ОЛӦМЫС — МАИТЧӦМ И НАДЕЙТЧӦМ
Ӧшинь сайын лӧзалӧ енэжыслӧн от,
Югдӧ нин, а ӧнӧдз унмӧй век оз лок.
Мый и меным керны? Ломтыны ли пач?
Али петны йӧрӧ, лажъялыштны надз?..
«Мый нӧ тайӧ тавой мекӧд лоны кутіс? Синмӧй оз куньсьы и став!» — весиг дӧзмис ас вылас Марья Кирилловна, сиктын сійӧс нӧшта шуӧны Кирилловна пӧчӧн, да скӧрпырысь и чужйыштіс вывсьыс эшкынсӧ. Чеччис вольпасьсьыс, муніс ӧшинь дорас да пондіс видзӧдны ывлаас. Тӧлысь петӧма, со дзоргӧ-видзӧдӧ бабӧлы веськыда ӧшиняс. Нӧшта тӧвру вачӧдӧ, зільӧ быттьӧ юӧртны узьысь войыслы: кынтас пӧ тавой. Аддзанныд, тӧлысь петӧма, сэзьдӧ кыдзи!
Кирилловна баб ышловзис да кулакнас чышкыштіс чепӧсйӧм синвасӧ. Со тайӧ ставсӧ, мый аддзӧ и кылӧ ӧшинь сайсьыс, аскисянь оз нин кут кывны ни аддзыны да, колӧкӧ, и некор сэсся оз аддзыв-кыв. Жур нуасны карӧ. А сэні ӧд дзик мӧд пӧлӧс енэжыс и ӧшиньсайса серпасъясыс. Эз ӧтчыдысь вӧвлы сэні — тӧдӧ. Ӧшинь саяд оз пелысь да льӧм пу шарӧдчы. Лун и вой увгӧны машинаяс. Кытысь и сымда машинаыс? Со тай син гажӧдысьясыс сылӧн пасьтӧм вожъяснас кыдзи шенасьӧны, колӧкӧ, кӧзяйкаыслы кӧритана юӧр и ыстӧны, мунны пӧ кӧсъян, эновтны миянӧс. Югдыны мӧдас да сьывны кутасны миян вожъяс вылын лэбачьяс, а кывзысьыс абу и оз петкӧд налы нянь крӧшки ни шыдӧстор.
Да, эновтны кӧсйӧ Кирилловна пӧч нэмчӧжся оланін-гортсӧ. Тӧрыт, узьны водтӧдз, Сергунчикыс, бабӧн шуысьыс, карсяньыс нӧшта на звӧнитліс. Гора да кыпыд гӧлӧсӧн юалӧ, бабук пӧ, кутшӧм руыд? Аски пӧ дас час гӧгӧрын пета да лун шӧрнас тэ дорын нин лоа, виччысь! Кӧсйим пӧ папакӧд кыкӧн волыны, да сылӧн уджалан лун пӧ лоӧ. А ме вӧскресенньӧнад ог уджав! Вола!
Но Серёжа, быттьӧ неважӧн на дед-баб дорас сиктад локтас да, сёльӧдчӧ рочӧн:
А мый и дасьтысьнысӧ? Со тай прӧщайтчӧ йӧрыскӧд, сэні быдмысь гажӧдысьясыскӧд. Мӧс-порсьтӧ ӧні оз нин видз-а. Кык ыж таво нин и видзис, да ӧтисӧ начкыны лои, яйсӧ босьтыштас карас, сэні згӧдитчас, мӧд балюксӧ сусед гидас нуис. Мед бур йӧзыс тӧвйӧдасны, гашкӧ, тулыснас и бӧр на воӧмыс лоас да. Он ӧд тӧд нинӧм, ловъя кӧ лоан... Кӧнтусь сера чипансӧ нуис и. Зэв гырысь кольк вайӧ, да жаль лои изьведитны.
Татчӧ бабӧлӧн бара и пыдзыртчис сьӧлӧмыс, тёпнитіс синва войт ӧшинь тасӧ кабыртчӧм ки вылас. Сійӧ вешйис ӧшинь дорсьыс, видзӧдліс часі вылас. Вӧлі вой шӧр кад. Водзті стенас ӧшаліс кузь кывъя ыджыд часі, лун шӧрын и вой шӧрын ёна брунгис. А ӧні внукыс вайӧма выльӧс, ыджыд тасьті сямаӧс. Точкӧм шыыс оз и кыв, но кадсӧ петкӧдлӧ бура. Инновация пӧ, бабушка, ӧні ставсӧ выль ног, бурмӧдӧмӧнджык вӧчӧны, ошйысьӧмпырысь и юӧртіс сэк детинаыс.
— Медъя, пиук, медъя! Бур нин, вӧчӧны кӧ. Аттьӧ и козинсьыд дай, — сӧмын и сяммис сэк бабыс Серёжаыслы шуны. А ӧні и часі йывсьыд колӧ думыштлыны. Колян татчӧ, да вермас и сімны да тшыкны. Оз кӧть гора точкы, а кадсӧ петкӧдлӧ. Со и ӧні шуӧ: асылӧдзыс пӧ дыр на, водыштлы да шойччышт на, он ӧмӧй ылі туйӧ мӧд?
— А водыштлыны и лоӧ, — быттьӧ часіыскӧд сёрнитӧ пӧчӧ, мӧдіс паччӧрланьыс. Паччӧр сэрӧгас сылӧн вольпасьыд эм жӧ. Вой кежлас керкаыс ыркалӧма да сэні лӧсьыдджык на лоӧ куйлыны. Колян тӧв тай каникул дырйи воліс Сергуньыс да вой-мӧд сэні жыруйтіс-а. Бабыс вӧлі шуас: — Мый нӧ эн кольччы нывъяс дорад узьнытӧ? Паччӧр вылӧ каян.
Мӧдыс шешмунӧмӧн и вочавидзас:
— Тані комфортнӧйджык да.
— Но, инӧсь, узь сэні, дитяӧ, — сӧмын и шуыштліс сэк пӧчыс. А ӧні, паччӧр сэрӧгса шоныд вольпасяс водӧм бӧрын, сійӧ, унаысь пернапас чӧвтанмоз, челядьсӧ бласлӧвитіс и аслыс кевмис, мед унмовсьыштлас жӧ кӧть здук кежлӧ.
А унмовссьӧма ӧд! Вӧтӧн тай пыр и аддзис Васьӧ верӧссӧ, быттьӧ гудӧкнас петӧма том йӧз гажӧдчанінӧ да сьылӧ бать-поконикыслысь радейтана
Шемӧсмунӧмӧн и садьмис Кирилловна баб. Дыр синсӧ тілис да сэсся упнитӧмӧн ышловзис, вӧт пӧ тай вӧлӧма! Сё сӧтанаӧ, кутшӧм тюпӧля кокӧй вӧлі-а! Мый водзӧ нӧ татшӧм вӧтсӧ вӧталіс? Васьӧсӧ зэв нин шоча аддзывлӧ да. А воча чойыскӧд, Ӧвдӧттякӧд, паныдасьлӧны. Ловъя на, олӧ. Верӧсыс ловъя на и. Вӧрӧ на кыйсьыны ветлывлӧ. Сыкӧд кодрасян лунъясӧ шойна вылын и аддзысьлӧны, буракӧ. Мӧд грездын олӧны да. Вичкодорас чай-сакартӧ да няньтӧ ньӧбыштны гӧтырыс волӧ-а. Век важкодьыс Ӧвдӧття, кыввора и йӧзтӧ зэв тӧдысь-дивитысь. Сэки тай, кор пельшер-акушерӧ велӧдчӧм бӧрын локтіс Машӧ татчӧс больничаас уджавны да Васьӧыскӧд аддзысьлыны кутісны, Ӧдя паныд сувтіс налы! Педот Дарья пӧдругакӧд пӧ век жӧ Васьӧ вокӧс ӧтлаӧда! Сы кодь шань зонмыс пӧ сиктын мӧд абу да огӧ жӧ бокысь воӧм нывлы козьналӧй. Карса сійӧ да мед карса сайӧ и петӧ пельшеричаыд! Бӧрас тай серавлывліс жӧ ас вылас. Со пӧ ӧд томдырйиыд кутшӧм чорыд сьӧлӧма мортыд. Мырдӧн кӧсйылі гӧтравны воча вокӧс аслам пӧдруга вылӧ.
— А-а, мый вӧлі — вӧлӧма, мый лоны — лоас ! — энька мам на тадзсӧ шуліс. — Тырмас сэсся маитчыны да гадайтчыны нӧшта и вӧтъяснад. Вӧтнад мый оз уськӧдчыв да. То лунъюгыд ывлаас, чеччыны колӧ да карӧ мӧдӧдчыны.
Кирилловна баб вольпасьсӧ тушмылькерыштіс, мед пӧ пока тадзи и олас, некодлы оз мешайт, дай лэччис паччӧр вывсьыс. Карас босьтны ичмоньыс нинӧм эз тшӧкты. Миян пӧ тані тырмӧ и перина, и юрлӧс. Крӧвать сетам и, энька-матушкаӧ. Гортад моз и овны кутан тані.
«Ой, ичмоньӧ... Карас пӧ лӧсьыдджык лоӧ овнытӧ. Код тӧдас, кӧн бурджык, пӧрысьман да быть том йӧз вӧля улӧ лэччысь... быть эновт ас горттӧ».
Нормыны бара на сьӧлӧмыс бабыдлӧн кутліс, да кадыс... Он и тӧдлы, лун шӧрыд воас. Пач кӧть ломтыштлыны да чай пузьӧдны. Шыд и рок тӧрытъя пуӧмыс на эм-а. Сергунчик шоперӧс ӧд нурйӧдыштны быть ковмас. Аслыс пӧчӧлы вомас ӧдвакӧ сёяныд пырас-а. Бара на со синмыс вазис да.
Муртса на и ӧддзис кӧзяйкаыдлӧн пачыс, а кодкӧ кильчӧас зутшӧдӧ нин да кыліс гора гӧлӧс:
— Гортас абу-а? Колӧк, шылькнитіс нин карӧ, а ме тані...
Лапкерис кинас Марья пӧч. Со пӧ, вӧтӧн аддзылі сӧтаничаӧс да ачыс пыр и локтӧ-вӧзйысьӧ.
— Мый нӧ татшӧм водзсӧ ветлан? Менам гӧстяыдлы блиныс пӧжавтӧм на да, — кильчӧ ӧдзӧссӧ сылы восьтігтыр и юаліс кӧзяйкаыс. Тагӧссӧ воськовтігӧн Ӧвдӧття вочавидзис:
— А повзи, мися, мекӧд прӧщайтчытӧг и пышъяс карас да... Воа со...
Пырӧм бӧрас, пӧсь чай юӧм мысти, гӧстяыд вӧлисти помӧдз варовмис, быттьӧ ыджыд юӧр вайис, кайтыштіс:
— Нарошнӧ водзджык и петі гортысь. Дедукӧ пӧлатьын ышлолалӧ да мурзӧ...
А сэсся вомсӧ кӧ Ӧвдӧттяыд восьтас, тупкыны оз вермы. Кирилловна пӧчлы, ӧткӧн олігад, быд пыралысьлӧн варовитӧмыс гаж. Талун эськӧ и кадыс абу, да ӧд гӧстятӧ он вомав. Мед сёрнитӧ да юксьӧ шог-могнас.
Мӧдыслы тайӧ и колӧ, варовитӧ:
— Лавка воссьытӧдзыс, мися, пырала Марьюшка дорӧ. Кывлі, карӧ пӧ мӧдан да... Пи-монь дорад, инӧ? А каньтӧ меным коль, эн некодлы сет. Ме каньпи быдтылі да ичмонь гозъялы карӧ лэччӧді! Коли сэтчӧ да ӧнӧдз каитча. Бӧрді нин и.
— Но, мый нӧ сідзи? — юаліс Кирилловна баб.
Мӧдыс ымӧстіс:
— Каньыс жаль! Мыйла нӧ, мися, мучитнысӧ ловъя ловсӧ сэтчӧ коли? Сэні, бобӧанӧй, пи-моньыс менам квайтӧд судтаын патеруйтӧны, кар шӧрас тай ыджыд керкаыс зымвидзӧ, сэні! А каньыс, муртса югдыштас, ывлаӧ вӧзйысьӧ. Няв-няв пӧ, гуляйтыштны да шыр кутны кӧсъя. Патера ӧдзӧстӧ эськӧ восьтан, мед петас, да ӧд кильчӧ ӧдзӧсыс игана да томана, кнопкаӧ личкыштан ключыд кӧ сьӧрсьыд абу — он на и пет! И он на и пыр! Со ӧд мый думыштӧмаӧсь карсаясыд. Мед тӧдса ни рӧдвуж оз пыр тэ ордӧ! Ставсьыс ӧтдортчӧм — вот мый ме шуа! А каньыд налы веськодь! Мед жырйын котралӧ! Вердам тай «Вискасӧн» дай ворслам на телевизор водзын пукалігмоз. А ӧд Енмыс на шулӧма, медрадейтана пемӧс пӧ каньыс да мед пӧ и ас вӧля серти олас мортыскӧд орччӧн. А ми, ӧнія йӧз, сы йылысь вунӧдны кутім. Зятюшко тай шуӧ: мед жырйын котралас, мый сы йылысь тӧждысян. А ме сылы воча — ньӧти ог тӧждысь! Мед, мися, балкон вывсяньыд аддзас кайпиӧс дай уськӧдчас кутны! Лыторнас ли мый сэсся кутан ворсны телевизорӧ видзӧдігӧн? Сьӧлӧм поттӧдз жаль мен каньыс. Вежон сэн на дорын олі да, быд лун ачым петкӧдлі кысуктӧ ывлаас, кузь кӧвйӧн сьыласӧ домала да. Мед оз жӧ пышйы кутшӧмкӧ понпи бӧрся ли, ичӧтик нывка бӧрся ли. А квайтӧд судтасяньыд быд лунтӧ новлӧдлыны...
Тшӧкмуніс татчӧ висьтасьысьыд, чай чашкасӧ ныр увсьыс йӧткыштіс. Сэки и Кирилловна пӧч мӧдысь сюйсьыштліс висьтасьысь сёрниӧ.
— Кар шӧрас выль керкаын, шуан, олӧны, да лифтыс абу ли мый? — юаліс да вочакывсӧ кывзігӧн и каитчыштіс сюйсьӧмсьыс.
Ӧвдӧття пӧдругаыс тапкерис кикарнас пызан пӧвйӧ. Со пӧ тэ кутшӧм гӧгӧрвотӧм, тӧлктӧм старука! Сӧвны ме кута липтӧ?! Абу ӧд йӧй! Сибдан сэтчӧ енма-муа костас дай ӧшав сэсся! Йӧрмӧма пӧ вӧлі ӧти мужик, аддзылі! Ёна пӧ и равзіс!..
Татшӧм вочакывсьыс Кирилловна баблӧн и серамыс петыштіс, здук кежлӧ кӧть да аслас шог-маетаыс вунліс. Шмонь лэптӧм ради и кайтыштіс:
— Но! Кор нӧ сійӧ вӧлі? Эз тай нӧ кывсьыв. Вот тэ кӧ сибдан...
— Ме кӧ! Да менам гӧлӧсысь эськӧ керкаыс взорвитчис! Тӧдан, ми дедӧкӧд тшак вотны вӧрас мунамӧ да кыдзи горалам! Тшакъясыс йӧлӧгасьыс повзьӧмаӧсь да миян наберушкаӧ и котӧртӧны! Спаситӧй пӧ. А ме, ӧкаяннӧй, со кутшӧм! Вунӧді тшак йывсьыд! Дасьтылі сола тшак дай турипув банка. Выжывсӧ тэ менӧ пӧсь чайӧн да блинӧн пӧттшуйтан, а ме... Ойя да... Пӧрысьмыны тай куті. Кокъяс слабмӧны и. Водзті вӧлі вичко дорӧдзыд резӧбтыла тшай-сакарыдла, а талун лашиктӧмӧн нин локті. Кык верстыс эм кӧ миян грездсянь татчӧдз. А быть ветлы-мун мортыд, кытчӧдз ловъя. Локті со талун корысь моз куш киӧн. Ачым эськӧ эг и тӧлкуйт волынысӧ, да дедук тӧлка вежӧрнас ышӧдіс. Шыръясӧн пӧ татчӧ матайтчӧмыд да вичко дорӧдзыс ветлы жӧ. Ӧти сайсянь и няньтӧ ньӧбан, и пыралан Марьяыд дорӧ. Карӧ пӧ пи-монь дорас овны мӧдӧ да каньсӧ, гашкӧ, сетас миянлы. Со ӧд, бобӧанӧй, пӧдругаанӧй. Грездын олысьыс эз нин коль, дай каньыд бырны кутіс. А ми дедӧкӧд век овны кӧсъям.
Кирилловна баб татчӧ гора гӧстятӧ стрӧгакодь и вомаліс:
— Видзӧдлы жӧ! Норасьны кутіс! Ӧдюкӧ, тэ мый? Олӧй! Тіянлы кыкӧныдлы мый не овны? Мый оз тырмы да судзсьы?
Мӧдыс вочакывсӧ наянакодь жӧ сетіс:
— Мый оз тырмы, шуан? Да гажыс и оз тырмы, гажыс! Дедсӧ тэ менсьым он тӧд! Сійӧ енэжысь тури да ва улысь чери и сӧмын тӧдӧ. Менам гӧлӧсысь нэмсӧ вӧрті-ваті пышъяліс. Руч-кӧч кыйны мунас да кӧнкӧ вежон ветлӧ. Колӧкӧ, думайтӧ: велӧдышта пӧ гора гӧлӧсаӧс дорын узьлыны! А оз гӧгӧрво, ыштӧ гажтӧмсӧ да чӧв-лӧньсӧ ас гӧгӧрысь гора гӧлӧснас вӧтлӧ. Сьывны босьтча «Джуджыд керӧсын» да кодкӧ гӧлӧс шыас и пырыштлас. Либӧ ачым кытчӧкӧ лыйыштла. Талун со тэ дорӧ кань юавны локті. Мый нӧ чӧв олан? Шу мыйкӧ!
Татшӧм веськыда юалӧм вылад Кирилловна баб шӧйӧвошӧмӧн и кайтыштіс:
— Сьӧрысь тай карас кӧсъя босьтны-а. Ог тӧд, ичмоньыс мый шуас. Меным ӧд карас каньтӧгыс зэв жӧ жугыль лоӧ. Сійӧ гажтӧмтчыны кутас и. Велалӧмаӧсь мӧда-мӧд дорӧ да.
Ӧвдӧття чеччис пызан сайсьыс да вӧлисти кывйыс петіс.
— Тӧді ӧд, мый шуан. Ладнӧ, кыдзкӧ каньтӧгыд олам, а няньтӧгыд... Пасибӧ чай-сакарсьыд. Муна сэсся ме. Лавкаыс, пӧди, воссьыліс дай бӧр пӧдласяс, няньтӧг дедӧӧс коля... Тэ менӧ некор эн любитлы пӧсь сьӧлӧмсяньыд. Помнита на, кор больничаад акушеркаалін, кага вайи да дінысь тэ пыр и ладинечсӧ кытчӧкӧ босьтін. Шешвидзан вомӧн сэсся и юӧртін бӧрас, гашкӧ пӧ, узьӧ детиныд.
— А сідзи и шулі, сідзи! Пасибӧ, сійӧ кадсӧ гарыштін да, — Кирилловна баблӧн и чужӧмыс гӧрдӧдыштіс. — Томмышті весиг тэнад кывъясысь! Сьӧлӧм шаньмыштіс и, — тайӧс шуалігӧн сійӧ сывйыштіс дӧзмӧм пӧдругасӧ дай меліника малыштіс чужӧмсӧ.
— Петыштлы инӧ, петыштлы лавкаӧдзыс. Ньӧбась да бӧр на пырав. Пӧсь шыд панялыштам дай сэсся менӧ колльӧдан карас. Тэ рӧдняыс да, коді сэсся тэысь кындзи?
Вочакыв пыдди шеновтыштіс кинас Ӧвдӧття, вешйы пӧ, эн нин сьӧлӧмӧс нормӧд. Нырнас шлюпкигтыр пасьтасис дай петіс ӧдзӧс сайӧ. Ӧдзӧс шыыс быттьӧ чепӧльтіс баблысь пельсӧ и морӧс пытшкӧссӧ. Кокыс тӧдлытӧг нуис сійӧс ӧшинь дорас. Видзӧдыштны ли мунысь вылӧ, али мездысьны пуксьӧм чӧв-лӧньсьыс?
А ӧшинь увті Ӧвдӧття сідз нин мунӧ-тэрмасьӧ! Кинас шеновтыштлӧ, маршируйтӧ! Со сылы паныд кодкӧ тивксьӧдӧмӧн локтӧ. Сувтісны, варовитӧны мыйкӧ.
Тивксьӧдысьтӧ тӧдіс Кирилловна баб, лапкерис кинас. Школаысь том велӧдысьыс тайӧ! Гожӧмнас Серёжаыс воліс бабсӧ видлыны да тайӧ нывсӧ некымынысь пӧч дорас пыртліс. Бабук пӧ, тӧдмась, Лена тайӧ, ӧтлаын институтын велӧдчылім. Сӧмын Лена историко-филологическӧйын, а ме физико-математическӧй факультетын. Сійӧ со учительница нин, а ме век на студент! Но нинӧм, вӧтӧда! Кыкнанныс сэк кильк серӧктісны да пышйисны бабыс дорысь. А ӧні со мыйлакӧ татчӧ локтӧ. Да ӧд, пӧлинӧ, Ильӧ грездысь жӧ шусис, Ӧвдӧттялӧн, инӧ, суседка. Мед нӧ аддзысисны кӧ, варовитыштасны. Пӧчӧ пач плита дорас ноксьыштас. Но регыд и ӧдзӧс сайсяньыс томиник гӧлӧсыс нылыдлӧн кыліс. Бабӧ сылы паныд уськӧдчис, горӧн и кайтыштіс:
— Мися, шедіс нылыд Ӧвдӧттялы кыв йылас, лунтыр варовитӧдас. А тэ со пыр и мынӧмыд! Лок-лок, муса ныв! Могӧн вӧд, кӧнкӧ? То пӧсь блинсӧ менсьым видлышт да висьтась.
Нылыд тэрмасьӧмӧн и вочакывсӧ сетіс.
— Менам ӧд ӧні урӧкыс абу да здук кежлӧ петі ывлаас. Кӧсйи вӧзйысьлыны ті дорӧ овны тӧв кежлас, да ті, вӧлӧмкӧ, карӧ мунысь. Со ӧні Ӧвдӧття бабушыс висьтасис. Абу эськӧ ылын ай-мам гортӧй. Ильӧ грездӧдзыд кык верст и эм, да тӧвнас пыр пемыд, туйсӧ тыртӧма лымйӧн. Кӧинъяс пӧ ветлӧны и...
Бабӧ кывзіс-кывзіс да шлапкерис кинас:
— Ойя да, дитяӧ! Мӧда и эм. Сьӧлӧмӧй эськӧ оз тшӧкты гортӧс эновтны да! — жугыль гӧлӧсӧн и артмис пӧчӧлӧн вочакывйыс, да велӧдысьыд збодермӧдыштіс сійӧс.
— Мый нӧ, эн и мунӧй карас! Этатшӧм лӧсьыдик керка онӧ жӧ эновтӧй! Серёжаыд таво помалӧ нин, мед татчӧ, миян школаӧ, уджавнысӧ локтӧ! Математикыс татчӧ зэв и ёна ковмас! Марья Григорьевна квайтымын нин тыртӧ, пенсия вылӧ мӧдӧ.
Кирилловна баблы зэв кажитчис том учительницалӧн сёрниыс. Колана ногӧн пӧ, бобукӧ, мӧвпалан, да ӧд ачыс Серёжаыс мый думайтӧ та серти? Воас-ӧ сиктад уджавнысӧ? Ӧні ӧд сиктсьыд биысь моз полӧны. Ставыс карӧ пышйӧны да... Бабыс дорӧ тай волас лун-мӧд кежлӧ, да оз некор град йӧр ни потшӧс-майӧг йылысь сёрнисӧ панлы-а. Атом да протон сылӧн пыр кыв йылас, теория Юнга да Энштейна да. Пӧчӧ та йылысь нинӧм прамӧясӧ оз тӧд, коркӧ школаас велӧдчигӧн тай ылӧсас мыйсюрӧ кывліс-а. Но интереснӧ внуксӧ кывзыны. Ачыс на мукӧддырйи ӧзйӧдыштас да ышӧдыштас сійӧс. Вай пӧ, велӧдысьӧй, тӧдӧмлуннад и мекӧд тшӧтш юксьы! Мӧдыс серӧктыштас да окотапырысь и висьтасьӧ. Став олӧмсӧ кутысь вынъяс пиын пӧ медшӧръясыс — притяжение, гравитация да электричество. А сэсся нӧшта на содтас: — Туялысьяслӧн пӧ эм гипотеза нӧшта ӧти ыджыд вын йылысь. Наукаыс подув корсьӧ тайӧ гипотезаыслы.
Кирилловна баб сэки кывзіс-кывзіс да тшӧтш сюйсьыштліс, кодлыкӧ колі кывйӧдыс кыскыштлыны. Ачыс Енмыс пӧ и эм, гашкӧ, нёльӧдыс да? Серёжаыс сэк сераліс да, сераліс да! Но пӧ, бабӧ, шуан жӧ! Некутшӧм Ен абу!
Тайӧс казьтылӧмпырысь и висьтасис ӧні Кирилловна пӧч томиник гӧстя-учительницаыслы. Сійӧ кывзіс чӧв олігтыр, а сэсся недыр мысти шыасис:
— Кылам, аддзам, котралам, мӧвпалам, радейтам...
Медбӧръяыс, радейтӧмыс, сылӧн артмис гораджыка да Кирилловна баб видзӧдліс сы вылӧ сюсь синмӧн, но нинӧм эз шу. А нылыд казяліс сылысь видзӧдлассӧ да кыпмуныштіс.
— Ой, бабӧ, тэ витӧдсӧ шуин — Енмыс! А менам нёльӧдыс артмис — радейтӧмыс! Уй, бабукӧ, ми тэкӧд и эм сійӧ учёнӧйясыс, кодъяслӧн эм гипотезаыс нёльӧд вын йывсьыс! — нылыдлӧн китш-китшӧн петіс серамыс.
А пӧчыс нюммуніс сылы да ас кежас думыштіс мыйлакӧ, радейтӧ пӧ, буракӧ, миянлысь Серёжанымӧс. Сералігтыр том гӧстя-учительницаыс и мӧдіс петан ӧдзӧсланьыс.
— Бабукӧ, тэкӧд дзикӧдз татчӧ манитчи! Сёрми кӧ ӧд урок вылӧ, менӧ зуаласны! — кайтыштіс дай жбыркнитіс ӧдзӧс саяс.
Марья баб бӧрсяньыс сылы удитіс сӧмын горӧдны:
— Серёжа кӧсйис дас кык гӧгӧрыс воны! Пырав нӧшта урок бӧрад!
Мый сылы вочакывсӧ шуис ныв, бабӧ эз и бура кыв. Но томиник, мусаник гӧстя петӧм бӧрын сійӧ дыркодь на сулаліс джодж шӧрас да ышловзьӧмӧн такӧдыштіс асьсӧ. Друг быттьӧ сьӧлӧмнас и вежӧрнас гӧгӧрвоис — весьшӧрӧ пӧ войбыд и асывбыд нин маитчан. Оз коль ӧтнасӧн, эновтӧмӧн тэнад нэмӧвӧйся горт-позйыд, оз тырт сылысь кильчӧ помсӧ лым толаыс. Таво тӧвсӧ позяс на бабӧлы гортас тӧвйыны. Со ӧд, и думыштлыны он куж! Пырыштліс здук кежлӧ том учительница, и бабӧӧс быттьӧ выль пӧв вичкоӧ пыртісны. Дась пасьтӧгыс уськӧдчыны петысь бӧрся да горӧдны: мездін пӧ тэ, мусаӧй, менӧ ыджыд шогысь да кыдзи нӧ ог лэдз, донаӧс, ас дорӧ патераӧ, вой узьны! Лок, лок, нылукӧ, ов! Гажаджык меным лоӧ, тэныд кокниджык и! Школаыд орччӧн, урок вылӧ сёрмӧмысь шог оз ло. Шыд да рок тэныд кута пуны. Рытнас ужнайтігӧн варовитыштам-гажӧдчыштам. А колӧкӧ, и Серёжа велӧдчӧмсӧ помалӧм бӧрын локтас татчӧ школаас уджавнысӧ. А мыйла эськӧ сылы и не локны? Бабыс дорын оз на кут муссӧ зыртны. Дай Леночка со тані... Радейтӧны кӧ быттьӧ мӧда-мӧдсӧ... Рӧдвуж татчӧ паськӧдасны...
Бабӧ татчӧ тшӧкмуныштіс да асьсӧ и дивитыштіс. Со пӧ кыдзи ышмис лолӧй, рӧдвуж нин гарала. Ог-ӧ вывті тэрмӧдлы олӧмсӧ? Ачыс Марья баб детдомын быдмыліс, оз тӧд айсӧ ни мамсӧ, кодлӧн да кытысь. Тӧдӧ сӧмын: ар нёля-вита нывкаӧн сійӧс вайлӧма Ленинградса детдомӧ красноармееч Кирилл Краев, военнӧй начальствосянь приказ олӧмӧ пӧртӧма. Сэки буретш муніс тыш Финляндиякӧд, да кутшӧмкӧ Карельскӧй перешеексянь и вайлӧма. Аддзӧмаӧсь пӧ быттьӧ сійӧс вӧр туй вылысь, пукалӧ пӧ даддьын, а мамыс дадьсӧ кыскигӧн и кулӧма.
Кодъяс найӧ, кытысь — кодкӧ тӧдмавліс ли эз — эз и кывсьыв. Регыд сэсся и Ыджыд войнаыд немечьясыдкӧд пансис, да сідзи, буракӧ, эз и вермывны тӧдмавны вошӧм нывка йывсьыд нинӧм. Дай сыӧдз-ӧ сэк вӧлі... Документъясас тай овсӧ нывкалы Кирилловнаӧн гижӧмаӧсь-а. Сійӧ красноармееч нимыс серти, буракӧ, коді вайӧдлӧма детдомас нывкатӧ. Думыштлыны кӧ, кор и сійӧ вӧлӧма?! Уна ва визувтӧма. Сійӧ кадся олӧмсьыс Кирилловна баб мыйсюрӧ ӧнӧдз на помнитӧ. Челядьдырыд ӧд, эз кӧть бать-мам дорын быдмыв, век кажитчӧ гажаӧн да кыпыдӧн. Ворсан да, мойдан да. Парта саяд пукалӧмыд, дерт, син водзад бурджыка нин петкӧдчылӧ-а. Кор тай кутісны Ленинградсьыд налысь детдомсӧ тылад петкӧдны, нянечкаяслӧн бӧрдӧм-шуасьӧмъясыс ӧнӧдз на пеляс кылӧны. Нуасны пӧ сэсся тіянӧс, анделъясӧс миянлысь, кытчӧкӧ зэв ылӧ, Урал гӧра дорӧ, а миянлы пӧ колӧ татчӧ кольччыны, фашистъясысь муса карнымӧс видзны, мед оз пазйыны миянлысь Зимньӧй дворечтӧ ни Исаакиевскӧй собортӧ, ни Кронштадт крепосьттӧ. Ті сійӧс ставсӧ аддзылінныд нин да тӧданныд, кутшӧм мичаӧсь найӧ. Ми тіянысь пӧ гажтӧмтчыны кутам, а ті сэні бура олӧй, кывзысьӧй воспитательястӧ да ӧдйӧджык быдмӧй. Урал гӧраяс дорас пӧ тіянлы гажа жӧ лоӧ овны. Сэні пӧ эмӧсь жӧ миян Финн куръя кодь тыяс, и Нева кодь юяс, и Зимньӧй дворечьяс. А вайлӧмаӧсь налысь детдомсӧ буретш татчӧ, Коми муӧ.
Кирилловна баб нэмсӧ оліс коми сиктын. Велӧдчӧм бӧрын пельшӧраліс пӧшти комын во. Некод эз дӧзмывлы, ыштӧ кӧдзыд сьӧлӧмӧн на дорын бергалӧ. Шуд усьліс и верӧс сайӧ бур зон сайӧ петны, керка-карта лӧсьӧдны да пи быдтыны. Моньыс тай карӧ овны нуӧдіс, да ӧд кодлы кӧні шуӧма овнытӧ. Ёна велӧдчисны да. Инженеръяс кыкнанныс, бала вӧчысьяс да. Мед и юр вемсӧ песӧны быдсяма проектнас. Мамуксӧ тай оз ас кежас эновтны, дінас овны корӧны. Да ӧд горт-позтӧ кольны... Тӧв кежлас турияс лунвылӧ лэбӧны да тулыснас бӧр гортас воӧны.
Бабӧ сідзи жӧ вӧчас. Сӧмын оз тулысӧдзыс сэні ов, а лун-мӧд кежлӧ лэччылас карад Серёжаыскӧд, вичкоӧ кӧть ветлас. Тадзи и внукыслы шуас:
— Вичкоӧдз нулы, а сэсся бӧр ваян. Леночка патераӧ вӧзйысьӧ, сыкӧд тӧвъям. А сэсся тулыснас град йӧрад любӧпырысь на лукйысьны кута, морков да сёркни тэныд быдта! Отсасьнысӧ, гашкӧ и, тэ тшӧтш волан...
Сӧмын и казьтыштіс Кирилловна баб внуксӧ, кыдзи ӧшинь увсьыс кыліс гора тутӧстӧм шы. Би-бип пӧ, ме локті! Дерт жӧ, Серёжаыс тадзи юӧр сетіс пӧчыслы.
Бабӧ падмуныштіс, лапкерис кинас.
— Локтӧ нин! Но мед. Кильчӧ ӧдзӧсыс восьса. Али паныд петавны?
Павгыліс нин юрас вурунысь кыӧм шоныд шаль, но веськӧдчис эз петан ӧдзӧсланьыс, а кӧлуй видзан шкап дорас, внукыс пыригкежлӧ выль сарапаннас вӧччас. Карсаӧс ӧд паныдалӧ, том зонмӧс. Найӧ оз радейтны мисьтӧм паськӧма бабъястӧ.
Серёжа внукыс да Ӧвдӧття пӧшти ӧттшӧтш и пырисны. Сӧмын пӧдругаыслӧн гӧлӧсыс ордйӧдыштіс пырысьястӧ:
— А менам шудыд ыджыд на вӧлӧма!
Кирилловна баб буретш и ноксис вӧччан кӧлуйнас. Кыліс Ӧвдӧттялысь гора гӧлӧссӧ да уськӧдчис паныд.
— Но, Ӧдюкӧ, тэ локтан? Мый нин бара, кутшӧм шуд гаралан?
Ӧдя индіс бӧрсьыс пырысь Серёжа вылӧ:
— То зонмыс машинанас кӧсйӧ гортӧдз менӧ нуны!
— Нуас, нуас, — кайтыштіс Кирилловна пӧч да уськӧдчис внукыс дорӧ. — Серёженька миян зэв бур сьӧлӧма. Воин, муса пиӧ! Вай сывйыштла да малалышта кӧть мышкутӧ! Пӧрччысьӧй вай кыкнанныд, пӧсь шыдӧн да чайӧн гӧститӧда. Сэсся ӧд пемдытӧдзыс вӧрзьыны колӧ. Арся луныд югдыштлӧ и бӧр пемдӧ.
Сывйыштчылісны и окыштчисны баба-внука. А сэсся кыдзи бабыс гарыштіс том учительница пыралӧм йывсьыд, Серёжаӧс быттьӧ мачӧс чужйыштісны ӧдзӧсланьыс.
Вӧскресенньӧнас уджалӧ ли мый школаыс? Лена тані?
Пӧчыслысь вочакывсӧ помӧдз эз и кывзы, лыйыштіс ӧдзӧс мӧдарас.
— Со сійӧс и кут! — лапкерис бабыс кинас. А Ӧвдӧття пӧдругаыслы бара на ковмис ӧбидасӧ петкӧдлыштны. — Мыськовтіс тай! Водзвыв на и радлі, — чышъян увсьыс юрсӧ гыжйыштанмоз кайтыштіс сійӧ да сэсся асьсӧ кутіс дивитны да пинявны: — Ме нэмсӧ сэтшӧм вӧвлі, быд пӧръясьысьлы эска! — гот-готӧн татчӧ аслас кывъяс вылӧ серамыс петіс, да водзӧ на норасьыштіс: — Верӧс сайӧ петалі да шоча и ӧти вольпасяс узьлімӧ-а, ӧти пызан сайын ужнайтлім-а. Пыр кӧнкӧ вӧрын да ваын пышъяліс. Пи быдті, да карӧ шутёвтіс! Ӧні мода лоӧма каръясӧ мунны...
Кирилловна баб кывзіс-кывзіс пӧдругасӧ да серӧктыштіс:
— И каньтӧ быдтін да карӧ козьналін? Сідз ӧд?
— А сідзи и эм да... — жугылькодь гӧлӧсӧн и сетіс вочакывсӧ Ӧвдӧття, да Кирилловна пӧч, быттьӧ сылы жӧ кивыв сетчис, горакодь и дакнитіс:
— Да, да! Сідзи! И ме со карӧ мӧда, да нуысьыс пышйис кытчӧкӧ. Да ладнӧ! Локтас! Эн шогсьы. Школаӧ Лена дорӧ тшук котӧртіс. Том йӧзсӧ нӧ он гӧгӧрво али мый? Локтасны дай ӧти сайысь и нуас Серёжа кыкнаннытӧ, — татшӧм кывъяссьыд Ӧвдӧття пыр и гажмыштіс, сылӧн вочакывйыс дась.
— А тэнад кывъясыд кӧ да и Енлы пельӧ, — кайтыштіс дай заводитіс пӧдругасӧ ошкыны. — Тэ нэмсӧ бур мывкыдаӧн вӧвлін, кужлін быдӧнлысь шогсӧ гӧгӧрвоны. Ладнӧ инӧ, кывзыся. Чай чашкатӧ юа, горшӧй косьмӧ да, сэсся оз кӧ другӧн локны жӧника-невестаыс, верма и подӧн мунны. Зэв на и лӧсьыда лашикта. Лымйыс кок улын дзуртӧ-гажӧдӧ, тӧлыс ныр-вомӧс мелуйтӧ-малалӧ. Шондібан... Карад нӧ сідзсӧ тӧлыскӧд окасьлан?
Водзӧ Ӧдя баблы ошйысьны да сёрнитны эз и сетны. Жӧник молодечыс, Серёжа, кыдзи шыбитӧм мач моз петаліс ӧдзӧс саяс, сідзи жӧ и ырс пырис да, зептас новлӧдлан телепоннас шенасигтыр, юӧртіс:
— Куртка зептӧ телепонӧс кольсьӧма да петалі. Час, регыд Лена локтас! Звӧнитлі сылы. Концерт дасьтӧны челядьыскӧд... Нуа ме тіянӧс Ильӧ грездӧдзыд! А сэсся ми бабӧкӧд карӧ тӧвзям!
Серёжаыс, тадзи шуигас, быттьӧ бордъясӧн моз шелькнитыштіс кинас, да бабъяс нюмдісны. Колӧкӧ, и кыкнанныслӧн вирдыштіс ӧти и сійӧ жӧ мӧвп — оз жӧ пӧ тай ас кежӧ том войтырыс эновтны миянӧс. Кирилловна баб колльӧдіс Ильӧ грездӧ мунысьясӧс — Ӧвдӧття пӧдругасӧ да том учительница Леночкаӧс. А кор сэсся медбӧрын и ачыс бабӧ пуксис внукыскӧд орччӧн машинаас, бара на мыйкӧ нюм сяма мыччысис чужӧм вылас. Ӧд мунӧ гортсьыс оз пыр кежлӧ, сӧмын лун куим-нёль гӧститыштас карас пи-монь дорас дай бӧр локтас да пырас оз кӧдзалӧм-ломтывтӧм горничаас, а гажа-шоныд позъяс, кӧні и виччысьысь эм. Со Леночкаӧс Серёжаыс бӧр вайӧма, абу кольӧма Ильӧ грездас мамыс дорӧ. Мед сылӧн воӧмыс лоӧ бур вылӧ да пыр кежлӧ. Ен кӧ шуӧма, гашкӧ, и збыльысь ӧтлаасясны найӧ. Лӧсялӧны тай. Серёжаыс, Ильӧ грездсьыс воӧм бӧрын, машинасьыс чеччигӧн и шмонитыштіс-а:
— Со, бабук, тэныд горт олысьтӧ вая. Лена кӧсйӧ вичко дорын, школа бердын матынджык овны. Примит! Бур отсасьысь тэд лоӧ!
— Вот и бур! Вот и бур! — радлыштіс пӧчӧ да шмонитыштіс тшӧтш. — Енмыс меным отсалӧ на! Оз на тшӧкты гортысь пышйыны! Зіль отсасьысьӧс на индӧма! Зэв бур рӧдысь Леночканым, шань да уджачӧсь ай-мамыс сылӧн. Бур олӧмӧн, скӧтӧн-жывӧтӧн олӧны, йӧзысь ни уджысь оз пышъявны...
Аслыс моз и кайтӧ-лыддьӧдлӧ Кирилловна баб тайӧ кывъяссӧ. Серёжаыс, карад быдмысьыд, ӧдвакӧ и гӧгӧрвоӧ пӧч сёрниысь мыйкӧ. Шпыньвидзӧ, кыв шутӧг кывзӧ бабсӧ. Кыдзи сэсся налӧн артмас, водзвыв нинӧм на он тӧд. Но бабукыс надейтчӧ, мый ставыс бур лоӧ и Серёжа внукыслӧн, и аслас тшӧтш. Ачыс тай ичӧтсянь ай-мам отсӧгтӧг оліс-быдтысис да ёна олӧм вылас эз норасьлы и мукӧдысь лёкджыка эз ов. Со ӧні пукалӧ машинаас и быттьӧ выль пӧв олӧ ассьыс олӧмсӧ, казьтылӧм бӧрся казьтылӧм сідз и воӧ вежӧрас. А ӧшинь саяс вирдалӧны арся серпасъяс, потшӧса йӧр сайын коли бӧръя керка-овмӧсыс лэбув-сарайӧн да турун зорӧдӧн, сэсся тыртӧм муяс, водзын лӧня шувгысь вӧр. Ставыс гӧгӧр виччысьӧ тӧвлысь пуксьӧм. Лымъя эшкын улас тӧвйӧм бӧрын бара на гора шыясӧн тулысыс юӧртас олӧмлысь гажсӧ.
Кынтыштӧма да туйыс зэв и шыльыд да лӧсьыд, машинаыс ньӧв моз и лыйӧ-мунӧ. Орччӧн внукыс, Серёжа, видзӧдлывлӧ бабыс вылӧ да делӧвӧя кутӧ рульсӧ. Марья баблы любӧ, да дӧвӧльпырысь и дзоркнитлӧ сы вылӧ: «Регыд тайӧ менӧ и карӧдзыд тӧвзьӧдас! Бур на и туйӧ петі да. Пи-монькӧд аддзысьла, вичкоӧ ветла, дай Ӧвдӧття пӧдруга тшӧктіс каньыслы чолӧм висьтавны, ковмас и найӧӧ ветлыны, эсытшӧм лифта керкаас гӧститыштны». Мӧвпъясыс пӧчӧлӧн юрас вежласьӧны туйбокса серпасъяс мозыс жӧ. Колӧкӧ, и морт олӧмыс ставнас туйӧ петыштлӧм кодь. Маитчан да надейтчан став бур кӧсйӧмыдлӧн збыльмӧм вылӧ. Надейтчӧмыс и, буракӧ, олӧмыслӧн медкрепыд пыкӧдыс. Кирилловна баб тай тадзи чайтӧ-а. Мед и сы ног лоӧ...
