КАНЬ МЫССЬӦ — ГӦСТЯ ВОАС

Тӧвся луныд, шондібан, оз на удит югдынысӧ, а видзӧдан, да бара нин пемыд. Син лапнитлігкостіыд и пышъяс. Талун асывсяньыс дзарикӧн мыччысьліс шондіыс. Марья пӧч весиг радлыштіс. Сэзьмӧма, буракӧ! Ӧні ыркӧдыштас! Вежон чӧж нин ульӧмасис, тырмас сэсся. Тӧв шӧрнас вевтъяс вылысь войтва тёпкӧ.

Внучкасӧ тшӧтш шызьӧдыштіс бабыс, пондіс тэрмӧдлыны:

— Алёнушка, оз тусьӧ, шондіыс со ӧшиньӧ нюмъялӧ, ывлавылӧ чуксалӧ. Вай жӧ чачаястӧ меститлам асланыс чомйӧ, мед шойччыштасны. А ми тэкӧд ывлавылас петам гуляйтны. Йи чояд, кӧнкӧ, важӧн нин посни войтырыс койтӧны.

Пасьтасисны да мый да, аканьсӧ тшӧтш исласьны босьтісны. А петісны, да шондіыс кымӧр сайӧ дзур дзебсис. Лым на мӧдӧдчыліс, но сайкаліс жӧ тай регыдӧн. А исласян чойыс и збыль кынмыштӧма да сэтшӧм вильскӧб лоӧма, сӧмын удит пуксьынытӧ, шливкнитӧмӧн исковтӧдас. Аканьӧс и сылысь ичӧт кӧзяйкасӧ пӧтмӧныс ислӧдліс. Сідзик и тадзик тушмылясисны. Марья пӧч окотасӧ тешитыштіс и челядьдырсӧ казьтыштіс: йизьӧм картон вылӧ пуксьӧмӧн раз-мӧдысь гыйгыштіс. Сійӧ ичӧтдырйи ӧд исласьӧмыс медрадейтанторйыс вӧвлі. Телевизорӧн да мультикъясӧн сэки эз ылавлыны ӧнія челядь моз.

Бура дыр лои ывлаас пальӧдчӧмыс. Гортас пырисны баба-внучкаа мудзӧсь да кыпыд лолаӧсь. Алёнкалӧн нӧшта на гажыс петіс мультик видзӧдны, да сӧмын нюм-ням сёйыштны выныс тырмис. Личкис унмыс.

«Мед узьӧ зарни ёкмыльӧ, мича вӧт аддзӧ. Кекӧньяснас тай ӧтторъя шеновкерӧ-а. Гашкӧ, вӧтнас век гулюяс бӧрся вӧтлысьӧ? Исласигас тай пӧтмӧныс гулюяскӧд варовитіс да котраліс. Локтӧй пӧ мекӧд тшӧтш исласьыштӧй.

Бӧрти кык зонка кыськӧ воисны да повзьӧдісны гулюястӧ. Лэбачьясыд пышйисны, да Алёнка зонкаяслы чуньсӧ петкӧдлӧмӧн грӧзитчыштіс:

— Ӧні асьныд и мунӧ да кутӧ найӧс!

А зонкаяслы мый? Налы серам, ок пӧ кутшӧм ичӧтик, а командуйтӧ...»

Видзӧдӧ узьысь внучка вылас бабыс да меліа нюмъялӧ. А мӧвпъясыс гулюяс моз жӧ ылӧджык пышйыны кӧсйӧны. Здукӧн и вайӧдісны ылӧ кольӧм кадӧ, ичӧтдырӧ.

Со сійӧ, ар даса нывка, тадзи жӧ сулалӧ да видзӧдӧ куйлысь батьыс вылӧ, а сьӧлӧмыс чеччалӧ повзьӧмысла. Батьыс нӧ кувны мӧй кӧсйӧ? Синъясыс тупкӧсаӧсь, а вомнас мыйкӧ вашкӧ да вашкӧ. Бӧрти нывка гӧгӧрвоис: мамсӧ чуксалӧ дінас. А мамыс кор воис да кывзыштіс батьыслысь шӧпкӧмсӧ, дзик пыр и ыстісны быдтаснысӧ дінсьыныс, пет пӧ, нылукӧ, гуляйтышт ывлаас, исласьышт, дадьтӧ босьт да, каникул ӧд тэнад. Исласьнытӧ радпырысь! Нывка паччӧр вывсьыс гынкӧм нин судзӧдӧ, дженьыдик пасьтор пасьталӧ, тэрмасьӧ чышъянсӧ юр гӧгӧрыс гартовтны.

А мам-батьыслӧн сійӧ гуся сёрни бӧрын на дорӧ регыд мысти овмӧдчис ар куима мусаник зонка. Мамыслӧн Кӧсьта вокыс кыськӧ вайис. Машук пӧ, шуӧ, Витюш вокыд тайӧ тэнад, ворсышт сыкӧд да мед эз вӧв ӧбидитӧма.

— Ме сыкӧд быд лун кута ворсны! — кыпмуніс нывка. — Школа бӧрын пыр кута ислӧдлыны.

Машук радысла кыскыштіс дінас воксӧ, сывйыштны кӧсйис. А мӧдыслӧн кыдзкӧ кинас шевкнитчӧм артмис да нывкалы синмас инмис. Дӧзмис Машук, тойыштіс дінсьыс воксӧ:

— Ог кут ме татшӧмыдкӧд ворсны! Синмӧс дойдіс!

Мӧдыс дузмуніс жӧ, бӧрддзис, но гусьӧникӧн петкӧдліс нывкалы ичӧт кабырсӧ.

— Со сэсся и кыкнанныд ӧбидитчинныд, — кайтыштіс мамыс. А батьыс нюмдыштіс. Гашкӧ, тайӧ серпасторйыс и лэптыштіс сійӧс вольпась вывсьыс, мездіс кулӧмсьыс, а бӧрыннас батьыс кок йылас на сувтіс да лои мамыслы отсасьысьӧн гортгӧгӧрса удж вӧчигӧн.

Ловзьыштіс батьыс, и мамыс гажмыштіс. Со сійӧ кодакӧкості ветлӧма нин скӧтнӧй дворас куканьяссӧ дӧзьӧритны, чибльӧга да мича партука нин, пач вом дорын ноксьӧ да чуксалӧ Машукӧс:

— Чеччы, дитяӧ, мыссьы, пасьтась да пет сарайсьыд батьтӧ чукӧсты. Сёйыштӧй, да тэныд ӧд школаад котӧртны колӧ. Витюш мед узьыштас на, эн кат сійӧс.

Налӧн, чоя-вокалӧн, узьланіныс пач бокын джоджын паськыд идзас перина вылын. Машук эновтӧ вольпасьсӧ, шебрӧдыштӧ узьысь воксӧ да норасьӧ мамыслы, дзирыд-позйыд пӧ войбыд пессис да чужъяліс шебрассӧ, менам кокӧй пӧ кынмӧма.

— А мый керан тайӧ вильышпозйыскӧд? — ышловмунӧ мамыс. — Дінӧ кӧть нин паччӧр вылӧ босьта, да ӧд усьны вермас. Терпитышт, батьыд тіянлы выль крӧвать сараяд вӧчӧ.

— У-у, выль крӧвать! — другӧн узян унмыс эновтӧ Машукӧс, кӧмтӧгыс да улыс дӧрӧм кежсьыс нывка лыйыштӧ ӧдзӧс мӧдарас батьсӧ сарайсьыс чукӧстны. И со нин найӧ, батя-ныла, пызан сайынӧсь пӧсь картупель сола чериӧн сёйӧны, а мамыс вайӧ рок гырнич да варовитӧ:

— Яя шыдтӧ талун ог пу: видзӧ пыран лун талун. Кослунъя сёяныс эм быдтор. Кос паренча кӧтӧдам, да мед кампет пыдди челядьыс нёняласны. А регыд скӧтнӧй дворын куканьяс вӧсна менам шогӧй чинас: поставка вылӧ аски мясокомбинатӧ кӧсйӧны нуны. Шойччыштам, пока сюраньяс-бураньяс выльясӧс оз вайны. Вайсян кад ӧд локтӧ. Вот сэки миянлы тэкӧд, Машук, уджыд содас!

Мамыс кукань видзысьӧн вӧлі, да ичӧтысяньыс Машӧ кыліс мӧс да куканьяс вӧсна тӧжд, налы кӧрым заптӧм вӧсна. Да и тӧвнас сьӧкыд вӧлі турунсӧ вайны: зорӧд дорӧдзыс лымйӧд келігкості Воронко усурмунлас, мед кӧть нин кок йывсьыс оз усь.

Мамыслӧн тӧжд-маетаыс и Машуклы, буракӧ, вирӧдзыс йиджӧма. Эз кӧ ӧд йидж, сизимӧд класс помалӧм бӧрын нывка эз эськӧ мун сельхозтехникумӧ велӧдчыны. Пӧдругаясыс ставныс то педтехникумӧ, то медицинскӧйӧ, а Машӧ сельхозӧ. Агроном да скӧт пельшер-ветеринар ним сетісны сылы кык вося курсъяс помалӧм бӧрын. Колхоз быртӧдз сійӧ тӧдӧмлунъяснас и мырсис-уджаліс то фермаын, то виричьяс дорын. Зіль вӧлі да пӧсь сьӧлӧма, ставсӧ удитліс. Та вӧсна эз норасьлыны сы вылӧ йӧзыс ни бригадиръяс, ни МТФ зав. Колхозъяс бырӧдӧм бӧрын совхозъяс лоины, да уджыс кык пӧв кокняммис. Фермасӧ Машӧ эновтіс, теплицаясынджык пондіс ноксьыны. Совхозсӧ бырӧдтӧдз сэсся и агрономаліс.

А ӧні ас гортгӧгӧрса удж вӧчӧ. Сиктса мортыдлы ӧд уджыс пыр кок улас. Картупель, капуста-морков быдтӧ. Да и кӧза дай ыжъяс на видзӧ. А ӧтнадыдлы уна и колӧ? Ловсӧ гажӧдӧм радиджык и ноксьӧ ыж-кӧзанас. Ӧтнасӧн коли та ыджда овмӧсас да: керка и карта, сарай и пывсян.

Мам-бать кулӧм бӧрас Витя вокыс мунліс Печораӧ речнӧйӧ велӧдчыны. Сэсся армияӧ нулісны. Сэні флотӧ веськалӧма. Морякӧн и лои нэм кежлӧ. Шочиника письмӧ ыстыліс. Гижас строчка дай. Чоюкӧ пӧ, таво тэ дорӧ отпускавны кӧсйыси волыны, да, буракӧ, нинӧм оз артмы: ылі рейсӧ мунны приказ воис. Либӧ гижыштас: «Отпускавны гӧтыр рӧдвуж дорын кӧсъям».

А воліс кыкысь. Первой волігас мамыс ловъя на вӧлі. У-у, кутшӧм моряк-краснофлотец! Юрас бескозырка лентаясыс сӧмын лэбалӧны! Чечётка йӧктӧ. Кокъясыс тутш да тотш, тутш да тотш, синмыд видзӧднысӧ мудзӧ, а кокыс сылӧн оз мудз, тотшӧдӧ. Мамыс видзӧдӧ да сӧмын шуыштас:

— Пиукӧ, гӧтрасьны тэныд колӧ. Кад нин.

Мӧдыс гылк серӧктас вочакывсӧ сетіг:

— Код вылӧ, мамук, тэныд бурджык: китаянка вылӧ али негритянка вылӧ? Обещайтӧны мугӧгӧрса рейсӧ мӧдӧдны.

Мамыс сӧмын лапкерас кинас:

— Чу, такӧд сэсся и сёрнит пӧсь сьӧлӧмсяньыд! Серамӧс петкӧдас дай. Китаянка да негритянка пӧ. Нылыс грездын абу сылы! Пиук тэ, пиук! Батьыд кӧ ловъя вӧлі, ёна и любуйтчис эськӧ.

— А ме тіянӧн любуйтча дай! Ӧшинюв йӧрӧн и, — воча кыв сетас мамыслы. — Регыд нин мунны колӧ, а меным неокота на. Тшак кӧ эськӧ вотыштны да вӧрті котралыштны! Да кысь сійӧс босьтан тӧвнас? А тшака шаньгаыд, мамукӧ, тэнад зэв чӧскыд. Менам мунан лунӧ сэтшӧмсӧ уна пӧжав. Нуа сьӧрысь тьӧщапулы гӧснеч. Гашкӧ, бурмас да нывсӧ менам сайӧ сетас верӧс сайӧ.

— Сетас, пиук, сетас. Этатшӧм сайӧ да оз сет! А шаньгатӧ пӧжалам! Машук чойыд нин старайтчас татшӧм вокыслы!

Машӧ ачыс нин важӧн невеста, кызьысь петӧма, комынӧс виччысьӧ, бур жӧник йылысь мӧвпалӧ, да кыдзкӧ абу на окота лэчкас пырны. Петан верӧс сайӧ да сьӧктан да... А уджыс, майбырӧ, теплицаясас!..

Мӧдысь волігас воксӧ Машӧ эз нин мамыскӧд вочаав, а верӧсыскӧд, Степаныскӧд. Да и вокыс эз жӧ ӧтнас лок — гӧтырыскӧд. Гӧтырыс еджыдик юрсиа, мичаник, варова сёрнитӧ да зэв тешкодь акцентӧн. Латышка пӧ, Юля нимыс...

Машӧлӧн ичӧт кагаыс, Оля, Олюшка, зыбкаын, папыс и войнас чеччылӧ сійӧс гычӧдны, садьмас кӧ да бӧрдны кутас. Оз кӧ лӧнь, гӧтыр дорас вольпасяс ваяс.

— Кынӧмыс сюмавсьӧма, нёньӧдышт, — шуас, — мед Олюшка унмовсяс да крепыда узяс, оз мешайт меным тэкӧд мусукасьыштны. Лунтырӧн сэтшӧма гажӧй бырлас, Машукӧ, тэысь! Смилитӧмыд кӧ нин-а.

— Смилитас кодкӧ, — шуыштас гӧтырыс ун пырыс. — Лунтыр руль саяд пукалігӧн вежӧртӧ нинӧм абунас песан. Миянлы Олюшкакӧд лунтыр гажа.

Гӧсьтъясыд воисны, да гознаныслы любӧ. Машӧ Юля моньыскӧд пыр и лӧсявны кутісны, быттьӧ нэмыс ӧтлаын олісны. А Степан мыйкӧ ӧтдортчыштіс моряк зятьсьыс. Витялӧн ӧд юрас ӧні эз нин лентаяса бескозырка вӧв, а офицерскӧй еджыд фуражка. Да и погонъяс нин пельпомас тыдалісны. Адмирал да и сӧмын. Степан совхозын трактористаліс, гӧсьтсӧ адмиралӧн и ыдждӧдліс да ӧти асылӧ и шуис:

— Зятюшко-адмиралӧ, айда мекӧд тшӧтш ветлам совхоз муяс видзӧдлыны! Море кодьӧсь жӧ ӧд, паськыдӧсь. Трактор руль на верма сетлыны и. Небось, вунӧдін нин муыслысь кӧрсӧ.

— Эмышт сійӧ грекыс, — шпыньмуныштіс адмирал да ичӧт зонка моз вуч-вачкерис кинас радысла. — Кыдзи нӧ ог, рульсӧ кӧ на кӧсйӧны сетлыны. Ветла, дерт! Ме ичӧтдырйи пыр мечтайті трактористӧн лоны. По ошибке морякнас лои. Визув шор дорад тані быдми, да ва визулыс ылӧдіс, сӧтана! Далеки гавани-плаваниеыс да...

Мунісны. Машӧ латышка гӧсьтятӧ нуӧдіс радейтана теплицаяс дорас, быдтасъяснас ошйысьыштны да дзоридза матігӧгӧрса видзьясӧн любуйтчыны. Кагасӧ босьтісны сьӧрсьыныс. Сёянтор и вольӧс вылӧ шебрас босьтісны, гашкӧ пӧ, гожйӧдчыштны окота лоӧ. А локтісны рытъявылыс, да верӧсъясныс садьтӧм кодӧсь, гӧрланитӧны-сьылӧны «Прощайте, скалистые горы, на подвиг Отчизна зовёт!» Машӧлӧн верӧсыс кулаксӧ на лэптыштлӧ сьылігмозыс. «Сӧтанаяс, юӧмаӧсь», — вирдыштіс нывбабалӧн юрас. Абу дивӧ, Степанлы кӧ сюрас помкаыс юыштны, оз ӧткажитчы да сэсся и вунӧдас ставсӧ, гӧра-кӧдза удж кӧть эндӧ, кӧть турун заптӧм, кӧть кагаыд да гӧтырыд бӧрдӧны. Сьылӧ да йӧктӧ, гажӧдчӧ, енэжын лэбалӧ. Вежонӧдз юас да лэбалас, а сэсся личкас унмыс, да дась кӧть няйт гуранӧ водны. Сиктсаяс тӧдӧны тайӧс да лапкучкысьлӧны, мый нӧ пӧ такӧд лолӧ, этатшӧм прамӧй морт да. Ачыс тай коркӧ шуліс: «Стройбатын велавлі». Неважӧн на совхоз директоркӧд сёрни вӧлі Машӧлӧн:

— Марья Алексеевна, эн дивит, тіян семья костӧ суитча да. Зэв зіль да уджач Степаныд и тӧлкӧн вӧчӧ быд удж, а коддзас да, ачыд ӧд тӧдан... Гашкӧ, колӧ лечитчыны сійӧс ыстывны. Тэ мый думайтан та кузя? Лечитӧны ӧд ӧні.

Машӧ кокъяснас сӧмын туп-топкерис, шуны немтор оз сяммы. Бӧрти тай шуыштіс жӧ:

— Ачыс кӧ кӧсъяс... Мырдӧналӧмнад ӧд...

Но сёрниыс сёрниӧн и коли. Машӧ век мыйкӧ нюжӧдіс, мый вылӧ кӧ надейтчис. Ачыстӧ мед нин позоритчис, да ӧд Витялы кутшӧм вӧлі латышка гӧтыр водзас! Коми мусӧ и сиктса войтырсӧ век вӧлі ошкӧ, пӧтмӧныс ошйысис, а зятьыс, Степанушкоӧ, учудитіс. Удж вылас мунны оз вермы и век румка вина корӧ.

Виталей вок гозъя и пондісны шуны Машӧлы, лечитны пӧ колӧ, матайтчан такӧд. Найӧс колльӧданмоз Машӧ нуліс верӧссӧ карса больничаӧ. Лэчаммыліс Степан, во-мӧд эз ю. Да ӧд сибалӧма кӧ нин нечистӧйыс, перна новлытӧм морттӧ оз бурӧн лэдз ас гыж увсьыс. Юӧм помсьыс и сотчыліс коньӧрӧ Степанӧ. Томӧн дӧваӧн и кольліс Машӧ. Ӧти нывка удитіс жӧ козьнавны Степаныс. И таысь аттьӧ. Аслад кагаыд век нин радлун. А нывкаыс батьтӧг быдмис.

Гашкӧ, Степаныс сэки колтыстӧм оласногнас и кӧдзӧдліс Машӧ дорысь Виталей воксӧ. Ӧні на Марья пӧч та йылысь думайтлӧ. Сы бӧрын сэсся вокыс эз нин волы отпускавнысӧ. Письмӧ шочиника ыстывліс, перевод на кымыныськӧ воліс, а ачыс эз мыччысьлы. Гашкӧ, и налӧн сэн асланыс шог-могъяс, военнӧй мортыд ӧд абу ас вӧляа, ылысса плаванньӧясын, гашкӧ, ветлӧ. А ӧд и олӧмыс со кыдзи вежсис. Ӧні найӧ мӧд государствоын олысьяс. Латвиясянь тай бӧръя письмӧыс воліс-а, Лиепаясяньыс на жӧ. Ме пӧ ӧні гортын, и лӧсьӧдчам Сочиӧ шойччыны мунны. Ӧти сайын пӧ и пиӧс сэсь аддзӧдлам: морфлотӧ жӧ служитнысӧ веськаліс, черноморец ӧні мӧд во нин. Письмӧ помас пасйыштӧмаӧсь, гортӧ пӧ, Россияӧ, вуджӧм йылысь клопочитам, гашкӧ, и удайтчас. Сэки пӧ матынджыкӧсь лоам да бара на волам тэ дорӧ гӧститнытӧ.

Кыдзи мый сэсся налӧн, вуджлісны-ӧ, али сэн на йӧз муын олӧны, оз и тӧд Марья пӧч. Юӧрыс эз на волы. А колӧкӧ, письмӧсӧ ыстылісны сиктас, а сійӧ со карын ӧні. Арсяньыс нин карын ныв дорас олӧ. Мыйӧн картупель идравсис, ныв-зятьыс пыр и воисны да кутісны мойдӧмӧн корны:

— Тані ӧтнадлы гажтӧм дай пач колӧ ломтыны, быд лун пескӧн ноксьыны. А сэні шоныд и гажа миянкӧд лоӧ. Алёнка внучкаыд ас кок йылас нин, сёрнитӧ-тёльӧдчӧ — гажӧдас. Тӧвсӧ он и аддзыв, кыдз прӧйдитас. Тулыснас, кӧсъян кӧ, бӧр мунан гортад градъяс дорад ноксьыны. Сэки садикӧ нин, гашкӧ, Алёнкаӧс сетам.

— А ӧні, мамук, быть мездыв менӧ, — кутіс кевмыны нылыс. — Зятьыд то, Максимушко, эновтны кӧсйӧ миянӧс Алёнкакӧд, мукӧд том милиционеръяскӧд ыстӧны Чечняӧ. Выль воӧдз пӧ ковмас сэні служитны. А центральнӧй библиотекаад меным уджавны, ачыд тӧдан... Абу сӧмын лунся удж, рытъяснас унджыкысьсӧ ковмылӧ пукавны и ветлыны сэтчӧ-татчӧ, бокӧ на командировкаӧ ыстылӧны и. Меным сэн зэв интереснӧ, да жаль лоӧ, эновтча кӧ.

Нылыс зэв сьӧлӧмсяньыс тадзсӧ кайтыштіс, да Марьялӧн синваыс весиг пычиктсис:

— Да, дитяӧ, Олюшкаӧ менам, ог ӧмӧй гӧгӧрво да верма ӧмӧй ӧткажитны?

Нэмсӧ сиктын оліс Марья пӧч, велалӧма нин паччӧр вылас узьлыны, да ас дитя вӧснаыд ӧд... Мамыс тай, поконча, шуліс, налькйӧ пӧ пыран и бур мортӧс лёк кывйӧн дойдны верман. А карӧ тӧв кежлас овны вуджӧмыд — абу налькйӧ шедӧм. Позяс сэн и ывлаті гуляйтыштны, и внучкаыскӧд гажӧдчыштны. Веськыда кӧ шуны, эз эськӧ и ёна гажӧдчыв да ветлыв йӧзтіыс. Виталей гозъяыс кутшӧма корлісны гӧститны сэтчаньӧ Латвияас, миян пӧ гожӧмнас Крымын кодь жӧ, волы, шойччыштан море дорас. Пыр кӧсйысис Марья, да ветлытӧм лои. Оз тӧд море берегад шойччӧмсӧ. Ыстывлісны ӧд и совхозсяньыс Крымӧ шойччыны, да абу нин велалӧма да эз и ыштыв. Гортын пӧ тшак вотанмоз шойччышта. А Москваӧ сельхозвыставка вылӧ ветліс кыкысь. Ударнича ӧд вӧвлі, стахановка да. Совхозъяс дырйи и «отличник соцтрудаӧн» нимтыштлісны. Ӧні на зарни шыпасӧн гижӧм сійӧ кабала листъясыс книга видзан шкапас куйлӧны. Книгасӧ уна ньӧблісны нылыскӧд, Ольгалӧн сійӧ биа висьӧм кодь вӧлі, бара и ньӧбас кыськӧ выль книга либӧ изба-читальняысь ваяс да ошйысьӧ: «У, мамук, лӧсьыд жӧ книгаыс! Комиӧн гижӧма, лыддьы тшӧтш. Тороповлӧн «Но, биа-бӧрдаяс!»

Тулыс-арнас да гожӧмнас лыддьысьнысӧ вӧлі некор, а тӧвнас унакодь книга лыддьывліс Марья пӧч. Нылыс, Олюшкаыс, библиотекаын уджавны и велӧдчыліс. А сэсся армияысь воис Максим, сиктса учительницалӧн пиыс, да мырддис Марьялысь Олюшкасӧ, карӧ нуис, пышйӧдіс мам дорсьыс. Учительница ньӧбис налы карсьыс ӧти жыръя патера, ачыс мӧд пи дорас кытчӧкӧ ылӧ Архангельскӧй обласьтӧ муніс овнысӧ, кага жӧ шуӧ видзигӧн.

А мый сэсся, видзан! Аслад ӧд йылӧм. Арсяньыс нин карын Марья пӧч, ӧти жыръя дзескыд патераын куим энюлов олӧны. Максим зятьыс кӧнкӧ Чечняын служба вылын-а.

Талун Ольга эз кӧсйы локны ӧбедайтнысӧ. Мунам пӧ Эжваӧ читательскӧй конференция нуӧдны Геннадий Фёдоровлӧн бӧръя книга сертиыс. Коми кывлӧн во ӧд пӧ таво. Петігас тай «Ме муні! Энӧ гажтӧмтчӧй!» горӧдіс, быттьӧ первойысь мунӧ да кытчӧкӧ зэв ылӧ. Быд лун тадзи. И велаліс нин Марья пӧч татшӧм оласногас. Гажтӧмтчынысӧ некор. Алёнушка оз бара-й сет. Пыр сыкӧд ворс да варовит. То дзебсяс улӧс мышкӧ да горзӧ «Корсь менӧ!», то аканьсӧ водтӧдӧ да тшӧктӧ «Баю-бай» сьывны. Зэв сюсь вежӧра нывка быдмӧ. Кань да руч йылысь мойдтӧ висьталас и «Серенькая кошечка» кывбуртӧ лыддяс, и «Гоп-гоп, конь живой»-тӧ. Да нӧшта на тшӧктас рисуйтны котӧртысь вӧлӧс.

Ӧні узьӧ, да чӧв-лӧнь. Марья пӧч бисӧ эз ӧзты ни телевизорсӧ эз чуткы. Мед пӧ узьыштас-шойччыштас внучкаӧй. Казьтылӧмъясыс тай сідзикӧн и воӧны син водзас, кино быттьӧ видзӧдӧ. Эз кӧ телефоныс тринькнит, водзӧ на эськӧ позис сэтшӧм киносӧ видзӧдны. Эм тай мый казьтывнысӧ, слава Богу, дыр нин олӧма и уна нин аддзылӧма. Позис и вугыртлыны, внучка дорас пӧрӧдчывны да. Но ковмис татшӧм рытпуксьыс эновтчыны да телефон дорӧ котӧртны. Пажнайтнысӧ эз волы Ольга нылыс, да чайтіс, сійӧ звӧнитӧ. А вӧлӧма выль пӧдругаыс, Катерина Ивановна, Марья пӧчкӧд тшӧтшъя, тайӧ керкаас жӧ орчча подъездас олӧ. Кага жӧ видзӧ. Сыкӧд на сӧмын бурасӧ тӧдмасис Марья пӧч, кагукъясыскӧд ӧтлаын гуляйтлӧны да. Ӧні тай сы кузя жӧ и звӧнитӧ. Гажтӧмтчӧма. Мыйкӧ пӧ тай нӧ талун гуляйтнытӧ онӧ петӧй?

— Кыдзи ог? — вочавидзӧмыс ошйысьӧмкодь и артмис. — Ми асывсяньыс талун пӧтмӧн нин исласим йи чойын!

— Но, сідзкӧ... — шуис пӧдругаыс да кутліс нин, буракӧ, трубкасӧ пуктыны, да бара на шыасис. — Рытнас инӧ волы ме дорӧ гӧститны. Али ме тіянӧ вола. Тіянын гажаджык.

Катерина Ивановна ӧтнас олӧ, кагасӧ видзны лун кежлас сӧмын вайлӧны кутшӧмкӧ роч гозъя. Гажтӧм, дерт, ӧтнадлы, телевизорсӧ шуис жугалӧмӧн-а. Мед локтӧ. Зэв варов да сибыд нывбаба. Быдтор тӧдӧ и кужӧ. Клубъясын да культура керкаын тай нэмсӧ шусьӧ уджалігӧн. Марья пӧчлы зэв на и любӧ, татшӧм пӧдругаӧс карысь аддзис да. Матын олӧ и гажӧдны кужӧ, серамтӧ петкӧдлас и синватӧ пычкас. Быттьӧ асланыс сиктсаяс дорӧ и петалас гажӧдчыштнысӧ. Тӧвся рытъяснад ӧд сиктас олігӧн клубӧ жӧ петыштліс гажӧдчынысӧ. И тані позьӧ. Катерина нуӧдчӧ театрӧ ветлыны. Выль театр пӧ ремонт бӧрас воссис — ветлам! Но Марья пӧч эз на эштыв театрад. Мунан, да Ольгаыс ӧтнас кольӧ кагаыскӧд, шогавны кутас, верӧссьыс гажтӧмтчыны. Томдырйиыд ӧд мед мусукыд дінад. А Максимыс ылын кӧнкӧ ветлӧ. Сэтчаньын абу спокойнӧ, да пыр сьӧлӧмыд абу местаын, эз-ӧ нин ло мыйкӧ сыкӧд да эз-ӧ нин бандитъясыс вины. Пыр тай висьталӧны телевизор пырыд сэтчаньысь пакӧститчӧмъяссӧ. Ӧтнасӧс колян, да дзикӧдз шогӧ вӧяс. Кыкӧныд век нин ылалан мисьтӧм думъяссьыд, сьылыштан и шмонитыштан. Сэтшӧм здукъясас Ольга шуыштлӧ:

— Мамукӧ, тэкӧд рытыс ӧдйӧ кольӧ. Максим йылысь дзикӧдз вунӧдла. Кыдзи сэн олӧ-а?

Сэтчӧ мамыс дзик пыр и вомалӧ шмонь кывйӧн:

— Мый кыдзиыс? Олас! Кыдзи и ставныс олӧны. Абу ӧд ӧтнас. Менам мамӧ тай война кадад век жӧ вӧлі шогсьӧ да кайтӧ. Мед кӧть оз жӧ пуля улӧ веськав, мед кӧть воас жӧ. И веськавлӧма. И ловъя воліс. Сьӧкыда ранитчылӧма да муртса кок йылас сулалӧ. А сюсьмылӧма жӧ коркӧ сэтчаньын нывбаба дуксӧ исыштны. Грек кӧть абу, а тэныд эг на висьтавлы. Виталей дядьтӧ ӧд меным вок пыдди куим арӧса зонкаӧн нин вайлісны детдомын. Дедтӧ, вӧлӧмкӧ, разведкаӧ ыстылӧмаӧсь красноармейка нывкӧд. Кынӧмасьӧма сэки разведчица нылыд, да демобилизуйтасны, гортас лэдзасны, а сэні пӧ ас сиктас йӧзыс сплӧш висьӧны тифӧн, висьмӧма и нылыд. Кагасӧ чужтыны кыдзкӧ отсаласны больничаад, а асьсӧ спаситны абу вермӧмны, кулӧма. Господи, кутшӧм судьба кодлы Енмыс сетӧ! Фронт вылас дедыдлы удитлӧма юӧртны нылыд кага йывсьыс. Воис дедыд гортӧ, ранитчылӧм бӧрад да зэв слаб. Да и пи йывсьыс думъясыс, буракӧ, личкисны. Признайтчыліс коньӧрӧ батьӧ. Питорсӧ сылысь, Витюшӧс, гортӧ детдомсьыс вайлісны. Ловзьыштліс сэки батьӧ и куим во саяс на оліс. А ме и ӧні на Енмыслы аттьӧ шула сійӧторсьыс. Ай-мам кулӧм бӧрын эг ӧтнам коль, вок эм. Абу дінын, кӧнкӧ ылі мореясын плавайтӧ, а век нин кылан сылысь ме вӧсна тӧждсӧ. Письмӧтӧ гижас, шогтӧ юкас и ачыс корсюрӧ волас, и сьӧмнад ёна отсаліс. Сійӧ каднад ӧд сиктсалы зэв сьӧкыд вӧлі деньгатӧгыд. Налог-поставка мынты кыдз кужан да кӧсъян...

Лӧньыштліс да ышлолалыштіс Марья пӧч тайӧ ставсӧ Ольга нылыслы юӧртӧм-висьталӧм бӧрын да водзӧ нуӧдіс сёрнисӧ:

— А олӧмас он и тӧд, кӧні бурыс да кӧні лёкыс, черань вез моз гартчӧма, да он гӧгӧрво, кысянь мый виччысьны. Виталей отсӧгнад ми Стёпӧкӧд эг и тӧдлӧ шогсӧ налог мынтӧмысь да деньгатӧмысь. Да, гашкӧ, сійӧ жӧ и ышӧдіс Степанӧс кокниасьнысӧ вина юӧмнас. Код тӧдас... А тэ, нылукӧ, войт эн шогсьы Максим вӧснаыд! — татчӧ Марья пӧчлӧн гӧлӧсыс гораммыштіс да шмонь модаа лои. — Абу сэн ӧтнас да, и юӧръясыс сысянь волӧны ӧні кыпыдджыкӧсь. Стрӧитчӧны. Кодкӧ лунӧ на телевизорӧд петкӧдлісны зэв мича вичко-храм — асланыс Аллахлы кевманін восьтӧмаӧсь. А Максимыд кӧ быттьӧ ваяс сьӧрсьыс чеченок-зонкаӧс — быдтам! Ӧні нянь и сов, сакар и кампет — быдтор лавкаас тырыс!

Ольгаӧс кезйӧдыштіс мамыслӧн татшӧм шуасьӧмысь:

— Чу, мамӧ, Ен мед видзас, эн тунав нинӧм абусӧ! Максим сэні оз жӧ чурка вӧч!

— Оз, дерт. Ме тай и шуа, некор сылы сэні, — вомалыштіс нывсӧ и мамыс, гӧлӧссӧ весиг содтыштіс, а сэсся и дивитыштіс на. — Эн тай и гӧгӧрво, мый мор вылӧ ӧні пыр на висьтаси тэныд. Мый лоӧ, сійӧ и ставыс бур. Сӧмын мед мӧвпъясыд бурӧсь да югыдӧсь вӧліны-а. Он мӧй книгаяссьыд лыддьы: «Мый думайтан талун — аски сійӧ и лоӧ». И менам мамӧ, тэнад пӧчыд, тадз шуліс. Олӧй пӧ, кыдзи овсьӧ, да аттьӧ на шуӧй, мый вӧлінныд да оланныд. Сынӧдыс и шондіыс тырмӧ, ки-кокыд эм, вомыд эм жӧ. Йӧктӧй да сьылӧй, мед гажтӧм да дур оз босьт, а киыд, майбырӧ, вӧчас! Печкас и кыас, ытшкас и куртас, мӧстӧ лысьтас и пестӧ кералас. Радейтлісны мамӧс сиктсаяс, оз пӧ сьӧкыдсьыс пов да шогыслы сетчы. И сӧветуйтчыштны сы дорӧ пыравлісны. Ме чайта да, сійӧ и мортыдлӧн шудыс, орччӧн олысь йӧзыс кӧ пыдди пуктӧны. Матайтчӧминад отсыштасны и мездыштасны...

Тайӧ сёрни бӧрас Ольга эз нин ёна вензьы да шуась. А аскинас вайис книга, музтеатрдорса книжнӧй магазинысь пӧ нарошнӧ ньӧби, кутам лыддьыны. Лазарев пӧ тайӧ, зэв нималана автор, доктор ли экстрасенс ли, кыдз шуны сэсся, ог тӧд, ачым пӧ эг на жӧ лыддьыв да.

Со куйлӧ книгаыс крӧватьдорса пызан вылын. Листалыштіс на сӧмын Марья пӧч кодкӧ рытӧ. Главаяс вылӧ гижӧдсӧ юклӧма, да позяс ӧти главаӧн кӧть рыт помӧдз лыддьыны. Позьӧ Алёнка узигкості и заводитны. Кухняӧ мунас дай лыддьысьыштас, сэні ӧзйысь биыс ӧд оз мешайт внучкаыслы узьнысӧ.

Кухняын, батарея дорын сулалысь улӧс вылын куйлӧмӧн, зэв чӧскыда да зіля мыссьӧ каньыс, Рыжуля.

— Кань мыссьӧ — гӧстя воас, — горӧн и артмис Марья пӧчлӧн тайӧ шусьӧгсӧ казьтыштӧмыс. Тайӧ каднас кодкӧ виччысьтӧг звӧнитіс ӧдзӧсас. «Катерина Ивановнаӧ, буракӧ, локтӧ гӧститны. Коді сэсся», — думыштіс Марья пӧч да уськӧдчис ӧдзӧссӧ восьтыны.

— Но, Ивановнаӧ, локтан? Гажтӧмтчин? — ӧдзӧс восьтігкостіыс и горӧдіс, а сылы воча мужичӧй гӧлӧс:

— Марья Алексеевнаыс тані олӧ?

Повзьыштіс пӧчӧ, петитчыштіс. Восьса ӧдзӧс сайсьыс рытгорув пемыдас тӧдчыштіс быттьӧкӧ милиционер шапкаа морт. Ӧти здукӧн и вирдыштіс мӧвп: «Олюшкакӧд мыйкӧ лоӧма». Но ӧдзӧссайса мужичӧйыд вочакывсӧ виччысьтӧг и воськовтіс порогсӧ да гылыда серӧктіс:

— Машенька, чоюкӧ! Менӧ эн тӧд?! Примит вай, ывлаас кӧдзыд да, кынми!

Мужичӧй вӧлі кепысьтӧм, пась морӧсыс кизявтӧм, сьыліыс куш. Вӧлись Марья пӧч тӧдіс воксӧ. Уськӧдчыны дась сьыліас.

— Вокӧ! Виталей! Тэ ли мый? Чайті ӧд, милиция локтӧ. Муртса на и гаралі ӧні тіянӧс ставнытӧ. Лок вай, лок! Пӧрччысь! Миян тані шоныд.

Шемӧсмӧмысла и радлунысла Марья пӧч дзикӧдз ыззис. Кухнясяньыс нин кылӧ горалӧ-чуксасьӧ:

— Пӧрччысь, шыльӧдчыны сэні зеркала водзас да лок татчӧ пыр, жыръяс нывкаыс узьӧ, да мед ог катӧй. Пӧсь шыдӧн и пӧсь чайӧн дона гӧсьтӧс чӧсмӧдлышта.

А вокыс пӧрччысьӧма нин, кухняын сылы воча пыранмоз ӧти киас кучик сумка мыччӧ, мӧдас — сеткаын рузумӧн гартыштӧм ёкмыль.

— Скромненькӧй гӧснеч, тэныд, чоюкӧ, Юлясянь да грездса суседка Ульӧ Татьяна пӧчӧсянь. Пи-моньыс привет тшӧктісны висьтавны и.

Выль пӧв падмис Марья пӧч.

— Тэ гортын ли мый нин вӧлін?! Некод ӧд сэні абу, ме татчӧ карас вои да.

— Ме сійӧс и кӧсйи висьтавны, да тэ ордйин, — шпыньмунышті вокыс. — Ме Сыктывкарад вои да аэропортсяньыс и мыськовті грездӧдз, такси босьті да. А кильчӧ помад вои, да лымйыс кык весьт судта, кок туй весиг абу. Приехали, гавани мои далёкой плавани! Некод оз виччысь! Кӧн нӧ чойӧ? Повзьылі ӧд! Бӧрти, видзӧда да, кутшӧмкӧ старука лажъялӧ неылын да шыасьӧ ме дорӧ:

«Тэ абу-ӧ шыш? Мый ветлан таті? Марья Алексеевнаыс кӧ колӧ, сійӧ абу гортас, карӧ лэччис овнысӧ».

Суседка Клавди пӧчыд и вӧлӧма. Гортас пыртӧдіс, пӧсь шыдӧн вердіс. Адрессӧ карсьыд сетіс и. И со, ме татӧн! Бӧр шырзьышті-вои! Везитіс на меным, таксистыс прамӧй зон вӧлӧма, мекӧд тшӧтш пыраліс Клавди пӧч дорӧ чайсӧ юны. Ковмис эськӧ сэтӧн сутки виччысьны рейсӧвӧй автобус.

Марья пӧч кывзӧ вокыслысь висьтасьӧмсӧ да лапкучкысянмоз кайтӧ:

— Быдман-олан горт-позйыд инӧ сэтчаньын лючки на сулалӧ?

— Сулалӧ, чоюкӧ, сулалӧ! Кытчӧ лоас? — лӧньӧдӧ шызьӧм чойсӧ гӧсьтыд да вӧзйӧ «по-человечески» аддзысьны да варовитыштны. Менам пӧ бушлат зептын коньяк доз эм, юыштам за встречусӧ пӧсь шыдтӧ панявтӧдз.

— А вокӧ тэ, вокӧ, век важ кодь, абу и вежсьӧмыд ылі море-океанъястіыд плавъяліг. Пыр нюмыд петыштӧма, шмоньлив гӧлӧсыд. Юыштам, дерт, за встречусӧ, коньяк дозтӧ кӧ вайин!

Вокыс татчӧ нӧшта на кыпыд гӧлӧсӧн содтӧ ассяньыс:

— За встречу мӧд помка на эм юыштнысӧ. Всё, чоюкӧ! Ме ӧні вӧльнӧй птица-чайка. Отставнӧй нин ме ӧні пӧшти... Москвасянь ме ӧні. И оланінӧс выльлаӧ индісны. Северодвинскӧ. Сысянь менам кузь ва туйыс заводитчыліс и сыӧн, буракӧ, помасяс.

...Кардор, Мурманск,

Лиепая, Амстердам, а сэн Гавайя,

Водзын помтӧм-дортӧм океан!..

Став свет вывсӧ кытшовтӧма,

Быдсямасӧ аддзылӧма...

Пола: эндас менам главнӧй мог.

Ставыс сійӧ бӧрӧ коли,

Ставыс сійӧ коркӧ вӧлі,

Жаль зэв — полюсӧ эг волы,

Некод полюсас эг волы,

Эновтчыны ӧмӧй лоӧ? Ок, ок, ок!

Вӧчтӧм кольӧ главнӧй мог,

Таысь меным овлӧ шог...

Кывбур лыддьӧм моз и сяркӧдіс тайӧ ставсӧ Виталей да сэсся, кузя ышловкерӧм бӧрын, петыштліс кухняысь, здук мысти бӧр пырис коньяк дозйӧн, пуктіс пызан вылӧ да пуксис пызандорса улӧс вылӧ. Чойыс лапкӧдыштіс сійӧс пельпомас да дэльӧдӧмӧн моз шуис:

— Но-но, он нин инӧ сэсся кут Му шар гӧгӧрыд плавъявны да вошласьны быдса вежонъясӧн да тӧлысьясӧн. Тшӧкыдджыка аддзысьлыны кутам. Кисьтав, то зэв лӧсьыд кык румка дасьті.

Бабыслӧн гора гӧлӧсыс кыдз нӧ оз садьмӧд узьысь внучкасӧ? Садьмис Алёнка да гӧлӧс шыясад кухня ӧдзӧс дорӧ локтіс, сулалӧ, шы оз сет, баргӧ-видзӧдӧ тӧдтӧм дядьыд вылӧ. Аддзис Марья пӧч, бокъясас лапкерис:

— Алёнушкаӧ, садьмин? Ноко, дядьыскӧд чолӧмасьныс кыдзи кужан?!

Ичӧтикыд мыйкӧ кӧсйис шуны да эз удит, дядьыс ачыс чеччис улӧс вывсьыс да нывка дорӧ матыстчӧмӧн чургӧдіс кисӧ:

— Здравствуй, Алёнушка! У, кутшӧм тэ ыджыд да мича, да варов!

Мӧдыс вочакыв пыдди друг юаліс:

— А папа где?

Серӧктісны чоя-вока да первой румкасӧ тайӧ ичӧтик ловъя лов вӧснаыс и юисны. Алёнкалы дядьыс кампет кӧрӧбка козьналіс, нывка сылы «Гоп-гоп, конь живой» сьылыштіс да кокӧньяснас топайтыштіс. Чоя-вокалӧн аддзысьӧмыс зэв гажа и лои. Кагуккӧд ворсӧдчыштасны и мӧда-мӧдыслы юасьны-висьтасьны удитӧны. Зэв шоча аддзысьлӧны, да юасян-висьтасянторйыд тырмӧ. Ӧтиыс сиктса олӧм висьталӧ, мӧдыс Му шар пасьта шӧйтӧмъяссӧ да Латвияын олӧм-вылӧмсӧ. Удитіс Марья пӧч и пытайтыштны да чиршӧдлыштны воксӧ:

— Кутшӧм нӧ век гаралан эновтӧм мог да полюсӧ мунӧм йылысь шог? Эн ӧмӧй пӧт нин брӧдяжитӧмсьыд?

Мӧдыс тапкерыштіс кикарнас пызан пӧвйӧ да гогнитыштіс юрнас:

— Да шогся, вернее — завидьта. Юрын али морӧс пытшкын кодкӧ олӧ да чеплясьӧ, шуӧ, ичӧтысяньыд пӧ челюскинецъяскӧд да Нансен походъяс йылысь мечтайтін, а ӧні отставка йылысь нин думайтан, лоан пӧ пенсионер да кутан крӧватяд брунвидзны. Гавани далёко плаваниӧ!

Вокыслӧн, тӧдчис, сьӧлӧмыс абу местаын, да Марья пӧч такӧдыштіс сійӧс. Серӧктыштіс да «Гавани-плаваниесӧ» сьылыштӧм бӧрын дивитыштіс быттьӧ Виталейӧс:

— Но-о, пенсионеръясыс инӧ куйлӧны?! Ме инӧ куйла?! Но, вокӧ! А менам град йӧрын гожӧмбыдыс коді ноксьӧ? А этайӧ нывканас коді вийсьӧ? Ноко, Алёнка, кыстур йывсьыд коминад висьтав кывбуртӧ! Мамыс карса, да ышмӧма, рочасьӧ! А ме комиӧн велӧда!

А кагаыд рад, эз вунӧдны сы йылысь да, ас кост сёрниас тшӧтш сійӧс пысалӧны да. Лыддя пӧ, сӧмын мед Виталей дядьыс тшӧтш отсалӧ. Бабыскӧд ӧтлаын и заводитісны, да водзӧсӧ Алёнка ачыс лыддис.

Кыстур талун миян лӧг,

Эз и нюлышт весиг нӧк.

«Китекат» да «Вискас» корӧ,

Зыртчӧ лунтыр бабӧ дорын.

Сэсся ачыс аслыс и кекӧначалыштіс да котӧртіс каньыс дорӧ ворсны. А чоя-вока кекӧначасьӧмӧн жӧ нимкодясисны да ошкисны ичӧтик внучкасӧ. Виталейлы, буракӧ, окота на вӧлі сійӧ сёрнисӧ водзӧ нуӧдыштны да чӧв усьлӧм бӧрын кайтыштіс:

— А тэ прав, чойӧ. Извинит, коркӧя ичӧт зонкаыс ме пытшкын чоюкыслы норасьыштіс да. Ме сідзсӧ — в форме на! И лябмунны дзик пыр ог на кӧсйы!

Полюсад пӧ-й подӧн муна,

Коркӧ тадзик Нансен шулӧм,

А мен мый — ме верма пыжӧн!

Йи увтіыс шыр моз — тюв!

Субмаринлӧн оз ор сюв!

Вот так-то, чоюкӧ! Серала, а гашкӧ, и збыль на интендантӧн кӧть да веськавла на полюсас!

Шмонитӧ вокыс, да Марья пӧчлӧн тшӧтш петіс серамыс. Тайӧ сёрнинас ылалӧм чоя-вока эз и кывлыны, кыдзи Ольгаыс локтӧма да весиг удитӧма нин пӧрччысьны. Алёнкалӧн «Мам! Мама!» горалӧмыс и пальӧдіс найӧс.

— Ольга, эта дыра ветлан! — лапкучкысьӧмӧн паныдаліс сійӧс мамыс. — А миян гӧсьт! Виталей дядьыд то. Аддзысьӧй да сёйышт, лунтыр, кӧнкӧ, тшыг.

— Тшыг тай, праздничайтанныд локта да, — вомалыштіс мамсӧ Ольга да «Динь-динь-динь» лӧсьыдика сьылігтыр уськӧдчис дядьсӧ кутыштлыны. А кутчысьлӧм-окасьӧм бӧрын бара на «Кӧлӧкӧльчик звенитсӧ» сьылыштіс да пондіс ошйысьны Эжваӧ ветлӧмӧн:

— Сэтшӧм лӧсьыд концерт эжваса школьникъяс дасьтӧмаӧсь да петкӧдлісны. Сьӧлӧмӧс вӧрзьӧдісны, да век на со ӧнӧдз чиктыла. Сиктса тӧвся рыт петкӧдлісны. Войпук и коми ног сьылӧм-йӧктӧм. А кутшӧм лӧсьыд кывбуръяс асьныс тэчӧмаӧсь да лыддисны. Кывзӧй, ӧти кывбур вежӧрӧ коли.

Тӧвся лунӧй, вай водлы да шойччышт,

Лымъя эрдыс — зэв небыд вольпась,

Югыд тӧлысьыс мыччӧма юрсӧ,

Унтӧ видзны со сійӧ и дась.

Но меным медъёна кажитчисны чоя-вока. Вокыс ичӧтик на, первой классын велӧдчӧ, лыддис Пушкинлысь «Сквозь волнистые туманы пробирается луна». А чойыс — восьмӧйын. Воча сылы сьыліс «В лунном сиянии снег серебрится», да сэтшӧм небыд, лӧсьыд гӧлӧсыс. Менам синваӧй чепӧсйис.

— Максимтӧ, небось, казьтыштін, — кайтыштіс мамыс да кутшӧмкӧ руш гӧлӧсӧн содтіс. — Радлун и гаж эськӧ вайинныд талун меным, да Виталей дядьыд то регыд нин мунны кӧсйӧ.

— Мунны нин?! — Ольга ичӧтик моз чушкыльтчис. — Виталей дядь, Виталий Алексеевичӧ, кыдз абу яндзим? Сӧмын на ме тэнӧ аддзи да. Юасьны-висьтасьны на кӧсйи-а. Мамӧ, вай огӧ на лэдзӧй!

— Да, Оленька, менам билет. Юля, пӧди, ёна нин виччысьӧ, — кывкӧрталіс быттьӧ дядьыс, но здук бӧрти содтыштіс. — Да ме ӧд эг на мун, со тані на. Юась, сямма кӧ — вочавидза.

— Да мый он сяммы, — Ольга нюмдыштіс. — Кӧсйи юавны, тэ ӧд быдлаын нин вӧвлін да, кӧні медмича местаясыс, кутшӧм кар-столица медся ёна кажитчис?

Дядьыс серӧктыштіс:

— Понял вопрос, вочавидза. Медся мича и муса меным гортын, Боргана шор дорын ворсыштны да нӧрыс йывтіыс котралыштны. А вообщесӧ, асногыс быдлаын мича и гажа. А вот мый менӧ медъёна шензьӧдіс — висьтала. Дубай кар. Кывлін?

— Дубай? Кывлі эськӧ да. Кӧнкӧ эстчаньын Океанияас, Арабскӧй Эмиратын буди. Но мый сэні сэтшӧмыс? Абу ӧд Париж!

Оля весиг юмбыртыштліс вомсӧ, но дядьыс тшолкнитіс кывнас да мурӧктіс:

— М-м, эн шу, тӧдан сэні керкаясыс кутшӧмӧсь! Гашкӧ, сё судтаӧсь! Видзӧдны кутан на вылӧ, да ачыд быттьӧ качан кытчӧкӧ вывлань. Но, а кытысь сійӧ лоӧма да кыдзи — ачыд тӧдан, небось, лыддян газетъяссӧ. Дай и «Аладдин да волшебнӧй лампа» мойдсӧ, кӧнкӧ, тӧдан.

Ольга эз на удит ӧбидасӧ петкӧдлыны, дядьыс водзӧ шмонь сяма сёрнисӧ нуӧдіс:

— Тшӧкыдджыка, дерт, шензьӧдліс да шемӧсмӧдліс саридзыс, кор гыяснас путкылялӧм бӧрын сэтшӧм чӧв-лӧнь пуксяс. Ва веркӧсас быттьӧ эзысь кисьтӧмаӧсь, шыльыд-шыльыд лӧсталӧ. Ылын шонді ымралӧ, ва веркӧссӧ окалӧ, гӧгӧр ылӧдз тыдалӧ, пель чунгымӧн лӧнь! Библиясьыд ӧти гижӧдтор пыр и тӧд вылад усяс, кыдзи Кристосыс ва веркӧсті джодж вывті моз мунӧ.

Оля аддзӧ, дядьыс оз кӧсйы сыкӧд серьёзнӧя сёрнитны, ставсӧ шмонь пыр висьталӧ, да, ичӧтик улӧ лэччысьӧмӧн, кайтыштіс:

— О-о! Да тіян инӧ сэтӧні и мореыс вермӧ пӧ стойке смирно сулавны! Ме тай Чёрнӧй море дорад вӧвлі, да ва веркӧсыс пыр гыбалӧ-ворсӧдчӧ-а.

— Сійӧ сэні тіянкӧд ворсӧдчӧ, а миянкӧд мукӧддырйи — оз! — лӧсьыдика шеноввӧчис кияснас дядьыс да сэсся малыштіс Ольгаӧс кагаӧс моз. — Эн дӧзмы да дивит дядьтӧ, Олюшка, шмонита да. Ме ӧд тіянкӧд аддзысьлі да тадз ышми. Но колӧ нин пасьтасьны. Тэ менӧ, Олюшка, колльӧдан аэропортӧдзыс? Мед Алёнкакӧд бабыс кольччас. Найӧ мекӧд мудзисны нин, лунтыр гажӧдісны. А ми тэкӧд и по пути вермам сёрнитыштны. Гортын менӧ, Юляысь кындзи, виччысьӧны серьёзнӧй сёрнияс да делӧяс. Ковмас эновтны Латвиятӧ, матӧджык тіян дорӧ вуджны. Северодвинскӧ али Видеевоӧ, ог на тӧд. Юлялы, дерт, рӧднӧй карсӧ эновтны жаль лоӧ, да ӧд... Юляысь гажӧй ёна бырӧма! Да но ладнӧ, вой кежлас узьны сы дорӧ локта!

Пасьтасисны лӧня, но Алёнка аддзыліс мамыслысь пасьтасьӧмсӧ да няргыштіс, ме пӧ тшӧтш кӧсъя мунны, и Марья пӧчӧс пӧ босьтам. Ичӧтиктӧ лӧсьыд на ылӧднытӧ. Ми пӧ ставӧн мунам, да каньыд ӧтнас кольӧ, бӧрдны кутас. Нывкаыд пыр и ылалас кань дорас. А Марья пӧч мунысьясӧс колльӧдны гыӧра балкон ӧшиньсӧ на восьтыліс да сэтысянь мыйкӧ нӧшта горӧдіс. Сэсся синваыс тӧдлытӧг тюркнитіс, дай ковмис лӧня чӧвтавны пернапас да благӧслӧвитны мунысьясӧс. Найӧ бура тыдалісны рытгорув пемыдын. Ольга водзас муніс, ӧтторъя шенасис, висьталіс, буракӧ, мыйкӧ. Мӧдыс бӧрсяньыс муніс, зумыда тувччалӧмӧн.

Синвасӧ чышканмоз и пӧдлыштіс ӧшиньсӧ Марья пӧч да шыасис канькӧд ворсысь Алёнка дорӧ:

— «Бибигонтӧ» кутам ог видзӧдны, Алёнушкаӧ? Вай телевизортӧ чуткам. Гашкӧ, и Катерина на волас кинотӧ видзӧдны, гажӧдыштас нормӧм сьӧлӧмӧс. Кӧсйысис ӧд волыны.