайис клён коръясысь букетсӧ гортас. Пызанвывса лампа абажур вылӧ коръяссӧ лясӧдӧм бӧрын пуксис креслӧӧ и пондіс любуйтчыны коръяслӧн вуджӧръяснас, кодъясӧс ӧзйысь лампочкаыс шыблаліс пӧтӧлӧкас. Вуджӧръяс артмӧдісны пӧтӧлӧкас сэтшӧм рисунок, быттьӧ мойдвывса серпас.
Ӧшинь саяс сьӧд вой нин, а нывбаба век пукалӧ, и юрас воӧны казьтылӧмъяс, кыдзи татшӧм жӧ пемыд войӧ колльӧдліс сійӧс ныв дырйиыс горт дорӧдзыс ӧти том студент, и тешкодь кӧть абу, а шулісны сійӧс тожӧ Семёнӧн.
Сійӧ вӧлі ыджыд тушаа и сэтшӧм авъя.
Сэсся война. Бомбаяс, бомбаяс. И кашкысь Семён, коді котӧрӧн локтӧма сы дорӧ прӧщайтчыны. Фронт вывсянь локтысь треугольник-письмӧяс. Но регыд Наташа и ачыс кык флагӧн киас тӧдтӧм карын туйвежын и шенасис, шенасис флажокнас, индаліс туй дугдывтӧг ургысь-мунысь машинаяслы. А письмӧяс Семёнсянь эз вӧвны, и Наташа лыддис медбӧръясӧ быд рыт, велӧдіс нин наизусть, а век лыддис, сы вӧсна мый выльыс эз вӧв.
Важӧн нин помасис война, а Наталья век видлаліс пошта кудсӧ, и карса уличаяс кузя мунігӧн дзоръяліс гӧгӧрпӧв, друг да пӧ аддза сійӧс, Сёмаӧс. Но сійӧ эз паныдась. Эз...
Дыр на бергаліс Наталья Романовна и вольпась вылас, ыззьӧм лолыс некыдз эз вермы лӧньныс. А пемыд пельӧсъяссянь страшнӧй гундырӧн видзӧдіс сы вылӧ жалитны кужтӧм ӧткалуныс, кодысь пыр ёнджыка и ёнджыка кутіс повны нывбаба. Кольны ӧткӧн пӧрысьнад некодлы, буракӧ, абу окота.
Небыд вольпась и сӧстӧм белльӧ мелуйтісны и лелькуйтісны сӧстӧмлуннас да небыдлуннас ассьыныс кӧзяйкасӧ, но кутшӧмкӧ тревожнӧй мӧвп эз сет сылы унмовсьыныс. Ковмис чеччыны да босьтны киас книга.
Лыддис синъяс доймытӧдзыс, а сэсся уськӧдіс тӧд вылас Семён Даниловичӧс, мый сійӧ аски оз на мун, мый сыкӧд бара на позяс аддзысьлыны, лоис кокниджык лов вылас и унмовсис.
«Тургенев» пароходлысь бокъяссӧ нюлісны гыяс. Воасны найӧ сёльӧдчигтыр кысянькӧ ю шӧрсяньыс, швачкысясны пароход бокӧ — разаласны. И бара нин котӧрӧн локтӧны выль гыяс. И тадз дугдывтӧг.
Пассажиръяс, коді тэрмасьӧмӧн, коді лабутнӧя, ньӧжмыда прӧйдитісны трап вывті, пуксялісны пароход вылӧ.
Семён Данилович пыртліс ассьыс став кӧлуйсӧ: чемодансӧ, и походнӧй мольбертсӧ краскаяснас, и топыда гартӧм бумага да рисуйтӧм полотносьыс рулонъяссӧ да бӧр петіс берегӧ, медым олыштны ещӧ здук-мӧд кӧть Наталья Романовнакӧд, коді колльӧдіс сійӧс пристаньӧдз да колис ӧні берег дорас сулалан.
Пароход вӧрзьытӧдз коли ещӧ быдса час джын. Позис прӧйдитчыштны берег пӧлӧн да лолалыштны пароход пытшкӧ пыртӧдз чӧскыд сынӧднас.
Клумбаяс вылын век на азыма дзоридзалісны еджыд да розӧвӧй астраяс. Тӧлыс шувӧдчис аллеяӧн садитӧм пу вожъяс костын, нетшкис налысь коръяссӧ да мича ковёрӧн вольсаліс кок увсьыныс мусӧ. Найӧ восьлалісны тайӧ шурӧдчысь ковёр вывтіыс и олісны чӧв. Эз волы налы юрас и сійӧтор, мый колӧ ӧктыны кок увсьыс мича коръяссӧ.
— Наталья Романовна, висьталӧй мыйкӧ, — нюмдыштӧмӧн шыасис Семён Данилович, медым торкны на костын кузя нюжалӧм чӧв-лӧньсӧ.
— Мый и висьтавнысӧ?
— Мыйкӧ бурджыктор йылысь, дерт.
— Ті тӧданныд унджык, — чӧвтіс нывбаба и на костын бӧр пуксис чӧв-лӧнь, быттьӧ збыль нин нинӧм вӧлі сёрнитнысӧ.
И со, асъя чӧв-лӧньсӧ поткӧдан моз, тутӧстіс пароход, чуксаліс пассажиръясӧс туйӧ.
Семён Данилович копыртыштліс юрсӧ нывбабалы кисӧ мыччан моз, мӧдыс сылы чургӧдіс воча ассьыс кисӧ и гогнитыштіс юрнас.
Сэсся Наталья Романовна сулаліс и видзӧдіс, кыдзи сылӧн ёртыс спокойнӧя, тэрмасьтӧг восьлаліс пароход вылӧ, мунігас кизяліс пальто кизьяссӧ и лӧсьӧдыштіс юрсьыс коричневӧй шляпасӧ.
Пристаньысь Наталья Романовна эз мун сэтчӧдз, кытчӧдз эз вӧрзьы пароходыс.
Семён Данилович сулаліс палуба вылас перилӧас ӧшйӧмӧн и видзӧдіс берегас, кысянь шенасис сылы еджыд чышъянторйӧн Наталья Романовна да горзіс:
— Звӧнитлӧй...
Наталья Романовна збоякодь тотшсьӧдіс-муніс гостиницаӧ, кытчӧ бара воӧма да сувтӧма узьны-овны Семён Даниловичыс.
Сійӧ локтіс нин гостиница ӧдзӧс дорӧдзыс, кутчысьліс нин весиг вугъяс, но друг мыйкӧ сувтӧдіс сійӧс. Видзӧдыштіс стекляннӧй ӧдзӧс пырыс пытшкас и эз пыр, бергӧдчис и мӧдӧдчис водзӧ. Ыджыд тушаа, кузь тошка швейцар колльӧдіс сійӧс стекляннӧй ӧдзӧс сайсянь мудер, быдтор тӧдысь син видзӧдласӧн.
Наталья Романовна муніс и муніс сувтлытӧг, кытчӧ, и ачыс эз тӧд. Ыджыд витрина дорті прӧйдитігӧн аддзис сійӧ асьсӧ зеркалӧ вылысь моз. Джуджыд каблука кӧмнас вӧлі быттьӧкӧ ещӧ ыджыд тушаыс. Ной юбкаыс топыда лясӧма лядьвейяс гӧгӧрыс. Пушистӧй, кыӧм свитерыс вӧлі озыр не сӧмын пастельнӧй рӧмнас, но и аслас прӧстӧйлунӧн. Шыльыд, стрӧг причёска муніс сылы зэв ёна. Быттьӧкӧ нинӧм сы вылын лишнӧйыс эз вӧв.
Сійӧ унаысь кывліс нывбаба-пӧдругаяссяньыс разнӧй пӧлӧс сёрни, мый ӧтиясӧс татшӧм аддзысьлӧмыс ӧтвывтліс нэмыс кежлӧ бур семьяӧ, мӧдъяслысь жӧ дойдліс ёнджыка сьӧлӧмъяссӧ и выль пӧв шыбитліс ӧтка олӧмӧ.
Наталья Романовна чайтіс, мый тайӧ аддзысьлӧмыс налӧн лоӧ особеннӧй и, колӧкӧ, медбӧръя, колӧкӧ и ӧтвывтас найӧс. Ӧд найӧ оз нин первойысь аддзысьлыны, тӧдсаӧсь важӧн, дай быттьӧкӧ ӧта-мӧд дорас велалісны нин.
Асьсӧ витринаысь аддзӧм бӧрын Наталья Романовна падъялыштіскодь дай сувтіс.
«Мыйла ме должен пышйыны Семён Данилович дорысь? — асьсӧ дивитыштӧмӧн думыштіс сійӧ. — Ӧні ог мун, а друг сэсся некор нин ог аддзысьлӧй? Страшнӧ та йылысь думыштны! Ог, ог мун водзӧ, бӧр бергӧдча и пыра сы дорӧ!»
Кор тотшӧдчис ӧдзӧсас, Семён Данилович тэрмыштчис сылы восьтыны.
— Наталья Романовна! — горӧдіс сійӧ радысла. — Ме нин думайті онӧ локтӧй! Думайті нин мыйкӧ тіянкӧд лоис...
— Мый мекӧд вермас лоны? — перчаткисӧ сумкаас дзебигмоз шыасис гӧстяыс да нюмдіскодь.
— Пӧжалуйста, пуксьӧй, лоӧй, кыдз гортаныд, — паськыд ӧшинь водзын сулалысь креслӧ вылӧ индігмоз шуаліс кӧзяиныс, и сійӧ гӧлӧсын тӧдчис и радлун, и шай-паймунӧм.
— Гортын моз? — серӧктіс пуксигас Наталья Романовна и кытшовтіс видзӧдласнас номер пытшсӧ.
Семён Данилович падъялігтыр, тэрмасьӧмӧн чукӧртіс пызан вывсьыс кыдзсюрӧ куйлысь книгаяссӧ, тыдалӧ, ӧні на со видлалӧма-листайтӧма найӧс, корсис, дерт, мыйкӧ колантор.
Медым сійӧс ещӧ ёнджыка не падмӧдны, нывбаба сувтіс ӧшинь дорас да пондіс видзӧдны ывла вылас, кӧні жуӧмӧн жуисны йӧз да машинаяс.
«Сы мында йӧз, а кыскӧ сӧмын ӧти дорӧ, куш ӧти морт тэд дона и муса», — думыштіс сійӧ и, медым не чӧв овны, шыасис:
— Ме кӧсйи тіянӧс корлыны гортӧ... Менам сы мында книга, гашкӧ, мися, сылы мыйкӧ и кажитчас, но эг лысьт, смеллунӧй эз тырмы.
— Да-а? А мем эськӧ вӧлі нимкодь, — вочавидзис мӧдыс да бара сылӧн чужӧм вылас петкӧдчис предательскӧй яндысьӧмыс да шай-паймунӧмыс.
Наталья Романовна быттьӧ эз аддзы сылысь падъялӧмсӧ, збоякодь шуис:
— А меным петкӧдланныд выль уджъястӧ? — И веськӧдчис мольберт дорас чукӧрӧн тэчӧм рулонъяслань да папкаяслань.
— Мый и тіянлы петкӧдла? — шыасис Семён Данилович. — Рисуйті ме тайӧ разыс этша. Картина и дзик ни ӧти абу — помавтӧмӧсь, лючкиджык артмӧм этюдъяс, дерт, сюрасны, кӧсъянныд кӧ быттьӧ видзӧдлыны.
Гӧлӧсыс кӧть сылӧн вӧлі падмыштӧм, но синъяссьыс тӧдчис, мый сылы нимкодь татшӧм сёрниыс. Сійӧ кыскис шкапсьыс ыджыд альбом и мыччис нывбабалы.
Мӧдыс дзик пыр заводитіс листавны.
Нежнӧй рӧмаӧсь, но смел киӧн вӧчӧм акварельяс висьталісны рӧднӧй природа йылысь, сылӧн мичлун йылысь. Со паськыд ю. Муӧ сюйӧм столбъяс. Ылынджык уна мича стрӧйба и на весьтын водз асыв, свежӧй и сӧстӧм.
— А этайӧ трӧпкатіыс ме век ветлывлі гортӧ, — ӧти этюд вылӧ индігтыр висьталіс ачыс художник.
Наталья Романовна видзӧдіс тайӧ этюд вылас дыр, думнас тшӧтш муніс лудъяс вомӧн, вӧр пӧлӧн нуӧдысь трӧпка кузяыс, коді зарни сунис моз гартчис-гартчис дай вошис хатаяс пӧвстӧ.
Семён Данилович петкӧдліс и пастельӧн вӧчӧм этюдъяс, петкӧдліс и ӧттшӧтш висьталіс, мый уна художник радейтӧны рисуйтны пастельӧн, сы вӧсна мый медся нежнӧй и пыді чувствояс чужтӧны буретш пастельӧн вӧчӧм уджъяс.
Найӧ ещӧ сёрнитыштісны картинаяс йылысь, сэсся Семён Данилович вӧзйис, эм пӧ менам зэв чӧскыд вина, ӧти тӧдса агроном пӧ козьналіс совхозӧ волігӧн, разрешит пӧ сійӧ винанас тэнӧ гӧститӧдны.
— Мый ті, ме сэтшӧм шоча юла, — повзьыштіскодь нывбаба, но мӧдыс такӧдіс, ми пӧ сӧмын ӧти румка, абу пӧ ӧд ми кутшӧмкӧ пьянникъяс.
Регыд румкаясын дзирдыштліс нин зарни рӧма винаыс.
— Тӧданныд, — шыасис Семён Данилович, — ме сэтшӧма нин велалі юны тостъяс лыддьӧмӧн, мый ог вермы и тосттӧгыс юнысӧ.
— А ті шуӧй...
— Юам, сідзкӧ, сэтшӧм аддзысьлӧм вӧсна, мед сійӧ вӧлі сӧстӧм да бур, мед сэтшӧм аддзысьлӧм бӧрас ещӧ окота лоліс аддзысьлыны. Ӧти кывйӧн кӧ, дружба вӧсна!
— Дружба вӧсна! — шуис и Наталья Романовна да румкаяснас точкысисны.
Юыштісны, пукалісны, дыркодь сёрнитісны. Румка пыдӧсъясын вина колясыс дзирдыштліс ӧгырӧн, вазаын мича бумагаа кампетъяс — ӧшиньяс тупкӧмны плотнӧй плюш шторыӧн — тайӧ ставыс сетіс быттьӧкӧ кутшӧмкӧ торъя кыпыдлун, шоныдлун.
Нывбаба тӧдіс нин, мый Семён Данилович абу гӧтыра — первой велӧдчис, сэсся война, а сэсся и гӧтрасян кадыс нин прӧйдитіс быттьӧкӧ. Висьтасис, мый олӧ кӧзяйка ордын, сійӧ зэв авъя, и песласьӧ и сёян вӧчӧ Семён Даниловичлы. Наталья Романовналӧн весиг мыйкӧ вежӧгтӧмкодь чужис сійӧ нывбаба дорас. Кутшӧм нӧ пӧ сійӧ, пӧрысь, том? Кутшӧм мыгӧрыс? Кыдзи пасьтасьӧ, кутшӧм причёска новлӧ?
Семён Данилович медбӧрын такӧдыштіс сійӧс, лоӧ пӧ сійӧ меным двоюроднӧй чойӧн.
Та бӧрын найӧ юыштісны вина коляссӧ, и Наталья Романовна, кӧть кувтӧдзыс нӧйт сійӧс, оз помнит, кыдзи, мыйла друг сійӧ кутчысис Семён Даниловичлы сьыліас и заводитіс окавны-окавны сійӧс.
Мӧдыс, неуна шай-паймунӧм, видзӧдіс сы вылӧ нинӧм гӧгӧрвотӧм мелі синъясӧн и чӧв оліс.
А кор Наталья Романовна воис ас выяс да гӧгӧрвоис, мый сійӧ керис, лоис сэтшӧм яндзим, му пырыс кӧть мун, и заводитіс лӧсьӧдчыны мунны.
Семён Данилович кӧсйыліс сійӧс кутны, панліс сёрни искусство йылысь, весиг босьтчыліс сьывны Верховинаса свадебнӧй сьыланкыв, но нывбаба эз сэсся гажмы нин, сёрнисӧ эз нин вермы аддзыны.
Пасьтасигас Наталья Романовна аддзис ӧшинь пырыс, кыдзи ывла вылын шлывъялісны гулюяс и кыдзи параӧн-параӧн пуксялісны орчча ыджыд керка вевт вылӧ, и шензис, мый кутшӧм мудера природаыс вӧчӧма ставсӧ, сӧмын йӧз думыштлӧмны аслыныс кутшӧмкӧ мытшӧдъяс, кодъяс сьӧктӧдӧны и сідз сьӧкыд олӧмсӧ. Мукӧд дырйи тырмӧ дзик ӧти ичӧтик, воськов, мед венны мытшӧдсӧ.
Наталья Романовна пасьтасис. Семён Данилович сійӧс колльӧдігӧн небыдика сибӧдліс ас бердас да окыштіс кымӧсас.
Нывбабалӧн петігас дзӧрис кыв йылас куш кык кыв — «прӧстит» и «прӧщай». Но горӧн эз лысьт, стӧчджыка кӧ, эз вермы найӧс шунысӧ, сӧмын синъясыс и висьталісны, мый прӧщайтчӧ мусаыскӧд, радейтанаыскӧд пыр кежлӧ.
Та бӧрын коли во.
Да, да быдса во нин кольӧма. Бара со ар, бара нин вижӧдӧны коръяс.
Наталья Романовна петіс ывла вылӧ гуляйтыштны, мӧдӧдчис паськыд тротуар кузя. Юр весьтас вашкӧдчисны вижӧдӧм коръяса каштанъяс. Ӧти каштан вылысь сійӧ аддзис сёрмӧм дзоридзьяс и сувтовкерис. Шулӧны, дзоридзалӧны кӧ пӧ арнас каштанъяс, лоӧ, сідзкӧ, арыс кузь да шоныд.
«А колян ар тайӧ каднас Семён Данилович буретш тані вӧлі, — думыштіс нывбаба, и сылы сразу эз ло лӧсьыд сьӧлӧм вылас. — Колис во, а сійӧ юӧр ни письмӧ эз и ыстыв. Мый сійӧ ме йылысь думайтӧ? Колӧкӧ, зэв лёкӧс? Йӧюк ме, йӧюк... Сэкисӧ...»
Эз кӧ вӧв ар, эз кӧ вӧв этайӧ арся шондіӧн мыссьысь тротуарыс, кыті найӧ частӧ гуляйтлісны кыкӧн, эз эськӧ, колӧкӧ, и думыштлы Семён Данилович йылысь, тӧд вылас, гашкӧ, и уськӧдліс, да зілис вӧтлыны сы йылысь казьтылӧмъяссӧ вежӧрсьыс.
Тадзи сулалігас и кутыштіс кодкӧ сійӧс гырддзаӧдыс.
Наталья Романовна бергӧдчыштіс и другысь горӧдіс:
— Семён Данилович!
Горӧдіс и повзискодь, мый этатшӧм явнӧя петкӧдліс ассьыс радлунсӧ.
— А ме тіянӧс ылісянь на тӧді, — шуис Семён Данилович, быттьӧ эз и вӧв на костын быдса во торъялӧмыс. — Овлӧ жӧ! Эг чайт, ей богу, мый этатшӧм шуд меным усьӧ!
Найӧ мӧдісны каштанӧвӧй аллея кузя. Семён Данилович пондіс висьтасьны, мый тані карас сійӧ коймӧд лун нин и мый тавой мунны нин кутас, мый звӧнитліс Наталья Романовналы удж вылас, и сылы висьталісны: отпускын.
— Да, ме отпускын вӧлі, талун на локті, — шыасис нывбаба. — Крымын таво шойччи. Купайтчи мореын, гожъялі. Лӧсьыд сэні...
Наталья Романовна первойысь вӧлі Крымын и сылы вывті окота вӧлі юксьыштнысӧ. Мӧдыс зэв окотапырысь юасис да кывзіс. Варовмисны, Крым йывсьыд юасиг-висьтасиг, кыкнанныс.
Кор найӧ медбӧрын мудзисны гуляйтӧмсьыс, Семён Данилович вӧзйис пукалыштны ресторанын, кысянь кыліс восьса форточка пырыс музыка шы.
И вот сэні, югыд да шоныд пельӧсын, пӧшти тыртӧм ресторанын Семён Даниловичлы окота лоис висьтавны тайӧ нывбабаыслы сьӧлӧмбердса думъяссӧ.
— Но, Наталья Романовна, кыдзи оланныд? — юаліс сійӧ, медым кыдзкӧ заводитны колана сёрнисӧ.
Мӧдыс нюмдыштіс, олыштіс чӧв, сэсся шуис ёртыс вылӧ видзӧдлӧмӧн:
— Верӧс сайӧ пета, Семён Данилович.
— Верӧс сайӧ? — эскытӧма юаліс мужичӧй, и чужӧмыс ставнас зумыштчис.
— Да. Решитчи тай.
И висьталіс Наталья Романовна жӧник йывсьыс, мый сійӧ ӧні научнӧй экспедицияын, регыд воас, мый сійӧ любитель-спортсмен, альпинист и мый сылӧн эм шахматнӧй разряд.
Семён Данилович кывзіс нывбабаӧс и киясыс асьныс судзӧдчисны пызан вылас сулалысь шампанскӧй бокал дінӧ.
— Но мый, сиа тіянлы став бурсӧ, — шуис кутшӧмкӧ не аслас гӧлӧсӧн и чургӧдіс бокалсӧ нывбабалы паныд.
Вӧсниа тронькнитіс хрусталь, и найӧ юисны.
Та бӧрын Наталья Романовна видзӧдліс часі вылас и пондіс быттьӧкӧ тэрмасьны мунны.
— Ті тэрмасянныд? — юаліс Семён Данилович.
— Да, пӧжалуй, меным кад, — вочавидзис нывбаба и чеччис места вывсьыс.
Семён Данилович быттьӧ эз вермы чеччынысӧ пукаланінсьыс, быттьӧ сы вылӧ сразу кӧвъясис сы мында юалӧм, мый личкис места вылас и корис воча кыв дзик пыр жӧ, тайӧ пызан сайсьыс петтӧдз.
Сэсся чеччис жӧ ньӧжйӧник.
Колльӧдіс нывбабаӧс троллейбус сувтанінӧдз.
Мунігчӧжыс кыкнанныс чӧв олісны, сёрнитны вӧлі нинӧм йылысь, ӧд мый коліс, ставсӧ нин вӧлі висьталӧма.
Тадзи и янсалісны. Ӧтиыс пуксис троллейбусӧ, мӧдыс кольччис.
Гортас локтӧм бӧрын Наталья Романовна кватитіс эсійӧ клён пу коръяссьыс букетсӧ, кодӧс коркӧ чукӧртліс сылы Семён Данилович и кодӧс ӧнӧдз век нывбаба видзис пызан вылас вазаын, кыдз медмича букет, и морӧс бердас топӧдӧмӧн дыр сулаліс кутшӧмкӧ измӧм весьӧпӧрӧм мыгӧрӧн.
Бара ӧтнас, бара... Дзик ӧтнас...
