МЕ ШУДА

Ме куйла мыш вылын да видзӧда, кыдзи гӧн кодь небыдик кымӧръяс руньгӧны лӧз енэж кузяыс. Налы оз овсьы ӧтилаас, а меным весиг вӧрзьыштны абу окота. Сэтшӧм меным долыд да кокни. Орччӧн куйлӧ Виктор да кутыштӧ менӧ сойӧд. Сэтшӧм мелі да небыд сылӧн ыджыд киыс!

Тӧдмасим ми сыкӧд вежон-кык сайын тані жӧ, вадорса веж кыр йылас. Сэки ме куйлі книга стопа юр улӧ пуктӧмӧн да лыддьыси, лӧсьӧдчи медводдза экзамен кежлӧ. Сэк уна йӧз ва дорӧ эз на чукӧртчывлыны, ӧткымынъяс сӧмын на и гожйӧдчисны, и меным друг син улӧ уси сьӧдасьтӧдз нин гожъялӧм лӧсьыд тэчаса том морт. Зон сулаліс меным мышкӧн да видзӧдіс кытчӧкӧ ылӧ, мӧдлапӧвса вӧръяс вылӧ.

Ме нимкодясьышті зонлӧн мича мыгӧрӧн. Сэсся сійӧ бергӧдчис, и миян синъясным паныдасисны. Зонлӧн видзӧдласысь меным лоис яндзимкодь, ме бергӧдчышті. Сійӧ кыдзкӧ вывті нин веля воськовтіс мелань да заводитіс лыддьӧдлыны:

— Кӧсйылі му шарсӧ кытшовтны,

Лэбзьывны гӧрд шонді дорӧдз,

Шань нылӧс быдлаысь корсьны, мед...

Вӧлӧмкӧ, орччӧн, со тані!

Мустӧма пӧлӧстлі ме вом дорӧс; аддзысис, мися, поэт, кывбуръясӧн сёрнитӧ. Но зон эз пыдди пукты менсьым вом вежыньтлӧмӧс, шыасис нюмдӧмӧн:

— Эз кажитчы менам кывбурӧй? И абу дивӧ! Аслам нэм чӧжӧн первойысь сочиниті! А ме ог мешайт, тіян дорын кӧ пукалышта? — и, вочакыв виччысьтӧг, пуксис дзик матӧ. Скӧрмӧдіс менӧ сылӧн вельлуныс, шурк-шарк чеччи, куті лӧсьӧдчыны мунны.

— Ті эновтанныд менӧ татчӧ ӧтнамӧс? — шпыньмунӧмӧн серӧктіс сійӧ да пондіс тшӧтш чукӧртны менсьым книгаясӧс, сэсся мыччис найӧс да содтіс: — Сідзкӧ, аддзысьлытӧдз! — и ылысмис ме дорысь.

Мӧдӧдчи ме гортлань, и кык мӧвп вермасисны менам вежӧрын. Ӧтиыс шуаліс: «Лӧсьыд зонмыс, оз ло яндзим сэтшӧмыдкӧд орччӧн восьлавны». Мӧдыс падмӧдіс: «Аддзӧмыд тай! Кутшӧмкӧ ышнясьысь, буракӧ. Гашкӧ, и пляж вылас локтіс, медым аслас мича туша-рожанас дэльӧдчыны, нывъясӧс пӧрйӧдлыны. Кывбурӧн тай со сёрнитӧ...»

Недыр мысти кылі: ме бӧрся кодкӧ локтӧ, оз кольччы ни оз пановт. Бергӧдчи. Сійӧ! Лӧз синъясыс сідзи и дзирдалӧны вильышпозлӧн моз.

Вот тадзи ми и тӧдмасим. Сэсся быд лун пондім аддзысьлыны. Урчитӧминӧ локтӧм бӧрын ме быд пӧрйӧ сулі сійӧс сэсь нин: сӧстӧм кӧм-паськӧма, серамбана чужӧма. И ми орччӧн мӧдӧдчылім: лунын кӧ — пляж вылӧ либӧ кино вылӧ, а рытын кӧ — паркӧ либӧ стадион вылӧ, кытчӧ сійӧ ветлывліс тренируйтчыны.

Виктор висьталіс ас йывсьыс: ме пӧ студент жӧ, велӧдча Ухтинскӧй горно-нефтянӧй техникумын; а мый буретш экзаменъяс сдайталан кадӧ ветлӧ тані, Сыктывкарын, то экзаменъясыс сылӧн сдайтӧма нин водзджык, и ӧні тренируйтчӧ, Ухта карса ыджыд ордйысьӧмъяс кежлӧ лӧсьӧдчӧ; а сідзсӧ ачыс татысь, Сыктывкарсьыс.

Позис эскыны сылӧн висьтасьӧмлы? А мыйла эз? Миян пединститутын тадзсӧ вӧчлывлӧны жӧ бур спортсменъяс, ректорат лэдзӧ налы водзджык сдайтны экзаменъяссӧ.

Викторлы менам эскӧмӧй вочасӧн вуджис радейтӧмӧ. Ме вӧлі шуда.

А колян вӧскресенняас ми ветлім теплоходӧн Белӧй Борӧ и сэн лӧгасьлім. Мыйысь? Да дзик нинӧмысь. Али эгӧ дзик нинӧмысь?

Белӧй Борӧ воӧм бӧрын ми петалім Эжва вылас пыжӧн, сэтысь, турбазасьыс, босьтлім пыжсӧ. Сэсся ветлӧдлыштім веж видзьяс кузяыс. А кор дышӧдіс, гожъявны водім.

Ме сэки, кыдзи и ӧні, куйлі мыш вылын да видзӧді енэжас, сэті кывтысь шочиник кымӧръяс вылӧ. Первой мем кажитчис, быттьӧ сэні кутшӧмкӧ гундыр куритчӧ. Енэж вомӧныс визьмунӧм кымӧр сідзи и чайтсьӧ сылӧн каллянысь петысь тшынӧн. Лои зэв тешкодь, понді корсьны мукӧд серпасъяс. И регыд аддзи мичаник ошпиӧс. Но сылӧн нырыс ӧдйӧ нюжаліс и дзугис ставсӧ. Сэсся синъяс весьтӧ мыччысис копыра морт, дзик быттьӧ Микеланджелолӧн «Кулысь раб» скульптураыс. Татшӧм ӧткодялӧмыс юрӧ воис, буракӧ, сы вӧсна, мый сӧмын на сдайті историяысь экзамен, кӧні ковмис висьтавны Возрождение эпохалӧн культура да искусство йылысь.

А кымӧръяс эз сулавны места вылас, вӧрисны, вешйисны. Тшӧтш и «Кулысь раб» заводитіс сувтны, лэптыны юрсӧ. «Кыпӧдчысь раб», — вежӧрті ме выль кымӧр-серпассӧ, а сэсся казялі, кутшӧм гордӧя лэптіс сійӧ юрсӧ, да горӧді: — «Давид»!

Збыль, кутшӧмкӧ здук кежлӧ кымӧрлӧн тэчасногыс казьтыштіс меным Микеланджелолысь мӧд зэв тӧдса скульптура.

Но лоис, мый ньӧти эг виччысь. Виктор звирк-чеччис да сюся видзӧдіс ме вылӧ, а сэсся миян дінті мунысь куим зон вылӧ.

— Найӧ тэд тӧдсаӧсь? — юаліс скӧракодь.

— Кодъяс? — шемӧсми ме.

— Эсійӧяс? Мый нӧ либӧ чукӧстін?

Ме гӧгӧрвои: менсьым «Давид» горӧдӧмтӧ Виктор чайтӧма збыльысь кодкӧ дорӧ шыасьӧмӧн. Петіс нюмӧй, и ог соссьы, весиг любӧкодь лои: Виктор вежӧгтӧ менӧ мукӧд зонъяс дорӧ, сідзкӧ, радейтӧ.

— Витенька, ог ме тӧд найӧс, весьшӧрӧ тэ думайтан. Эн кӧ ачыд инды, ме эськӧ эг и казявлы тайӧ куим зонсӧ. Ме жӧ енэжас видзӧді. Тӧдан, кутшӧм мича серпасъяс вермӧны артмыны кымӧръяссьыс?! Дзик Микеланджелолӧн Давид нима скульптураыс кодь кымӧр аддзылі.

— Мун сэсь! — эскытӧма шуис Виктор.

— Он куж, сідзкӧ, фантазируйтны, — вомалі ме сійӧс. — И искусство дінӧ, буракӧ, веськодь.

— А мый мем сыысь?

— Кыдзи мый?!

— Тэ эм, и тырмымӧн меным, — кежӧдіс Виктор сёрнисӧ, сэсся инмӧдчис ме дорӧ. Киыс сылӧн тіраліс. — Висьтав бурджык, муса абу ме тэныд?

Ме и водзті казявлі Викторлысь олӧм вылас векниа видзӧдӧмсӧ, этша тӧдӧмнас ошйысьӧмсӧ, но прӧститлі, а ӧні эг вермы. Медым тадзи омӧльтны искусство?! Ог, некодлы ог лэдз, весиг муса мортлы. И ме йӧткышті Викторлысь кисӧ да содтӧд на гарышті:

— Коді оз радейт искусство, сійӧ и мӧд мортӧс оз вермы радейтны!

Виктор быдӧн вежсис чужӧм вылас, чеччис кыв шутӧг, босьтіс паськӧмсӧ да воськовтіс ме дінысь, пондіс ылысмыны.

Ме кӧсйылі нин вӧтчыны Виктор бӧрся, горӧдны, мед косас, но кутчыси. Кытысь сы мында выныс и аддзысис менам?!

Но бӧръя лунъясас ме инӧ эг ӧшйыв: ӧд Виктор эз волыв сэтчӧ, кӧні ми сыкӧд аддзысьлывлім. Эз весиг паныдасьлы некысь, кӧть эськӧ корси сійӧс быдлаысь, тшӧтш и стадион вылысь.

Кыдзи сӧмын менам экзаменъясӧс сдайтсьӧма?! Общежитиеысь миян нывъяс ставныс нин муналісны, а ме век карын. И лун бӧрся лун эновтча мунӧмысь, надейтча... А сэсся и надеяӧс вошті: муніс, мися, Ухтаас, ордйысьӧмъяс вылас. Шуи ньӧбны билет автобусӧ да вӧрзьыны гортӧ. И колӧ жӧ тадзи лоны: общежитиеысь петігӧн менӧ чукӧстісны. Сэтшӧм тӧдса гӧлӧс! Ме весьӧпӧрлі радӧйла.

— Витя!

Тельняшкаа, няйтӧсь гача, сапӧга, сійӧ уськӧдчис мелань. Сэсся сувтіс ме водзӧ: югъялысь ньылӧдӧм чужӧма, рама дзирдыштлысь синъяса. Ми пондім чӧла видзӧдны ӧта-мӧд вылӧ.

Виктор чышкыштіс тельняшка соснас кымӧссӧ, мыччис мӧд кинас мышку сайсьыс ыджыд книга:

— Лыдди ставнас, мукӧдлатіыс некымынысь. Кӧть юав мыйкӧ, он кӧ верит.

Ме босьті книгасӧ, видзӧдлі ним вылас: «Искусство эпохи Возрождения». Петіс нюмӧй. Коліс мыйкӧ вочавидзны Викторлы, но эг тӧд, мый. Сэтчӧ жӧ, чуйми, мыйла сійӧ татшӧм паськӧма.

Виктор, тыдалӧ, гӧгӧрвоис менсьым думъясӧс, ачыс висьталіс:

— Ме ӧд сӧмын на удж вывсянь...

— Кутшӧм удж вывсянь?

— Сэтшӧм жӧ, — шуис Виктор мыжапырысь. — Ме тэныд сэк эг веськыда висьтавлы, а ӧні висьтала. Абу ме некутшӧм студент. Рабочӧй ме. Заводын уджала, керка панельяс вӧчам. Верман кӧ, прӧстит, а он кӧ... Но тэ меным муса.

— Йӧй жӧ тэ, Витя! — личалӧм сьӧлӧмӧн кывкӧрталі ме. — Чайтан, веськыда кӧ рабочӧйӧн висьтасин, эн меным кажитчы?

— Пола вӧлі. Мукӧд нылыс рабочӧй вылад...

— Абу быд ныв ӧткодь, — эг сет Викторлы помавны шогмытӧм мӧвпсӧ.

— Сідзкӧ, ме ветла гортӧ да вежся, а тэ...

— А ме тіян дорын кӧнкӧ виччысьла.

— Лок! Ме ӧти здукӧн...

И со ми бара нин восьлалам орччӧн, быттьӧ миян костын нинӧм эз и вӧвлы.

— Виктор, а ми ӧд тэкӧд частӧ кутам лӧгасьлыны, — шусис менам мӧвпалыштӧм бӧрын.

— Мыйла? — повзьӧмпырысь юаліс сійӧ.

— Гордӧй тэ зэв, ӧти воськов он кӧсйы бӧрыньтчывны.

— Дугды! — ӧвтыштіс кинас. — Ме абу гордӧй, а йӧй, пемыд мыр. Но ме ог ло сэсся важ кодьӧн. Вот аддзылан. А тэ меным отсалыштан?

— Да! Сӧмын ковмас кывзысьны.

— Сытӧгыс нӧ кыдз.

И со ми бара пляж вылынӧсь. Виктор куйлӧ мекӧд орччӧн, тшӧтш видзӧдӧ енэжӧ, и ме шудасьыс шуда.