ЕГОР ДЕД

Водзті ме Егор дед йылысь тӧді сӧмын, мый олӧ ӧтнас и видзӧ ыджыд понмӧс, кодӧс шуӧны Рексӧн. Колӧ шуны, мый ми, зонпосни, мустӧмтылім сійӧ дедсӧ да частӧ пинявлім «душегубӧн», сы вӧсна мый понсӧ пыр дом йылын новлӧдлӧ. Мукӧдыслӧн ветлӧны вӧля вылын, а сійӧ — дом йылын. Гашкӧ и прамӧя оз вердлы да, — думайтлім ми.

Но матӧджык дедкӧд тӧдмасьӧм бӧрын ме гӧгӧрвои, мый абуджык сідз. Понйӧс дед эз ӧбижайтлы. А тӧдмасим ми дедыскӧд, менам пионерӧ пыран лунӧ. Ветеранъяс пӧвстысь, кодъяс воӧмны вӧлі Юбилейнӧй площадь вылӧ миянӧс чолӧмавны, ме аддзи и сусед деднымӧс. Шензьӧм менам! Дедлӧн морӧс тырыс сярвидзисны орденъяс да медальяс! Ух, сразу окота лоис сы дорӧ котӧртны да наградаяссӧ видлалыштны. Но кутчыси, оз ӧд позь линейка вывсьыд котӧртныс.

Сійӧ лун бӧрад ми Женякӧд частӧ пондім пыравлыны дед дорӧ. Дедӧ рад вӧлі миянлы и быд пӧрйӧ встречайтліс мелі кывъясӧн:

— У-у! Локтӧй-локтӧй! Чай пузьӧдам, юны пондам да варовитны! — И пуксьӧдліс кыкнаннымӧс важ, паськыд тахта вылӧ. Ми меститчылімӧ тахта вылад и, ӧта-мӧдкӧд недыр вашкӧдчӧм бӧрын, шыасьлім:

— Дедӧ, бара мыйкӧ висьтышт война йывсьыд.

Сылӧн висьталанторйыд уна, но миянлы медся ёна кажитчыліс кывзыны понъяс йылысь, кыдзи найӧ пограничникъяслы граница видзны отсалӧны, а война дырйи весигтӧ передӧвӧйӧ кыскалӧмны патронъяс да боеприпасъяс, петкӧдлӧмны би пытшсьыс ранитчӧм салдатъясӧс. Дед коркӧ служитлӧма граница вылын, а война кадас ачыс понъяссӧ велӧдлӧма.

Дедӧ тӧдіс понъясыдлӧн быд порода йылысь. Кӧсъян тӧдны болонка йылысь — пӧжалуйста, висьталас. Гончӧй йылысь — бара жӧ. А мыйта лайкаяс йылысь интереснӧйсӧ юӧртліс!

Но век жӧ медыджыд интерес миян вӧлі овчарка дорӧ.

«Вот эськӧ Рекс кодь овчаркаӧс быдтыны, медым ыджыд вӧлі, мича и тӧлка», — ышлолавлім ми Женякӧд ас костын. Дед тайӧс тӧдіс и ӧтчыд козьналіс миянлы интереснӧй книга. «Основы служебного собаководства» шусьӧ. — Вот тайӧ книгасӧ велӧдӧ бура, а сэсся и, окотаныд кӧ лоӧ, верманныд понпитӧ босьтны, быдтыны овчаркаӧс армияад мунігкежлӧ, — книгасӧ сетігӧн шуис дед, сэсся сьӧлӧм дойӧн содтіс:

— Мый артмӧ мукӧдыслӧн? Босьтасны понпи — ичӧтикнад муса — любуйтчӧны, ворсӧдчӧны. А быдмас, абу нин ичӧт кодьыс муса, — вӧтлӧны гортсьыс, весась пӧ кытчӧ гажыд. Лёкӧсь, нем думайттӧмӧсь эм йӧз. А Рексӧс ме видза ог сӧмын тӧварыш пыдди — внуклы, Генюклы пӧдарита. Сылы регыд армияӧ мунны, вот мед и кыкнанныс граница видзны мунасны.

Ми Женякӧд гусьӧн завидьтылім сійӧ зонкаыслы, кодӧс шуисны Геняӧн и коді олӧ мам-батьыскӧд Ухтаын.

Дедӧ частӧ ошйысьліс:

— Вот гожся каникулъяс воасны, и менам внукӧй гожӧмбыд кежлӧ локтас ме дорӧ шойччыны. Рекскӧд тӧдмасясны, велаласны ӧта-мӧд дорас.

Гожся каникулъяс воӧм бӧрын дед Егоркӧд тшӧтш и ми Женякӧд пондім виччысьны Ухтаса гӧстьӧс. Но сійӧ мыйлакӧ эз тэрмась.

— Эз тай нӧ Геняыд лок. Ті гижлінныд сылы? Коринныд? — юасьлім дедлысь.

— Понимайтанныд, пионерскӧй лагерӧ мунӧма, — вочавидзис дед да збодерджыка содтіс: — Лагерь бӧрас локтас. Гожӧмыс ещӧ кузь на.

Но прӧйдитіс тӧлысь, мӧд нин джынвыяс воис, а Геня век абу.

— Техникумӧ пӧ пырны дасьтысьӧ, кадыс пӧ абу, гижӧны, — вочавидзис ӧтчыд дед миян юасьӧм вылӧ и сразу жугыльмис. Юасьны сэсся ми эг нин лысьтлӧй и вуграсьӧмӧн да купайтчӧмӧн вунӧдім дед йылысь, буракӧ, лун куим-нёль эг пыралӧ сы дорӧ.

А ӧтчыд бабӧ пырис гортӧ, киас зэв уна газет кутӧ.

— Егорушко мыйкӧ мӧд лун нин почтасӧ оз босьт кудсьыс. Босьті, меся, пырта. А звӧнитны куті, да оз восьты. Тэ, Юрка, он тӧд, кӧні дедыд? Пи дорас гӧститны, гашкӧ, муніс да?

— Гашкӧ и муніс, — шуа ме эскытӧма, и сьӧлӧм пытш ыркмунӧ вежӧгтӧмысь. «Муніс кӧ, мыйла Рекссӧ эз коль миянлы? Али кыкнанныс мунісны?»

Тайӧ мӧвпсӧ меным окота лои пыр жӧ прӧверитны, и ме кватиті бабӧ киысь газетъяссӧ и уськӧдчи ӧдзӧсӧ.

— Тэ он куж сылы звӧнитныс. Сылы кыкысь колӧ... — горӧді петігӧн и тюви-лэччи увдор судтаӧ. Понді звӧнитны.

— Мый, мый звӧнитан? Абу сійӧ, — кылі ме мышсянь стрӧгкодь нывбаба гӧлӧс. Бергӧдчи мышвыв и аддзи ичӧтик Диналысь мамсӧ, ас порог вывсяньыс дзоргӧ ме вылӧ.

— Кӧні? — юала.

— Скорӧй помощь воліс колян вой, больничаӧ нуисны.

— Больничаӧ?.. А Рексыс?..

— То тай никсӧ, лешак, миянын. Кӧзяиныс пыртӧма мый чӧрт вылӧ-я. Лёк грӧмилӧ ыджда, кагаӧс ещӧ повзьӧдас...

— Эн лысьт сідз шуны Рекс йылысь! Эн лысьт! — горӧді ме. — Сійӧ тӧлка, велӧдӧм, некодӧс оз повзьӧд.

— Тӧлка кӧ, пыр босьт да ну гортад дай! — воча меным горӧдіс тьӧткаыд.

— И нуа!

— Ну, ну! Ӧдва, ӧдва...

— Рексушко, — керка пытшкас пырӧм бӧрын уськӧдчи ме пон дорӧ да понді малавны сылысь кык пель костсӧ.

Сійӧ радлыштіс меным, нюлыштіс киясӧс, сэсся бӧр пондіс никсыны, жугыльмис.

— Егор дедыд жаль? — шуа ме. — Эн шогсьы, лечитасны. Кӧсъян, ми тэнӧ бабӧкӧд босьтам сьӧрысь больничаас?

Рекс бара нюлыштіс менсьым киӧс и легнитіс бӧжнас, шуис быттьӧ, дась пӧ ме тэ бӧрся вӧтчыны кытчӧ кӧть.

Ме босьті понтӧ поводӧдыс и мӧдӧдчим ӧдзӧслань.

— Тэ збыль босьтан? — радлыштіс тьӧтыд да гажаа синнас ворсӧдчыштӧмӧн вӧчліс чуньсӧ:

— Смотри, мед эз вӧв бӧр вайӧма! Ог примит!

Рексӧс, дерт, больничаад Егор дед дорӧ эз лэдзны, но ми бабӧкӧд пыралімӧ.

Дедӧ куйліс сі вӧрзьӧдлытӧг и видзӧдіс кытчӧкӧ пӧтӧлӧкас. Миянӧс аддзӧм бӧрын ловзьыштіс, синъяснас индіс табурет вылӧ, пуксьӧй пӧ.

— Висьмӧмыд тай, Егорушко, — шуӧ бабӧ сылы юр водзас пуксянмоз да малалӧ дедӧлысь чужӧмсӧ.

— Висьми, висьми, — вашкӧдӧ дед слабиник гӧлӧсӧн.

— Пӧрысьмим тай, частӧ пондім висьны, да огӧ на сетчӧй смертыслы, — збодермӧдчӧ бабӧ. — Вай бурд ӧдйӧнджык. Ми со Юриккӧд яблӧгъяс вайим тэныд, сок. Юыштан он соксӧ?

Дед лапнитіс синъяснас, да пӧ, юышта. Бабӧ кисьтіс стӧканӧ соксӧ и дедӧс пондіс юктӧдны. Сійӧ юис дыр, ньӧжйӧник, ичӧтик глӧтӧкъясӧн, ме видзӧді и тэрмӧдлі сійӧс думӧн, ӧд колӧ висьтавны дедӧлы самӧй главнӧйторсӧ, мый Рекс тшӧтш локтіс сы дорӧ, сӧмын сійӧс эз лэдзны пыртнысӧ.

— Дедушко, дедушко, а кӧсъян, ме пета да вайӧда Рекстӧ тіян ӧшинь дорӧ, мед сійӧ здоровайтчис тэкӧд, куимысь увтыштас? — шуа ме дедлы сок юӧм бӧрас.

Сійӧ нюмдыштіс и тіралан кисӧ чургӧдӧмӧн малыштіс менӧ сойӧд: — Бур внук тэнад, Ивановна, быдмӧ, шань зонка.

— И тэнад шань жӧ, Егорушко, тэнад шань жӧ. Пӧдикӧ, кывлісны висьӧмтӧ да тэрмасьӧны, локтасны пиыд и, моньыд и, внукыд, — кайтыштӧ бабӧ дедлысь плешсӧ малаланмоз.

— Локтасны, чайтан? — юалӧ дед, сылӧн паськалӧны синъясыс бабӧ вылӧ видзӧдӧмсьыс.

Ме мыйлакӧ чайта, мый оз локны, мый некор налы, найӧ зэв занят йӧз, но бабӧ эскӧдӧмӧн шуӧ: — Локтасны! — ме тшӧтш сы бӧрся повторяйта: — Локтасны!

И мӧдӧдча ӧдзӧслань, медым петны и вайӧдны Рексӧс Егор дед ӧшинь весьтӧ.

Кор бӧр пыри палатаӧ долыда горзігтыр: «Дедӧ, кывлін? Кывлін, кыдзи Рексыд!», бабушка пыр и чуньсӧ вом дорас пуктіс да «т-с-с!» вашкӧбтіс. И пондіс менӧ бӧр йӧткыны ӧдзӧслань.

Петитчигмоз всё-таки удиті видзӧдлыны палата пытшсӧ. Дедӧ крӧвать дорын сулалісны еджыд халата кык нывбаба, дерт, докторъяс. Дед мыйлакӧ вӧлі юр вывтіыс тупкысьӧма еджыд прӧстыняӧн.

— Бабӧ, а мыйла Егор дедсӧ еджыд прӧстынянас тупкинныд? — юала ӧдзӧс мӧдарӧ веськалӧм бӧрын.

— Унмовсис, пиук, — шуис бабӧ и кузя ышловзис.

«Мед узьыштас, унмовсис кӧ. Ми ещӧ аски волам на», — думышті ме и мӧдӧдчи коридор кузя ывлаӧ петан ӧдзӧслань.

Гортӧ воӧм бӧрын ме сӧмын тӧдмалі, мый Егор дед кулӧма. Ме кылі, кыдзи бабӧ ичӧт Дима мамлы висьталіс: кулі пӧ ӧд дедыд. Ме дырйи лолыс петіс.

«Кулі? Мыйла куліс? Кыдзи? — эг вермы ме гӧгӧрвоны нинӧм. — Ӧд сӧмын на сёрнитіс! Кыдзи вермис кувны? Куліс кӧ ӧд, оз нин некор кут сёрнитны, ни ветлыны. Оз нин некор вермы висьтавны миянлы нинӧм, нинӧм!»

Мем сэтшӧм ӧбиднӧ лои татшӧм несправедливӧйтор лоӧмсьыс. Синъясысь бырснитіс пӧсь синва, кодӧс ӧдйӧджык тэрмышси ниртыштны кулакӧн, но синва мыйлакӧ век войталіс и войталіс.

«Егор дед, Егор дед...» — сӧмын и вашкӧдісны вом доръяс.